Kjalnesinga saga
Velg språk | Norrønt | Islandsk | Norsk | Dansk | Svensk | Færøysk |
---|---|---|---|---|---|---|
Denne teksten finnes på følgende språk ► |
Kjalnesinga saga bjó til prentunar
1. Frá Helga bjólu ok Örlygi.
HELGI bjóla, sonr Ketils flatnefs, nam Kjalarnes millum Leiruvágs ok Botnsár ok bjó at Hofi á Kjalarnesi. Hann var nýtmenni mikit í fornum sið, blótmaðr lítill, spakr ok hægr við alla. Helgi átti Þórnýju, dóttur Ingólfs í Vík, er fyrst byggði Ísland. Þeira synir váru þeir Þorgrímr ok Arngrímr. Þeir váru báðir miklir ok sterkir ok inir vaskligustu menn.
Helgi skipaði skipverjum sínum lönd þau, sem hann hafði numit. Hann fekk Þrándi á Þrándarstöðum, Eilífi í Eilífsdal, Hækingi í Hækingsdal, Tind á Tindsstöðum ok þar hverjum, sem honum þótti fallit vera.
Maðr hét Örlygr. Hann var írskr at allri ætt. Í þann tíma var Írland kristit. Þar réð fyrir Konufögr Írakonungr. Þessi fyrr nefndr maðr varð fyrir konungs reiði.
Hann fór at finna Patrek byskup, frænda sinn, en hann bað hann sigla til Íslands, — „því at þangat er nú,“ sagði hann, „mikil sigling ríkra manna. En ek vil þat leggja til með þér, at þú hafir þrjá hluti, þat er vígð mold, at þú látir undir hornstafi kirkjunnar, ok plenarium ok járnklukku vígða. Þú munt koma sunnan at Íslandi. Þá skaltu sigla vestr fyrir, þar til er fjörðr mikill gengr vestan í landit. Þú munt sjá í fjörðinn inn þrjú fjöll há ok dali í öllum. Þú skalt stefna inn fyrir it synnsta fjall. Þar muntu fá góða höfn, ok þar er spakr formaðr, er heitir Helgi bjóla. Hann mun við þér taka, því hann er lítill blótmaðr, ok hann mun fá þér bústað sunnan undir því fjalli, er fyrr sagða ek þér frá. Þar skaltu láta kirkju gera ok gefa inum heilaga Kolumba. Far nú vel,“ sagði byskup, „ok geym trú þinnar sem bezt, þótt þú verðir með heiðnum.“
Eftir þat býr Örlygr ferð sína, ok er frá ferð hans þat fyrst at segja, at allt gekk eftir því, sem byskup sagði. Hann tók í Þerneyjarsundi höfn. Síðan fór hann at finna Helga bjólu, ok tók hann vel við honum. Reisti Örlygr þar nú bú ok kirkju ok bjó þar síðan til elli.
2. Frá Esju, Andríði ok hofi Þorgríms.
Á ofanverðum dögum Konufögrs kom skip í Leiruvág. Þar váru á írskir menn. Maðr hét Andríðr, ungr ok ókvángaðr, mikill ok sterkr. Þar var á kona sú, er hét Esja, ekkja ok mjök auðig. Sá maðr er nefndr Kolli, er þar var á skipi með þeim. Helgi tók við þeim öllum. Kolla setti hann niðr í Kollafjörð, en með því at Örlygr var gamall ok barnlauss, þá gaf hann upp land ok bú, ok tók Esja við. Settist hon þá at Esjubergi. Allir þessir menn váru kallaðir skírðir, en þó var þat margra manna mál, at Esja væri forn í brögðum.
Andríðr fór um vetrinn til vistar til Hofs. Var þar þá fóstbræðralag ok með sonum Helga. Andríðr bað Helga fá sér bústað ok kvánfang. Hann hafði auð fjár. Þá var skógi vaxit allt Kjalarnes, svá at þar at eins var rjóðr, er menn ruddu til bæja eða vega. Braut mikil var rudd eftir holtunum frá Hofi. Þangat riðu þeir Helgi ok Andríðr um várit.
Ok er þeir kómu út á holtit, þá mælti Helgi: „Hér vil ek, Andríðr,“ sagði hann, „gefa þér jörð ok at þú reisir hér bæ. Mér þykkir sem þeir synir mínir vili, at þér sitið nær.“
Eftir þat reisti Andríðr bæ í brautinni ok kallaði Brautarholt, því at skógrinn var svá þykkr, at honum þótti allt annat starfameira. Andríðr setti þar reisuligt bú saman.
Maðr hét Þormóðr. Hann bjó í Þormóðsdal. Með honum var systir hans, er Þuríðr hét. Hon var fríð sýnum ok auðig at fé. Þessar konu bað Helgi til handa Andríði, ok þessi konu var honum heitit. Þetta sumar var ok heitit Þorgrími Helgasyni Arndísi, dóttur Þórðar skeggja af Skeggjastöðum, ok váru brullaupin bæði saman at Hofi, ok var veitt með inu mesta kappi. Var þar ok allfjölmennt.
Eftir boðit fór Þuríðr í Brautarholt ok tók við búi fyrir innan stokk. Var þat brátt auðsætt, at hon var mikill skörungr. Þau höfðu margt gangandi fjár, ok gekk allt nær sjálfala úti í skóginum um nesit. Þetta haust var honum vant kvígu þrévetrar, myrkrar. Hon hét Mús. Þessi kvíga fannst þrim vetrum síðar á nesi því, er liggr til vestrs undan Brautarholti, ok hafði hon þá með sér tvá dilka, annan vetrgamlan, en annan sumargamlan. Því kölluðu þeir þat Músarnes.
Þann vetr, er Andríðr bjó fyrstan í Brautarholti, andaðist Helgi bjóla. Þat þótti mönnum inn mesti skaði, því at hann var inn vinsælasti maðr.
Um várit skiptu þeir bræðr föðurarfi sínum. Hafði Þorgrímr föðurleifð þeira ok mannaforráð, því at hann var eldri, en Arngrímr útjarðir. Hann reisti bæ við fjörðinn, er hann kallaði Saurbæ. Hann fekk borgfirzkrar konu, er Ólöf hét. Þau gátu tvá sonu saman, er hét Helgi ok Vakr. Þeir urðu fræknir menn, en ekki miklir á vöxt.
Þorgrímr reisti bú um várit at Hofi. Var þat brátt stórkostligt, enda stóðu margar stoðir undir, vinir ok frændr. Gerðist hann heraðsríkr. Hafði hann mannaforráð allt til Nýjahrauns ok kallat er Brundælagoðorð. Hann var kallaðr Þorgrímr goði. Hann var blótmaðr mikill. Lét hann reisa hof mikit í túni sínu. Þat var hundrað fóta langt, en sextugt á breidd. Þar skyldu allir menn hoftoll til leggja. Þórr var þar mest tignaðr. Þar var gert af innar kringlótt svá sem húfa væri. Þat var allt tjaldat ok gluggat. Þar stóð Þórr í miðju ok önnur goð á tvær hendr. Frammi fyrir þar stóð stallr með miklum hagleik gerr ok þiljaðr ofan með járni. Þar á skyldi vera eldr, sá er aldri skyldi slokkna. Þat kölluðu þeir vígðan eld. Á þeim stalli skyldi liggja hringr mikill af silfri gerr. Hann skyldi hofgoði hafa á hendi til allra mannfunda. Þar at skyldu allir eiða sverja um kennslumál öll. Á þeim stalli skyldi ok standa bolli af kopar, mikill. Þar í skyldi láta blóð þat allt, er af því fé yrði, er Þór var gefit, eða mönnum. Þetta kölluðu þeir hlaut ok hlautbolla. Hlautinu skyldi dreifa yfir menn ok fé, en fé þat, sem þar var gefit til, skyldi hafa til mannfagnaðar, þá er blótveizlur eru hafðar. En mönnum, er þeir blótuðu, skyldi steypa ofan í fen þat, er úti var hjá durunum. Þat kölluðu þeir Blótkeldu. Þau þvertré váru í skálanum at Hofi, er verit höfðu í hofinu, þá er Óláfr Jónsson lét bregða. Lét hann þá öll kljúfa í sundr, ok váru þá enn alldigr. Þorgrímr lét setja várþing á Kjalarnesi suðr við sjóinn. Enn sér stað búðanna. Þar skyldi öll mál sækja ok þau ein til alþingis leggja, er yrði eigi sótt eða stærst væri.
Þau Þorgrímr ok Arndís gátu son saman. Sá hét Þorsteinn. Hann var snemmendis uppvöðslumaðr mikill ok þótti allt lágt hjá sér.
Kolli bjó í Kollafirði, sem fyrr var sagt. Hann fekk þeirar konu, er Þorgerðr hét, dóttur Eilífs ór Eilífsdal. Þau gátu dóttur saman, er Ólöf hét. Þat var at ágætum gert, hversu fögr hon var, ok því var hon kölluð Ólöf in væna.
3. Sekt Búa ok viðreign þeira Þorsteins.
Þá er þau Andríðr höfðu búit nökkura vetr í Brautarholti, gátu þau son saman. Sá var vatni ausinn ok kallaðr Búi. Hann var brátt mikit afbragð annarra manna ungra, meiri ok sterkari en aðrir menn ok fríðari at sjá.
Esja bjó at Esjubergi, sem fyrr var sagt. Hon bauð til fóstrs Búa, syni Andríðs, ok fæddist hann upp at Esjubergi. Búi var kallaðr einrænn í uppfæðslu. Hann vildi aldri blóta ok kveðst þat þykkja lítilmannligt at hokra þar at. Hann vildi aldri með vápn fara, heldr fór hann með slöngu eina ok knýtti henni um sik jafnan.
Kona er nefnd Þorgerðr. Hon bjó á þeim bæ, er heitir at Vatni, er síðan er kallat Elliðavatn. Með henni fæddist upp sonr hennar, er Kolfinnr hét. Hann var snemma mikill ok ósýniligr, svartr á hár. Hann lagðist á eldgróf ok beit börk af viði steiktan ok gætti katla móður sinnar. Þorgerði þótti á þessu mein mikit. Þó vildi Kolfinnr ráða.
