Sagan af Haraldi harðráða

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Heimskringla
Snorra Sturlusonar
N. Linder og H. A. Haggson
1869-1872

Sagan af Haraldi harðráða

1. Upphaf Haralds konungs harðráða.

Haraldr, son Sigurðar sýr, bróðir Ólafs konungs hins helga sammœðri, var á Stiklastöðum í orrustu, þá er hinn helgi Ólafr konungr féll. Varð Haraldr þá sárr ok komst í brott með öðrum flóttamönnum. Svá segir Þjóðólfr:

Hvast frá ek Haugi hit næsta

hlífél á grani drífa,

enn Bolgara brennir

brœðr símun vel tœði.

Skildist hann ok huldi

hjálmsetr gamall vetra

tiggi tólf ok þriggja

trauðr við Ólaf dauðan.

Rögnvaldr Brúsason flutti Harald or orrustu, ok kom honum til bónda nökkurs, er bjó í skógi langt frá öðrum mönnum; var Haraldr þar læknaðr, til þess er hann var heill. Síðan fylgði son bónda honum austr um Kjöl, ok fóru þeir alt markleiði, þat er svá mátti, en ekki alþýðu veg. Vissi bónda son ekki til, hverjum hann fylgði; ok er þeir riðu milli eyðiskóga nökkurra, þá kvað Haraldr þetta:

Nú læt ek skóg af skógi

skreiðask lítils heiðar,

hverr veit nema ek verða

víða frægr um síðir.

Hann fór austr um Jamtaland ok Helsingjaland ok svá til Svíþjóðar; fann hann þar Rögnvald Brúsason ok mjök marga aðra þá menn, er komizt höfðu af Stiklastöðum or orrustu, menn Ólafs konungs.

2. Haraldr kom í Garðaríki

Eptir um várit féngu þeir sér skipan ok fóru um sumarit austr í Garðaríki á fund Jarizleifs konungs; váru þar um vetrinn. Svá segir Bölverkr:

Mildingr! strauktu um mækis

munn er lézt af gunni,

holds vant hrafn um fyldan

hrás, þaut vargr í ási.

En gramr, né ek frá fremra

friðskerði þér verða,

austr vartu ár hit næsta

örðiglyndr í Görðum.

Jarizleifr konungr tók vel við þeim Haraldi; gerðist Haraldr þá höfðingi yfir landvarnarmönnum konungs, ok annarr Eilífr, son Rögnvalds jarls. Svá segir Þjóðólfr:

Eitt höfðusk at,

Eilífr þar er sat,

höfðingjar tveir,

hamalt fylktu þeir.

Austrvindum ók

í öngvan krók,

vara Læsum léttr

liðsmanna réttr.

Haraldr dvaldist í Garðaríki nökkura vetr ok fór víða um Austrveg. Síðan byrjaði hann ferð sína út í Grikkland ok hafði mikla sveit manna; þá hélt hann til Miklagarðs. Svá segir Bölverkr:

Hart kníði svöl svartan

snekkju brand fyrir landi

skúr, en skrautla báru

skeiðr brynjaðar reiði.

Mætr hilmir sá málma

Miklagarðs fyrir barði,

mörg skriðu beit at borgar

barmfögr hám armi.

3. Haraldr gékk á mála i Miklagarði

Þá réð fyrir Grikklandi Zoe dróttning hin ríka, ok med henni Michael Katalaktus. En er Haraldr kom til Miklagarðs á fund dróttningarinnar, þá gékk hann þar á mála, ok fór þegar um haustit á galeiðr með hermönnum, þeim er fóru út í Grikklaudshaf. Hélt Haraldr sveit, af sínum mönnum. Þá var höfðingi yfir herinum sá maðr, er nefndr er Gyrgir; hann var frændi dróttningar. En Haraldr hafði verit litla hríd í herinum, áðr en Væringjar þýddust mjök til hans, ok fóru þeir allir saman, þegar er bardagar váru; kom þá svá, at Haraldr gerðist höfðingi yfir öllum Væringjum. Fóru þeir Gyrgir víða um Grikklands eyjar; unnu þar herskap mikinn á kussarum.

4. Frá Væringjum ok Gyrgi

Þat var eitthvert sinn, er þeir höfðu farit um land ok skyldu taka sér náttból við skóga nökkurra, ok kómu Væringjar fyrstir til náttstaðar, ok völdu þeir sér tjaldstaði, þá er þeir sá bezta ok hæst lágu, því at þar er svá háttat, at land er blautt, ok þegar er regn koma þar, þá er ilt at búa, þar er lágt liggr. Þá kom Gyrgr, höfðingi hersins; ok er hann sá, hvar Væringjar höfðu tjaldat, bað hann þá í brott fara ok tjalda í öðrum stað, segir at hann vill þar tjalda. Haraldr svaraði svá: Ef þér komit fyrri til náttbóls, þá takit þér yðr náttstað, þá munu vér þar tjalda í öðrum stað, som oss líkar; gerit þér nú ok svá, tjaldit þar sem þér vilit í öðrum stað; hugða ek; at þat væri réttr Væringja hér í veldi Grikkjakonungs, at þeir skulu vera sjálfráða ok frjálsir um alla hluti fyrir öllum mönnum, en vera konungi einum ok dróttningu þjónostu skyldir. Þreyttu þetta með kappmæli, þar til er hvárirtveggju vápnuðust; var þá við sjálft, at þeir mundu berjast. Kómu þá til hinir vitrustu menn ok skildu þá; sögðu þeir svá, at betr var fallit, at þeir sættist um þetta mál, ok gerði skipan á með sér gløggliga, svá at eigi þyrfti optar slíka deilu um. Var þá stefnulagi á komit með þeim, ok skipuðu hinir beztu menn ok hinir vitrustu. En á þeirri stefnu réðu þeir þat svá, at samt kom með öllum, at hluti skyldi í skaut bera, ok hluta með Grikkjum ok Væringjum, hvárir fyrri skyldi ríða eða róa eða til hafnar leggja ok kjósa um tjaldstaði; skyldi því hvárrtveggi una þá, sem hlutr segði. Síðan váru hlutir ok markaðir. Þá mælti Haraldr við Gyrgi: Ek vil sjá, hversu þú markar þinn hlut, at eigi markim vit á eina lund báðir. Hann gerði svá. Síðan markaði Haraldr sinn hlut ok kastaði í skautit, ok svá báðir þeir. En sá maðr, er hlutinn skyldi upp taka, þá tók hann upp annan ok hélt milli fingra sér ok brá upp hendinni ok mæltí: Þessir skulu fyrri ríða ok róa ok til hafnar leggja ok kjósa sér um tjaldstaði. Haraldr greip til handarinnar ok tók hlutinn ok kastaði út á sjá. Síðan mælti hann: Þessi var várr hlutr. Gyrgir sagði: Hví léztu eigi sjá fleiri menn? Sé nú, sagði Haraldr, þann er eptir er, muntu þar kenna þitt mark. Síðan var athugat um þann hlutinn, ok kendu allir þar mark Gyrgis. Var þat dœmt, at Væringjar skyldi kørna kosti hafa um alt, þat er þeir þreyttu um. Fleri hlutir urðu til þess, er þeir urðu eigi ásáttir, ok lauk jafnan svá, at Haraldr hafði sitt mál.

5. Hernaðr Haralds ok Gyrgis

Þeir fóru allir samt um sumarit ok herjuðu. Þá er allr var herrinn saman, lét Haraldr sína menn vera fyrir utan bardaga, eða ella þar er minst var mannhætta, ok lézt varast vilja, at hann týndi herliði sínu. En er hann var einn saman með sínu liði, lagðist hann svá fast til at berjast, at annattveggja skyldi hann fá sigr eða bana. Svá bar optliga til, þá er Haraldr var höfðingi yfir herinum, at hann vann sigr, þá er Gyrgir vann ekki. Þetta funnu hermenn ok kölluðu betr fara mundu sitt mál, ef Haraldr væri einn höfðingi yfir öllum herinum, ok ámæltu hertoganum, at ekki yrði af honum eða hans liði. Gyrgir sagði, at Væringjar vildu ekki lið veita honum; bað þá fara í annan stað, en hann fœri með öðrum herinum, ok vinna þvílíkt sem þeir mætti. Fór þá Haraldr frá herinum, ok Væringjar með honum ok Latínumenn. Gyrgir fór með Grikkja her. Sýndist þá, hvat hvárr mátti; fekk Haraldr jafnan sigr ok fé, en Grikkir fóru heim til Miklagarðs, nema ungir drengir, þeir er fá vildu sér fjár, sömnuðust til Haralds ok höfðu hann þá fyrir hertoga. Lagðist hann þá með her sinn vestr í Affrika, er Væringjar kalla Serkland; efldist hann þá mjök at liði. Í Serklandi eignaðist hann 80 borga: váru sumar gefnar upp, en sumar tók hann með valdi. Síðan fór hann til Sikileyjar. Svá segir Þjóðólfr:

Togu mátt tekna segja,

tandrauðs, á Serklandi,

ungr hætti sér, átta,

ormtorgs hötuðr, horga,

áðr herskorðaðr harðan

hildar leik und skildi

Serkjum hættr í sléttri

Sikileyju gékk heyja.

Svá segir Illugi Bryndœlaskáld:

Brauztu und Mikjál mæztan,

mágum heim sem frágum

sonr Buðla bauð sínum,

Sunnlönd, Haraldr! röndu.

Hér segir þat, at þá var Mikjáll Grikkjakonungr í þenna tíma. Haraldr dvaldist marga vetr í Affrika, fékk of lausafjár, gull ok allskonar dýrgripi. En alt þat fé, er hann fékk, ok eigi þurfti hann at hafa til kostnaðar sér, sendi hann með trúnaðarmönnum sínum norðr í Hólmgarð í vald ok gæzlu Jarizleifs konungs, ok dróst þar saman úgrynni fjár, sem líkligt er at vera mundi, er hann herjaði þann hluta heims, er auðgastr var at gulli ok dýrgripum, ok svá mikit sem hann gerði at, er með sönnu var áðr sagt, at hann mundi eignazt hafa 80 borga.

6. Haraldr vann borg í Sikiley

En er Haraldr kom til Sikileyjar, þá herjaði hann þar, ok lagði þar með liði sínu til einnar borgar mikillar ok fjölmennrar. Settist hann um borgina, því at þar váru sterkir veggir, svá at honum þótti úsýnt at brjóta mundi mega. Borgarmenn höfðu vist gnóga ok önnur föng, þau er þurftu til varnar. Þá leitaði hann þess ráðs, at fuglarar hans tóku smáfugla, er hreiðruðust í borginni ok flugu á skóg um daga at taka sér mat. Haraldr lét binda á bak fuglunum lokarspánu af tyrvitré ok steypti í vaxi ok brennusteini ok lét slá eldi í; flugu fuglarnir, þegar er lausir urðu, allir senn í borgina at vitja unga sinna ok híbýla, er þeir áttu í húsþekjum, þar er þakt var reyr eða hálmi; þá laust eldinum af fuglunum í húsþekjurnar. En þótt einnhverr bæri litla byrði elds, þá varð þat skjótt mikill eldr, er margir fuglar báru til víða um borgina í þekjur, ok því næst brann hvert hús at öðru, þar til er borgin logaði. Þá gékk fólkit alt or borginni ok bað sér miskunnar, þeir hinir sömu, er áðr höfðu margan dag drembiliga mælt ok háðuliga til Grikkja hers ok höfðingja þeirra. Gaf Haraldr öllum mönuum grið, þeim er þess beiddu; fékk síðan vald yfir þeirri borg.

7. Haraldr vann aðra borg

Önnur borg var sú, er Haraldr lagði til liði sínu; sú var bæði fjölmenn ok sterk, svá at engi var ván, at þeir fengi brotit. Vellir harðir ok sléttir váru umhverfis borgina. Þá lét Haraldr taka til at grafa gröft, frá þar sem féll bekkr einn, ok var þar djúpt gil, svá at ekki mátti þannug sjá or borginni. Þeir fluttu moldina út á vatnit ok létu straum í brott bera. Váru þeir at þessu verki bæði dag ok nótt; var skipt til sveitum; en herrinn gékk alla daga utan at borginni, en borgarmenn géngu í vígskörð ok skutu hvárir á aðra, en um nætr sváfu þeir hvárirtveggju. En er Haraldr skildi þat, at jardhús þat var svá langt, at þá mundi vera komit inn um borgarvegginn, þá lét hann vápnast lið sitt. Þat var móti degi, er þeir géngu inn í jarðhúsit. En er þeir kómu til enda, grófu þeir upp yfir höfuð sér, þar til er steinar urðu fyrir lími settir; þat var gólf í steinhöllinni. Síðan brutu þeir upp gólfit ok géngu upp í höllina. Þar sátu fyrir menn margir af borgarmönnum, snæddu þar ok drukku, ok var þeim þat hinn mesti úvísavargr, því at Væringjar géngu þar við brugðnum sverðum ok drápu þar þegar suma, en sumir flýðu, þeir er því kómu við. Væringjar sóttu eptir þeim, en sumir tóku borgarhliðin ok luku upp; gékk þar inn allr fjöldi hersins. En er þeir kómu í borgina, þá flýði borgarlýðrinn, en margir báðu griða, ok féngu þat allir, er upp gáfust. Eignaðist hann borgina með þessum hætti ok þar með úgrynni fjár.

8. Haraldr vann hina þriðju borg

Hina þriðju borg hittu þeir, þá er mest var af þessum öllum ok sterkust ok ríkust at fé ok fjölmenni. Váru um þá borg díki stór, svá at þeir sá, at ekki mátti þar vinna með þvílíkum brögðum sem hinar fyrri borgir. Lágu þeir þar mjök lengi, svá at þeir féngu ekki atgert. En er borgarmenn sá þat, þá dirfðust þeir við. Þeir settu fylkingar sínar uppi á borgarveggjum, síðan luku þeir upp borgarhliðum ok œptu á Væringja, eggjuðu þá ok báðu þá ganga í borgina ok frýðu þeim hugar, sögðu, at þeir væri ekki betri til orrustu en hœsn. Haraldr bað sína menn láta, sem eigi vissi, hvat þeir sögðu: Vér gerum ekki at, sagði hann, þótt vér rennim til borgarinnar; þeir bera vápn sín á oss undir fœtr sér niðr; en þótt vér komim i borgina með nökkura sveit, þá hafa þeir vald at byrgja inni þá er þeir vilja, en suma úti, því at þeir hafa yfir öll borgarhlið gæzlu sett; vér skulum gera þeim eigi minna spott, ok skulum láta þá sjá, at vér óttumst þá ekki; skulu várir menn ganga fram á völluna sém næst borginni, ok gæta þó þess at ganga eigi í skotmál þeirra; skulu várir menn allir fara vápnlausir ok gera sér leik, ok láta þat sjá borgarmenn, at vér hirðum ekki um fylkingar þeirra. Síðan var svá nökkura daga.

9. Frá Ulfi ok Halldóri

Menn íslenzkir eru nefndir, þeir er fóru þar með Haraldi: Halldórr, son Snorra goða — hann hafði þessa frásögn hingat til lands, — annarr var Úlfr Úspaksson, Úsvifrssonar hins spaka. Þeir váru báðir hinir sterkustu menn ok allvápndjarfir, ok váru hinir kærstu Haraldi; þeir váru báðir í leikinum. En er þessa leið hafði farit nökkura daga, þá vildu borgarmenn sýna enn meira kapp; gengu þeir þá ekki með vápnum upp á borgarveggina, en létu þó opin standa borgarhliðin. En er þat sá Væringjar, þá géngu þeir einn dag svá til leiksins, at þeir höfðu sverð undir mötlum ok hjálma undir höttum. En er þeir höfðu leikit um hríð, þá sá þeir, at borgarmenn undruðust ekki; þá tóku þeir skjótt vápnin, runnu siðan at borgarhliðinu. En er borgarmenn sá þat, géngu þeir í móti vel ok höfðu sín alvæpni; tókst þar bardagi í borgarhliðinu. Væringjar höfðu engar hlífar, nema þat er þeir sveipuðu mötlum um vinstri hönd sér; urðu þeir sárir, en sumir féllu, en allir váru nauðuliga staddir. Haraldr ok þat lið með honum, er var í herbúðum, sótti til at veita mönnum sínum. En bórgarmenn váru þá komnir upp á borgarveggi, skutu ok grýttu á þá; varð þá hörð orrosta; þótti þeim, er í borgarhliðinu váru, vera seinna gengit at hjálpa sér, en þeir vildu. En er Haraldr kom at borgarhliðinu, þá féll merkismaðr hans; þá mælti hann: Halldórr, tak upp merkit! Halldórr svaraði ok tók upp merkistöngina ok mælti úvitrliga: Hverr mun merki bera fyrir þér, ef þú fylgir svá blauðliga, sem nú er um hríð? Var þat meir reiðimál en sannyrði, því at Haraldr var hinn vápndjarfasti maðr. Sóttu þeir þá í borgina; var þá bardagi harðr, ok lauk svá, at Haraldr hafði sigr ok vann borgina. Halldórr varð sárr mjök, hafði sár mikit í andliti, ok var þat lýti alla æfi, meðan hann lifði.

10. Haraldr vann hina fjórðu borg

Nú var hin fjórða borg, er Haraldr kom til með her sinn, er mest var af öllum þeim, er áðr var frásagt, ok svá var hon styrk, at þeir sá enga ván vera, at þeir féngi hana brotit. Síðan sátu þeir um borgina ok gerðu umsátir, svá at engi föng mátti til flytja borgarinnar. En er þeir höfðu litla hríð dvalzt, þá fékk Haraldr sjúkleik, svá at hann lagðist í rekkju; lét hann setja sitt landtjald brott frá öðrum landtjöldum, því at honum þótti sér þat ró at heyra eigi gný ok glaum herliðsins. Menn hans kómu tíðum með flokka til hans ok frá, ok spyrja hann ráðagerðar; þat sá borgarmenn, at nökkurar nýlundur váru með Væringjum; gerðu þeir til njósnarmenn at forvitnast, hverju slíkt mundi gegna. En er njósnarmenn kómu aptr til borgarinnar, þá kunnu þeir segja þau tíðindi, at höfðingi Væringja væri sjúkr, ok fyrir þá sök var engi atsókn til borgarinnar. En er svá hafði liðit fram um hríð, þá minkaði mátt Haralds; geðust þá hans menn mjök hugsjúkir ok daprir; slíkt alt spurðu borgarmenn. Þar kom, at svá þrøngði sótt Haraldi, at andlát hans var sagt um allan herinn. Síðau fóru Væringjar till tals við borgarmenn, ok sögðu þeim líflát höfðingja síns; báðu kennimenn veita honum gröft í borginni. En er borgarmenn spurðu þessi tíðindi, þá váru þeir margir, er þar réðu fyrir klaustrum eða öðrum stórstöðum í borginni, þá vildi hverr gjarna þat lík hafa til sinnar kirkju, því at peir vissu, at þar mundi fylgja ofrmikit fé. Skrýddist þá allr fjöldi kennimanna ok gékk út or borginni með skrín ok helga dóma, ok gerðu fagra processionem. En Væringjar gerðu ok mikla líkferð; var þá líkkistan borin hátt ok tjaldat yfir pellum, borin yfir merki mörg. En er slík var borit inn um borgarhliðit, þá skutu þeir niðr kistunni um þvert hliðit borgarinnar fyrir hurðinar; blésu þá Væringjar í alla lúðra sína herblástr ok brugðu sverðunum; þusti þá allr Væringja herr or herbúðunum með alvæpni ok hljópu þá til borgarinnar með ópi ok kalli. En munkar ok aðrir kennimenn, þeir er út höfðu gengit í líkferð þessa, keptust hvárir við aðra, at fyrstir ok fremstir vildi út ganga at taka við ofrinu, þá var þeim nú hálfu meira kapp á því at vera sem first Væringjum, því at þeir drápu hvern þann, er þeim var næst, hvárt er hann var klerkr eða úvígðr. Væringjar géngu svá um alla borgina þessa, at þeir drápu mannfólkit, en ræntu alla staði í borginui, ok tóku þar úgrynni fjár.

11. Frá Haraldi Sigurðarsyni

Haraldr var marga vetr í hernaði þessum, er nú var frásagt, bæði í Serklandi ok Sikileyju. Síðan fór hann aptr til Miklagarðs með her þenna,ok dvaldist þar litla hríð, áðr hann byrjaði ferð sína út i Jórsalaheim. Þá lét hann eptir málagull Grikkjakonungs, ok allir Væringjar, þeir er til ferðar réðust með honum. Svá er sagt, at í öllum ferðum þessum hafði Haraldr áttar 18 fólkorrostur. Svá segir Þjóðólfr:

Þjóð veit at hefir háðar

hvargrimmligar rimmur,

rofizk hafa opt fyrir jöfri,

áttján Haraldr, sáttir.

Höss arnar rauttu hvassar,

hróðigr konungr! blóði,

imr gat krás hvar kómut,

klœr áðr hingat fœrir.

12. Jórsalaferð Haralds

Haraldr fór liði sínu út til Jórsalalands, fór þá síðan upp til Jórsalaborgar, en hvar sem hann fór um Jórsalaland, váru allar borgir ok kastalar gefnir í vald hans. Svá segir Stúfr skáld, er heyrt hafði konunginn sjálfan frá þessum tíðindum segja:

Fór ofrhugi, hin efri,

eggdjarfr und sik leggja,

fold var víga valdi

virk, Jórsali, ok Girkjum.

Ok med œrnu ríki

úbrunnin kom gunnar

heimil jörð und herði.

Hafi ríks þars vel líkar.

Hér segir frá því, at þetta land kom úbrunnit ok úherjat i vald Haralds. Fór hann þá út til Jórdanar ok laugaði sik þar, sem háttr er til annara pálmara. Haraldr varði stórfé til grafar dróttins ok kross hins helga ok til annarra heilagra dóma á Jórsalalandi. Þá friðaði hann veginn alt út til Jórdanar, ok drap raufara ok anuat hernaðarfólk. Svá segir Stúfr:

Stóðusk ráð ok reiði,

rann þat, svikum manna

Egða grams á ymsum,

orð, Jórdanar borðum.

En fyrir afgerð sanna

illa galt frá stilli

þjóð, fékk vísan váða,

vist um aldr með Kristi.

Þá fór hann aptr til Miklagarðs.

13. Haraldr settr í dýflizu

Þá er Haraldr var kominn til Miklagarðs af Jórsalalandi, fýsti hann at fara í Norðrlönd til óðala sinna; hafði hann þá spurt, at Magnús Ólafsson, bróðurson hans, var orðinn konungr í Noregi ok svá í Danmörk; segir hann þá upp þjónostu við Grikkjakonung. En er Zoe dróttning varð þessa vör, varð hon reið mjök ok hóf upp sakagiptir við Harald; taldi þat, at hann mundi hafa misfarit með Grikkjakonungs fé, því er fengizt hefði í hernaði, þá er Haraldr hafði verit höfðingi yfir herinum. María hét ein mær ung ok fríð; hon var bróðurdóttir Zoe dróttningar; þeirrar meyjar hafði Haraldr beðit, en dróttning synjaði. Svá hafa sagt Væringjar norðr hingat, þeir er verit hafa í Miklagarði á mála, at sú sögn væri þar höfð af fróðum mönnum, at Zoe dróttning vildi sjálf hafa Harald sér til manns, ok sú sök væri reyndar mest við Harald, er hann vildi brott fara or Miklagarði, þó at annat væri upp borit fyrir alþýðu. Þá var sá Grikkjakonungr, er hét Constantinus Monomakus; hann réð ríkinu með Zoe dróttningu. Af þessum sökum lét Grikkjakonungr taka höndum Harald ok fœra hann til dýflizu.

14. Haraldr komst or dýflizu

En er Haraldr kom mjök svá til dýflizunnar, þá sýndist honum hinu helgi Ólafr konungr, ok sagði, at hann mundi hjálpa honum. Þar á strætinu var síðan ger kapella ok helguð Ólafi konungi, ok hefir sú kapella þar staðit síðan. Dýfliza sú var þannug ger, at þar er turn hár ok opinn ofan, en dyrr af strætinu í at ganga; var Haraldr þar inn látinn, ok með honum Halldórr ok Úlfr. Næstu nótt eptir kom ein rík kona ofan á dýflizuna, ok hafði gengit upp með stigum nökkurum, ok þjónostumenn hennar 2; þau létu síga ofan streng nökkurn í dýflizuna ok drógu þá upp. Þessarri konu hafði hinn helgi Ólafr konungr unnit bót fyrr, ok hafði þá vitrazt henni, at hon skyldi leysa bróður hans or prísund. Þá fór Haraldr þegar til Væringja, ok stóðu þeir upp allir i mót honum ok fögnuðu honum vel. Síðan vápnaðist allr herrinn, ok géngu þar til er konungrinn svaf; þeir taka konunginn höndum ok stinga or bæði augun. Svá segir Þórarinn Skeggjason skáld í sinni drápu:

Náði gørr, en, glóðum

Grikklands jöfurr handa,

stólþengill gékk ströngu

steinblindr aðalmeini.

Svá segir ok Þjóðólfr skáld:

Stólþengils let stinga,

styrjöld var þá byrjuð,

eyðir augun bæði

út heiðingja sútar.

Lagði allvaldr Egða

austr á bragning hraustan

gráligt mark, en Girkja

götu illa fór stillir.

I þessum tveim drápum Haralds ok mörgum öðrum kvæðum hans er getit þess, at Haraldr blindaði sjálfan Grikkjakonung; nefna mætti til þess hertoga eða greifa eða annarskonar tignarmenn, ef þeir vissi, at þat væri sannara, því at sjálfr Haraldr flutti þessa sögn, ok þeir menn aðrir, er þar váru með honum.

15. Ferð Haralds or Miklagarði

Um þá sömu nótt géngu þeir Haraldr at þeim herbergjum, er María svaf í, ok taka hana í brott með valdi. Síðan géngu þeir til galeiða Væringja ok tóku tvær galeiðrnar; reru síðan inn í Sjáviðarsund. En er þeir kómu þar, er járnrekendr lágu um þvert sundit, þá mælti Haraldr, at menn skyldi skipast til ára á hvárritveggju galeiðinni, en þeir menn, er eigi reru, skyldu allir hlaupa aptr í galeiðina, ok hafa hverr húðfat sitt í faðmi sér; rendu svá galeiðrnar upp á járnrekendr. Þegar er festi ok skriðinn tók af, þá bað hann alla menn hlaupa fram í. Þá steypti galeið þeirri, er Haraldr var á, ok stökk sú af járnum við riðinn, en önnur sprakk, er reið á járnum, ok týndist þar mart, en sumt var tekit af sundi. Með þessu komst Haraldr út af Miklagarði; fór svá inn í Svartahaf. En áðr en hann sigldi frá landi, setti hann upp á land jungfrúna ok fékk henni gott föruneyti aptr til Miklagarðs; bað hana segja Zoe, frændkonu sinni, hversu mikit hon hafði vald á Haraldi, eða hvárt nökkut hafði dróttningar ríki fyrir staðit, at hann mætti fá jungfrúna. Þá sigldi Haraldr norðr í Ellipalta; fór þaðan alt um Austrríki. Í þessum ferðum orti Haraldr gamanvísur, ok eru saman 16, ok er eitt niðrlag at öllum. Þessi er ein:

Sneið fyrir Sikiley víða

súð, várum þá prúðir,

brýnt skreið vel til vánar

vengis hjörtr und drengjum.

Vætti ek minnr at motti

muni enn þinnig nenna,

þó lætr gerðr í Görðum

gollhrings við mér skolla.

Því veik hann til Ellisif, dóttur Jarizleifs konungs í Hólmgarði.

16. Haraldr kom í Hólmgarð

En er Haraldr kom til Hólmgarðs, fagnaði Jarizleifr konungr honum forkunnar vel; dvaldist hann þar um vetrinn; tók þá í sína varðveizlu gull þat alt, er hann hafði þannug áðr sent utan af Miklagarði, ok margskonar dýrgripi; var þat svá mikit fé, at engi maðr í Norðrlöndum hafði sét slíkt í eins manns eigu. Haraldr hafði þrysvar komit í polutasvarf, meðan hann var í Miklagarði. Þat eru þar lög, at hvert sinn er Grikkjakonungr deyr, þá skulu Væringjar hafa polutasvarf; þeir skulu þá ganga um allar polutir konungs, þar sem féhirzlur hans eru, ok skal hverr þat eignast at frjálsu, er höndum kemr á.

17. Haraldr fékk dóttur Jarizleifs konungs

Þann vetr gipti Jarizleifr konungr dóttur sína Haraldi; sú hét Elisabeth, þá kalla Norðmenn Ellisif. Þetta tjár Stúfr blindi:

Mægð gat allvaldr Egða

ógnar mildr þá er vildi,

gulls tók gumna spjalli

gnótt ok bragnings dóttur.

En at vári byrjaði hann ferð sína or Hólmgarði, ok fór um várit til Aldeigjuborgar; fékk sér þar skip ok sigldi austan um sumarit. Sneri fyrst til Svíþjóðar ok lagði til Sigtúna. Svá segir Valgarðr af Velli:

Skauztu und farm hinn frízta,

frami veitisk þér, beiti,

farðir þú gull or Görðum,

grunlaust, Haraldr! austan.

Stýrðir hvatt í hörðu

hvardyggr jöfurr glyggvi,

sáttu þá er sjádrif létti

Sigtún, en skip hnigðu.

18. Fundr þeirra Haralds konungs ok Sveins Úlfssonar

Haraldr fann þar Svein Úlfsson þat haust; hafði hann flýit fyrir Magnúsi konungi við Helganes. En er þeir funnust, fagnaði hvárr öðrum vel. Ólafr sœnski Svíakonungrvar móðurfaðir Ellisifar, konu Haralds. En Ástríðr, móðir Sveins, var systir Ólafs konungs. Gerðu þeir Haraldr ok Sveinn félagskap sinn ok bundu þat einkamálum. Allir Svíar váru vinir Sveins, því at hann átti þar hina stœrstu ætt í landi. Gerðust þá ok allir Svíar vinir Haralds ok liðsinnismenn; var þar mart stórmenni bundit í mægðum við hann. Svá segir Þjóðólfr:

Reist eikikjölr austan

örðigt vatn or Görðum,

Svíar tœðu þér síðan,

snjallr landreki! allir.

Gékk með gulli miklu,

glygg féll ótt um tiggja,

höll á hléborð sollin

Haralds skeið und vef breiðum.

19. Hernaðr Haralds konungs

Síðan réðu þeir sér til skipa, Haraldr ok Sveinn, ok dróst þeim brátt herr mikill; ok er lið þat var búit, þá sigla þeir austan til Danmerkr. Svá segir Valgarðr:

Eik slöng und þér, yngvi

ógnblíðr! í haf síðan,

rétt var yðr um ætlat

óðal, frá Svíþjóðu.

Hund bar rif, þar er rendut

rétt á stag, fyrir slétta,

skeiðr en skelktu brúðir,

Skáney, Dönum nánar.

Þeir lögðu fyrst til Sjálands ok herjuðu þar ok brendu víða. Síðan héldu þeir til Fjóns; géngu þar upp ok herjuðu Svá segir Valgarðr:

Haraldr gerva léztu herjat,

hnyggr þú andskotum, tiggi!

hvatt rann vargr at vitja

valfalls, Selund alla.

Gékk á Fjón en fékkat

fjölmennr konungr hjálmum,

brast ríkula ristin

rít, erfiði lítit.

Brann í bœ fyrir sunnan

bjartr eldr Hróiskeldu,

rönn lét ræsir nenninn

reykvell ofan fella.

Lágu landsmenn gnógir,

ló hels sumum frelsi,

drósk harmvesalt hyski

hljótt í skóg á flótta.

Dvaldi daprt um skilda,

drifu þeir er eptir lifðu,

ferð, en fengin urðu

fögr sprund, Danir undan.

Láss hélt líki drósar,

leið fyrir yðr til skeiða,

bitu fíkula fjötrur,

fljóð mart hörundbjarta.

20. Magnús konungr bauð út leiðangri

Magnús konungr Ólafsson hélt um haustit, norðr í Noreg eptir Helganess bardaga. Þá spurði hann þau tíðindi, at Haraldr Sigurðarson, frændi hans, var kominn til Svíþjóðar, ok þat með, at þeir Sveinn Úlfsson höfðu gert félag sitt ok höfðu her úti mikinn ok ætluðu enn at leggja undir sik Danaveldi, en síðan Noreg. Magnús konungr býðr leiðangri út or Noregi, ok dregst honum brátt herr mikill. Hann spurði þá, at þeir Haraldr ok Sveinn váru komnir til Danmerkr, brendu þar alt ok bældu, en landsmenn géngu víða undir þá. Þat var ok sagt með, at Haraldr væri meiri en aðrir menn ok sterkari ok svá vitr, at honum var ekki úfœrt, ok hann hafði ávalt sigr, er hann barðist; hann var ok svá auðigr at gulli, at engi vissi dœmi til. Svá segir Þjóðólfr:

Nú er valmeiðum víðis,

veit drótt mikinn ótta,

skeiðr hefir hann fyrir hanðri,

hætt góðs friðar vætta.

Mildr vill Magnús halda

morðs hlunngotum norðan

ítr en önnur skreytir

unnvigg Haraldr sunnan.

21. Sætta umleitan milli Magnús konungs ok Haralds

Menn Magnús konungs, þeir er váru í ráðagerð með honum, tala þat, at þeim þykkir í vant efni komit, ef þeir Haraldr frændr skulu berast banaspjót eptir; bjóðast margir menn til þess at fara ok leita um sættir með þeim, ok af þeim fyrirtölum samþykkist konungr því. Váru þá menn gervir á hleypiskútu, ok fóru þeir sem skyndiligast suðr til Danmerkr; féngu þar til danska menn, þá er fullkomnir váru vinir Magnús konungs, at bera þetta erendi Haraldi. Þetta mál fór mjök af hljóði. En er Haraldr heyrði þat sagt, at Magnús konungr, frændi hans, mundi bjóða honum sætt ok félagskap, ok hann mundi hafa skulu hálfan Noreg við Magnús konung, en hvárr þeirra við annan hálft lausafé beggja þeirra, [þá játtaði Haraldr því boði]. Fóru þessi einkamál þá aptr til Magnús konungs.

22. Skilit samband þeirra Sveins konungs ok Haralds

Litlu síðar var þat, at Haraldr ok Sveinn töluðu kveld eitt við drykkju; spurði Sveinn, hverja gripi Haraldr hefði, þá er honum væri mest virkt á. Hann svaraði svá, at þat var merki hans Landeyðan. Þá spurði Sveinn, hvat merkinu fylgði þess, er þat var svá mikil gersimi. Haraldr sagði, at þat var mælt, at sá mundi hafa sigr, er merkit var fyrir borit; sagði, at svá hafði orðit, síðan er hann fékk þat. Sveinn svarar: Þá mun ek trúa, at sú náttúra fylgi merkinu, ef þú átt 3 orrostur við Magnús konung, frænda þinn, ok hefir þú sigr í öllum. Þá svaraði Haraldr styggliga: Veit ek frændsemi okkra Magnús konungs, þótt þú minnir mik ekki á þat, ok er eigi fyrir því svá, at vit farimst í mót með herskildi, at eigi mundi okkrir fundir aðrir vera skapligri. Sveinn brá þá lit við ok mælti: Geta þess sumir, Haraldr! at þú hafir gert svá fyrr, at halda þat eina af einkamálum, er þér þykkir, sem þitt mál dragi helzt fram. Haraldr svarar: Minni staði muntu á vita, at ek hafa eigi haldit einkamálin; en ek veit, at Magnús konungr muni kalla, at þú hafir haldit við hann. Gékk þá sína leið hvárr þeirra. Um kveldit er Haraldr gékk til svefns í lypting á skipi sínu, þá mælti hann við skósvein sinn: Nú mun ek eigi liggja í hvílunni í nótt, því at mér er grunr á, at eigi muni alt vera svikalaust; ek fann í kveld, at Sveinn, mágr minn, varð reiðr mjök við bermæli mína; skaltu halda vörð á, ef hér verðr nökkut í nótt til tíðinda. Gékk þá Háraldr í annan stað at sofa, en lagði þar í rúm sitt tréstobba einn. En um nóttina var róit á báti at lyptiugunni, ok gékk þar maðr upp ok spretti lyptingartjaldinu, gékk síðan upp hjá ok hjó í rúm Haralds með mikilli öxi, svá at föst stóð í trénu. Hljóp maðr sjá þegar út í bátinn; en niðamyrkr var á; reri hann þegar í brott, en öxin var eptir til jartegna; stóð hon föst í trénu. Síðan vakti Haraldr upp menn sína ok lét þá vita, við hver svik þeir váru komnir: megum vér þat sjá, sagði hann, at vér höfum hér ekki liðs við Svein, þegar er hann slæst á svikræði við oss; mun sá vera hinn bezti kostr at leita á brott héðan, meðan kostr er; leysum vér nú skip vár ok róm leyniliga í brott. Þeir gera svá, róa um nóttina norðr með landi; fara dag ok nótt, þar til er þeir finna Magnús konung, þar er hann lá með her sínum. Gékk þá Haraldr á fund Magnús konungs, frænda síns, ok varð þar fagnafundr, svá sem Þjóðólfr segir:

Vatn léztu, vísi, slitna,

víðkunnr! um skör þunnri,

dýr klufu flóð þar er fórut

flaust í Danmörk austan.

Bauð hálf við sik síðan

sonr Ólafs þér hála,

frændr hykk at þar fyndisk

fegnir, lönd ok þegna.

Síðan töluðu þeir frændr milli sín; fór þat alt sáttgjarnliga.

23. Magnús konungr gaf Haraldi hálft ríki

Magnús konungr lá við land ok hafði landtjald á landi uppi; hann bauð þá Haraldi, frænda sínum, til borðs, ok gékk Haraldr til veizlunnar með 60 manna; var þar allfögr veizla. En er á leið daginn, gékk Magnús konungr inn í tjaldit, þar sem Haraldr sat; menn géngu með honum ok báru byrðar; þat váru vápn ok klæði. Þá gékk konungr at hinum yzta manni ok gaf þeim sverð gott, ok öðrum skjöld, þá klæði, eða vápn, eða gull, þeim stœrra, er tignari váru. Síðan kom hann fyrir Harald, frænda sinn, ok hafði í hendi sér reyrteina þvá, ok mælti svá: Hvárn viltu hér þiggja teininn? Þá svaraði Haraldr: Þann er nærri mér er. Þá mælti Magnús konungr: Með þessum reyrsprota gef ek yðr hálft Noregs veldi með öllum skyldum ok sköttum, ok allri eign, er þar liggr til, með þeim formála, at þú skalt jafnréttr konungr í öllum stöðum í Noregi sem ek; en þá er vér erum allir saman, skal ek vera fyrirmaðr í heilsan ok þjónan ok at sæti; ef þrír eru tignir menn, skal ek í milli sitja; ek skal hafa konungs lægi ok konungs bryggju; þér skulut ok styðja ok styrkja várt ríki í þann stað, at vér gerðum yðr at þeim manni í Noregi, er vér hugðum, at engi skyldi vera, meðan várr hauss væri uppi fyrir ofan mold. Þá stóð upp Haraldr ok þakkaði honum vel tign ok vegsemd. Setjast þá niðr báðir ok váru allkátir. Þann dag um kveldit gékk Haraldr ok hans menn til skips síns.