Þorgrímr goði gaf mikinn gaum at þeim mönnum, sem ekki vildu blóta. Sættu þeir af honum inum mestum afarkostum. Létu þeir Þorsteinn, sonr hans, þá fara mikil orð til Búa, er hann vildi eigi blóta, ok kölluðu hann Búa hund.
Þat vár, er Búi var tólf vetra, en Þorsteinn, sonr Þorgríms, var átján vetra, stefndi Þorsteinn Búa um rangan átrúnað til Kjalarnessþings ok lét varða skóggang. Þessa sök sótti Þorsteinn, ok varð Búi sekr skógarmaðr. Ekki lét Búi sem hann vissi, ok öllum ferðum sínum háttaði hann sem áðr. Hann fór jafnan í Brautarholt at finna föður sinn ok móður, ok svá gerði hann enn. Af þessu öllu saman urðu fáleikar miklir millum húsa.
Um várit, er á leið, er þess getit, at Búi fór til Brautarholts. Hann fór jafnan einn saman. Ekki hafði hann vápnaburð meira en fyrr. Hann hafði knýtt um sik slöngu sinni.
Þorsteinn sá för Búa ok kenndi manninn. Hann gekk þá til föður síns ok mælti: „Hversu lengi skal svá fram fara, faðir, at sjá hundr, er ek sótta til skógar í sumar, skal hér ganga um tún svá frjálsliga sem hann eigi oss engu at svara? Sýnist mér, ef slíkt þolist af þínum nábúum, sem öðrum muni ekki mikit þykkja fyrir at brjóta þitt boð eða hirða eigi, hvat vér mælum.“
Þorgrími kveðst mikit þykkja til slíks haft, — „eða hvat villtu nú at hafast?“
Þorsteinn segir: „Ljóss er ek í því. Ek vil, at þú fáir mér menn. Vil ek taka Búa af lífi, er hann ferr heim. Mér þykkir eigi þat í at virða, at faðir hans bjóði nökkura sæmd fyrir hann.“
Þetta staðfestist með þeim feðgum. Halda þeir nú til njósnum, nær Búi gengr heim hjá. Búi dvaldist nökkurar nætr í Brautarholti.
Ok er hann bjóst heim, kom Þuríðr, móðir hans, at honum ok mælti: „Þat vilda ek, sonr minn, at þú færir eigi svá óvarliga. Mér er sagt, at Þorsteinn hafi hörð orð til þín. Vilda ek, at þú létir fara með þér it fæsta tvá vaska menn ok bærir vápn, en færir eigi slyppr sem konur.“
Búi segir: „Skyldr er ek at gera eftir þínum vilja, en þungt er fóstru minni at annast slíka fleiri sem ek er. En vant er at sjá, þótt fund okkarn Þorsteins beri saman, hverir frá kunna at segja, þótt ek eiga við liðsmun nökkurn. Mun ek fara at sinni sem ek hefi ætlat.“
Eftir þat ferr Búi leið sína austr með sjá, ok þegar fekk Þorsteinn njósn af. Þeir tóku þá vápn sín ok urðu saman tólf. Búi var þá kominn á hæð þá, er heitir Kléberg, er hann sá eftirförina. Nam hann þá staðar ok tók at sér steina nökkura. Þeir Þorsteinn fóru mikit, ok er þeir kómu yfir læk þann, er þar var, þá heyra þeir, at þaut í slöngu Búa, ok fló steinn. Sá kom fyrir brjóstit á einum manni Þorsteins, ok fekk sá þegar bana. Þá sendi Búi steina nökkura ok hefir mann fyrir hverjum. Váru þeir Þorsteinn þá mjök komnir at Búa. Sneri Búi þá af hæðinni annan veg. Var þá leitit eitt í millum þeira. Í því laust yfir myrkri því, at hvergi sá af tám sér.
Þorsteinn mælti þá: „Nú er við ramman reip at draga, er bæði er at eiga við hund ok tröll, en aftr munum vér nú fara fyrst at sinni. En vilja skal ek til hafa, at sá verði fundr okkar Búa, at vit eigum ekki báðir frá at segja.“ Eftir þat sneru þeir aftr ok báru förunauta sína með sér ok undu allilla við sína ferð. Var þat ok mál manna, at þeim hefði allilla til tekizt ferðin.
4. Búi drap Þorstein ok brenndi hofit.
Búi fór heim, ok var Esja, fóstra hans, úti í durum ok heilsaði vel Búa. Hann tók ok vel kveðju hennar.
Esja mælti: „Þóttist þú nú ekki liðfár vera um hríð?“
Búi mælti: „Eigi þurfti nú fleiri.“
Esja mælti: „Ekki varstu nú einn í bragði með öllu.“
Búi mælti: „Gott þykkir mér góðs at njóta.“
Esja mælti: „Mun þér ekki enn leiðast eltingar Þorsteins?“
„Þá vissi þat,“ sagði Búi, „ef ek ætta nökkurs trausts ván.“
Esja mælti: „Til margs verðr hætt jafnan.“
Eftir þat skildu þau talit.
Nú líðr á til vetrar. Þá ferr Búi einn aftan seint út í Brautarholt ok var þar um nóttina. Um morguninn fyrir dag var hann á fótum. Sneri hann þá austr á holtit, þar er hann sá gerla til bæjarins at Hofi. Veðr var heiðríkt ok bjart. Hann sá, at maðr kom út snemma at Hofi í línklæðum. Sá sneri ofan af hliðinu ok gekk stræti þat, er lá til hofsins. Kenna þóttist Búi, at þar var Þorsteinn. Búi sneri þá til hofsins, ok er hann kom þar, sá hann, at garðrinn var ólæstr ok svá hofit. Búi gekk þá inn í hofit. Hann sá, at Þorsteinn lá á grúfu fyrir Þór. Búi fór þá hljóðliga þar til, er hann kom at Þorsteini. Hann greip þá til Þorsteins með því móti, at hann tók annarri hendi undir knésbætr honum, en annarri undir herðar honum með þeim hætti, at hann brá Þorsteini á loft ok keyrði höfuð hans niðr við stein svá fast, at heilinn hraut um gólfit. Var hann þá þegar dauðr. Búi bar hann þá út ór hofinu ok kastaði honum undir garðinn. Síðan sneri hann inn aftr í hofit. Hann tók þá eldinn þann inn vígða ok tendraði. Síðan bar hann login um hofit ok brá í tjöldin. Las þar brátt hvat af öðru. Logaði nú hofit innan á lítilli stundu. Búi sneri þá út ok læsti bæði hofinu ok garðinum ok fleygði luklunum í logann. Eftir þat gekk Búi leið sína.
Þorgrímr goði vaknaði um morguninn ok sá út. Hann gat at líta logann til hofsins. Hét hann á menn sína, bæði konur ok karla, at hlaupa til með vatnkeröld ok hjálpa við hofinu. Hann kallar ok á Þorstein, son sinn, ok fannst hann hvergi. En er þeir kómu til garðshliðsins, var þar ekki greiðfært, því at hliðit var læst, en þeir fundu hvergi luklana. Urðu þeir at brjóta upp hliðit, því at garðrinn var svá hár, at hvergi mátti at komast. Brutu þeir þá upp hliðit. Ok er þeir kómu inn um hliðit ok í garðinn, sá þeir, hvar Þorsteinn lá dauðr. Hofit var ok læst, ok mátti því engu bjarga, er inni var. Váru þá gervir til krakar, ok varð dregit í sundr hofit, ok náðist við þat nökkut af viðinum.
Nú er at segja frá Búa, at hann kom á þann bæ, er heitir í Hólum. Lýsti hann þar vígi Þorsteins sér á hönd, ok gekk eftir þat heim. Var Esja fyrir vestan garð ok heilsaði Búa. Hann tók vel kveðju hennar.
Hon mælti: „Hefir þú nökkut eltr verit í morgin af Þorsteini, eða hefir nökkut nú tekit brýningunni?“
Búi kveðst nú ekki þræta, at þeim Hofverjum þætti í orðit nökkut svarf.
Esja mælti: „Hefir þú nökkut lýst víginu?“
Hann kvaðst þat gert hafa.
Esja mælti: „Ekki hefi ek til þess traust at halda þik fylgsnislaust fyrir Þorgrími, því at ek veit, at hann kemr hér í dag.“
Búi mælti: „Muntu nú eigi sjá fyrir sem þér líkar?“
Sneru þau þá fyrir ofan garð með fjallinu ok þar yfir ána, ok síðan gengu þau einstigi upp í fjallit ok til gnípu þeirar, er heitir Laugargnípa. Þar varð fyrir þeim hellir fagr. Var þar gott herbergi. Þar var undir niðri fögr jarðlaug. Í hellinum váru vistir ok drykkr ok klæði.
Þá mælti Esja: „Hér muntu nú fyrst verða at byggja.“
Búi kvað svá vera skulu. Esja sneri þá heim, ok þegar hon kom heim, lét hon gera elda í húsunum af vatntorfi því, er sviðnaði, en yrði sem mestr reykr eða remma.
5. Þorgrímr goði leitaði Búa.
Bóndi sá, er bjó í Hólum, reið þegar á fund Þorgríms goða, er Búi var í brutt, ok sagði honum, hvert erendi Búi hafði þangat haft. Ok þegar Þorgrímr var þessa víss, þá sendi hann fyrst eftir mönnum, sonum Arngríms, bróður síns, Helga ok Vakr, ok öðrum fleirum, svá at þeir urðu saman þrír tigir manna. Þorgrímr reið með flokk þenna til Esjubergs. Ok er sén varð ferð þeira, þá lét Esja bera sorp á eldana ok horn, en hon stóð úti í durum, er þeir Þorgrímr kómu. Esja heilsaði þeim ok bauð þeim þar at vera.