24. Haraldr konungr gaf Magnúsi konungi gersimar

Eptir um morgininn let Magnús konungr blása til þings öllu liðinu. En er þing var sett, þá lýsti Magnús konungr fyrir öllum mönnum gjöf þeirri, er hann hafði gefit Haraldi, frænda sínum. Þórir af Steig gaf Haraldi konungs nafn þar á þinginu. Þann dag bauð Haraldr konungr Magnúsi konungi til borðs síns, ok gékk hann um daginn med 60 manna til landtjalds Haralds konungs, þar sem hann hafði veizlu búit. Váru þar þá báðir konungarnir í samsæti, ok var þar veizla fögr ok veitt kappsamliga; váru konungarnir kátir ok glaðir. En er á leið daginn, þá lét Haraldr konungr bera í tjaldit töskur mjök margar; þar báru menn ok klæði ok vápn ok annarskonar gripi; þat fé miðlaði hann, gaf ok skipti með mönnum Magnús konungs, þeim er þar váru í veizlunni. Síðan lét hann leysa töskurnar, mælti þá til Magnús konungs: Þér veittut oss fyrra dag ríki mikit, er þér höfðut unnit áðr af úvinum yðrum ok várum, en tókut oss til samlags við yðr; var þat vel gert, því at þér hafit mikit til unnit. Nú er hér í annan stað, at vér höfum verit útlendis, ok höfum þó verit í nökkurum mannhættum, áðr en ek hefi saman komit þessu gulli, er þér munut nú sjá mega; vil ek þetta leggja til félags við yðr; skulum vit eiga lausafé alt jöfnum höndum, svá sem vit eigum ríki hálft hvárr okkarr í Noregi. Ek veit, at skaplyndi okkat er úlikt; ertu maðr miklu örvari en ek, munu vit skipta fé þessu með okkr at jafnaði; ferr þá hvárr með sinn hlut sem vil. Síðan lét Haraldr breiða niðr nautshúð mikla ok steypa þar á gullinu or töskunum; síðan váru skálir teknar ok met, reitt í sundr féit, skipt öllu með vágum, ok þótti öllum er sá mikil furða, er í Norðrlöndum skyldi vera svá mikit gull saman komit í einn stað. Þetta var þó reyndar Grikkjakonungs eiga ok auðr, sem allir menn segja, at þar sé rautt gull húsum fullum. Konungarnir váru þá allkátir. Þá kom upp staup eitt, þat var svá mikit sem manushöfuð; tók Haraldr konungr upp staupit ok mælti: Hvar er nú þat gull, Magnús frændi! er þú reiðir í móti þessum knapphöfða? Þá svaradi Magnús konungr: Svá hefir getizt úfriðr ok stórir leiðangrar, at náliga alt gull ok silfr er upp gengit, þat er í minni varðveizlu er. Nú er eigi meira gull en hringr þessi í minni eign. Tók hringinn ok seldi Haraldi. Hann leit á ok mælti: Þat er lítit gull, frændi! þeim konungi er tveggja konunga ríki á, en þó munu sumir ifa um, hvárt þú átt þenna hring med réttu. Þá svaraði Magnús konungr áhyggjusamliga: Ef ek á eigi þenna hring med réttu, þá veit ek eigi, hvat ek hefi rétt fengit; því at Ólafr konungr hinn helgi, faðir minn, gaf mér þenna hring at hinum efsta skilnaði. Þá svaraði Haraldr konungr hlæjandi: Satt segir þú, Magnús konungr! faðir þinn gaf þér hringinn, en þann hring tók hann af föður mínum fyrir ekki mikla sök; er þat ok satt, at þá var ekki gott smákonungum í Noregi, er faðir þinu var sem ríkastr. Haraldr konungr gaf Steigarþóri at veizlunni mösurbolla; hann var gyrðr með silfri, ok silfrhadda yfir, ok gylt hvártveggja, ok fullr upp af skírum silfrpenningum; þar fylgðu ok tveir gullhringar, ok stóðu mörk báðir saman; hann gaf honom ok skikkju sína, þat var brúnn purpuri, hvít skinn með, ok hét honum miklum metnaði ok vináttu sinni. Þorgils Snorrason sagði svá, at hann sá altarisklæðit, þat er gert var or mötlinum, en Guðríðr, dóttir Guthorms Steigarþórissonar, kvað Guthorm, föður sinn, eiga bollann, svá at hon sá. Svá segir Bölverkr:

Heimil varð er ek heyrða,

hoddstríðir! þér siðan

grœn, en gull bautt hánum,

grund, er Magnús fundut.

Endisk ykkar frœnda

allfriðliga á miðli

sátt, en síðan vætti

Sveinn rómöldu einnar.

25. Frá Magnúsi konungi ok Haraldi konungi

Magnús konungr ok Haraldr konungr réðu báðir Noregi hinn næsta vetr eptir sætt þeirra, ok hafði sína hirð hvárr þeirra. Þeir fóru um vetrinn um Upplönd at veizlum, ok váru stundum báðir samt, en stundum sér hvárr þeirra. Þeir fóru alt norðr til Þrándheims ok til Niðaróss. Magnús konungr hafði varðveitt helgan dóm Ólafs konungs, síðan er hann kom í land, klipti hár hans ok negl á hverjum 12 mánuðum, ok hafði sjálf lykil, þann er skrínit mátti upplúka með. Urðu þá margskonar jartegnir at helgum dómi Ólafs konungs. Brátt gerðust greinir í um samþykki konunganna, ok váru margir svá illgjarnir, at þeirra géngu svá illa í milli.

26. Sveinn konungr fór til Danmerkr

Sveinn Úlfsson lá eptir í svefni, þá er Haraldr hafði brott farit. Síðan leiddi Sveinn atspurningum um farar Haralds. En er hann spurði, at Haraldr ok Magnús höfðu sæzt, ok þeir höfðu þá einn her báðir, þá hélt hann liði sínu austr fyrir Skáneyjar síðu, ok dvaldist þar til þess, er hann spurði um vetrinn, at Magnús konungr ok Haraldr konungr höfðu norðr haldit liði sínu til Noregs. Síðan hélt Sveinn sínu liði suðr til Danmerkr, ok tók hann þar allar konungstekjur þann vetr.

27. Haraldr konungr þreytti um konungs lœgi

En er vára tók, buðu þeir út leiðangri or Noregi Magnús konungr ok Haraldr konungr. Þat bar at eitt sinn, at Magnús konungr ok Haraldr konungr lágu um nótt í einni höfn, en um daginn eptir var Haraldr konungr fyrri búinn, ok sigldi hann þegar, en at kveldi lagði hann til hafnar þar, sem þeir Magnús konungr höfðu ætlat at vera þá nótt. Haraldr lagði sínu skipi i konungs lægi ok tjaldaði þar. Magnús konungr sigldi síðar um daginn, ok kómu þeir svá til hafnar, at þeir Haraldr höfðu tjaldat áðr. Sjá þeir, at Haraldr hafði lagit í konungs lægi, ok hann ætlaði þar at liggja. En er þeir Magnús konungr höfðu hlaðit seglum sínum, þá mælti Magnús konungr: Greiði menn nú róðrinn, ok setist með endilöngum borðum; sumir brjóti upp vápn sín ok vápnist; en með því at þeir vili eigi brott leggja, þá skulum vér berjast. En er Haraldr konungr sér, at Magnús konungr ætlaði at leggja til orrostu við þá, mælti hann við sína menn: Höggvit þér festarnar, ok látit slá skipunum or lægi; reiðr er Magnús frændi. Svá gerðu þeir, at þeir lögðu skipin or læginu. Magnús konungr leggr sínum skipum í lægit. Þá er hvárrtveggi hafði umbúizt, gékk Haraldr konungr með nökkura menn á skip Magnús konungs. Konungr fagnaði honum vel, bað hann vel kominn. Þá svaraði Haraldr konungr: Þat hugða ek, at vér værim með vinum komnir, en nökkut grunaði mik um hríð, hvárt þér mundut svá vilja vera láta; en þat er satt, er mælt er, at bráðgeð er bernska; vil ek virða eigi á aðra lund, en þetta væri œskubragð. Þá sagði Magnús konungr: Þat var ættarbragð en eigi œsku, þótt ek mætta muna, hvat ek gaf eða hvat ek varnaða; ef þessi litli hlutr væri nú tekinn fyrir várt ráð, þá mundi brátt vera annarr; en alla sætt viljum vér halda, þá er ger er, en þat sama viljum vér af yðr hafa, sem vér eigum skilt. Þá svarar Haraldr konungr: Þat er ok forn siðr, at hinn vitrari vægi. Gékk þá aptr á skip sitt. Í þvílíkum viðskiptum konunganna fannst þat, at vant var at gæta til; töldu menn Magnús konungs, at hann hefði rétt at mæla, en þeir, er úvitrir váru, töldu þat, at Haraldr væri nökkut svívirðr. En Haralds menn sögðu þat, at eigi væri á aðra lund skilt, en Magnús konungr skyldi lægi hafa, ef þeir kœmi jafnsnimma; en Haraldr væri eigi skyldr at leggja or læginu, ef hann lægi fyrir; töldu hafa Harald gert vitrliga ok vel. En þeir, er verr vildu um rœða, töldu at Magnús konungr vildi rjúfa sætt, ok töldu at hann hefði gert rangt ok úsœmd Haraldi konungi. Við slíkar greinir gerðist brátt umrœða úvitra manna til þess, at konungum varð sundrþykki at; mart fannst þá til þess, er konungunum þótti sinn veg hvárum, þótt hér sé fátt ritat.

28. Andlát Magnús konungs góða

Magnús konungr ok Haraldr konungr héldu her þeim suðr til Danmerkr. En er Sveinn spurði þat, þá flýði hann undan austr á Skáni. Þeir Magnús konungr ok Haraldr konungr dvöldust lengi um sumarit í Danmörk; lögðu þá land alt undir sik. Þeir váru á Jótlandi um haustit. Þat var eina nótt, þá er Magnús konungr lá í hvílu sinni, at hann dreymdi, ok þóttist staddr þar sem var faðir hans, hinn helgi Ólafr konungr, ok þótti hann mæla við sik: Hvárn kost viltu nú, sonr minn, at fara með mér, eða verða allra konunga ríkastr ok lifa lengi ok gera þann glœp, at þú fáir annathvárt bœtt trautt eða eigi? En hann þóttist svara: Ek vil at þú kjósir fyrir mína hönd. Þá þótti honum konungrinn svara: Þá skaltu með mér fara. Magnús konungr sagði draum þenna mönnum sínum. En litlu síðar fékk hann sótt, ok lá þar sem heitir Suðaþorp. En er hann var nær kominn bana, þá sendi hann Þóri, bróður sinn, til Sveins Úlfssonar, at hann skyldi veita hjálp Þóri, þá sem hann þyrfti; þat fylgði orðsendingunni, at Magnús konungr gaf Sveini Danaveldi eptir sinn dag; sagði at þat var makligt, at Haraldr réði fyrir Noregi, en Sveinn fyrir Danmörk. Síðan andaðist Magnús konungr góði, ok var hann allmjök harmdauði allri alþýðu. Svá segir Oddr Kikinaskald:

Feldu menn, þá er mildan,

mörg tár, í gröf báru,

þung byrðr var sú, þengil,

þeim er hann gaf seima.

Deildisk hugr svá at héldu

húskarlar grams varla,

siklings þjóð en síðan

sat opt hnípin, vatni.

29. Líkferð Magnús konungs til Noregs

Eptir þessi tíðindi hafði Haraldr konungr þing við liðit; sagði mönnum ætlan sína, at hann vill fara með herinum til Vebjargaþings, ok láta sik taka til konungs yfir Danaveldi, vinna síðan landit; telr þat jafnvel sína erfð sem Noregsveldi eptir Magnús konung, frænda sinn; biðr þá liðit efla sik, lætr þá munu Norðmenn vera allan aldr yrfirmenn Dana. Þá svarar Einarr þambarskelfir, lét sér vera skyldra at flytja lík Magnús konungs, fóstra sins, til graptar, ok fœra hann feðr sínum, Ólafi konungi, en berjast útlendis eða girnast annars konnngs veldi ok eign; lýkr svá málinu, at betra þótti honum at fylgja Magnúsi konungi dauðum en hverjum annarra konunga lifanda; lót síðan taka líkit ok búa um vegliga, svá at sjá mátti umbúnaðinn á konungsskipit. Þá bjoggust allir Þrœndir ok Nordmenn til heimfarar með líki Magnús konungs; raufst þá leiðangrinn. Sér þá Haraldr konungr þann kost hinn bezta, at fara aptr til Noregs ok eignast fyrst þat veldi, ok eflast þaðan at liði. Fór nú Haraldr konungr aptr með öllu liðinu í Noreg. En þegar er hann kom í Noreg, þá átti hann þing við landsmenn ok lét taka sik til konungs um alt land; fór hann svá alt austan um Víkina, at hann var til konungs tekinn í hverju fylki í Noregi. Einarr þambarskelfir fór með líki Magnús konungs, ok með honum allr Þrœndaherr, ok fluttu til Niðaróss, ok var hann jarðaðr at Klemenskirkju; þar var þá skrín hins helga Ólafs konungs. Magnús konungr hafði verit meðalmaðr á vöxt, réttleitr ok ljósleitr ok ljóss á hár, snjallmæltr ok skjótráðr, skörunglyndr, hinn mildasti af fé, hermaðr mikill ok hinn vápndjarfasti, allra konunga var hann vinsælstr; bæði lofuðu hann vinir ok úvinir.

30. Frá Sveini konungi Úlfssyni

Sveinn Úlfsson var þat haust staddr á Skáni, ok byrjaði ferð sína austr í Svíaveldi, ok ætlaði at gefa upp tignarnafn þat, er hann hafði tekit í Danmörk. En er hann var kominn til hests sins, þá riðu þar til hans menn nökkurir ok sögðu honum tíðindin, þau hin fyrstu, at andaðr er Magnús konungr Ólafsson, ok þat með, at allr Norðmanna herr var í brott farinn or Danmörk. Sveinn svarar því skjótt ok mælti: Því skýt ek til guðs, at aldri siðan skal ek flýja Danaveldi, meðan ek lifi. Stígr hann þá á hest sinn ok riðr þá suðr á Skáni; dreif þá þegar mikit lið til hans. Þann vetr lagði hann undir sik alt Danaveldi; tóku þá allir Danir hann til konungs. Þórir, bróðir Magnús konungs, kom til Sveins um haustit með orðsendingum Magnús konungs, svá sem fyrr var ritat; tók Sveinn vel við honum, ok var Þórir lengi með honum síðan í góðu yfirlæti.

31. Einvald Haralds konungs

Haraldr konungr Sigurðarson tók konungdóm yfir öllum Noregi eptir andlát Magnús konungs Ólafssonar. En er hann hafði ráðit Noregi einn vetr, ok er at vári kom, þá bauð hann leiðangri út af öllu landi, hálfum almenningi at liði ok skipum, ok hélt suðr til Jótlands; hann herjaði um sumarit víða ok brendi, ok lagði inn í Goðnarfjörð. Þá orti Haraldr konungr þetta:

Látum ver meðan lirlar

líneik veri sínum,

gerdr! í Goðnarfirði,

galdrs, akkeri halda.

Þá mælti hann til Þjóðólfs skálds, bað hánn þar við yrkja; hann kvað:

Sumar annat skal sunnar,

segi ek eina spá, fleini,

vér aukum kaf króki,

kaldnefr furu halda.

Til þessa vísar Bölverkr í sinni drápu, at Haraldr fór hit næsta sumar eptir andlát Magnús konungs til Danmerkr:

Leiðangr bjóttu af láði,

lögr gékk um skiþ fögru,

gjálfrslóðum reistu grœði

glæstum, ár it næsta.

Skokkr lá dýrr á døkkri,

Danir váru þá, báru,

skeiðr sá herr fyrir hauðri

hlaðnar, illa staðnir.

32. Frá dœtrum Þorkels geysu

Þá brendu þeir bœ Þorkels geysu; hann var höfðingi mikill; váru þá leiddar dœtr hans bundnar til skipa. Þær höfðu gert spott mikit áðr um vetrinn um þat, at Haraldr konungr mundi fara til Danmerkr með herskipum; þær skáru or osti akkeri, ok sögðu, at slík mundu vel halda skipum Noregs konungs. Þá var þetta kveðit:

Skáru jast or osti

eybaugs Dana meyjar,

þat angraðí þengil

þing, akkeris hringa.

Nú sér mörg, í morgun,

mær, hlær at því færi,

œrnan krók or járni

allvalds skipum halda.

Svá segja menn, at njósnarmaðr mælti, sá er set hafði flota Haralds konnngs, við dœtr Þorkels geysu: Þat sögðu þér, Geysudœtr! at Haraldr konungr mundi eigi koma til Danmerkr. Dótta svaraði: Svá var í gjárna. Þorkell leysti út dœtr sínar með úgrynni fjár. Svá segir Grani:

Lét aldregi úti

úsvífr Kraka drífu

hlökk í harða þjokkum

Hornskógi brá þorna.

Fila dróttin rak flótta

fjánda grams til strandar,

auð varð út at reiða

allskjótt faðir Dóttu.

Haraldr konungr herjaði alt þetta sumar í Danaveldi ok fékk úgrynni fjár, en ekki varð hann ílendr á því sumri í Danmörk. Fór hann aptr um haustit til Noregs ok var þar um vetrinn.

33. Frá börnum Haralds konungs

Haraldr konungr fékk Þóru Þorbergsdóttur Árnasonar hinn næsta vetr eptir, er Magnús konungr hinn góði andaðist. Þau áttu tvá sonu; hét hinn ellri Magnús, en annarr Ólafr. Haraldr konungr ok Ellisif dróttning áttu dœtr tvær; hét önnur María, en önnur Ingigerðr. En hit næsta vár eptir þessa herför, er nú var áðr frásagt, bauð Haraldr konungr liði út, ok fór um sumarit til Danmerkr ok herjaði, ok síðan hvert sumar eptir annat. Svá segir Stúfr skáld:

Autt varð Falstr at frettum,

fekk drótt mikinn ótta,

gœddr var hrafn, en hræddir

hvert ár Danir váru.

34. Brendr Heiðabœr

Sveinn konungr réð fyrir öllu Danaveldi, síðan er Magnús konungr andaðist; hann sat um kyrt á vetrum, en lá úti með almenning á sumrum, ok heitaðist at fara norðr í Noreg með Danaher, ok gera þar eigi minna ilt, en Haraldr konungr gerði í Danaveldi. Sveinn konungr bauð Haraldi konungi um vetrinn, at þeir skyldi finnast um sumarit eptir í Elfinni ok berjast þar til þrautar eða sættast ella. Þá tóku hvárirtveggju allan vetrinn at búa skip sín, ok hafa úti hálfan almenning báðir eptir um sumarit. Þat sumar kom utan af Íslandi Þorleikr fagri, ok tók at yrkja flokk um Svein konung Úlfsson; hann spurði, þá er hann kom norðr í Noreg, at Haraldr konungr var farinn suðr til Elfar móti Sveini konungi. Þá kvað Þorleikr þetta:

Ván er at vísa kœnan

vígs á rakna stígum

ört í odda snertu

Innþrœnda lið finni.

Þar má enn hvárr annan

öndu nemr eða löndum,

lítt hyggr Sveinn á sáttir

sjaldfestar, guð valda.

Ok enn kvað hann þetta:

Fœrir reiðr, sá er rauða

rönd hefir opt fyrir landi,

breið á Buðla slóðir

borðrökn Haraldr norðan.

En lauks um sjá sœkja

Sveins fagrdrifin steini

glædisdýr, þess er geira,

gullmunnuð, rýðr, sunnan.

Haraldr konungr kom til ákveðinnar stefnu með her sinn; þá spurði hann, at Sveinn konungr lá suðr við Sjáland með flota sínum. Þá skipti Haraldr konungr liði sínu, lét aptr fara flestan bóndaherinn; hann fór með hirð sinni ok lendum mönnum ok vildarliðinu ok þat alt af bóndaliðinu, er næst var Dönum. Þeir fóru suðr til Jótlands fyrir sunnan Vendilskaga, svá suðr um Þjóðu, fóru þar alt herskildi. Svá segir Stúfr skáld:

Flýðu þeir á Þjóðu

þengils fund af stundu,

stórt réð hugprútt hjarta.

Haralds önd ofar löndum.

Alt fóru þeir suðr til Heiðabœjar, tóku kaupstaðinn ok brendu. Þá ortu menn Haralds konungs þetta:

Brendr var upp með endum

allr, en þat má kalla

hraustligt bragð er ek hugða,

Heiðabœr af reiði.

Ván er at vinnim Sveini,

vask í nótt fyrir óttu,

gaus hár logi or húsum,

harm, á horgar armi.

Þessa getr Þorleikr ok í sínum flokki, þá er hann hafði spurt, at eigi hafði tekizt orrosta við Elfi:

Hve hefir til Heiðabœjar

heiptgjarn konungr arnat,

fólkrögnir getr fregna

fylkis sveit, hinn er veitat;

þá er til þengils bœjar

þarflaust Haraldr austan

ár, þat án um væri,

endr byrskíðum rendi.

35. Undanferð Haralds konungs á Jótlands hafi

Þá fór Haraldr konungr norðr ok hafði 60 skipa, ok váru flest stór ok hlaðin mjök af herfangi, er þeir höfðu tekit um sumarit. En er þeir kómu norðr fyrir Þjóðu, þá kom Sveinn konungr ofan af landi með her mikinn; hann bauð þá Haraldi konungi at berjast ok ganga á land. Haraldr konungr hafði lið meir en hálfu minna; hann bauð þá Sveini konungi at berjast á skipum við sik. Svá segir Þorleikr fagri:

Bauð, sá er beztrar tíðar

borinn varð und miðgarði,

ríkri þjóð at rjóða

raudir Sveinn á landi.

Þó lézt heldr, ef héldi

hvatráðr konungr láði,

á byrjar val berjask

bilstyggr Haraldr vilja.

Eptir þetta sigldi Haraldr konungr norðr fyrir Vendilskaga, Lægði þeim þá veðr, ok lögðu undir Hlésey, ok lágu þar um nótt. Þá gerði mjorkva sælægjan. En er mornaði, ok sól ranu upp, þá sá þeir annan veg á hafit, sem eldar nökkurir brynni. Þá var þat sagt Haraldi konungi; þá sá hann ok mælti þegar: Láti tjöld af skipunum, ok taki menn róðr; Danaherr mun kominn at oss, mun hroðit myrkvanum þar sem þeir eru, mun sól skína á drekahöfuð þeirra, þau er gullögð eru. Svá var, sem hann sagði: var þar þá kominn Sveinn Danakonungr með úvígjan her. Reru þá hvárirtveggju, sem mest máttu. Danir höfðu skip árfljótari, en Norðmanna skip váru bæði sollin ok sett mjök; dró þá saman mjök með þeim. Þá sá Haraldr konungr, at eigi mundi hlýða svá búit. Dreki Haralds konungs fór siðast allra skipa hans. Þá mælti Haraldr konungr, at kasta skyldi fyrir borð viðum ok láta á koma klæði ok gripi góða. Logn var svá mikit, at þetta hóf fyrir straumi. En er Danir sá fé sitt reka á hafinu, þá viku þeir þar til, er fyrstir fóru; þótti þetta dælla at taka, er laust flaut, en sœkja inn um borð at Norðmönnum; dvaldist þá eptirróðrinn. En er Sveinn konungr kom eptir þeim með sín skip, eggjaði hann ok kvað skömm mikla vera, svá mikinn her sem þeir höfðu, ef þeir skyldu eigi fá tekit þá, er þeir höfðu lið lítit, ok eiga vald þeirra. Þá tóku Danir ok herðu róðrinn í annat sinn. En er Haraldr konungr sá, at meira géngu skipin Dana, þá bað hann sína menn létta skipin ok bera fyrir borð malt ok hveiti ok flesk, ok höggva niðr drykk sinn; stóð þá við um hríð. Þá lét Haraldr konungr taka víggyrðla ok verpla, ok tunnur, er tómar váru, ok kasta fyrir borð, ok þar með herteknum mönnum. En er þat rak alt saman á sjánum, þá bað Sveinn konungr hjálpa mönnum, ok var svá gert. Í þeirri dvöl dró sundr með þeim. Sneru þá Danir aptr, en Norðmenn fóru leið sína. Svá segir Þorleikr fagri:

Alt um frá ek hve elti

Austmenn á veg flausta

Sveinn, en siklingr annarr

snarlundaðr hélt undan.

Fengr varð Þrœnda þengils,

þeir létu skíp fleiri,

allr á éli sollnu

Jótlands hafi fljóta.

Sveinn konungr veik aptr flotanum undir Hlésey, hitti þar 7 skip af Norðmönnum; þat var leiðangrslið ok bœndr einir. En er Sveinn konungr kom at þeim, þá báðu þeir sér griða ok buðu fé fyrir sik. Svá segir Þorleikr fagri:

Sætt buðu seggja dróttni

siklings vinir miklu,

svæfðu hjaldr þeir er höfðu,

hugstinnir, lið minna.

Ok snarráðir síðan

sókn er orðum tókusk,

önd var ýta kindum

úföl, búendr dvöldu.

36. Frá Haraldi konungi Sigurðarsyni

Haraldr konungr var maðr ríkr ok stjórnsamr innanlands, spekingr mikill at viti, svá at þat er alþýðu mál, at engi höfðingi hafi sá verit á Norðrlöndum, er jafndjúpvitr hafi verit sem Haraldr eða ráðsnjallr. Hann var orrostumaðr mikill ok hinn vápndjarfasti; hann var sterkr ok vápnfœrr betr en hverr maðr annarra, svá sem fyrr er ritat. En þó er miklu fleira úritat hans frægðarverka; kemr til þess úfrœði vár, ok þat annat, at ver viljum eigi setja á bœkir vitnislausar sögur, þótt vér hafim heyrt rœður eða getit fleiri hluta; þá þykkir oss héðan í frá betra, at við sé aukit, en þetta sama þurfi or at taka. Er saga mikil frá Haraldi konungi sett í kvæði, þau er íslenzkir menn fœrðu honum sjálfum eða sonum hans; var hann fyrir þá sök vinr þeirra mikill. Hann var ok hinn mesti vin hingat til allra landsmanna; ok þá er var mikit hallæri á Islandi, þá leyfði Haraldr konungr fjórum skipum mjölleyfi til Islands, ok kvað á, at ekki skippund skyldi vera dýrra en fyrir hundrað vaðmála; hann leyfði utanferð öllum fátœkjum mönnum, þeim er sér féngi vistir um haf, ok þaðan af nœrdist land þetta til árferðar ok batnaðar. Haraldr konungr sendi út hingat klukku til kirkju þeirrar, er hinn helgi Ólafr konungr sendi við til, er sett var á alþingi. Þvílík minni hafa menn hingat Haralds konungs, ok mörg önnur í stórgjöfum, er hann veitti þeim mönnum, er hann sóttu heim.

37. Frá Halldóri Snorrasyni

Halldórr Snorrason ok Úlfr Úspaksson, þeir er fyrr var getit, kómu í Noreg með Haraldi konungi. Þeim var úlíkt farit at mörgu. Halldórr var manna mestr ok sterkastr ok hinn fríðasti. Þat vitni bar Haraldr konungr honum, at hann hafi verit þeirra manna með honum, er sízt hrygði við váveifliga hluti, hvárt er þat var mannháski eða fagnaðartíðindi, eða hvat sem at hendi kom í háska, þá var hann eigi glaðari ok eigi úglaðari; eigi svaf hann meira né minna, eða drakk eða neytti matar, en svá sem vandi hans var til. Halldórr var maðr fámæltr ok stirðorðr, bermæltr ok stríðlundaðr ok úmjúkr, en þat kom illa þá við konung, er hann hafði gnóga aðra með sér göfga menn ok þjónostufulla. Dvaldist Halldórr litla hríð með konungi; fór hann til Íslands, gerði þar bú í Hjarðarholti, bjó þar til elli ok varð gamall.

38. Frá Úlfi Úspakssyni

Úlfr Úspaksson var með Haraldi konungi í miklum kærleikum; hann var hinn vitrasti maðr, snjallr í máli, skörungr mikill, tryggr ok einfaldr. Haraldr konungr gerði Úlf stallara sinn ok gipti honum Jórunni Þorbergsdóttur, systur Þóru, er Haraldr konungr átti. Börn Úlfs ok Jórunnar váru þau Jóan sterki á Rásvelli ok Brigiða, móðir Sauðaúlfs, föður Pétrs byrðarsveins, föður peirra Úlfs flýs [ok Sigríðar]. Son Jóans sterka var Erlendr hímaldi, faðir Eysteins erkibyskups ok brœðra hans. Haraldr konungr gaf Úlfi stallara lends manns rétt ok 12 marka veizlur, ok umfram hálft fylki í Þrándheimi. Svá segir Steinn Herdísarson í Úlfs flokki.

39. Frá Magnúsi konungi

Magnús konungr Ólafsson lét gera Ólafskirkju í kaupangi; í þeim stað hafði náttsett verit lík Ólafs konungs; þat var þá fyrir ofan bœinn. Hann lét þar ok reisa konungsgarðinn. Kirkjan varð eigi alger áðr konungrinn andaðist. Lét Haraldr konungr fylla þat er á skorti. Hann lét ok efna þar í garðinum at gera sér steinhöll, ok varð hon eigi fullger áðr hann lézt. Haraldr konungr lét reisa af grundvelli Maríukirkju uppi á melinum, nær því er heilagr dómr konungsins lá í jörðu hinn fyrsta vetr eptir fall hans; þat var mikit musteri, ok gert sterkliga at líminu, svá at varla fékk brotit, þá er Eysteinn erkibyskup lét ofan taka. Héilagr dómr Ólafs konungs var varðveittr í Ólafskirkju, meðan Maríukirkja var í gerð. Haraldr konungr lét húsa konungsgarð ofan frá Maríukirkju við ána, þar sem nú er; en þar sem hann hafði höllina látit gera, lét hann vígja hús til Gregoriuskirkju.

40. Upphaf Hákonar hvíta Ívarssonar

Ívarr hvíti er maðr nefndr, er var lendr maðr göfugr; hann átti bú á Upplöndum; hann var dótturson Hákonar jarls hins ríka. Ívarr var allra manna fríðastr sýnum. Sonr Ívars hét Hákon; frá honum er svá sagt, at hann var umfram alla menn, þá er váru þann tíma í Noregi, at frœkuleik ok at afli ok atgervi; hann var þegar á unga aldri í herförum ok aflaði sér þar mikillar fremðar, ok gerðist Hákon hinn ágætasti maðr.

41. Frá Einari þambarskelfi

Einarr þambarskelfir var ríkastr lendra manna í Þrándheimi. Heldr var fátt um með þeim Haraldi konungi; hafði Einarr þó veizlur sínar, þær er han hafði haft, meðan Magnús konungr lifði. Einarr var mjök stórauðigr; hann átti Bergljótu, dóttur Hákonar jarls, sem fyrr var ritat. Eindriði var þá alroskinn, son þeirra; hann átti þá Sigríði, dóttur Ketils kálfs ok Gunnhildar, systurdóttur Haralds konungs. Eindriði hafði fríðleik ok fegrð af móðurfrændum sínum, Hákoni jarli eða sonum hans, en vöxt ok afl hafði hann af feðr sínum, Einari, ok alla þá atgervi, er Einarr hafði umfram aðra menn; han var ok hinn vinsælsti maðr.

42. Frá Ormi jarli

Ormr var þá jarl á Upplöndum; móðir hans var Ragnhildr, dóttir Hákonar jarls hins ríka. Ormr var hinn mesti ágætismaðr. Þá var á Jaðri austr á Sóla Áslákr Erlingsson; hann átti Sigríði, dóttur Sveins jarls Hákonarsonar. Gunnhildi, aðra dóttur Sveins jarls, átti Sveinn Úlfsson Danakonungr. Slikt var afkvæmi Hákonar jarls þá í Noregi, ok mart annat göfugra manna, ok var ætt sú öll miklu fríðari en annat mannfólk, ok flest atgervimenn miklir, en alt göfugmenni.

43. Harðýðgi Haralds konungs

Haraldr konungr var ríklundaðr, ok óx þat, sem hann festist í landinu, ok kom svá, at flestum mönnum dugði illa at mæla í móti honum, eða draga fram annat mál, en hann vildi vera láta. Svá segir Þjóðólfr skáld:

Gegn skyli herr, sem hugnar,

hjaldrvitjaðar, sitja,

dólgstœranda dýrum,

dróttinvandr, ok standa.

Lýtr fólkstara feiti,

fátt er til nema játta

þat sem þá vill gotnum,

þjóð öll, konungr bjóða.

44. Missœtti Haralds konungs ok Einars Þambarskelfis

Einarr þambarskelfir var mest forstjóri fyrir bóndum alt um Þrándheim; hélt hann upp svörum fyrir þá á þingum, er konungs menn sóttu. Einarr kunni vel til laga; skorti hann eigi dirfð til at flytja þat fram á þingum, þó at sjálfr konungr væri við; veittu honum lið allir bœndr. Konungr reiddist því mjök, ok kom svá at lyktum, at þeir þreyttu kappmæli með sér. Sagði Einarr, at bœndr vildi eigi þola honum úlög, ef hann bryti landsrétt á þeim; ok fór svá nökkurum sinnum milli þeirra. Þá tók Einarr at hafa fjölmenni um sik heima, en þó miklu flera, er hann fór til bœjar, svá at konungr var þar fyrir. Þat var eitt sinn, at Einarr fór inn til bœjar, ok hafði lið mikit, langskip 8 eða 9 ok nær 500 manna. En er hann kom til bœjar, gékk hann upp með lið þat. Haraldr konungr var í garði sínum, ok stóð út í loptsvölum ok sá, er lið Einars gékk af skipum; ok segja menn, at Haraldr kvað þá:

Hér sé ek upp enn örva

Einar þann er kann skeina

þjálma þambarskelmi

þangs fjölmennan ganga.

Fullafli bíðr fyllar,

finn ek opt at drífr minna,

hilmis stóls, á hæla

húskarla lið jarli.

Rjóðandi mun ráða

randabliks or landi

oss nema Einarr kyssi

öxar munn hinn þunna.

Einarr dvaldist í bœnum nökkura daga.

45. Fall Einars ok Eindrida

Einn dag var átt mót, ok var konungr sjálfr á mótinu. Hafði verit tekinn í bœnum þjófr einn, ok var hafðr á mótinu. Maðrinn hafði verit fyrr með Einari, ok hafði honum vel getizt at manninum. Var Einari sagt; þá þóttist hann vita, at konungr mundi eigi manninn láta undan ganga fyrir því at heldr, þótt Einari þœtti þat máli skipta. Lét þá Einarr vápnast lið sitt, ok ganga síðan á mótit; tekr Einarr manninn af mótinu með valdi. Eptir þetta géngu at beggja vinir ok báru sáttmál milli þeirra; kom þá svá, at stefnulagi var á komit, ok skyldu þeir hittast sjálfir. Málstofa var í konungsgarði við ána Nið; gékk konungr í stofuna við fá menn, en annat lið hans stóð úti í garðinum. Konungr lét snúa fjöl yfir ljórann, ok var lítit opit á. Þá kom Einarr í garðinn við sitt lið; hann mælti við Eindriða, son sinn: Ver þú með liðinu úti, við engu mun mér þá hætt. Eindriði stóð úti við stofudyrrin. En er Einarr kom inn í stofuna, mælti hann: Myrkt er í málstofu konungsins. Jafnskjótt hljópu menn at honum, ok lögðu sumir, en sumir hjoggu. En er Eindriði heyrði þat, brá hann sverðinu ok hljóp inn í stofuna; var hann þegar feldr, ok báðir þeir. Þá hljópu konungsmenn at stofunni ok fyrir dyrrin, en bóndum féllust hendr, því at þeir höfðu þá engan forgöngumann; eggjaði hverr annan, sögðu at skömm var, er þeir skyldu eigi hefna höfðingja síns, en þó varð ekki af atgöngunni. Konungr gékk út til liðs síns, ok skaut á fylking ok setti upp merki sitt, en engi varð atganga búandanna. Þá gékk konungr út á skip sitt, ok alt lið hans, reri síðan út eptir ánni, ok svá út á fjörð leið sína. Bergljót, kona Einars, spurði fall hans; var hon þá í herbergi því, er þau Einarr höfðu áðr haft út í bœnum; gékk hon þegar upp í konungsgarð, þar sem bóndaliðit var; hon eggjaði þá mjök til orrostu; en í því bili reri konungr út eptir ánni. Þá mælti Bergljót: Missum vér nú Hákonar Ívarssonar, frænda míns; eigi mundu banamenn Eindriða róa hér út eptir ánni, ef Hákon stœði hér á árbakkanum. Síðan lét Bergljót búa um lík þeirra Einars ok Eindriða; váru þeir jarðaðir at Ólafskirkju hjá leiði Magnús konungs Ólafssonar. Eptir fall Einars var Haraldr konungr svá mjök úþokkaðr af verki þessu, at þat eina skorti á, er lendir menn ok bœndr veittu eigi atferð ok héldu bardaga við hann, at engi varð forgöngumaðr til at reisa merki fyrir búandaherinum.