Þorgrímr sagði annat erendi sitt en eta þar mat. „Viljum vér,“ sagði hann, „at þú selir fram Búa hund, fóstra þinn, ok skulum vér fá honum herfiligan dauða, sem makligt er.“
Esja mælti: „Hvat hefir fóstri minn til þess gert, at hann sé dauða verðr?“
Þorgrímr segir: „Þat mun þér eigi allókunnigt. Kanntu at láta marga vega. Hann hefir unnit þau ódæmaverk, at því er betr, at til mun finnast. Hann hefir drepit Þorstein, son minn, en þat þó með, at þetta er lítils vert. Hann hefir brennt upp hofit ok goð vár.“
Esja mælti: „Þótt Búi, fóstri minn, væri hér ok hefði hann dauðaverk gert, þá munda ek þér hann aldri til dauða fram selja, en nú hefir Búi ekki hér komit síðan gærdag, er hann gekk braut.“
Þorgrímr mælti: „Vér trúum því eigi, at hann sé eigi hér, ok viljum vér rannsaka.“
Esja mælti: „Finn ek nú þat, at Helgi bjóla, faðir þinn, er dauðr. Aldri mundi hús mín rannsökuð, ef hann mætti um mæla. En vera mun sá ríkismunr nú, at þú munt ráða ætla, en ekki skulu at vilja mínum fleiri menn fara um hús mín en þú við inn fimmta mann.“
Þorgrímr kvað svá vera skyldu. Þorgrímr gekk þá inn ok þeir fimm. Esja stóð í durum ok kvaddi til griðkonu at bera ljós fyrir þeim. En er þeir Þorgrímr kómu inn, þá váru húsin full af reyk ok af svá mikilli remmu, at varla máttu þeir draga öndina, nema þeir byrgði fötum yfir höfuð sér. En heimakonu tókst seint at kveikja ljósit, en þó varð þat um síðir, at þat var borit fyrir þeim at kalla, en þeir váru þó miklu skemr inni ok fóru óvíðara ok forvitnuðust færa en þeir mundu, ef nökkurum væri inni vært. Eftir þat kómu þeir út ok kváðu þar engum manni innkvæmt.
Þorgrímr mælti: „Þat höfum vér fyrir satt, Esja, at þú hafir Búa undan brugðit. Mundum vér nú gangast nær, ef eigi nytir þú föður míns ok þess, at mér þykkir til einskis at taka þik höndum.“
Esja mælti: „Eigi mun Búi hér finnast, því at hann hefir hér ekki í dag komit.“
Eftir þat reið Þorgrímr í brutt ok heimleiðis.
Hann mælti þá til sinna manna: „Miklu liggr mér þetta allt saman í meira rúmi en eigi verði nökkur niðr at koma mín reiði. Skal fara í Brautarholt at drepa Andríð.“
Helgi ok Vakr sögðu þat illt verk at drepa hann gamlan. Þorgrímr kveðst þat nú gera skyldu.
Ríða þeir þá í Brautarholt. Var þar engi vörn fyrir, því at Andríðr var tekinn í öndugi sínu ok leiddr út. Þuríðr húsfreyja bauð fé fyrir Andríð, bónda sinn, en þat tjáði ekki. Fekk Þorgrímr til mann at drepa hann, ok varð hann drengiliga við dauða sinn. Eftir þat ríða þeir á braut. Þuríðr húsfreyja lét búa um lík Andríðs, ok var hann fluttur í ey þá, er þar liggr fyrir landi, ok var þar heygðr. Er sú ey kölluð síðan Andríðsey.
6. Frá Erni, Ólöfu vænu ok Búa.
Þetta sama haust, sem nú var frá sagt, kom skip af hafi. Stýrimaðr hét Örn, víkverskr at ætt. Örn stýrimaðr fór til vistar í Kollafjörð, en er Austmaðr hafði þar eigi lengi verit, leiddi hann augum til, hversu fögr Ólöf var Kolladóttir. Tók hann þá í vana at sitja á tali við hana hvern dag. Kolli hafði prúð hýbýli. Vildi hann þá ok halda til gleði sakir stýrimanns. Lét hann þá efla tii leika. En er þat spurðu ungir menn um sveitina, þá drifu þeir til, ok urðu þar leikar fjölmennir.
Esja kom brátt at finna Búa, fóstra sinn, ok sagði dráp föður hans. Ekki brá Búi sér við þat, kvað falls von at fornu tré. Þess er nú getit, at einn dag kom Esja at finna Búa. Hann spurði þá, hvat hún hafði honum at segja í nýjungu.
Hon kvað leika lagða í Kollafirði, — „en hitt er meira,“ sagði hon, „at Örn stýrimaðr sitr á tali við Ólöfu ina vænu hvern dag, ok ætla menn, at hann muni glepja hana.“
Búi mælti hon skyldi fá gott forlag.
Esja mælti: „Allvesalmannliga koma þér stundum orð upp, þar sem ek hefi þér þessa konu ætlat. Nú vil ek, at þú gangir til leika þangat ok hættir svá lífi þínu. Ekki má varðveita þik þannig, ef þér er dauði ætlaðr.“
Búi kvað hana ráða skyldu. Eftir um morguninn gekk Búi til leiks í Kollafjörð. Hann kom heldr síð, ok var tekit til leiksins. Inn sama hafði hann búning, gyrt at sér slöngu sinni. Ólöf sat á palli ok Örn stýrimaðr á aðra hönd henni, ok töluðust þau við. Búi gekk at palli ok kippti upp þeim tveim, er sátu á aðra hönd Ólöfu. Síðan settist hann niðr ok sat þar þann dag, gekk heim um kveldit í helli sinn. Svá breytti hann annan dag ok inn þriðja. Örn Austmaðr helt hætti sínum, en hvárrgi talaði svá við Ólöfu, at eigi heyrði annarr.
7. Kolfiðr á Vatni vandi kvámur til Ólöfar.
Nú er þar til at taka, er Þorgerðr húsfreyja var at Vatni. Hon kom í eldhús um dag. Þar lá Kolfiðr, sonr hennar, ok rétti býfur helzti langar.
Hon mælti: „Mikit má skilja,“ sagði hon, „til hvers menn eru fæddir í heiminn ok at hverju getit skal verða. Þeir sitja tveir menn í Kollafirði ok keppast um Ólöfu ina vænu, ok mörg karlmannlig brögð eru frá þeim sögð. Nú ganga þangat allir ungir menn til leika, en þú ert sú vanmenna, at þú liggr í eldgrófum til hrellingar þinni móður, ok væri betra, at þú værir dauðr, en vita slíka skömm í ætt sinni.“
Kolfiðr segir: „Áköf ertu nú, móðir, ok mun brátt betr.“
Þorgerðr snýr á burt.
Litlu síðar rís Kolfiðr upp ok gengr út ok litast um, sér, at ekki er framorðit. Kolfiðr var svá búinn, at hann var í kollhettu, ok hafði kneppt blöðum milli fóta sér. Hann hafði hökulbrækr ok kálfskinnsskó loðna á fótum. Viðarbolungr stóð á hlaðinu. Gekk hann þangat til ok tók eitt tré hátt í hönd sér, sneri síðan ór garði. Hann skaut stönginni fram fyrir sik ok hljóp þar eftir síðan. Hann fór stórliga mikit. Eigi létti hann fyrr en hann kom í Kollafjörð. Var þá tekit til leiks. Ólöf sat á palli ok á sína hönd henni hvárr, Örn Austmaðr ok Búi. En er Kolfiðr kom í stofu svá búinn sem fyrr var sagt, þótti flestum mönnum hann vera heldr hræðiligr. Hann nam staðar á gólfinu ok litast um. Hann sá hvar reiðustóll stóð á gólfinu. Hann gekk þangat ok tók stólinn ok setti at framan, þar sem Ólöf sat. Kolfiðr settist síðan á stólinn ok sat þar þann dag allan. Um kveldit gekk hann heim. Hann gekk þá til stofu.
Móðir hans heilsaði honum ok spurði, hvar hann hefði verit. Hann sagði henni.
Hon mælti: „Hversu þótti þér þar at litast um?“
„Gott,“ sagði hann.
„Skaltu fara þangat oftar?“ sagði hon.
Kolfiðr segir: „Ekki þykkjumst ek lausgeðjaðr,“ sagði hann, „í athöfnum mínum. Þykkir mér nú ván, at ek veita þér þetta, at ganga þangat um hríð.“
Hon mælti: „Þat vil ek þó, at þú hafir klæði sæmilig, sonr minn, ok vápn góð ok mann til fylgdar,“ sagði hon.
„Þat vil ek eigi,“ sagði hann. „Vil ek halda búnaði mínum svá búit. Mun ek ok engan mann með mér draga.“
„Þú munt ráða vilja,“ sagði hon.
Eftir um morguninn gekk Kolfiðr til Kollafjarðar ok háttaði öllu sem inn fyrra dag. Svá fór fram öndverðan vetr, at þessir þrír menn háttuðu svá ferðum sínum. Engi þeira mælti við annan, hvárki gott né illt. Engi mælti ok þat við Ólöfu, at eigi heyrði annarr. Öllum svaraði hon þeim kurteisliga.
Þorgrímr goði spyrr nú athæfi Búa, en sakir þess at hann hafði nær höggit honum í drápi föður hans, þá gerði hann nú eigi til hans, ok hefir þetta nú svá liðit nökkura stund.
8. Kolfiðr vá Örn stýrimann.
Þess er nú getit einn tíma, at Örn Austmaðr kemr at máli við Kolla bónda. Hann mælti svá: „Hér horfir til þess, Kolli,“ sagði hann, „at hér mundi verða góð hýbýli, ok þat eina leiðir af þér til, er vel er. En þat má þykkja mikil ófyrirsynja, er þessir tveir menn hafa vanit hingat kvámur sínar, ok þykkir mér þat þolanda, ef illa skal vera, at Búi hafi slíka meðferð, en hitt óræsi, er þar sitr ok hlýðir til tals manns, þá er ek á enda kljáðr at þola þat lengr.“
Kolli svarar: „Hér vil ek, at þú hafir þá meðferð, er bér líkar.“
Þenna sama aftan bað Örn svein sinn taka vápn þeira ok ganga með suðr ór túni ok bíða sín þar. En með því at þyss var mikill, en margir menn bjuggust, þá gáfu engir menn gaum at Austmanni, hvert hann gekk. Sneri Austmaðr þá suðr um holt þat, er þar var. Sátu þeir þar tveir fyrir Kolfinni.