46. Frá Haraldi konungi ok Finni Árnasyni

Finnr Árnason bjó þá á Yrjum á Austrátt; hann var þá lendr maðr Haralds konungs. Finnr átti Bergljótu, dóttur Hálfdanar Sigurðarsonar sýr. Hálfdan var bróðir Ólafs konungs hins helga ok Haralds konungs. Þóra, kona Haralds konungs, var bróðurdóttir Finns Árnasonar; var Finn hinn kærsti konungi, ok allir þeir brœðr. Finnr Árnason hafði verit nökkur sumur í vestrvíking, ok höfðu þeir þá verit allir saman í hernaði, Finnr ok Guthormr Gunnhildarson ok Hákon Ívarsson. Haraldr konungr fór út eptir Þrándheimi ok út á Austrátt; var honum þar vel fagnat. Síðan töluðust þeir við, konungr ok Finnr, ok rœddu sín á milli um þessi tíðindi, er þá höfðu gerzt fyrir skemstu: aftöku Einars ok þeirra feðga, ok svá kurr þann ok þys, er bœndr gerðu at konungi. Finnr svarar skjótt: Þér er verst farit at hvívetna, þú gerir hvatvetna ilt, en síðan ertu svá hræddr, at þú veizt eigi, hvar þú hefir þik. Konungr svaraði hlæjandi: Mágr! ek vil nú senda þik inn til bœjar; ek vil, at þú sættir bœndr við mik; vil ek, ef þat gengr eigi, at þú farir til Upplanda ok komir því við Hákon Ívarsson, at hann sé eigi mótgöngumaðr minn. Finnr svarar: Hvat skaltu til leggja við mik, ef ek fer forsendu þessa, því at bæði Þrœndir ok Upplendingar eru fjándr þínir svá miklir, at engum sendimönnum þínum er fœrt þannug, nema sín njóti við. Konungr svarar: Far þú, mágr! sendiförna, því at ek veit, at þú kemr áleiðis, ef nökkurr kemr, at gera oss sátta, ok kjós þú bœn at oss. Finnr sagði: Halt þú þá orð þín, en ek mun kjósa bœnina; ek kýs grið ok landsvist Kálfi, bróður mínum, ok eignir hans allar, ok þat með, at hann hafi nafnbœtr sínar ok alt ríki sitt, slíkt er hann hafði, áðr hann fór or landi. Konungr svaraði ok játti öllu þessu, er Finnr mælti. Höfðu at þessu vitni ok handfestar. Síðan mælti Finnr: Hvat skal ek Hákoni fram bjóða til þess, at hann játti þér griðum; hann ræðr nú mest fyrir þeim frændum. Konungr svarar: Hitt skaltu nú fyrst heyra, hvat Hákon mælir til sættar fyrir sína hönd. Síðan kom þú mínu máli, sem framast mátt þú, en at lyktum þá neita þú konungdóminum einum. Síðan fór Haraldr konungr suðr á Mœri ok dró at sér lið ok gerðist fjölmennr.

47. Ferð Finns Árnasonar

Finnr Árnason fór inn til bœjar ok hafði með sér húskarla sína nær 80 manna. En er hann kom til bœjarins, þá átti hann þing við bœjarmenn. Finnr talaði á þinginu langt ok snjalt, bað bœjarmenn ok bœndr taka alt annat ráð en hatast við konung sinn eða reka hann í brott; minti þá á, hversu mart ilt hafði yfir þá gengit, síðan er þeir höfðu þat fyrr gert við hinn helga Ólaf konung; sagði ok, at konungr vill bœta víg þessi, svá sem hinir beztu menn ok hinir vitrustu vilja dœma. Lauk Finnr svá sinni rœðu, at menn vildu láta standa mál þetta kyrt, þar til er aptr kœmi sendimenn þeir, er Bergljót hafði gert til Upplanda á fund Hákonar Ívarssonar. Síðan fór Finnr út til Orkadals með þá menn, er honum höfðu fylgt til bœjar; síðan fór hann upp til Dofrafjalls ok austr um fjall. Fór Finur fyrst á fund Orms jarls, mágs síns; jarl átti Sigríði, dóttur Finns, ok sagði honum til erenda sinna.

48. Frá Finni ok Hákoni Ívarssyni

Síðan leggja þeir stefnulag við Hákon Ívarsson. En er þeir finnast, þá bar Finnr upp erendi sín fyrir Hákon, þau er Haraldr konungr bauð honum; fannst þat brátt í rœðu Hákonar, at honum þótti sér skylda mikil á vera at hefna Eindriða, frænda síns; sagði, at honum váru þau ord komin or Þrándheimi, at honum mundi þar fást gnógr styrkr til uppreistar í móti konungi. Síðan tjáði Finnr fyrir Hákoni, hversu mikill munr þar var, at betra var at taka af konungi svá mikil metorð, sem hann kynni sjálfr at beiða, heldr en hætta til þess, at reisa orrostu í móti konungi þeim, er hann var áðr þjónostubundinn við; sagði, at hann mun fara úsigr, ok hefir þú þá fyrirgert bæði fé ok friði; en ef þú sigrast á konungi, þá muntu heita dróttinsviki. Jarlinn studdi ok þessa rœðu með Finni. En er Hákon hugsaði þetta fyrir sér, þá lauk hann þat upp, er honum bjó í skapi; sagði svá: Ek mun sættast við Harald konung, ef hann vill gipta mér Ragnhildi, dóttur Magnús konungs Ólafssonar, frœndkonu sína, með þvílíkri heimanfylgju, sem henni sómir ok henni líkar. Finnr sagði, at hann vill þessu játta af konungs hendi. Staðfesta þeir þetta mál milli sín. Síðan ferr Finnr norðr til Þrándheims; settist þá niðr þessi úfriðr ok agi, svá at konungr hélt þá enn ríki sínu í friði innanlands, því at þá var niðrdrepit sambandi því öllu, er frændr Eindriða höfðu haft til mótstöðu við Harald konung.

49. Frá Hákoni Ívarssyni

En er sú stefna kom, er Hákon skyldi vitja þessa einkamála, þá fór hann á fund Haralds konungs. En er þeir taka tal sitt, þá segir konungr, att hann vill halda alt þat af sinni hendi, sem i sætt hafði komit með þeim Finni. Skaltu, Hákon, sagði konungr, tala mál þetta við Ragnhildi, hvárt hon vill samþykkja þetta ráð: en eigi er þér ok engum öðrum at ráðanda at fá Ragnhildar, svá at eigi sé hennar samþykki við. Síðan gékk Hákon á fund Ragnhildar ok bar upp fyrir hana bónorð þetta. Hon svaraði svá: Opt finn ek þat, at mér er aldauði Magnús konungr, faðir minn, ef ek skal giptast bónda einum, þó at þú sér fríðr maðr eða vel búinn at íþróttum; ef Magnús konungr lifði, þá mundi hann eigi gipta mik minna manni en konungi. Nú er þess eigi ván, at ek vilja giptast útignum manni. Síðan gékk Hákon á fund Haralds konungs ok sagði honum rœðu þeirra Ragnhildar, innir þá upp einkamál þeirra Finns; var þá ok Finnr hjá, ok fleiri menn, þeir er við rœðu þeirra Finns höfðu verit; segir Hákon svá til allra þeirra vitnis, at svá var skilit, at konungr skyldi svá Ragnhildi heiman gera, at henni líkaði. Nú vill hon eigi eiga útiginn mann, þá megut þér gefa mér tignarnafn; hefi ek til þess ætt, at ek má heita jarl, ok nökkura hluti aðra, at því er menn kalla. Konungr svarar: Ólafr konungr, bróðir minn, ok Magnús konungr, son hans, þá er þeir réðu ríki, létu þeir einn jarl vera senn i landi; hefi ek ok svá gert, síðan er ek var konungr; vil ek eigi taka tign af Ormi jarli, þá er ek hefi áðr gefit honum. Sá þá Hákon sitt mál, at þat mundi eigi við gangast; líkaði honum þá stórilla. Finnr var ok allreiðr; sögðu þeir, at konungr héldi ekki orð sín, ok skildust at svá búnu.

50. Hákon fór til Danmerkr

Hákon fór þá þegar or landi ok hafði langskip vel skipat; hann kom fram suðr í Danmörk, ok fór þegar á fund Sveins konungs, mágs síns. Tók konungr vegsamliga við honum, ok fékk honum þar veizlur miklar; gerðist Hákon þar landvarnarmaðr Sveins konungs fyrir víkingum, er mjök herjuðu á Danaveldi, Vindr ok Kúrir ok aðrir Austrvegsmenn; lá han úti á herskipum vetr sem sumar.

51. Dráp Ásmundar

Ásmundr er maðr nefndr, er sagt er, at væri systurson Sveins konungs ok fóstrson hans. Ásmundr var allra manna gerviligastr; unni konungr honum mikit. En er Ásmundr dróst á legg, var hann brátt ofstopamaðr mikill, ok hann gerðist vígamaðr. Konungi líkaði þat illa, ok lét hann fara frá sér; fékk honum lén gott, þat er hann mátti vel halda sik ok sveit með sér. En þegar er Ásmundr tók við konungs fé, dró hann lið mikit at sér; en honum endist ekki þat fé til sins kostnaðar, er konungr hafði veitt honum, þá tók hann annat miklu meira, þat er konungr átti. En er konungr spurði þat, þá stefndi hann Ásmundi á fund sinn. En er þeir hittust, þá sagði konungr, at Ásmundr skyldi vera í hirð hans ok hafa enga sveit; ok varð svá at vera, sem konungr vildi. En er Ásmundr hafði verit litla hríð með konungi, þá undi hann ekki þar, ok hljópst á brott um nótt ok kom aptr til sveitar sinnar, ok gerði þá enn fleira ilt en fyrr En er konungr reið yfir land ok kom þar nær, sem Ásmundr var, þá sendi hann lið til at taka Ásmund með valdi. Síðan lét konungr setja hann i járn ok halda hann svá um hríð, ok hugði, at hann mundi spekjast. En er Ásmundr kom or járni, þá hljóp hann þegar í brott ok fékk sér lið ok herskip; tók hann þá ok herjaði bæði utanlands ok innanlands, ok gerði hit mesta hervirki, drap mart manna ok rænti víða. En þeir menn, er fyrir þessum úfriði urðu, kómu til konungs ok kærðu skaða sinn fyrir honum. Hann svarar: Hvat segit þér mér til þess? Hví farit þér eigi til Hákonar Ívarssonar; hann er landvarnarmaðr minn ok til þess settr at friða fyrir yðr bóndum, en hegna víkingum; var mér sagt, at Hákon væri djarfr maðr ok frœkn, en nú lízt mér, sem hann vili hvergi þar til leggja, er honom þykki mannhætta í vera. Þessi orð konungs váru flutt til Hákonar, ok mörgum við aukit. Síðan fór Hákon með liði sínu at leita Ásmundar; varð fundr þeirra á skipum; lagði Hákon þegar til orrostu; varð þar hörð orrosta ok mikil. Hákon gékk upp á skip Ásmundar ok hrauð skipit; kom svá, at þeir Ásmundr skiptust sjálfir vápnum viðr ok höggum; þar féll Ásmundr; Hákon hjó höfuð af honum. Síðan fór Hákon skyndiliga á fund Sveins konungs ok kom svá til hans, at konungr sat um matborði. Hákon gékk fyrir borðit ok lagði höfuð Ásmundar á borðit fyrir konunginn, ok spurði, ef hann kendi? Konungr svaraði engu ok var dreyrrauðr á at sjá. Síðan gékk Hákon í brott. Litlu síðar sendi konungr menn til hans,ok bað hann fara í brott or sinni þjónostu; segit at ek vil ekki mein gera honum, en ekki má ek gæta frænda várra allra.

52. Kvánfang Hákonar Ívarssonar

Síðan fór Hákon í brott or Danmörk ok norðr í Noreg til eigna sinna. Þá var andaðr Ormr jarl, frændi hans. Menn urðu Hákoni fegnir mjök, frændr ok vinir; urðu þá til pess margir göfgir menn at ganga um sættir milli þeirra Haralds konungs; kom svá, at þeir sættust með því móti, at Hákon fékk Ragnhildar konungsdóttur, en Haraldr konungr gaf Hákoni jarlsnafn ok veldi slíkt sem haft hafði Ormr jarl. Hákon sór Haraldi konungi trúnaðareiða til þeirrar þjónostu, som hann var skyldr til.

53. Sætt Haralds konungs ok Kálfs

Kálfr Árnason hafði verit í vestrvíking, síðan er hann fór or Noregi, en opt á vetrum var hann í Orkneyjum með Þorfinni jarli, mági sínum. Finnr Árnason, bróðir hans, gerði orð Kálfi ok lét segja honum einkamál þau, er þeir Haraldr konungr höfðu við mælzt, at Kálfr skyldi hafa landsvist í Noregi ok eignir sínar ok slíkar veizlur, sem hann haft hafði af Magnúsi konungi. En er Kálfi kom sjá orðsending, þá bjóst hann þegar til farar; fór hann austr í Noreg fyrst á fund Finns, bróður síns, síðan tók Finnr Kálfi grið, ok fundust þeir sjálfir, konungr ok Kálfr; gerðu þá sætt sína, eptir því sem konungr ok Finnr höfðu fyrr bundit einkamálum með sér. Gékk Kálfr til festu við konung ok alls skildaga slíks, sem hann hafði bundit fyrr við Magnús konung, at Kálfr væri skyldr at gera þau verk öll, sem Haraldr konungr vildi, ok honum þœtti sitt ríki bœta. Tók Kálfr þá upp eignir sínar allar ok veizlur, sem hanu hafði fyrr haft.

54. Fall Kálfs Árnasonar

En hit næsta sumar eptir hafði Haraldr konungr leiðangr úti, fór suðr til Danmerkr ok herjaði þar um sumarit. En er hann kom suðr til Fjóns, þá var þar liðsamnaðr mikill fyrir þeim. Þá lét konungr lið sitt ganga af skipum, ok bjóst til uppgöngu; hann skipaði liði sínu, lét vera fyrir sveit Kálf Árnason, ok bað þá ganga fyrsta upp, ok sagði þeim, hvert þeir skyldu stefna; en hann kvezt mundu ganga upp eptir þeim ok koma þeim at liði. Þeir Kálfr géngu upp, ok kom hrátt lið í móti þeim; réð Kálfr þegar til orrostu, ok varð sá bardagi eigi langr, því at Kálfr var brátt ofrliði borinn, ok kom hann á flótta ok lið hans, en Danir fylgðu þeim, ok féll mart af Norðmönnum. Þar féll Kálfr Árnason. Haraldr konungr gékk upp á land með fylking sína; var þat brátt á leið hans, at þeir sá fyrir sér valinn, ok fundu brátt lík Kálfs; var þat borit ofan til skipa; en konungr gékk á land upp ok herjaði ok drap þar mart manna. Svá segir Árnórr:

Rauð, en rýrt varð síðan,

rann eldr um sjöt manna,

frána egg á Fjóni,

Fjónbyggva lið, tiggi.

55. Ferð Finns Árnasonar or landi

Eptir þat lét Finnr Árnason sér fjándskap í þykkja við konung um fall Kálfs, bróður sins, kallaði, at konungr væri ráðbani Kálfs, en þat væri blekking ein við Finn, er hann hafði teygt Kálf, bróður sinn, vestan um haf á vald ok trúnað Haralds konungs. En er þessi rœða kom á lopt, þá mæltu þat margir menn, at þat þótti grunnsæligt, er Finnr hafði trúat því, at Kálfr mundi fá trúnað Haralds konungs; þótti þeim, sem konungr væri heiptrækr um smæri hluti, en þá er Kálfr hafði gert til saka við Harald konung. Konungr lét hér rœða um hvern slíkt er vildi; sannaði þat ekki, synjaði ok eigi; fannst þat eitt á, at konungi þótti þat vel orðit. Haraldr konungr kvað vísu þessa:

Nú emk ellifu allra,

eggjumk vígs, ok tveggja,

þau eru enn svá at ok man, manna,

morð, ráðbani orðinn.

Ginn, enn gráleik inna

golls, er ferr með skolli,

lýtendr, kveða lítit,

lauki gæft til auka.

Finnr Árnason lét sér svá mikit um finnast þetta mál, at hann fór af landi brott, ok kom fram suðr í Danmörk; fór á fund Sveins konungs ok fekk þar góðar viðtökur, ok töluðu þeir löngum einmæli, ok kom þat upp at lyktum, at Finnr gekk til handa Sveini konungi ok gerðist hans maðr. En Sveinn konungr gaf Finni jarldóm ok Halland til yfirsóknar, ok var hann þar til landvarnar fyrir Norðmönnum.

56. Frá Guthormi Gunnhildarsyni

Guthormr hét son Ketils kálfs ok Gunnhildar á Ringunesi, systurson Ólafs konungs ok Haralds konungs. Guthormr var maðr gerviligr ok snimma roskinmannligr. Var Guthormr opt með Haraldi konungi ok þar í miklum kærleikum ok ráðagerðum með konungi, því at Guthormr var vitr maðr; hann var hinn vinsælsti maðr. Guthormr var optliga í hernaði ok herjaði mjök í Vestrlönd; hann hafði lið mikit. Friðland hafði hann ok vetrsetu í Dýflinni á Írlandi, ok var í kærleikum miklum með Margaði konungi.

57. Viðskipti Guthorms ok Margaðs Írakonungs

Um sumarit eptir fór Margaðr konungr ok Guthormr með honum, ok herjuði á Bretland ok féngu þar úgrynni fjár. Síðan lögðu þeir í Öngulseyjarsund. Þeir skyldu þar skipta herfangi sínu. En er fram var borit þat mikla silfr, ok konungr sá þat, þá vildi hann einn samt hafa féit alt, ok virði þá lítils vingan sína við Guthorm. Guthormi líkaði þat illa, er hann skyldi vera hlutræningr ok hans menn. Konungr sagði, at hann skyldi eiga tvá kosti fyrir höndum, sá annarr at una því, sem vér viljum vera láta, en annarr sá, at halda við oss orrostu, ok hafi sá þá fé, er sigr hefir, ok þat með, at þú skalt ganga af skipum þínum, ok skal ek þau hafa. Guthormi sýndist vandi mikill til beggja handa; þóttist eigi sœmiliga mega láta skip sín ok fé fyrir enga tilgerning; þat var ok allháskasamligt at berjast við konung ok þat mikla lið, er konungi fylgði; en liðs þeirra var svá mikill munr, at konungr hafði 16 langskip, en Guthormr 5. Þá bað Guthormr konung ljá sér 3 nátta fresta um þetta mál til umráða við sína menn; hugðist hann konung mundu mýkja mega á þeirri stundu, ok koma sínu máli í betri vingan við konung með fortölum sinna manna; en þat fékkst ekki af konungi, sem hánn mælti til. Þá var Ólafsvöku aptann. Nú kaus Guthormr heldr at deyja með drengskap eða vega sigr, heldr en hitt at þola skömm ok svívirðu ok klækisorð af svá mikilli missu. Þá kallaði hann á guð ok hinn helga Ólaf konung, frænda sinn, bað þá fulltings ok hjálpar, ok hét til þess helga manns húss at gefa tíund af öllu því herfangi, er þeir hlyti, ef þeir féngi sigr. Síðan skipaði hann liði sínu ok fylkti í móti þeim mikla her, ok réð til ok barðist við þá. En með fulltingi guðs ok hins helga Ólafs konungs fékk Guthormr sigr. Þar féll Margaðr konungr, ok hverr maðr er honum fylgði, ungr ok gamall. Ok eptir þann háleita sigr vendir Guthormr heim glaðr með öllum þeim fjárhlut, er þeir höfðu fengit í orrostu. Þá var af tekit silfrinu því, er þeir höfðu fengit, hinn tíundi hverr penningr, svá sem heitit hafði verit hinum helga Ólafi konungi, ok var þat ofa mikit fé, svá at af því silfri lét Guthormr gera róðu eptir vexti sínum eða stafnbúa sins, ok er þat líkneski 7 alna hátt. Guthormr gaf róðu þá svá búna til staðar hins helga Ólafs konungs; hefir hon þar verit síðan til minningar sigrs Guthonns ok jartegnar hins helga Ólafs konungs.