Eftir leikinn gekk Kolfiðr út at vanda ok fór leið sína. En er hann kom suðr af holtunum, hlupu þeir Örn Austmaðr upp ok sóttu at honum. Kolfiðr varðist með lurkinum ok barði vápnin fyrir þeim. Varð þeim hann torsóttari en þeir hugðu. Ok er þeir höfðu saman átt um hríð, sló Kolfiðr sveininn í rot. Hraut þá frá honum bæði skjöldrinn ok sverðit. Kolfiðr greip þá upp hvárttveggja. Sótti hann þá at Erni Austmanni, ok lauk svá, at Örn fell, en Kolfiðr varð sárr. Í því raknaði sveinninn við, ok vildi Kolfiðr ekki gera honum meira. Gekk hann þá leið sína. Sveinninn sá Austmanninn veginn. Skaut hann þá yfir hann skildi, gekk síðan heim í Kollafjörð. Kolli lét flytja heim lík hans ok búa um eftir siðvenju.
Nú er at segja frá ferð Kolfinns. Hann var sárr mjök, sem sagt var. Ár stórar váru á leið hans. En er hann kom af Leiruvágsá, þá gerði honum kalt mjök, ok stirðnaði hann. Frost var á nökkut.
Maðr hét Korpúlfr. Hann bjó á Korpúlfsstöðum. Hann var gamall maðr ok kallaðr heldr forn í brögðum. Son átti hann þann, er Grímr hét. Hann var ungr ok fráligt mannsefni. Korpúlfr var móðurbróðir Kolfinns. Þangat sneri Kolfiðr sinni ferð ok fekk þar góðar viðtökur. Batt Korpúlfr sár hans. Dvaldist Kolfiðr þar um hríð, en sendi móður sinni orð, hvat hann dvaldi.
Þenna sama morgin, sem Örn var veginn, kom Esja snemma til fóstra síns. Hann fagnaði henni vel ok spurði at tíðendum.
Esja sagði honum víg Arnar Austmanns ok alla atburði, þá er þar urðu. „Nú vil ek, at þú breytir búnaði þínum. Hefi ek hér nú loðkápu, er ek vil, at þú berir. Skyrta er hér annat klæði. Þat þykkir mér líkara, at hon slitni ekki skjótt, hvárki fyrir vápnum né fyrnsku. Sax er hér inn þriði gripr. Þess væntir mik, at þat nemi hvergi í höggi stað, því at þú munt nú skjótt verða at reyna, hversu þér bíta vápnin.“
Búi kvað hana ráða skyldu. Búi helt ferðum sínum í Kollafjörð. Var nú engi þröng á palli hjá Ólöfu. Jafnt lét hon til Búa nú sem fyrr.
Þá er Kolfiðr var gróinn sára sinna, sagði hann Korpúlfi, frænda sínum, at hann vill finna móður sína.
Korpúlfr bað hann því ráða, — „en því vil ek ráða, at þú hafir eigi lengr tötra þessa,“ sagði Korpúlfr. „Vil ek, at þú hafir heðan góð klæði ok vápn, er ek vil gefa þér. Muntu þeira brátt þurfa. Þar með vil ek gefa þér Grím, son minn, til fylgdar ok föruneytis.“
Kolfiðr kvað svá vera skyldu. Eftir þat fóru þeir frændr til Vatns at finna Þorgerði. Varð hon þeim fegin ok spurði, hvat Kolfiðr vildi at hafast.
Kolfiðr mælti: „Ek ætla nú á fund Búa. Skulum vit eigi lengr sitja báðir á tali við Ólöfu.“
Þorgerðr mælti: „Sú fyrirætlan er eigi vænlig at skipta höggum við Búa við margkunnandi Esju, en harðfengi hans.“
Kolfiðr segir: „Tveir eru í hættu hverri. Annathvárt mun ek lifa eða deyja.“
„Þú munt ráða vilja, sonr minn,“ segir hon.
9. Hólmganga Kolfinns ok Búa.
Um morguninn fóru þeir frændr snemma ok kómu í Kollafjörð. Bjuggust menn þá til leiks. Búi sat á palli hjá Ólöfu.
Kolfiðr sneri til stofu ok gekk at pallinum, þar sem Búi sat, ok mælti: „Tveir eru þér kostir gervir,“ sagði Kolfiðr, „sá annarr, at þú léttir kvámum þínum hingat með öllu, hinn annarr, at þú gakk á hólm við mik á morgun í hólmi þeim, er liggr suðr í Leiruvágsá.“
Búi segir: „Því heldr skal kjósa sem kostir eru ójafnari. Ek hefi verit sjálfráðr ferða minna hér til, ok svá ætla ek enn. En hólmgöngu skal veita þér, þegar þú vilt.“
Eftir þat tóku þeir höndum saman ok bundu þetta sín á milli. Þeir Kolfiðr ok Grímr höfðu sik þegar á braut. Fóru þeir um kveldit á Korpúlfsstaði ok sögðu Korpúlfi, hvat komit var.
Hann segir: „Nú stefnir þú, frændi, ekki vænt. Hefir þeim orðit þungt at skipta við Esju, er meira áttu undir sér, en þat mun nú fram verða at ganga, sem ætlat er.“
Þar váru þeir um nóttina, en er þeir bjuggust, mælti Korpúlfr: „Lítit lið má ek veita þér, Kolfiðr,“ sagði hann, „en sverð er hér, er ek vil gefa þér. Þetta bar ek öndverða daga mína, en ekki mun þér þat fyrir mikit koma í þetta sinn.“
Eftir þat fóru þeir frændr leið sína. Búi var eftir hjá leik, er þeir Kolfiðr skildu. Gekk hann ekki heim fyrr en at vanda. Var Esja þar fyrir ok heilsaði fóstra sínum ok spurði, hvárt honum væri á hólm skorat. Hann kvað svá vera.
Esja mælti: „Þar er harðfengr maðr, er Kolfiðr er, ok fjörmikill. En hér verð ek nú at sofa í nótt hjá þér.“
Hon gerði honum þá laug ok strauk hvert bein á honum. Síðan klæddi hon hann um morguninn, sem henni líkaði, ok bað hann vel fara.
Búi fór nú, til þess er hann kom í hólminn. Var þar Kolfiðr fyrir ok fjöldi manns, því at forvitni mikil var mönnum at sjá atgang þessa ungu manna, því at báðir váru þeir sterkligir.
Þat var þá siðr at kasta feldi undir fætr sér. Þat váru lög þeira, at sá þeira, er af feldi hopaði, skyldi leysa sik þrim mörkum silfrs. Sá þeira var óvígr, er fyrri lét sitt blóð á jörð.
Eftir þat váru sögð upp hólmgöngulög milli þeira. Búi átti fyrr at höggva, því at honum var á hólm skorat. Hvárrtveggi hafði góðan skjöld ok öll önnur vápn. Búi hjó þá til Kolfinns. Kolfiðr brá þá við skildinum ok tók af öðrum megin mundriða. Eftir þat hjó Kolfiðr þvílíkt högg til Búa. Búi hjó þá til Kolfinns ok gerði ónýtan fyrir honum skjöldinn ok særði hann miklu sári á höndina. Var Kolfiðr þegar óvígr. Menn hlupu þá í millum þeira, ok váru þeir skildir.
Eftir þat fór hvárr leið sína. Fór Kolfiðr á Korpúlfsstaði, ok batt Korpúlfr sár hans ok kvað eigi minna at ván um skipti þeira Búa. Dvaldist Kolfiðr nú þar um stund.
Búi sneri frá hólmstefnu heim til Kollafjarðar, ok var Ólöf við laug ok heilsaði Búa.
Hann tók kveðju hennar ok mælti: „Svá hefir nú borit til um fund okkarn, Ólöf, at ek mun eigi einn saman fara til hellis míns. Þykkir mér ok leiðinligt at ganga hingat hvern dag til tals við þik. Muntu nú fara með mér at sinni.“
Ólöf segir: „Þat mun föður mínum illa hugna.“
Búi segir: „Hann mun nú ekki at spurðr.“
Tók hann þá Ólöfu upp á handlegg sér ok gekk leið sína. Fóru þau, þar til er þau kómu í helli Búa.
Var Esja þar fyrir ok heilsaði þeim. „Þykkir mér þú, Búi, nú haft hafa vel at máli, varit hana Ólöfu fyrir vanmennum, enda flutt hana nú ór klandri þeira. Skaltu, Ólöf mín, vera hér velkomin.“
Ólöf kvað nú Búa mundu ráða sínum vistum at sinni.
Kolfiðr spurði brátt töku Ólöfar. Hann mælti þá við Korpúlf, frænda sinn: „Til fjarri var ek nú. Eigi skyldi Ólöf svá farit hafa, enda skal ek þegar leita á fund Búa, er sár mitt er gróit.“
Korpúlfr segir: „Illa gerir þú þat,“ sagði hann, „er þú leggr eftir Ólöfu hug þinn. Skaltu ok eigi at mínu ráði leita á fund Búa, nema þú hafir menn marga.“
10. Kolfiðr fór at Búa.
Nú líðr á vetrinn, ok gerast gróin sár Kolfinns. Ok þá mælti hann: „Nú mun ek fara at finna móður mína ok fá mér þaðan menn, en Grímr, sonr þinn, skal vera á morgin fyrir mér við Leiruvágsá ok þeir menn, sem þú sendir til liðs við mik.“
Korpúlfr kvað svá vera skyldu. Um morguninn fundust þeir frændr, þar sem Kolfiðr hafði á kveðit, ok urðu þeir saman fimmtán. Fóru þeir síðan alla þá leið, þar til er þeir kómu undir fjallit hjá helli Búa. Var þar einstigi bratt. Þar váru uppi tveir varðmenn, vel vápnaðir. Höfðu þeir ok nóg grjót. Sá Kolfiðr, at þeir máttu með engu móti vinna einstigit.
Kolfiðr kallar þá ok mælti: „Ef Búi má heyra mál mitt, þá gangi hann ór einstiginu, ef hann hefr heldr manns hug en berkykvendis.“
Búi heyrði gerla orð Kolfinns. Hljóp hann þá upp ok greip vápn sín ok kveðst aldri skyldu þola klækisorð Kolfinns. Ólöf kvað óráðligt út at ganga við þann liðsmun, sem vera mundi. Búi kveðst eigi þat hirða. Ok er Búi var vápnaðr, þá laust þeim verk í augu hans bæði, at hann varð þar báðum höndum til at grípa. Ólöf spurði, hvat honum væri.
Búi kvað þá mundu seinkast um útgönguna. „Get ek,“ sagði hann, „at fóstra mín hlutist nú til.“
Ólöf kvað þat vel vera. Þá er Kolfiðr þóttist vita, at ekki mundi verða útgangan Búa, sneri hann á braut ok hans menn. Létti hann þá eigi fyrr en hann kom heim ok undi illa við sína ferð. Þegar er Kolfiðr sneri braut frá einstiginu, bætist Búa augnaverkjarins. Leið nú af vetrinn.
11. Bardagi við Orrostuhól.
En er sumra tók, ræddust þau Búi við ok Esja. „Vil ek nú,“ sagði hon, „at þú liggir eigi hér lengr, heldr skaltu fara norðr til Hrútafjarðar. Þar hefir skip uppi staðit í vetr á Borðeyri. Þar skaltu útan fara ok freista, hvat þar liggi fyrir þér. Ek gerumst nú gömul, ok mun ek eiga fá vetr ólifat.“
Þessu næst bjó hon ferð hans ok fekk honum mann til fylgdar ok þrjá hesta. Ólöf skyldi fara heim í Kollafjörð ok bíða hans um þrjá vetr. Búi fór með fjalli inn, þegar hann var búinn, sem leið liggr. Esja, fóstra hans, fór á leið með honum ok þótti mikit fyrir at skilja við hann. Síðan reið Búi leið sína.
Ok er hann kom inn fyrir Blikdalsá, fann hann þar smalamann ór Saurbæ. Hann spurði, hverir þessir menn væri. Búi sagði honum allt it sanna. Ok þegar þeir váru skildir ok leiti bar á millum þeira, tók sauðamaðrinn á rás heim ok sagði þeim bræðrum allt um ferðir Búa. Þeir þökkuðu honum sitt starf. Létu þeir þegar taka hesta ok kölluðu með sér heimamenn sína. Vápnuðust þeir skjótt ok urðu saman tólf menn. Riðu þeir mikit.
Búi sá eigi eftirreiðina, fyrr en hann kom ofan hjá Skeiðhlíð. Hann reið þá þar til, er sá hóll varð fyrir honum, er síðan heitir Orrostuhóll. Þar nam Búi staðar ok bað förunaut sinn geyma hesta þeira ok gagna. Búi gekk upp á hólinn ok bar upp grjót at sér. Hann hafði öll góð vápn ok skyrtu þá, er fóstra hans hafði gefit honum. Þá bræðr bar brátt at, hlupu þeir þegar af hestum sínum ok veittu Búa atsókn harða. Búi varðist drengiliga. Lét hann ganga grjót í fyrstu. Var þat jafnsnemma, at fallnir váru fjórir menn af þeim bræðrum, enda hafði Búi þá lokit grjótinu. Hann tók þá skjöld sinn ok sverð. Þeir bræðr sóttu at með miklu kappi, því at þeir váru báðir hugprúðir. Fellu þá enn tveir förunautar þeira. Váru þeir bræðr þá sárir ok allir þeira menn. Búi var þá enn ósárr, en ákafliga vígmóðr.
Í því bili kom til Eilífr bóndi ór Eilífsdal við inn sétta mann ok gekk á millum þeira, ok með því at þeir bræðr váru sárir, Helgi ok Vakr, þá gáfu þeir upp. Eilífr bað Búa fara leið sína, ok svá gerði hann. Eilífr lét jarða dauða menn, en lét binda sár hinna. Eftir þat fóru þeir bræðr heim í Saurbæ ok undu illa sinni ferð.
Búi létti eigi fyrr sinni ferð en hann kom norðr í Hrútafjörð. Tók hann sér þar fari, ok er þeir váru búnir, sigldu þeir á haf.
Þeir bræðr, Helgi ok Vakr, tóku sér fari um sumarit í Kollafirði ok fóru útan báðir. Þeir tóku Nóreg ok fóru til hirðar Haralds konungs ins hárfagra. Váru þeir með konungi um vetrinn ok þokkuðust hverjum manni vel. Þeir sögðu konungi frá skiptum þeira Búa. Lét konungr illa yfir því, er Búi hafði brennt hofit, ok kallaði þat níðingsverk.
12. Búi fann Harald konung.
Nú er at segja frá Búa. Þeim byrjaði seint ok tóku Orkneyjar um haustit síðarla. Þá réð eyjunum Einarr jarl Rögnvaldsson. Búi fór til hirðar jarls ok gekk fyrir hann ok kvaddi hann. Jarl spurði, hverr hann væri.
Búi sagði af it ljósasta, — „ok vilda ek þiggja vetrvist með yðr, herra.“
Jarl segir: „Fylgd góð mun í þér. Skaltu víst vera með oss í vetr, ef þú vilt.“
Búi var með hirð jarlsins um vetrinn. Einarr jarl hafði starfsamt um vetrinn. Var Búi inn öruggasti í öllum mannraunum. En um várit, er skip þat bjóst til Nóregs, er Búi hafði þangat á farit, þá gekk Búi fyrir jarl ok bað hann orlofs.
Jarl segir: „Hitt þykkir mér ráðligra, Búi, at þú dvelist með oss. Höfum vér þik at röskum manni reynt. Munum vér leiða þik í hirðlög ok láta þik taka þar með aðrar sæmdir, ef þú vilt hér vera.“
Búi þakkar jarli með fögrum orðum, en kveðst vilja til Nóregs. Jarl kvað svá vera skyldu. Eftir þat sigldu þeir til Nóregs ok kómu at norðarliga. Spurðu þeir, at Haraldr konungr sat í Þrándheimi. Fór Búi til Þrándheims á einum byrðingi. Ok er hann kom til Steinkera, þá gekk hann fyrir konung, er hann sat yfir borðum, ok kvaddi hann vel. Konungr spurði, hverr sá væri, inn mikli maðr. Búi sagði til allt it sanna. Konungr spurði, hvar hann hefði verit um vetrinn.
Búi sagði honum, — „ok er ek því hér kominn, herra,“ sagði hann, „at ek vil bjóða yðr mína þjónustu.“
Konungr mælti: „Muntu nökkut eiga hér vel kvæmt?“
Búi kveðst þat eigi vita.
Konungr bað kalla til sín Helga ok Vakr, ok er þeir kómu fyrir konung, mælti hann: „Kennið þit nökkut þenna inn mikla mann?“
„Já,“ sögðu þeir, „þat mundi hann reyna, ef þér væruð eigi svá nær, ok gjarna biðjum vit yðr, at þér gefið okkr orlof til at hefna á honum harma okkarra.“
Konungr mælti: „Á engum manni níðumst ek, þeim er gengr á mitt vald. Sé ek ok ykkr engan ágóða, þótt þér reynið með yðr jafnbúnum. En af því, Búi, at þú vannst þat níðingsverk, at þú brenndir inni goð vár, er öllum mönnum hæfir at tigna, þar fyrir skylda ek hafa látit drepa þik, ef þú hefðir eigi á várt vald gengit, en nú skalt þú leysa höfuð þitt með einni sendiferð. Þú skalt sækja tafl til Dofra, fóstra míns, ok færa mér.“
Búi mælti: „Hvert skal ek þá fara?“
Konungr mælti: „Hygg þú sjálfr fyrir því.“
Búi mælti: „Þat mundu margir mæla, herra, at þetta sé forsending, en þó mun ek undir játast. Vil ek þá, at þér festið mér grið, þar til ek kann aftr koma.“
Konungr kvað svá vera skyldu. Búi fór þá braut ór bænum ok var um sumarit inn í Þrándheimi. Hann fréttist þá fyrir um örnefni. Var honum þá sagt, hvar Dofrafjall var.
13. Búi náði fundi Fríðar Dofradóttur.
Öndverðan vetr, þá er snjó lagði á fjöll, sneri Búi ferð sinni upp í byggðina. Dvaldist hann þá í ofanverðri byggðinni um hríð með bónda þeim, er Rauðr hét. Búi spurði Rauð, ef hann kynni nökkut ráð til at leggja með honum, at hann kæmi fram ferðinni.
Rauðr mælti: „Marga menn hefir konungr sent þessa erendis, ok hefir engi aftr komit, ok auðsýnt er mér, at konungr vill þik feigan. En engra manna veit ek þeira ván, at viti, hvar Dofri ræðr fyrir, nema Haraldr konungr. En þar þú hefir mik sóttan, þá skal ek til leggja nökkut. Ek mun vísa þér leið til Dofrafjalls ok svá gnípu þeirar, er flestir menn ætla, at hellir Dofra muni í vera. Haga þú ok svá til, at þú komir undir þá gnípu jólaaftan, en síðan verðr þú at leitast um. Ekki kann ek meira at at gera.“
Búi bað hann hafa þökk fyrir ok gaf Rauð fingrgull gott ok mikit.
Rauðr þakkaði honum gjöfina, — „ok kom hér, Búi,“ sagði hann, „ef svá ólíkliga er, at þú komir aftr.“
Búi kvað svá vera skyldu. Hann háttar nú svá öllu sem Rauðr hafði mælt, kom jólaaftan undir þessa gnípu ok dvaldist þar um hríð ok sá þar ekki líkligt til dura.