58. Jartegnir Ólafs konungs í Danmörk

Greifi einn var i Danmörk illr ok öfundfullr; hann átti ambátt eina norrœna, æzkaða or Þrœndalögum; hon dýrkaði hinn helga Ólaf konung ok trúði fastliga hans heilagleik. En sá greifi, er áðan gat ek, tortrygði alt þat, er honum var frá sagt þess helga manns jartegnum, kvað ekki vera nema kvitt ok pata einn, gerði sér at gabbi ok gamni lof ok dýrð, þá er landsfólk alt veitti þeim góða konungi. En nú kom at þeim hátíðardegi, er hinn mildi konungr lét líf sitt á, ok allir Norðmenn héldu, þá vildi sá hinn úvitri greifi ekki heilagt halda, ok bauð hann ambátt sinni, at hon skyldi baka ok elda ofn til brauðs á þeim degi. Vita þóttist hon œði þess greifa, at hann mundi henni sárliga hefna, ef hon léti eigi at því, sem hann bauð henni; gengr hon til nauðig ok bakaði ofninn, ok kveinaði mjök, meðan hon starfaði, ok heitaðist við Ólaf konung, ok kvaðst aldri mundu á hann trúa, [nema hann hefndi] með nökkurri bendingu þessa údœma. Nú megut þér hér heyra makligar refsingar ok sannligar jartegnir: alt var þat jafnskjótt ok á einni stundu, er greifi sá varð blindr báðum augum ok brauð þat varð at grjóti, er hon hafði í ofninn skotit. Komit er af því grjóti til staðar hins helga Ólafs konungs ok víða annarstaðar. Síðan hefir Ólafsmessa haldin verit ávalt í Danmörk.

59. Jartegnir Ólafs konungs vid krypling

Vestr á Vallandi var einn maðr vanheill, svá at hann var kryplingr, gékk á knjám ok á knúm. Hann var staddr um dag úti á veg ok var þá sofnaðr; þat dreymdi hann, at maðr kom til hans göfugligr, spurði hvert hann gerðist. En hann nefndi til einhvern bœ. En hinn göfgi maðr mælti við hann: Farðu til Ólafskirkju, þeirrar er í Lundúnum stendr, ok muntu þá heill verða. En síðan vaknaði hann, en fór þá á leit Ólafskirkju, en um síðir þá kom hann til Lundúnabryggju, ok spurði þar borgarmenn, ef þeir kynni segja honum, hvar Ólafskyrkja væri. En þeir svöruðu ok kváðu miklu fleiri kirkjur vera þar, heldr en þeir vissi, hverjum manni hver þeirra væri helguð. En litlu síðar gékk þar maðr at honum, ok spurði, hvert hann gerðist. Hann sagði honum. En sá mælti síðan: Vit skulum fara báðir saman til kirkju Ólafs, ok kann ek leið þangat. Síðan fóru þeir yfir bryggjuna, ok fóru þat stræti, er til Ólafskirkju lá. En er þeir kómu til kirkjugarðshliðsins, þá sté sá yfir þresköld, þann er í hliðinu var, en kryplingrinn veltist þar inn yfir ok reis þegar heill upp. En þá er hann sást um, þá var horfinn fórunautr hans.

60. Herför Haralds konungs í Danmörk

Haraldr konungr lét reisa kaupstað austr í Osló, ok sat hann þar opt, því at þar var gott til atfanga, landsmegin mikit umhverfis; sat hann þar vel til landsgæzlu fyrir Dönum, svá ok til áhlaupa í Danmörk; hann var opt því vanr, þótt hann hefði eigi mikinn her úti. Þat bar til á einu sumri, at Haraldr konungr fór með nökkurum léttiskipum, ok hafði ekki mikit lið; hann hélt suðr í Víkina, en er byr gaf, siglir hann yfir undir Jótland, tók þá ok herjaði, en landsmenn sömnuðust saman ok vörðu land sitt. Þá hélt Haraldr konungr til Limafjarðar, ok lagði inn í fjörðinn. Svá er háttat Limafirði, at þar er inn at fara svá sem mjór áráll, en er inn kemr eptir firðinum, þá er þar sem mikit haf. Haraldr konungr herjaði þar á bæði lönd, en Danir höfðu hvarvetna samnað fyrir. Þá lagði Haraldr konungr skip sín at eyju nökkurri, þat var litit land ok úbygt; en er þeir leituðu at, þá funnu þeir ekki vatn, ok sögðu til konungi. Hann lét leita, ef lyngormr nökkurr fynnist í eyjunni; en er hann fannst, þá fœrðu þeir hann konungi. Hann lét fœra orminn til elds, ok baka hann ok mœða, at hann skyldi þyrsta sem mest. Síðan var þráðr bundinn við sporðinn, ok ormrinn lauss látinu; hrøktist hann þá brátt, en þráðrinn raktist af tvinnahnoðanu; géngu menn eptir orminum, þar til er hann steyptist niðr í jörðina. Konungr bað þar grafa til vatns; svá var gert, funnu þeir þar vatn, svá at eigi skorti. Haraldr konungr spurði þau tíðindi af njósnarmönnum sínum, at Sveinn konungr var kominn með skipaher mikinn fyrir fjarðarmynnit; ok varð honum seint inn at fara, er eitt mátti fara senn skipit. Haraldr konungr hélt skipum sínum inn í fjörðinn, ok þar er breiðastr er, (er) heitir Lúsbreið; en þar or víkinni innanverðri er eið mjótt vestr til hafs; þannug reru þeir Haraldr konungr um kveldit. En um nóttina, er myrkt var orðit, ruddu þeir skipin ok drógu um eiðit, ok höfðu þat sýslat alt fyrir dag, ok búin skipin öðru sinni, heldu þá norðr fyrir Jótland. Þá meltu þeir:

Skrapp or höndum

Haraldr Dönum.

Þá sagði konungr, at hann skyldi svá koma í Danmörk annat sinn, at hann skyldi meira lið hafa ok stœrri skip. Fór þá konungrinn norðr í Þrándheim.

61. Skipgerð Haralds konungs

Haraldr konungr sat um vetrinn í Niðarósi; hann lét reisa skip um vetrinn út á Eyrum; þat var búzuskip. Skip þat var gert eptir vexti Orms hins langa ok vandat at öllu sem mest: var drekahöfuð á frammi, en aptr krókr, ok váru svírarnir allir gulli búnir. Þat var hálffertugt at rúmatali ok mikit at því, ok var hit fríðasta; lét konungr allan búnað vanda til skipsins, bæði segl ok reipareiða, akkeri ok strengi. Haraldr konungr gerði boð um vetrinn suðr til Danmerkr Sveini konungi, at hann skyldi eptir um várit koma sunnan til Elfar til móts við sik ok berjast, svá at þeir skipti þá löndum, ok hafi annarrhvárr bæði konungsríkin.

62. Utboð Haralds konungs

Þann vetr bauð Haraldr konungr út leiðangri, almenning or Noregi. En er váraði, dróst herr mikill saman. Þá lét Haraldr konungr setja út skip þat hit mikla á ána Nið; síðan lét hann upp setja drekahöfuðin. Þá kvað Þjóðólfr skáld:

Skeið sá ek fram at flóði,

fagrt sprund! í á hrundit,

kendu hvar liggr fyrir landi

löng súð drekans prúða.

Orms glóar fax um farmi

fráns sízt ýtt var hánum,

báru búnir svírar

brunnit gull, af hlunni.

Siðan býr Haraldr konungr skip þat ok ferð sína. En þá er hann var búinn, hélt hann út or ánni skipinu; þar var vandaðr reiði mjök. Svá segir Þjóðólfr:

Slyngr laugardag löngu

liðbaldr af sér tjaldi,

út þar er ekkjur líta

Orms súð or bœ prúðar.

Vestr réð or Nið næsta

nýri skeið at stýra

ungr, en árar drengja,

allvaldr, í sjá falla.

Rett kann rœði slíta

ræsis herr or verri,

ekkjan stendr ok undrask

áraburð sem furðu.

Ert mun snót áðr svörtu

sjáfang í tvau gangi,

þöll leggr við frið fullan,

ferkleyf, á þat leyfi.

Sorgar veit áðr slíti

sjáfang or mar ströngum,

herr þar er heldr til varra,

bár, sjau tigum ára,

Norðmeðr róa naðri

negldum straum hinn heglda

út, er sem innan líti

arnar væng af járni.

Haraldr konungr hélt herinum suðr með landi ok hafði úti almenning at liði ok skipum. En er þeir sœkja austr í Víkina, féngu þeir andviðri stór, ok lágu þeir víða í höfnum, bæði við úteyjar ok inn í fjörðum. Svá segir Þjóðólfr:

Eigu skjól und skógi

skafnir snekkju stafnar,

læsir leiðangrs vísi

lönd herskipa bröndum.

Almenningr liggr innan,

eið láta sér skeiðar

hábrynjaðar hlýja,

hverja vík í skerjum.

En í stórviðrum, þeim er á lögðust, þá þurfti hit mikla skip góðra grunnfœra. Svá segir Þjóðólfr:

Hléseyjar lemr hávan

hryngarð konungr barði,

neytir þá til þrautar

þengill snekkju strengja.

Eigi er járni bjúgu

inndæll skaði lindis,

gnegr af gaddi digrum

grjót ok veðr hin ljótu.

En er byr gaf, hélt Haraldr konungr herinum austr til Elfar, ok kom þar at kveldi dags. Svá segir Þjóðólfr:

Haraldr þeysti nú hraustla

helfing sinn at Elfi,

náttar Noregs dróttinn

nær at landamæri.

Gramr á þing við Þumla,

þar er eindagaðr Sveini

hrafni skyldr, nema haldi,

hans fundr, Danir undan.

63. Frá her Haralds konungs

En er Danir spyrja, at Norðmanna herr var kominn, þá flýja allir þeir, er því koma við. Norðmenn spyrja, at Danakonungr hefir ok úti her, ok liggr hann suðr um Fjón ok um Sjáland. En er Haraldr konungr spurði, at Sveinn konungr vildi eigi halda stefnulag við hann eða orrostu, sem mælt var, þá tók hann þat ráð enn sem fyrr, lét aptr fara bóndaliðit, en skipaði hálft annat hundrað skipa, hélt hann síðan liði því suðr fyrir Halland ok herjaði víða; hann lagði herinum inn í Lófufjörð ok herjaði þar á land upp. Litlu síðar kom at þeim þar Sveinn konungr með Danaher; hann hafði 300 skipa. En er Norðmenn sá herinn, þá lét Haraldr konungr blása saman herinum; mæltu þat margir, at þeir skyldu flýja, ok sögðu, at úfœrt væri at berjast. Konungrinn svarar svá: Fyrr skal hverr várr falla um þveran annan en flýja. Svá segir Steinn Herdísarson:

Sagði hitt er hugði

hauklyndr vera myndu,

þar kvað þengill eirar

þrotna ván frá hánum.

Heldr kvað hvern várn skyldu

hilmir frægr en vægja,

menn brutu upp, um annan,

öll vápn, þveran falla.

Síðan lét Haraldr konungr skipa her sínum til framlögu, lagði hann dreka sinn hinn mikla fram í miðju liði. Svá segir Þjóðólfr:

Lét vingjafa veitir

varghollr dreka skolla

lystr fyrir leiðangrs brjósti,

liðs oddr var þat, miðju.

Þat skip var allvel skipat ok fjölment á. Svá segir Þjóðólfr:

Fast bað fylking hrausta

friðvandr jöfurr standa,

hamalt sýndusk mér hömlur

hildings vinir skilda.

Ramsyndan lauk röndum

ráðandi manndáða

nýtr fyrir Nizi utan

naðr, svá at hver tók aðra.

Úlfr stallari lagði skip sitt á annat borð konungsskipinu; hann mælti við sína menn, at þeir skyldi vel fram leggja skipit. Steinn Herdísarson var á skipi Úlfs; hann kvað:

Hét á oss þá er, úti,

Úlfr hákesjur skulfu,

róðr var greiddr á grœði,

grams stallari alla.

Vel bað skip með skylja

skeleggjaðr fram leggja

sitt, en seggir játtu,

snjalls landreka spjalli.

Hákon Ívarsson lá yztr í arminn annan, ok fylgðu honum mörg skip, ok var þat lið allvel búit; en yzt í annan arminn lágu Þrœnda höfðingjar; var þat ok mikill herr ok fríðr.

64. Frá her Sveins konungs

Sveinn konungr skipaði ok liði sínu; lagði hann sitt skip í móti skipi Haralds konungs í miðju liði, en næst honum lagði fram Finnr jarl sitt skip; skipuðu Danir þar næst öllu því liði, er frœknast var ok bezt búit. Síðan tengðu hvárirtveggju skip sín alt um miðjan flotann. En fyrir því at svá mikill var herrinn, þá var þat allr fjöldi skipanna, er laust fór, ok lagði þá svá fram hverr sitt skip, sem skap hafði til, en þat var allmisjafnt. En þótt liðsmunr væri allmikill, þá höfðu hvárirtveggju úvígjan her. Sveinn konungr hafði í liði með sér 7 jarla. Svá segir Steinn Herdísarson:

Hætti hersa dróttinn

hugstrangr skipa langra

hinn er með hálft beið annat

hundrað Dana fundar.

Næst var þat er réð rísta

reiðr atseti Hleiðrar

þangs láð mörum þingat

þrimr hundruðum sunda.

65. Upphaf Nizar orrostu

Haraldr konungr lét blása herblástr, þegar er hann hafði búit skip sín, ok lét þá greiða atróðr sína menn. Svá segir Steinn Herdísarson:

Vann fyrir móðu mynni

meinfœrt Haraldr Sveini,

varð því at vísi gerði

viðrnám friðar biðja.

Herðu hjörvi gyrðir

Halland jöfurs spjallar

heit blés und, fyr utan,

atróðr, á lög blóði.

Síðan tókst orrosta ok var hin snarpasta; eggjar hvártveggi sitt lið. Svá segir Steinn Herdísarson:

Nýtr bað skjöldungr skjóta,

skamt var liðs á miðli,

hlífar styggr ok höggva

hvárrtveggi lið seggja.

Bæði fló þá er blóði

brandr hrauð af sér rauðu,

þat brá feigra flotna

fjörvi, grjót ok örvar.

Þat var siðarla dags, er orrosta seig saman, ok hélzt svá alla nóttina. Haraldr konungr skaut af boga langa hríð. Svá segir Þjóðólfr:

Álm dró upplenzkr hilmir

alla nótt hinn snjalli,

hremsur lét á hvítar

hlífar landreki drífa.

Brynmönnum smó benjar

blóðugr oddr, þar er stóðu,

flugr óx, fáfnis, vigra,

Finna gjöld í skjöldum.

Hákon jarl, ok þat lið er honum fylgði, tengði ekki sín skip, ok reri at Danaskipum þeim, er laus fóru, en hvert skip, er hann tengðist við, þá hrauð hann. En er þat funnu Danir, þá dró hverr þeirra frá sitt skip, þar er jarl fór; sótti hann eptir Dönum, svá sem þeir hömluðu undan, ok var þeim þá at komit flótta. Þá reri skúta at skipi jarls, ok var kallat á hann ok sagt, at fyrir léti annar fylkingararmrinn Haralds konungs, ok þar var fallit mart lið þeirra. Síðan reri jarl þangat til ok veitti þar harða atlögu, svá at Danir létu þá enn undan síga; fór jarl svá alla nóttina; lagði þar fram, er mest var þörf, en hvar sem hann kom til, þá hélt ekki við honum. Hákon reri hit ytra um bardagann. Hinn efra hlut nætr brast meginflóttinn á Dönum, því at þá hafði Haraldr konungr upp gengit með sína sveit á skip Sveins konungs; var þat svá vendiliga hroðit, at allir menn féllu, nema þeir er á kaf hljópu. Svá segir Arnórr jarlaskáld:

Gékkat Sveinn af snekkju

saklaust hinn forhrausti,

málmr kom harðr við hjálma,

hugi minn er þat, sinni.

Farskostr hlaut at fljóta

fljótmælts vinar Jóta,

áðr en öðlingr flýði,

auðr, frá verðung dauðri.

En er merki Sveins konungs var fallit ok autt skip haus, þá flýðu allir hans menn, en sumir féllu. En á þeim skipum, er tengð váru, hljópu menn þar á kaf, en sumir kómust á önnur skip, þau er laus váru; en allir Sveins menn reru þá undan, þeir er því kómu við. Þar varð allmikit mannfall. En þar er konungarnir sjálfir höfðu barzt, ok tengð váru flest skipin, þar lágu eptir auð skip Sveins konungs meir en 7 tigir. Svá segir Þjóðólfr:

Sogns kváðu gram gegnan

glæst sjautigi hit fæsta

senn á svipstund einni

Sveins þjóðar skip hrjóða.

Haraldr konungr reri eptir Dönum ok rak þá; en þat var eigi hœgt, því at skipafloti var svá þröngr fyrir, at varla mátti fram koma. Finnr jarl vildi eigi flýja, ok var hann handtekinn; hann var lítt sýndr. Svá segir Þjóðólfr:

Sveinn! átt sigr at launa

sex, þeim er hvöt vexa,

innan eina gunni

örleiks Dana jörlum.

Varð, sá er vildit forða

vígbjartr snöru hjarta,

í fylkingu fenginn

Finnr Árnason miðri.

66. Frá Vandráði

Hákon jarl lá með sitt skip eptir, er konungr ok annat lið rak flóttann, því at jarls skip mátti eigi þar fram fara fyrir skipum þeim, er fyrir váru. Þá reri einn maðr á báti at skipi jarls ok lagði at lyptingu; sá var mikill maðr ok hafði víðan hött. Sá kallar upp á skipit: Hvar er jarl? Hann var í fyrirrúmi ok stöðvaði blóð manni einum. Jarl sá til hattarmannsins ok spurði hann at nafni. Hann svaraði: Vandráðr er hér, mæl þú við mik, jarl! Jarlinn laut út yfir borðit til hans. Þá mælti bátmaðrinn: Þiggja mun ek líf at þér, ef þú vilt veita. Jarl reis upp ok nefndi til tvá menn sína, þá er honum váru báðir kærir; sagði svá: Stígit á bátinn ok flytit Vandráð til lands, fylgit honom til Karls bónda, vinar míns, segit honum þat til jartegna, at hann fái Vandráði hest þann, er ek gaf Karli fyrra dag, ok söðul sinn, ok son sinn til fylgðar. Síðan stigu þeir á bátinn ok taka til ára, en Vandráðr stýrði. Þetta var í brum lýsingarinnar; var þá ok sem mestr skipagangr; reru sumir til landsins, sumir út til hafsins, bæði smám skipum ok stórum. Vandráðr stýrði þar, er honum þótti rýmst milli skipanna. En þar sem Norðmanna skip reru nær þeim, þá sögðu jarls menn til sín, ok létu allir þá fara, hvert er þeir vildu. Vandráðr stýrði fram med ströndunni, ok lagði eigi at landi, fyrr en þeir kómu umfram þat, er skipagnauðin var. Síðan géngu þeir upp til bœjar Karls, ok tók þá at lýsa; þeir géngu inn í stofu; var Karl þar, ok nýklæddr. Jarls menn sögðu honum erendi sín. Karl mælti, sagði at þeir skyldi snæða fyrst, ok lét setja þeim borð, ok fékk þeim laugar. Þá kom húsfreyja í stofu, ok mælti þegar: Undr mikit er þat, er vér fám aldri svefn eða ró í nátt fyrir ópi eða glammi. Karl svaraði: Veiztu eigi, at konungar hafa barzt í nátt. Hon spurði: Hvárr hefir betr haft. Karl svaraði: Norðmenn hafa sigrazt. Flýit mun enn hafa konungrinn várr, segir hon. Karl svaraði: Eigi vita menn þat, hvárt hann hefir flýit eða fallit. Hon svaraði: Vesöl eru vér konungs; hann er bæði haltr ok ragr. Þá mælti Vandráðr: Eigi mun konungr ragr, en ekki er hann sigrsæll. Vandráðr tók síðarst laugarnar, en er hann tók dúkinn, þá strauk hann sér kurteisliga á miðjum. Húsfreyja tók dúkinn ok kipti frá honum; hon mælti: Fátt gott kantu þér; þat er þorparligt at væta allan dúkinn senn. Vandráðr svaraði: Þar kem ek þá enn, er ek þerri mér meir á miðri þerru. Síðan tók Karl upp borð fyrir þá, ok settist Vandráðr í miðju. Snæddu þeir um hríð, en síðan géngu þeir út; var þá hestr búinn, ok Karls son at fylgja honum, ok hafði hann annan hest; ríða þeir brott til skógar, en jarls menn géngu til báts síns ok róa út til skips jarls.