Búi drap þá hjöltum sínum á hamrinum ok mælti: „Þú Dofri,“ sagði hann, „lúk upp þú höll þína ok lát inn farmóðan mann ok langt at kominn. Þat byrjar þinni tign.“
En er Búi hafði þetta mælt þrim sinnum, þá lét í hamrinum sem er gengr reið, ok í því spratt í sundr hamarrinn, ok urðu á dyrr, ok því næst gekk kona í dyrrnar. Hon var mikil á allan vöxt. Hon var fögr at áliti ok vel búin, í rauðum kyrtli ok allr hlöðum búinn ok digrt silfrbelti um sik. Hon hafði slegit hár, sem meyja siðr er. Var þat mikit ok fagrt. Hon hafði fagra hönd ok mörg gull á ok sterkligan handlegg, ok öll var hon listulig at sjá.
Hon heilsaði inum komna. Hann tók því vel. Hon spurði hann at nafni. Hann sagði henni, — „eða hvert er þitt nafn eða kyn?“
Hon segir: „Ek heiti Fríðr, dóttir Dofra konungs, eða hví berr þú, maðr, um herbergi vár?“ sagði hon.
„Ek vil hitta föður þinn ok biðja hann jólavistar. Hann er einn frægstr konungr.“
Fríðr mælti: „Ekki ertu ólíkligr maðr at sjá. Kalla ek ráð, at þú gangir inn með mér.“
Búi gerði svá. Fríðr bað þá aftr lúkast hellinn, ok svá var. Þau gengu þá um stund, ok lýsti af eldi. Hon sneri þá út at bjarginu í einum stað. Var þar fyrir hurð ok önnur, ok þá kómu þau í lítit herbergi. Þat var allt tjaldat ok ágæta vel um búit.
Fríðr mælti: „Hér skaltu, Búi, setjast niðr ok hvíla þik ok leggja af þér vápn þín ok vásklæði.“
Hann gerði svá. Síðan skaut hon fyrir þau fögru borði ok bjó þat, bar síðan at honum munnlaug af silfri ok dýran dúk. Því næst bað hon hann sitja ok snæða. Tók hon þá góða vist ok ágætan drykk. Allr borðbúnaðr var þar af silfri ok við gull búinn, diskar ok ker ok spænir. Fríðr settist þá niðr hjá Búa, ok snæddu ok drukku bæði saman. Hon bað hann þá segja sér allt af sínum ferðum. Búi gerði nú svá, at hann sagði henni allt af þarkvámu sinni.
„Nú hefir þú vel gert,“ sagði hon, „at þú hefir ekki dult mik ins sanna. Má vera, at þér verði ekki mein at því, en vita þóttumst ek áðr. En marga menn hefir Haraldr konungr sent eftir tafli þessu, ok hefir faðir minn öllum tortímt, en nú mun ek ganga ok finna hann ok segja honum, hvar komit er.“
Fríðr gekk þá á braut ok var á brutt um hríð. Búi fagnaði henni vel ok spurði, hvat þau faðir hennar hefði við talazt.
Hon kveðst hafa sagt honum, at skóbarn eitt lítit væri komit. Hann lézt vilja sjá þat. „Ek sagða, at þat varð at hvílast í nótt. Skaltu nú hér sofa í nótt í mínu herbergi.“
Hann lét sér þat vel líka. Skemmtu þau sér þar um kveldit.
14. Búi þá vetrvist af Dofra ok taflit góða.
Búi vaknaði um morguninn, ok var þá ljóst af degi. Fríðr spurði, hversu sofizt hafði. Hann lét vel yfir.
Hon bar þá at honum ágæt klæði ok mælti: „Nú skaltu halda þér upp vel, er þú gengr fyrir föður minn, ok kref hann djarfliga jólavistar.“
Gengu þau þá fram í hellinn. Síðan gekk hon fyrir, þar til er fyrir urðu hurðir, ok því næst kómu þau í mikit herbergi. Þat var allt altjaldat ok hálmr á gólfi. Maðr sat í öndugi á inum æðra bekk, mikill ok fríðr. Hann hafði skegg mikit ok hvítt af hæru. Þessi maðr var vel búinn, ok allr sýndist Búa hann öldrmannligr. Hvárrtveggi bekkr var skipaðr af fólki, ok váru þeir margir heldr stórleitir. Konur sátu um þvert herbergit, ok var sú bezt farandi, er í miðju sat. Borð stóð um allt herbergit ok vist fram sett ok sú ein, er mönnum sómdi þann tíma at neyta. Þar gengu ok ungir menn ok skenktu. Fríðr gekk fyrir hásætismanninn ok heilsaði á föður sinn. Þessi inn skeggjaði maðr svaraði vel dóttur sinni.
Þóttist Búi nú vita, at þat mundi vera Dofri. Gekk hann þá fyrir hann ok mælti svá: „Sit heill, Dofri konungr, með hirð glaða.“
Dofri tók vel orðum hans ok mælti til dóttur sinnar: „Er þetta þat skóbarn, er þú sagðir mér frá í gær?“
„Svá er, faðir,“ sagði Fríðr.
Dofri mælti: „Fáir koma slíkir ór mannheimum nema Haraldr konungr, fóstri minn. Hann er langt fyrir alla. Eða hvert er þitt erendi til vár?“
Búi mælti: „Því er ek hér kominn at biðja yðr jólavistar. Er ek útlenzkr maðr, en heyri margt sagt af frægð yðvarri. Nú þótti mér ófróðligt at sjá eigi svá tíguligan höfðingja.“ Dofri segir: „Vel mælist þér. Vil ek, at þú sért með oss. Skaltu drekka inni með oss um daga. Viljum vér þá eiga tal við þik. Skaltu skipa öndugi it óæðra. En á kveldum skuluð þit Fríðr, dóttir mín, skemmta ykkr í stofu hennar, því at þér mun þá þykkja húskarlar mínir heldr leikmiklir.“
Búi þakkaði með fögrum orðum höfðingligt boð ok fagra tilskipan. Gekk hann þá um þvert gólf ok Fríðr með honum. Hon bað þá upp standa þrjá, er þar sátu áðr, ok svá var. Síðan lét hon taka undir þau fögr hægendi, ok settust þau þar á, sátu þar um daginn. Dofri spurði Búa margra hluta, en Búi leysti ór öllum vel. En er aftna tók, gengu þau fyrir Dofra ok heilsuðu á hann. Hann bað þau vel fara. Gengu þau þá til herbergis hennar ok váru þar um nóttina. Með þeim hætti liðu jól ór garði.
Affaradag jóla gekk Búi fyrir Dofra ok mælti: „Þér hafið veitt mér höfðingliga, sem ván var at. Nú þó at mér þykki hér gott, þá skal ek þó eigi ásækni við yðr hafa.“
Dofri mælti: „Þú, Búi, skalt vera hér velkominn í allan vetr, ef þér þykkir þat betra.“
Búi þakkar honum nú at nýju sinn velgerning. Heldu þau Fríðr nú sínum háttum, sem fyrr er sagt.
Leið nú á vetrinn. Ok er fár nætr váru til sumars, mælti Búi til Fríðar: „Hverja ætlan hefir þú á, at verða skuli mitt erendi? Ek vil biðja þik, at þú leggir til nökkur orð við föður þinn.“
Fríðr segir: „Kemr þér ekki þat í hug, at þú munir svá hafa verit hér í vetr, at þú eigir enga ván síðan at koma í Mannheima? Er þér þat at gera í kunnleika, at ek geng með barni þínu.“
Búi kveðst því ekki vilja í móti mæla, — „en þó vænti ek, at þér mun nökkurninn vel fara til mín.“
Fríðr mælti: „Illt mun mér nú þykkja, at þú sért drepinn, þótt þú værir þess verðr. Mun ek nú heldr ganga til föður míns í dag ok vita, hvar komi þínu máli.“
Um daginn, er fólk var komit í sæti, gekk Fríðr til föður síns ok settist í kné honum ok lagði hendr um háls honum ok mælti: „Hvernig ætlar þú, faðir, at skiljast við Búa, vetrgest þinn? Væri þat nú höfðingligt at gera vel til hans. Munu at gjarnara ágætir menn yðr heimsækja.“
Dofri segir: „Hvernig vel vildir þú, dóttir, at ek lúka við hann?“
Fríðr mælti: „Gef honum ágætar gjafir, faðir, þá má þat sjá, at hann hefir mikinn höfðingja ok ágætan heim sótt.“
Dofri mælti: „Hvat skal þar til velja?“
Fríðr mælti: „Gef honum tafl þat, er Haraldr konungr hefir oft eftir sent ok þar með fingrgull. Má hann þá kaupa sik í frið við konung með taflinu, en fingrgullit skal hann eiga til menja.“
Dofri mælti: „Ráða skaltu þessu, dóttir, at sinni, því at ek má þér eigi synja.“
„Þá gerir þú vel, faðir, sem ván var.“
Gekk hon þá braut ok til sætis síns. Liðu þessir dagar til sumars.
Ok sumarsdag inn fyrsta mælti Fríðr til Búa: „Nú skulum vit snæða hér í stofu minni. Síðan taktu klæði þín ok vápn ok lát þat til reiðu. Þú skalt hér skamma dvöl eiga frá því þit faðir minn skilið.“
Eftir þat gengu þau á fund Dofra. Var hann þá kominn undir borð. Dofri heilsaði þeim ok bað þau sitja ok drekka. Þau gerðu svá.
Þá mælti Dofri: „Þú, Búi, hefir hér vel verit í vetr at várri vitund, ok til marks viljum vér, at þat sjáist með sönnum jarteiknum, at þú hefir oss heim sótt. Tafl er hér, er ek vil gefa þér. Þenna grip veit ek svá, at Haraldi konungi, fóstra mínum, leikr mestr hugr á. Gullhring þenna skaltu þiggja at mér.“
Búi þakkaði honum með mörgum fögrum orðum sinn velgerning ok þá miklu sæmd, er hann gerði til hans, ok bað hann sitja allra konunga heilastan.
Eftir þat tóku þau orlof til handa Búa ok sneru þá í brutt. Sem þau kómu til hellisdyra, þá laukst upp hellirinn.
Gekk Fríðr þá út ok mælti til Búa: „Nú er svá komit, Búi, sem ek sagða þér, at ek geng með barni þínu. Skal ek nú segja þér, hver skipan á því skal vera. Ef þat er meybarn, þá skal þat hér vera með mér, en ef þat er sveinn, þá mun ek þér senda hann, er hann er tólf vetra gamall. Skaltu þá vel við honum taka. En ef þú gerir eigi svá, þá muntu á þínum hlut kenna. Hvergi mun ek leiða þik, far þú vel,“ segir Fríðr.
Eftir þat skilja þau.
15. Búi glímdi við blámann.
Gekk Búi leið sína ok létti eigi fyrr en hann kom til Rauðs. Tók hann vel við honum ok spurði at ferðum hans, en Búi sagði af it sanna.
Rauðr mælti: „Mikla gæfu hefir þú borit til um þína för. En svá muntu eiga við at búast, at eigi mun Haraldr konungr þessu einu við þik hlíta, því at nú mun hann etja á þik því trölli, er ek veit mest í Nóregi, en þat er blámaðr sá, er mörgum manni hefir at bana orðit. Nú vil ek gefa þér fangastakk þann, er þú skalt þá hafa. Vænti ek þá, at þú munir eigi allmjök kenna, hvar sem hann leggr at þér krummur sínar, því at hann brýtr bein í flestum, ef hann deyðir eigi.“
Búi þakkaði Rauð sinn velgerning. Dvaldist hann þar nökkurar nætr, fór síðan ofan í Þrándheim. Spurði hann þá til konungs, at hann var at Steinkerum. Sem Búi kom þar, gekk hann á konungs fund ok kvaddi hann.
Konungr leit við honum ok mælti: „Ertu þar, Búi? Hversu tók Dofri þér?“
„Já, herra,“ sagði Búi, „yðar naut ek at, því at vel fór Dofra til mín.“
Konungr mælti: „Vartu með Dofra í vetr, eða fekktu taflit?“
„Já, herra,“ sagði Búi, „fekk ek tafl.“
Konungr mælti: „Kom til mín á morgin með þat.“
Búi kvað svá vera skyldu.
Um daginn eftir kom Búi fyrir konung, er hann sat yfir drykkjuborðum, ok færði honum taflit, ok er konungr sá þat, mælti hann: „Þú ert mikill maðr fyrir þér, Búi,“ sagði konungr. „Hefir þú sannar jarteiknir, at þú hefir Dofra fundit. Þetta tafl hefir hann aldri viljat fyrir mér laust láta, en svá gildr sem þú ert, þá verðum vér at sjá nökkut af þínu afli, ok skaltu fást við blámann várn.“
Búi segir: „Þat hugða ek, ef ek fenga taflit, at þér mundið mik láta fara í friði.“
Konungr mælti: „Þetta er lítils vert, at taka eitt fang.“
Búi segir: „Dýrt er dróttins orð. Vil ek þat nú skilja til við yðr, herra, ef svá ólíkligt er, at ek bera af honum, at þér gefið mér upp reiði yðra ok gott orlof til Íslands.“
Konungr játaði því. Eftir þat lagði konungr til hólmstefnunnar frest, at þetta fang tækist, því at hann vildi, at sem flestir sæi. En er sú stund var liðin, þá lét konungr blása til öllu fólki út á víðan völl. Sem konungr ok mikit fjölmenni var þar komit, þá bjóst Búi til fangs. Hann fór í skyrtu sína, þá er Esja hafði gefit honum ok fyrr gátum vér. Síðan steypti hann yfir sik fangastakki þeim, er Rauðr gaf honum, fór þá til leikmótsins. Konungr lét þá leiða fram blámanninn, ok heldu á honum fjórir menn. Hann grenjaði fast ok lét tröllsliga.
Þar var svá háttat, at þar var sléttr völlr, en þar um útan hæðir miklar. Sat þar á fólkit umhverfis. Á vellinum stóð ein hella mikil ok uppþunn niðr í völlinn. Þat kölluðu þeir fanghellu.
Búi gekk þá fram fyrir konung ok mælti: „Hvar er sá maðr, herra, er þér ætlið mér fang við?“
Konungr mælti: „Sé, hvar þeir halda honum fram á völlinn.“
Búi mælti: „Ekki sýnist mér þat maðr. Trölli sýnist mér þat líkara.“
Konungr mælti: „Vér skulum freista þín skamma stund, ef vér sjám, at þú hefir ekki við.“
Búi mælti: „Þér munuð ráða vilja.“
Eftir þat gekk Búi fram á völlinn, ok er fólkit sá hann, þá mæltu margir, at þat væri illa, er trölli skyldi etja upp á jafndrengiligan mann. Þeir létu þá lausan blámanninn. Hljóp hann þá grenjandi at Búa. Ok er þeir mættust, tókust þeir afar fast ok sviptust. Skildi Búi þat skjótt, at hann var mjök aflvani fyrir þessu kykvendi. Forðaði hann sér þá við föllum, en stóð þó fast ok fór undan víða um völlinn. Skildi Búi þat, at hann tók svá, at bein hans mundi brotna, ef eigi hlífði honum klæðin. Þat skildi Búi, at blámaðrinn vildi færa hann at hellunni.
En er þeir höfðu at gengizt um stund, þá mæddist blámaðrinn ákafliga, ok tók at láta í honum sem þá at lætr í göltum, þá er þeir gangast at, ok á þann hátt felldi hann froðu. Ok er Búi fann þat, lét hann hörfast undan at hellunni. Blámaðrinn herti þá at af nýju, ok váru ógurlig hans læti at heyra, því at hann var drjúgum sprunginn af sókn. En er Búi kom at hellunni, svá at hann kenndi hennar með hælunum, þá herti blámaðrinn at, slíkt er hann mátti. Búi brá þá við, er minnst var ván, ok hljóp hann þá öfugr yfir helluna, en blámanninum urðu lausar hendrnar ok skruppu af fangastakkinum. Búi kippti þá at sér blámanninum, slíkt er hann mátti. Hrataði hann þá at hellunni, svá at bringspalir hans tóku þar, sem hvössust var. Þá hljóp Búi ofan á hann með öllu afli. Gengu þá í sundr bringspelirnir í blámanninum, ok því næst var hann dauðr. Margir töluðu um, at þetta væri mikit þrekvirki. Búi gekk þá fyrir Harald konung.
Konungr mælti: „Mikill maðr ertu fyrir þér, Búi, ok mun nú skilja með okkr, ok far nú til áttjarða þinna í friði fyrir oss.“
Búi þakkaði þat konungi. Fór Búi þá til hafs út ok fekk sér fari til Íslands.
16. Útkváma Búa ok fall Kolfinns.
Þat sumar, er Búi fór útan, gekk Ólöf in væna með barni. Fæddi hon um haustit mey, er hon kenndi Búa ok var kölluð Þuríðr. Esja bauð meynni til fóstrs til sín, ok þat þágu þau Kolli. En þat sumar, er Búi var í Þrándheimi, fóru til Íslands Helgi ok Vakr. Sögðu þeir út þau tíðendi, at Búi væri látinn ok Haraldr konungr hefði sent hann forsending, þá er engi hefði aftr komit. En er þat spurðist, fór Kolfiðr til Kollafjarðar ok tók þaðan á brutt Ólöfu ina vænu nauðga ok at óvilja föður hennar. Kolfiðr fór þá með Ólöfu út til Vatns. Var hon þar sumar ok vetrinn eftir.
En um sumarit eftir kom skip suðr á Eyrarbakka í höfn þá, er heitir í Einarshöfn. Spurðist þat þar af, at þar var á Búi Andríðsson. Ok þegar þetta spurðist ofan yfir heiði, helt Kolfiðr til njósnum um ferðir Búa ok spurði, er hann kom í Ölfus. Þá reið Kolfiðr heiman upp til Öxnaskarðs við tólfta mann. Þar var með honum Grímr, frændi hans, ok tíu menn aðrir. Þeir sátu þar fyrir Búa. Í því bili reið Búi ofan ór skarðinu. Hann sá mennina vápnaða. Hann þóttist vita, hverir vera mundi. Búi hafði öll góð vápn. Hann var í skyrtu sinni Esjunaut. Búi reið til steins eins mikils, er stóð undir skarðinu, ok sté þar af hesti sínum. Þeir hlupu þá þangat til. Búi hafði haft snarspjót lítit í hendi. Fleygði hann því til þeira. Þat kom í skjöld Gríms neðanverðan. Þá brast út ór skildinum. Hljóp þá spjótit í fót Grími fyrir ofan kné ok þar í gegnum. Var Grímr þegar óvígr. Búi sneri þá baki at steininum, því at hann er svá mikill sem hamarr. Mátti þá framan at eins at honum ganga.
Kolfiðr mælti þá: „Vel er þat, Búi, at vér höfum hér mætzt. Mun nú eigi hlífa hellir Esju tröllsins sem næst.“
Búi segir: ,,Ekki kann ek at kasta löstun á þat. Hafa þeir einir orðit fundir okkrir, er þú munt svá lítit hafa í unnit. Vænti ek, at svá muni enn vera. Er þat nú drengsverk, at einn gangi at einum.“
Kolfiðr mælti: „Þess skulum vér nú njóta, at vér erum fleiri.“
Búi mælti: „Þá skal vel við því taka.“
Þá veittu þeir honum atsókn, en hann varðist prúðliga. Kolfiðr eggjaði sína menn, en hlífðist sjálfr við, því at hann ætlaði sér afburð. En þeim var Búi torsóttr, því at þótt þeir kæmi höggum eða lögum á hann, þá varð hann ekki sárr, þar er skyrtan tók, en hverr, sem hann kom höggum á, þá þurfti eigi um at binda. Var þá svá komit, at sex menn váru látnir af Kolfinni, en hinir allir sárir. Búi var sárr á fæti.