67. Frá Haraldi konungi

Haraldr konungr ok hans lið rak skamt flóttann, reru síðan aptr til skipanna þeirra, er auð váru; þá rannsökuðu þeir valinn; fannst á konungsskipinu fjöldi dauðra manna, en eigi fannst lík Sveins konungs, en þó þóttust þeir vita, at hann var fallinn. Lét þá Haraldr konungr veita umbúnað líkum manna sinna, en binda sár þeirra, er þess þurftu. Síðan lét hann flytja til lands lík Sveins manna, en sendi boð bóndum, at þeir skyldu jarða líkin. Síðan lét hann skipta herfangi; hann dvaldist þar nökkura hríð. Þá spurði hann þau tíðindi, at Sveinn konungr var kominn til Sjálands, ok þá var kominn til hans herr sjá allr, er flýit hafði í orrostu, ok mikit lið annat, ok hafði hann úgrynni hers fengit.

68. Frá Finni jarli

Finnr jarl Árnason varð handtekinn í orrostu, sem fyrr var ritat; hann var leiddr til konungsins. Haraldr konungr var þá allkátr ok mælti: Hér fundumst vit nú, Finnr! en næst í Noregi; hefir hirðin sú hin danska eigi staðit allfast fyrir þér, ok hafa Norðmenn ilt at verki, draga þik blindan eptir sér ok vinna þat til lífs þér. Þá svarar jarlinn: Mart verða Nordmenn ilt at gera, ok þat þó verst alt, er þú býðr. Þá mælti Haraldr konungr: Viltu nú grið, þóttu sér úmakligr? Jarlinn svarar: Eigi af hundinum þínum. Konungr mælti: Viltu þá, at Magnús, frændi þinn, gefi þér grið? Magnús, son Haralds konungs, stýrði þá skipi. Þá mælti jarlinn: Hvat mun hvelpr sá ráða griðum? Þá hló konungr, ok þótti skemtan at erta hann, ok mælti: Viltu taka grið af Þóru, frændkonu þinni? Þá sagði jarlinn: Er hon hér? Hér er hon, sagði konungr. Þá mælti Finnr jarl orðskrök þat, er síðan er uppi haft, hversu reiðr hann var, er hann fékk eigi stilt orðum sínum: Eigi er nú undarligt, at þú hafir vel bitizt, er merrin hefir fylgt þér. Finni jarli váru gefin grið, ok hafði Haraldr konungr hann með sér um hríð; var Finnr heldr úkátr ok úmjúkr í orðum. Þá mælti Haraldr konungr: Sé ek þat, Finnr! at þú vilt nú ekki þýðast við mik ok við frændr þína; vil ek nú gefa þér orlof at fara til Sveins konungs, mágs þíns. Jarl svarar: Þat vil ek þiggja, ok því þakksamligar, er ek kem fyrr í brott héðan. Síðan lét konungr flytja Finn jarl upp á land; tóku Hallandsfarar vel við honum. Haraldr konungr hélt þá liði sínu norðr í Noreg, fór fyrst til Oslóar, gaf þá heimleyfi öllu liði sínu, því er fara vildi.

69. Frá Sveini konungi

Svá segja menn, at Sveinn konungr sat i Danmörk þann vetr ok hélt ríki sínu sem áðr. Hann sendi menn um vetrinn norðr á Halland eptir Karli bónda ok þeim hjónum. En er þau kómu til konungs, þá kallar hann Karl til sín; síðan spurði konungr, ef Karl kendi hann, eða þœttist sét hafa hann fyrr? Karl svarar: Kenni ek þik nú, konungr! ok kenda ek þik fyrr, þegar ek sá þik, ok er þat guði at þakka, er þér kom til gagns sá litli forbeini, er ek veitta þér. Konungr svarar: Alla þá daga, er ek lifi siðan, á ek þér at launa. Nú skal þat hit fyrsta, at ek gef þér bú þat á Sjálandi, er þú kýss þér, ok þat með, at ek skal gera þik mikinn mann, ef þú kant þat með höndum hafa. Karl þakkaði konungi vel orð sín, ok sagði, at enn er eptir bœn sú, er ek vil biðja. Konungr spurði, hvat þat væri. Karl sagði: Ek vil biðja þess, at þú, konungr! látir mik hafa með mér konu mína. Konungr svarar svá: Þat mun ek þér eigi veita, því at ek skal fá þér miklu betri konu ok vitrari; en kona þín fari með búkot þat, er þit hafit áðr haft; þat mun henni framflutning. Konungr gaf Karli mikit bú ok göfugligt, fékk honum gott kvánfang, ok varð hann þá mikill maðr fyrir sér. Varð þat frægt ok spurðist víða; þat kom norðr í Noreg.

70. Tal hirðmanna Haralds konungs

Haraldr konungr sat þann vetr eptir Nizarorrostu í Osló. Um haustit er lið kom sunnan, þá var mikil umrœða ok frásögn um orrostu þá, er verit hafði um haustit fyrir Nizi; þóttist hverr sá, er þar hafði verit, nökkut kunna at segja frá. Þat var eitt sinn, at menn nökkurir sátu í undirskemmu einni ok drukku ok váru allmálgir; þeir rœddu um Nizarorrostu, ok þat með, hverir þaðan höfðu borit orðstír mestan. Þeir urðu allir á eitt sáttir, at engi maðr hefði þar slíkr verit sem Hákon jarl; hann var vápndjarfastr ok hann var kœnstr ok hann var gæfumestr, ok þat varð alt at mestu liði, er hann gerði, ok hann vann sigrinn. Haraldr konnngr var þar úti í garðinum ok talaði við menn nökkura. Síðan gékk hann fyrir skemmudyrnar ok mælti: Hákon mundi hér nú hverr heita vilja. Ok gékk leið sína.

71. Hákon jarl stökk or landi fyrir konungi

Hákon jarl fór um haustit til Upplanda ok var þar um vetrinn í ríki sínn; hann var allvinsæll við Upplendinga. Þat var um várit er á leið eitt sinni, er menn sátu við drykkju, at rœtt var enn um Nizarorrostu, ok lofuðu menn mjök Hákon jarl, en sumir tóku eigi miðr aðra til. En er þeir höfðu þat rœtt um hríð, þá svarar maðr einnhverr: Vera kann, at fleiri menn hafi djarfliga barzt fyrir Nizi en Hákon jarl; en þó mun sá engi þar verit hafa, er ek hygg, at slíkt happ mun hafa sótt sem hann. Þeir segja, at þat mundi mest happ hans, er hann hafði rekit á flótta marga af Dönum. Sá sami svarar; Meira happ var þat, er hann gaf líf Sveini konungi. Einnhverr svarar honum: Þat muntu eigi vita, er þú segir. Hann svarar: Þetta veit ek allgerla, því at sá sagði mér sjálfr, er konung flutti til lands. En þá var, sem opt er mælt, at mörg eru konungs eyru; var konungi þetta sagt, ok jafnskjótt lét konungr taka marga hesta, ok reið þegar um nóttina með 200 manna; reið hann alla þá nótt ok eptir um daginn. Þá riðu í mót þeim menn þeir, er fóru út til bœjar með mjöl ok malt. Maðr hét Gamall, er í för var með konungi; hann reið at einum bóndanum; sá var kunningi hans; þeir mælti einmæli. Gamall sagði: Ek vil kaupa at þér, at þú ríðir sem ákafligast launstigu, þá er þú veizt skemsta, ok kom til Hákonar jarls; seg honum, at konungr vill drepa hann, því at konungr veit nú, at jarl hefir skotit Sveini konungi á land fyrir Nizi. Kaupa þeir þessu saman. Reið sá bóndi ok kom til jarls; sat hann þá ok drakk ok var eigi sofa genginn. En er bóndi hafði sagt sitt erendi, stóð jarl þegar upp, ok allir hans menn; lét jarl flytja í brott lausafé sitt alt af bœnum til skógar; fóru ok brottu menn allir af bœnum um nóttina. Þá er konungr kom, dvaldist hann þar um nóttina. En Hákon jarl reið leið sína, ok kom fram austr í Svíaveldi til Steinkels konungs, ok dvaldist með honum um sumarit. Haraldr konungr sneri síðan aptr út til bœjar; fór konungr um sumarit norðr til Þrándheims, ok dvaldist þar, en fór aptr um haustit austr í Vík.

72. Frá ferðum Hákonar jarls

Hákon jarl fór þegar um sumarit aptr til Upplanda, þegar er hann spurði, at konungr var norðr farinn; dvaldist þar til þess, er konungr kom norðan. Síðan fór jarl austr í Vermaland ok dvaldist þar lengi um vetrinn, veitti Steinkell konungr jarli þar yfirsókn. Hann fór um vetrinn, er á leið, vestr á Raumaríki, ok hafði hann lið mikit, er Gautar ok Vermir höfðu fengit honom. Þá tók hann landskyldir sínar ok skatta af Upplendingum, þá er hann átti. Síðan fór hann austr aptr til Gautlands, ok dvaldist þar um várit. Haraldr konungr sat um vetrinn í Osló ok gerði menn sína til Upplanda at heimta þar skatta ok landskyldir ok konungs sakeyri. En Upplendingar sögðu svá, at þeir mundu greiða allar skyldir, þær er þeir áttu at greiða, ok fá í hendr Hákoni jarli, meðan hann var á lífi, ok hann hafði ekki fyrirgert sér eða ríki sínu; ok fékk konungr þaðan engar landskyldir á þeim vetri.

73. Sætt Haralds konungs ok Sveins konungs

Þann vetr fór boð ok sendimenn milli Noregs ok Danmerkr, ok var þat í bundit, at hvárirtveggju, Norðmenn ok Danir, vildu gera frið milli sín ok sætt, ok báðu konunga til þess. Ok fóru þær orðsendingar heldr líkliga til sætta, ok kom svá at lyktum, at sættarfundr var stefndr í Elfi milli Haralds konungs ok Sveins konungs. En er várar, samnar hvártveggi konunga liði miklu ok skipum til þessarrar ferðar. Ok segir skáldit í einum flokki frá ferð þeirra:

Norðr lýkr gramr sá er gerðir

grund frá Eyrarsundi,

hrafngœlir sparn hæli

höfn, langskipa stöfnum.

Rísta gulli glæstir

gjálfr, en hlýður skjálfa,

hvast und her fyrir vestan

hallandi fram brandar.

Gerðir opt fyrir jörðu,

eiðfastr Haraldr! skeiðum

Sveinn skerr ok til annars

eysund konungs fundar.

Út hefra lið lítit

lofsnjallr Dana allra,

hinn er hvern vág, sunnan

hrafngrennir, lýkr stöfnum.

Hér segir þat, at konungar þessir halda stefnulag, þat er gert var milli þeirra, ok koma þeir báðir til landamæris. Svá sem hér segir:

Sýstut suðr, þar er æstu,

snjallr gramr! Danir allir,

enn ser eigi minni

efni, mæltrar stefnu.

Sveinn tekr norðr at nenna

nær til landamæris,

varð fyrir viðri jörðu

vindsamt, Harald finna.

En er konungarnir funnust, þá tóku menn at rœða um sættir konunganna. En þegar er þat var í munni haft, þá kærðu margir skaða sinn, er fengit höfðu af hernaði, rán ok mannalát, ok var þat langa hríð, er úlíkligt þótti um sættir. Svá sem hér segir:

Telja hátt er hittask

hvár(s)tveggja mjök seggir

orð þau er angra fyrða

allmörg búendr snjallir.

Láta þeir er þræta

þegnar alt í gegnum,

svellr ofrhugi jöfrum,

eigi brátt við sáttum.

Ofreiði verðr jöfra

allhætt, ef skal sættask,

menn þeir er miðla kunnu

mál öll vega í skálum.

Dúgir siklingum segja

slíkt alt er her líkar,

veldr ef verr skulu höldar

vili girndar því skiljask.

Síðan áttu hlut í hinir beztu menn, ok þeir er vitrastir váru; gékk þá saman sætt konunga með þeim hætti, at Haraldr skyldi hafa Noreg, en Sveinn Danmörk til þess landamæris, sem at fornu hafði verit milli Noregs ok Danmerkr; skyldu hvárigir öðrum bœta; skyldi þar hernaðr leggjast, sem hafizt hafði, en sá hafa happ, er hlotit hafði. Sá friðr skyldi standa, meðan þeir væri konungar. Sú sætt var eiðum bundin. Síðan seldust konungarnir gislar, svá sem hér segir:

Hitt hefi ek heyrt at setti

Haraldr ok Sveinn við meinum,

gnó sýslir þat, gisla

glaðr hvártveggi öðrum.

Þeir haldi svá sœrum,

sátt lauksk þar með váttum,

ok öllum frið fullum

ferð at hvárgi skerði.

Haraldr konungr hélt liði sínu norðr í Noreg, en Sveinn konungr fór suðr til Danmarkar.

74. Orrosta Haralds konungs ok Hákonar jarls

Haraldr konungr var í Víkinni um sumarit, en hann gerði menn sína til Upplanda eptir skyldum sínum ok sköttum, er hann átti þar. Þá gerðu bœndr þar engan greiða á, ok kváðust mundu láta bíða alt þar Hákonar jarls, ef hann kœmi til þeirra. Hákon jarl var þá uppi á Gautlandi, ok hafði lið mikit. En er á leið sumarit, hélt Haraldr konungr suðr til Konungahellu. Síðan tók hann léttiskip öll, þau er hann fékk, ok hélt upp eptir Elfinni; lét hann draga af við forsa ok flutti skipin upp í vatnit Væni. Síðan reri hann austr yfir vatnit, þar sem hann spurði til Hákonar jarls. En er jarl fékk njósn af förum konungs, þá sótti hann ofan af landi ok vildi eigi, at konungr herjaði á þá. Hákon jarl hafði lið mikit, er Gautar höfðu fengit honum. Haraldr konungr lagði skipum sínum upp í móðu nökkura; sídan réð hann til landgöngu, en hann lét eptir sumt liðit at gæta skipá. Konungr sjálfr reið, ok sumt liðit, en miklu fleira gékk. Þeir áttu at fara yfir skóg nökkurn, ok þar váru fyrir þeim kjarrmýrar nökkurar, ok þá enn holt; en er þeir kómu upp á holtit, þá sá þeir lið jarls; var þá mýrr ein milli þeirra. Fylktu þá hvárirtveggju. Þá mælti Haraldr konungr, at lið hans skyldi sitja, uppi á bakkanum: Freistum fyrst, ef þeir vilja á ráða; Hákon jarl er úbilgjarn, sagði hann. Frost var veðrs ok snjádrif nökkut; sátu þeir Haraldr undir skjöldum sinum, en Gautar höfðu lítt klæzt, ok gerði þeim svalt. Jarl bað þá bíða þess, er konungr gengi at, ok þeir stœði allir jafnhátt. Hákon jarl hafði merki þau, er Magnús konungr Ólafsson hafði átt. Lögmaðr Gauta hét Þorviðr; hann sat á hesti, ok var bundinn taumrinn við hæl einn, er stðð í mýrinni; hann talaði ok mælti: Þat veit guð, at vér höfum herlið mikit, ok helzti frœkna menn; látum þat spyrja Steinkel konung, at vér veitim vel lið þessum góða jarli; veit ek þat, þótt Norðmenn leiti á oss, at vér tökum ørugt í mót þeim; en ef ungmennit skjalar ok vill eigi bíða, þá rennum eigi lengra en hér til bekksins; en ef meir skjalar ungmennit, sem ek veit at eigi mun vera, þá rennum eigi lengra en hér til haugsins. Í því bili hljóp upp herr Norðmanna ok œpti heróp ok börðu á skjöldu sína; tók þá Gautaherr at œpa. En hestr lögmanns hnykkir svá fast, er hann fældist við herópit, at hællinn gékk upp, ok hrøkti honum um höfuð lögmanninum; hann mælti: Skjóttu allra Norðmanna armastr. Hleypti lögmaðrinn þá í brott. Haraldr konungr hafði áðr sagt liði sínu svá: Þótt vér gerim brak ok óp um oss, þá göngum vér eigi fyrir bakkann, fyrr en þeir koma hér at oss. Ok gerðu þeir svá. En þegar er herópit kom upp, þá lét jarl fram bera sitt merki, en er þeir kómu undir bakkann, þá steyptist konungsliðit ofan á þá; féll þá þegar sumt lið jarls, en sumt flýði. Norðmenn ráku flóttann eigi langt, því at kveld var dags. Þá tóku þeir merki Hákonar jarls, ok slíkt af vápnum ok klæðum, sem þeir féngu. Konungr lét bera fyrir sér bæði merkin, er hann fór ofan. Þeir rœddu með sér, hvárt jarl mundi fallinn; en er þeir riðu ofan um skóginn, þá mátti einn ríða jafnfram. Maðr hleypti um þvera götuna ok lagði kesju í gegnum þann, er bar merki jarls; hann grípr merkistöngina ok hleypti annan veg í skóginn með merkit. En er konungi var þat sagt, þá mælti hann: Lifir jarl; fái mér brynju mína. Ríðr konungr þá um nóttina til skipa sinna; mæltu margir, at jarl hefði hefnt sín. Þá kvað Þjóðólfr:

Öld or sú er jarli skyldi

ógnteitum lið veita,

sterkr olli því stillir,

Steinkels gefin helju.

En því at illa reyndisk

afls ván þaðan hánum

fyrir lét Hákon hörva

hvatt, segir hinn er þat fegrir.