Kolfiðr mælti þá: „Mikit tröll ertu, Búi,“ sagði hann, „er þú verst svá lengi jafnmörgum mönnum.“
Búi mælti: „Þú hefir í leikandi einni haft, ok er þat klækiligt at þora eigi at sækja at mér.“
Kolfiðr mælti: „Þat munda ek vilja, at þú ættir þat at segja, at ek hlífðumst eigi við, áðr en lúki.“
Hljóp Kolfinnr þá at Búa með brugðit sverð ok hjó hvert at öðru. Búi hlífði sér með skildinum. Kolfinnr hjó hart ok tíðum ok sótti alldrengiliga. Hjóst þá allmjök skjöldr Búa. En er Kolfinni rénaði in mesta atsókn ok hann mæðist, þá herti Búi at honum ok gekk þá fram frá steininum. Hann hjó þá eigi mörg högg, áðr hann ónýtti skjöld Kolfinns. Síðan veitti hann Kolfinni þat slag, at hann tók sundr í miðju. Búi var þá ok sárr nökkut bæði á höndum ok fótum, þar sem eigi hafði skyrtan hlíft, en ákafliga var hann vígmóðr.
Búi gekk þá þangat til, sem Grímr var, sonr Korpúlfs, ok spurði, hvárt hann vildi grið hafa. Hann kveðst þat vildu. „Þá skaltu þat sverja,“ segir Búi, „at vera mér trúr heðan af.“
Grímr kvað svá vera skyldu. Förunautar Kolfinns tóku þá ok grið af Búa. Bað hann þá taka lík Kolfinns ok sjá fyrir því.
Búi tók þá hest sinn. Reið hann, þar til er hann kom ofan til Elliðavatns. Ólöf var úti ok heilsaði Búa. Hann bað hana taka klæði sín ok fara með sér. Hon gerði svá. Reið hon með Búa til Kollafjarðar. Kolli var úti ok fagnaði vel Búa ok bauð honum þar at vera. Búi kveðst mundu eiga þar dvöl nökkura við laugina ok binda sár sín. Var nú svá gert.
Búi mælti þá til Kolla: „Nú er svá, Kolli,“ sagði Búi, „sem þér er kunnigt, um skipti okkar Ólöfar. Hefi ek launat Kolfinni sína djörfung. En nú skal Ólöf, dóttir yðar, vera með þér, þar til henni býðst forlag, því at ek vil nú þó ekki elska hana, síðan Kolfinnr hefir spillt henni.“
Nú varð svá at vera sem Búi vildi.
17. Frá sættum ok kvánfangi Búa.
Búi reið þá til Esjubergs, ok var Esja, fóstra hans, enn á lífi. Varð hon honum alls hugar fegin. Búi fór brátt í Brautarholt at finna móður sína. Var hon þá enn hraust kona. Dvaldist Búi þar um hríð. Þorgrímr bjó þá enn at Hofi ok var þá gamall mjök. Hann átti dóttur eina barna, er Helga hét. Hon var ung ok in sköruligsta kona. Arngrímr, bróðir hans, var þá ok andaðr, en þeir bræðr höfðu skipt arfi með sér. Hafði Helgi land í Saurbæ, en Vakr gerðist kaupmaðr ok þótti vera inn vaskasti.
En ef svá var komit, völdust til vitrir menn ok góðgjarnir ok báru sáttmál millum þeira Búa ok Þorgríms, ok hversu margt sem hér var um talat, þá fór þat fram, at þeir festu öll þessi mál, Búi ok Þorgrímr, undir dóm inna beztu manna. Þeim málum var upp lokit um várit á várþingi. Höfðu þeir þat upphaf at þessum málum ok sættum, at Búi skyldi fá Helgu Þorgrímsdóttur, en fégjöld þau, sem dæmdust á Búa, skyldi vera heimanfylgja Helgu. Sá þeir þat, sem var, at þau Búi áttu hvern penning eftir hans dag. Helgi Arngrímsson skyldi fá Ólöfar Kolladóttur. Eftir þat veittu hvárir öðrum tryggðir. Efldu þeir nú til veizlu mikillar at Hofi, því at þar skyldi vera bæði brullaupin. Tókust þessi ráð um sumarit hvártveggi.
Litlu síðar andaðist Esja. Hon gaf allt fé sitt Búa ok Þuríði, dóttur hans. Búi tók þá við búi á Esjubergi ok setti þar á rausnarbú. Eftir brullaupit um sumarit fór Helga til Esjubergs með Búa. Var þat brátt auðsætt, at hon var inn mesti skörungr. Tókst nú vinátta með þeim Þorgrími goða með mægðum. Helt Þorgrímr nú öllu Búa til sæmdar. Var þá þangat skotit öllum málum. Búi færði sér þat allvel í nyt. Varð hann inn vinsælsti maðr.
Þeim Búa ok Helgu varð barna auðit. Þau áttu son þann, er Ingólfr hét, ok annarr hét Þorsteinn. Dóttur áttu bau, er Hallbera hét.
Annat sumar eftir tók Þorgrímr sótt ok andaðist. Var hann út leiddr at þeim sið, sem þá var, ok drukkit eftir hann erfi. Í þann tíma lét Vakr af förum. Tók hann við landi í Saurbæ, en Helgi tók þá Hofsland af Búa. Tók þá Búi við mannaforræði. Hafði hann allt út at Nýjahrauni ok inn til Botnsár. Búi bjó at Esjubergi tólf vetr ok átti mikit rausnarbú. Á þeiri stundu fekk Vakr Þuríðar, dóttur Búa ok Ólöfar.
18. Útkváma Jökuls ok dauði Búa.
En er svá var komit, kom skip norðr í Eyjafirði. Þar váru á þrænzkir menn. Á því skipi var sá maðr, er Jökull hét, ungr ok stórþrifligr. Þegar Jökull kom á land, keypti hann sér hesta ok föruneyti. Reið hann síðan suðr um land, ok er ekki fyrr frá hans ferð sagt en hann kom aftan dags til Esjubergs. Lét hann lítit yfir sér. Þeir váru þar um nóttina, því at þar var öllum mönnum matr til reiðu.
Um morguninn gekk Jökull til tals við Búa ok mælti: „Svá er mál með vexti, at ek á við þik erendi, Búi,“ sagði hann.
Búi spurði, hverninn þat var.
Jökull mælti: „Mér er sagt, at þú sért faðir minn, en Fríðr er móðir mín, dóttir Dofra konungs.“
Búi segir: „Ólíklig sögn er, at þú sért minn sonr, því at mér þætti ván, at sá mundi vera gildr maðr, er undir okkr ælist, en mér sýnist þú heldr auðþrifligr.“
Jökull mælti: „Ek hefi enn ekki marga vetr á baki, en móðir mín bað mik þat segja þér til jarteigna, at hon kvaðst hafa sagt þér, at þú mundir kenna á þínum hlut, ef þú tækir eigi vel við frændsemi minni.“
Búi segir: „Ekki hirði ek um sögur þínar. Þykkja mér þær ómerkiligar. Vil ek, at vit tökum fang, því at þú ert ekki okkarr sonr, ef engi máttr er í þér.“
Jökull mælti: „Þat er fáheyrt, at ek, tólf vetra gamall, þurfa at taka fang við þik, þar sem þú deyddir blámann Haralds konungs í fangbrögðum þínum, en þó muntu ráða vilja.“
Þeir Búi gengu þá austr undir fjallit til laugar. Þar váru vellir fagrir. Síðan klæddust þeir til fangs ok tókust allsterkliga, ok gekk svá lengi, at hvárrgi fell. Búi varð móðr mjök.
Jökull mælti: „Þreytum þetta ekki meir, ok tak við frændsemi minni.“
„Nei,“ kvað Búi, „falla skal annarr hvárr okkarr.“
Jökull mælti: „Eigi mun þá betr.“
Eftir þat réðust þeir á í annat sinn. Váru þá allmiklar sviptingar. Var þá við sjálft búit, at Jökull mundi falla, ok í því var sem kippt væri báðum fótum senn undan Búa, ok fell hann áfram, ok þar varð við brestr hár ok mikill.
Búi mælti: „Fellt mun nú til hlítar, ok mátti móðir þín eigi hlutlaust láta vera.“
Þá hlupu at aðrir menn ok sá þar vegsummerki, at bringspelirnir váru í sundr í Búa, ok hafði orðit undir steinn.
Búi mælti þá til Jökuls: „Ekki hefir nú orðit erendi þitt hingat hagfellt, því at þú hefðir verit mannsefni, enda mun nú skömm saga frá mér ganga.“
Eftir þat var Búi borinn heim á rauðum skildi ok lifði þrjár nætr ok andaðist síðan.
Jökli þótti verk sitt svá illt, at hann reið þegar í brutt ok til skips, er búit var suðr á Eyrarbakka, ok fór þar útan um sumarit, en síðan höfum vér enga sögu heyrt frá honum.
Helga Þorgrímsdótttir bjó at Esjubergi með börnum þeira Búa: Þá stóð enn kirkja sú at Esjubergi, er Örlygr hafði látit gera. Gaf þá engi maðr gaum at henni. En með því at Búi var skírðr maðr, en blótaði aldri, þá lét Helga húsfreyja grafa hann undir kirkjuveggnum inum syðra ok leggja ekki fémætt hjá honum nema vápn hans.
Sú in sama járnklukka hekk þá fyrir kirkjunni á Esjubergi, er Árni byskup réð fyrir stað Þorláksson ok Nikulás Pétrsson bjó at Hofi, ok var þá slitin af ryði. Árni byskup lét ok þann sama plenarium fara suðr í Skálholt ok lét búa ok líma öll blöðin í kjölinn, ok er írskt letr á.
Frá Búa Andríðssyni er komin mikil ætt. Ok lúkum vér þar Kjalnesinga sögu.