75. Víg Halls Koðránsbana

Haraldr konungr var þá nótt á skipum sínum, þat sem eptir var, en um morgininn, er ljóst var, þá var íss lagðr alt um skipin svá þykkr, at ganga mátti umhverfis skipin. Þá bað konungr sína menn, at, þeir skyldi höggva ísinn frá skipunum ok út í vatnit; géngu menn þá til ok réðu á íshöggit. Magnús, son Haralds konungs, stýrði skipi því, er neðarst lá í móðunni ok næst lá út vatninu. En er menn höfðu mjök út höggvit ísinn, þá hljóp maðr út eptir ísinum, þar til er höggva skyldi, ok lét síðan sem óðr væri ok galinn at íshögginu. Þá mælti maðr: Nú er enn sem optar, at engi er jafnliðgóðr, hvar sem hann gengr til, sem hann Hallr Koðránsbani; sé nú, hversu han høggr ísinn. En maðr sá var á skipi Magnús, er Þormóðr hét Eindriðason; en er hann heyrði nefndan Koðránsbana, þá hljóp hann at Halli ok hjó hann banahögg. Koðrán var Guðmundarson Eyjólfssonar; en Valgerðr var systir Guðmundar, móðir Jórunnar, móður Þormóðar. Þormóðr var vetrgamall, þá er Koðrán var veginn, ok hafði hann aldri sét Hall Útrygsson fyrr en þá. Þá var ok íssinn út höggvinn í vatnit, ok lagði Magnús sitt skip út í vatnit, ok tók þegar til segls, ok sigldi vestr yfir vatnit. En konungsskip lá innarst í vökinni, ok komst hann seinst út. Hallr hafði verit í sveit konungs ok honum allkærr, ok var hann hinn reiðasti. Konungr kom síð til hafnar; hafði Magnús þá skotit vegandanum í skóg, ok bauð boð fyrir hann; en við sjálft var, at konungr mundi ganga at þeim Magnúsi, áðr vinir þeirra kómu til ok sættu þá.

76. Frá Haraldi konungi

Vetr þenna fór Haraldr konungr upp á Raumaríki ok hafði lið mikit; bar hann sakir á hendr bóndum þær, at þeir hefði haldit fyrir honum skyldum ok sköttum, en eflt fjándmenn hans til úfriðar við hann; hann lét taka bœndr, hamla suma, suma drepa, en marga ræna aleigunni; þeir flýðu, er því kómu við; allvíða lét hann brenna heröðin ok gerði aleyðu. Svá segir Þjóðólfr:

Tók hólmbúa hneykir

harðan taum við Rauma,

þar hykk ek fast ins frœkna

fylking Haralds gingu.

Eldr var gerr at gjaldi,

gramr réð, en þá téði

hár í hóf at fœra

hrotgarmr búendr arma.

Síðan fór Haraldr konungr upp á Heiðmörk ok brendi þar, ok gerði þar hérvirki eigi minna en hizug. Þaðan fór hann út á Haðaland ok út á Hringaríki, brendi þar ok fór alt herskildi. Svá segir Þjóðólfr:

Gagn brann greypra þegna,

glóð varð föst í tróði,

laust hertoga hristir

Heina illum steini.

Lífs báðu ser lýðir,

logi þingaði Hringum

nauðgan dóm, áðr næmisk

niðrfall Hálfs galla.

Eptir þat lögðu bœndr alt sitt mál undir konung.

Eptir þat er Magnús konungr var andaðr, liðu 15 vetr, áðr Nizarorrosta var, en síðan 2, áðr Haraldr ok Sveinn sættust. Svá segir Þjóðólfr:

Fœrði fylkir Hörða,

friðr namsk ár hit þridja,

rendr bitu stál fyrir ströndu,

starfs til króks at hvarfi.

Eptir sætt þeirra var deila konungs við Upplendinga þrjú misseri. Svá segir Þjóðólfr:

Nú es um verk þau er vísi

vandmælt svá at af standisk

auðan plóg at eiga

Upplendingum kendi.

Sér hefir svá langs tírar

svinns, at æ mun vinnask,

þrjú misseri þessi

þengils höfuð fengit.

77. Frá Englands konungum

Jatvarðr Aðalráðsson var konungr í Englandi eptir Hörðaknút, bróður sinn; hann var kallaðr Jatvarðr hinn góði; hann var svá. Móðir Jatvarðar konungs var Emma dróttning, dóttir Ríkarðar Rúðujarls; bróðir hennar var Roðbjartr jarl, faðir Vilhjálms bastarðs, er þá var hertogi í Rúðu í Norðmandí. Jatvarðr konungr átti Gyðu dróttning, dóttur Guðina jarls Úlfnaðrssonar. Brœðr Gyðu váru: Tosti jarl, hann var elztr, annarr Mörukári jarl, þriði Valþjófr jarl, fjórði Sveinn jarl, fimti Haraldr, hann var yngstr; hann fœddist upp í hirð Jatvarðar konungs ok var hans fóstrson, ok unni konungr honum geysi mikit ok hafði hann fyrir son; því at konungr átti ekki barn.

78. Frá Haraldi Guðinasyni

Þat var á einu sumri, at Haraldr Guðinason átti ferð til Bretlands, ok fór á skipi; en er þeir kómu í haf, tók þá andviðri ok rak út í haf. Þeir tóku land vestr í Norðmandí ok höfðu fengit storm mannhættan. Þeir lögðu til borgarinnar Rúðu ok funnu þar Vilhjálm jarl; tók hann við Haraldi feginsamliga ok hans föruneyti; dvaldist Haraldr þar lengi um haustit i góðum fagnaði, því at stormar lágu á, ok var eigi í haf fœrt. En er at leið vetrinum, þá rœddu þeir þat, jarl ok Haraldr, at Haraldr mundi þar dveljast um vetrinn. Sat Haraldr í hásæti á aðra hönd jarli, en til annarrar handar kona jarls; hon var hverri konu fríðari, er menn hefði sét. Þau töluðu öll saman sér gaman jafnan við drykkju. Jarl gékk optast snimma at sofa, en Haraldr sat lengi á kveldum ok talaði við konu jarls; fór svá fram lengi um vetrinn. Eitt sinn, er þau töluðu, segir hon: Nú hefir jarl rœtt um við mik ok spurt, hvat vit talaðim svá þrátt, ok er hann nú reiðr. Haraldr svarar: Vit skulum hann nú láta vita sem skjótast allar rœður okrar. Eptir um daginn kallaði Haraldr jarl til máls við sik, ok géngu þeir í málstofu; þar var þá ok kona jarls ok ráðuneyti þeirra. Þá tók Haraldr til máls: Þat er at segja yðr, jarl! at fleíra býr í hingatkvámu minni, en þat er ek hefi enn upp borit fyrir yðr. Ek ætla at biðja dóttur þinnar til eiginkonu mér; hefi ek þetta rœtt fyrir móður hennar optliga, ok hefir hon mér því heitit, at liðsinna þetta mál vid yðr. En þegar er Haraldr hafði þetta uppborit, þá tóku allir því vel, þeir er við váru, ok fluttu þat fyrir jarli; kom þetta mál svá at lyktum, at mærin var föstnuð Haraldi. En fyrir því at hon var ung, þá var mælt nökkurra vetra frest á til bruðlaupsstefnu.

79. Daudi Jatvarðar konungs

En er vár kom, þá bjó Haraldr skip sitt ok ferr í brott; skildust þeir jarl med kærleikum miklum; fór þá Haraldr út til Englands á fund Jatvarðar konungs, ok kom eigi til Vallands síðan at vitja ráðs þessa. Jatvarðr konungr var yfir Englandi 23 vetr, ok varð hann sóttdauðr í Lundúnum none Januarii; hann var jarðaðr at Pálskirkju, ok kalla enskir menn hann helgan.

80. Haraldr Guðinason til konungs tekinn

Synir Guðina jarls váru þá ríkastir menn á Englandi; var Tosti settr höfðingi yfir her Englakonungs, ok var hann landvarnarmaðr, þá er konungr tók at eldast; hann var settr yfir alla jarla aðra. Haraldr, bróðir hans, var jafnan innan hirðar, ok var konungi hinn næsti maðr um alla þjónostu, ok hafði allar féhirzlur konungs at gæta. Þat er sögn manna, at þá er fram leið at andláti konungs, at þá var Haraldr nær ok fátt manna annat; þá laut Haraldr yfir konunginn ok mælti: Því skírskota ek undir alla yðr, at konungr gaf mér nú konungdóm ok alt ríki í Englandi. Því næst var konungr borinn dauðr or hvílunni. Þann sama dag var þar höfðingjastefna; var þá rœtt um konungstekju; lét þá Haraldr bera fram vitni sín þau, er Jatvarðr konungr gaf honum ríki á deyjanda degi. Lauk svá þeirri stefnu, at Haraldr var til konungs tekinn ok vígðr konungsvígslu hinn 13 dag í Pálskirkju. Gengu þá allir höfðingjar til handa honum, ok alt fólk. En er þat spurði Tosti jarl, bróðir hans, líkaði honum illa; þóttist hann eigi verr tilkominn at vera konungr. Vil ek, sagði hann, at landshöfðingjar kjósi þann til konungs, er þeira þykkir bezt tilfallinn. Ok fóru þau orð milli þeirra brœðra. Haraldr konungr segir svá, at hann vill eigi upp gefa konungdóm, fyrir því at hann var stólsettr í þeim stað, sem konungr áttí, en verit síðan smurðr ok vígðr konungsvígslu; hvarf ok til hans allr styrkr fjölmennis; hafði hann ok féhirzlur konungs allar.

81. Tosti jarl fann Svein konung

En er Haraldr konungr varð þess varr, at Tosti, bróðir hans, vildi hafa hann af konungdóminum, þá trúði hann honum illa, því at Tosti var maðr forvitri ok hermaðr mikill, ok átti vel vingat við landshöfðingja. Tók þá Haraldr konungr af Tosta jarli herstjórnina ok alt þat vald, er hann hafði áðr haft framar en aðrir jarlar þar í landi. Tosti jarl vildi þat fyrir engan mun þola, at vera þjónostumaðr bróður síns samborins; fór hann þá í brott með liði sínu suðr um sjá í Flandr; dvaldist þar litla hríð, fór þá til Fríslands, ok svá þaðan til Danmerkr á fund Sveins konungs, frænda síns. Þau váru systkin: Úlfr jarl, faðir Sveins konungs, ok Gyða, móðir Tosta jarls. Jarl biðr Svein konung fulltings ok liðveizlu. Sveinn konungr bauð honum til sín, ok segir, at hann skal hafa jarlsríki í Danmörk, þat er hann megi vera þar sœmiligr höfðingi. Jarl svarar svá: Þess girnir mik at fara til Englands aptr til óðala minna; en ef ek fæ engan styrk til þess af yðr, konungr! þá vil ek heldr þat til leggja við yðr, at veita yðr allan styrk þann, er ek á kost í Englandi, ef þér vilit fara með Danaher til Englands at vinna land, svá sem Knútr, móðurbróðir yðarr. Konungr svarar: Svá miklu era ek minni maðr en frændi minn, Knútr konungr, at varla fæ ek haldit Danaveldi fyrir Norðmönnum; hinn gamli Knútr eignaðist at erfð Danaríki, en með hernaði ok orrostu England, ok var þat um hríð þó eigi úvænna, at hann mundi þar eptir leggja líf sitt; Noreg fekk hann orrostulaust. Nú kann ek ætla mér hóf meir eptir mínu lítilræði en eptir framkvæmd Knúts konungs, frænda míns. Þá mælti Tosti jarl: Minna verðr mitt erendi hingat, en ek hugða, at þú mundir vera láta, svá göfugr maðr, í nauðsyn mína, frænda þíns. Kann nú vera, at ek leita þannug vináttunnar, er miklu er úmakligra; en þó má vera, at ek finna þann höfðingja, er miðr vaxi fyrir augum at ráða mjök stórt heldr en þér, konuugr! Síðan skildust þeir konungr ok jarl, ok ekki mjök sáttir.

82. Ferd Tosta til Noregs

Tosti jarl snýr þá ferðinni ok kom fram í Noreg, ok fór á fund Haralds konungs; hann var í Víkinni. En er þeir finnast, berr jarl upp fyrir konung erendi sín; segir honum alt um ferð sína, síðan er hann fór af Englandi; biðr konung fá sér styrk at sœkja ríki sitt í Englandi. Konungr svarar svá, at Norðmenn mun þess ekki fýsa at fara til Englands ok herja ok hafa þar enskan höfðingja yfir sér: mæla menn þat, segir hann, at þeir hinir ensku sé ekki alltrúir. Jarl svarar: Hvárt er þat með sannindum, er ek hefi heyrt menn segja í Englandi, at Magnús konungr, frændi þinn, sendi menn til Jatvarðar konungs, ok var þat í orðsending, at Magnús konungr átti England slíkt sem Danmörk, arftekit eptir Hörðaknút, svá sem svardagar þeirra höfðu tilstaðit? Konungr svarar: Hví hafði hann þat þá eigi, ef hann átti þat? Jarl segir: Hví hefir þú eigi Danmörk, svá sem Magnús konungr hafði fyrir þér? Konungr svarar: Ekki þurfu Danir at hœlast við oss Norðmenn; marga díla höfum vér brent þeim frændum þinum. Þá mælti jarl: Viltu eigi mér segja, þá mun ek þér segja; því eignaðist Magnús konungr Danmörk, at þar landshöfðingjar veittu honum, en þvi fékktu eigi, at alt landsfólk stóð í móti þér; því barðist Magnús konungr eigi til Englands, at allr landslyðr vildi hafa Jatvarð at konungi. Viltu eignast England, þá má ek svá gera, at meiri hlutr höfðingja í Englandi munu vera vinir þínir ok liðsinnismenn; skortir mik eigi meira við Haraldr, bróður minn, en konungsnafn eitt. Þat vitu allir menn, at engi hermaðr hefir slíkr fœzt á Norðrlöndum sem þú, ok þat þykki mér undarligt, er þú barðist 15 vetr til Danmerkr, en þú vill eigi hafa Eugland, er nú liggr laust fyrir þér. Haraldr konungr hugsaði vandliga, hvat jarl mælti, ok skildi, at hann sagði mart satt, ok í annan stað gerðist hann fúss til at fá ríkit. Síðan töluðu þeir konungr ok jarl löngum ok opt; settu þeir þá ráðagerð þessa, at þeir skyldu fara um sumarit til Englands ok vinna landit. Sendi Haraldr konungr orð um allan Noreg ok bauð út leiðangri, hálfum almenningi. Var þetta nú allfrægt, váru margar getur á, hvernug förin mundi verða; mæltu sumir ok töldu upp stórvirki Haralds konungs, at honum mundi ekki úfœrt verða, en sumir sögðu, at England mundi torsótt; mannfólk ofa mikit á, ok lið þat, er kallat er Þingamannalið, þeir váru menn svá frœknir, at betra var lið eins þeirra en tveggja Haralds manna hinna beztu. Þá svaraði Úlfr stallari:

Era stallarum stillis

stafnrúm Haralds, jafnan

únauðigr fæ ek auðar,

innan þörf at hvarfa,

ef, hörbrekkan, hrøkkva,

hrein! skulu tveir fyrir einum,

ungr kenda ek mér, undan,

annat, Þingamanni.

Úlfr stallari andaðist þat vár. Haraldr konungr stóð yfir grepti hans ok mælti, er hann gékk frá: Þar liggr nú sá, er dyggvastr var ok dróttinhollastr. Tosti jarl sigldi um várit vestr til Flæmingjalands á mót liði því, er honum hafði fylgt utan af Englandi, ok því öðru, er samnaðist til hans bæði af Englandi ok þar í Flæmingjalandi.

83. Draumr Gyrdar

Herr Haralds konungs samnaðist saman í Sólundum. En er Haraldr konungr var búinn at leggja út or Niðarósi, þá gékk hann áðr til skríns Ólafs konungs ok lauk upp ok klipti hár hans ok negl ok læsti síðan skríninu, en kastaði luklunum út á Nið; ok hefir ekki síðan upp verit lokit skríni hins helga Ólafs konungs. Þá var liðit frá falli hans 35 vetra; hann lifði ok hálfan fjórða tog vetra hér í heimi. Haraldr konungr hélt því liði, er honum fylgði, suðr til móts við lið sitt. Þar kom saman lið mikit, svá at þat er sögn manna, at Haraldr konungr hefði nær 200 skipa ok umfram vistabyrðingar ok smáskútur. Þá er þeir lágu í Sólundum, dreymdi mann þann, er var á konungsskipinu, er Gyrðr er nefndr. Hann póttist þar vera staddr á konungsskipinu, ok sá upp á eyna, hvar tröllkona mikil stóð ok hafði skálm í hendi, en í annarri hendi trog; hann þóttist ok sjá yfir öll skip þeirra, ok honum þótti fugl sitja á hverjum skipstafni; þat váru alt ernir ok hrafnar. Tröllkonan kvað:

Víst er at allvaldr austan

eggjask vestr at leggja

mót við marga knútu,

minn snúðr er þat, prúða.

Kná valþiðurr velja,

veit œrna sér, beitu,

steik af stillis haukum

stafns, fylgi ek því jafnan.

84. Draumr Þórdar

Þórðr er maðr nefndr, er var á skipi því, er skamt lá frá skipi konungs. Hann dreymdi um nótt, at hann þóttist sjá flota Haralds konungs fara at landi; þóttist vita, at þat var England; hann sá á landinu fylking mikla, ok þótti sem hvárirtveggju bjoggist til orrostu, ok höfðu merki mörg á lopti. En fyrir liði landsmanna reið tröllkona mikil, ok sat á vargi, ok hafði vargrinn manns hræ í munni, ok féll blóð um kjaptana. En er hann hafði þann etit, þá kastaði hon öðrum í munn honum, ok síðan hverjum at öðrum; en hann gleypti hvern. Hon kvað:

Skœð lætr skína rauðan

skjóld, er dregr at hjaldri,

brúðr sér örnis jóða

úför konungs görva.

Sviptir í sveiflankjapta

svanni holdi manna,

úlfs munn litar innan

óðlát kona blóði

ok óðlát kona blóði.

85. Draumr Haralds konungs

Harald konung dreymdi enn um nótt, at hann var í Niðarósi ok hitti Ólaf konung, bróður sinn, ok kvað hann vísu fyrir honum:

Gramr vá frægr til fremdar

flestan sigr hinn digri,

hlaut ek því at heima sátum

heilagt fall til vallar.

Uggi ek enn at, tiggi!

yðr muni feigð um byrjuð,

trölls gefit fákum fyllar

fíks, veldra guð slíku.

Margir aðrir draumar váru þá sagðir ok annarskonar fyrirburðir, ok flestir daprligir. Haraldr konungr, áðr hann fœri or Þrándheimi, hafði þar látit taka til konungs Magnús, son sinn, ok setti hann til ríkis í Noregi, er Haraldr konungr fór í brott. Þóra Þorbergsdóttir var ok eptir, en Ellisif dróttning fór með honum, ok dœtr hennar María ok Ingigerðr. Ólafr, son Haralds konungs, fór ok með honum or landi.

86. Vestrferð Haralds konungs

En er Haraldr konungr var búinn, ok byr gaf, sigldi hann út á haf, ok kom af hafi við Hjaltland, en sumt lið hans kom við Orkneyjar; lá Haraldr konungr þar litla hríð, áðr hann sigldi til Orkneyja, ok hafði þaðan með ser lið mikit, ok jarlana Pál ok Erlend, sonu Þorfinns jarls; en lét þar eptir Ellisif dróttning ok dœtr þeirra Maríu ok Ingigerði. Þaðan sigldi hann suðr fyrir Skotland ok svá fyrir England, ok kom þar við land, er heita Kliflönd; þar gékk hann á land ok herjaði þegar, ok lagði landit undir sik, fékk enga mótstöðu. Síðan lagði Haraldr konungr til Skarðaborgar, ok barðist þar við borgarmenn; hann gékk upp á bergit, þat sem þar verðr, ok lét þar gera bál mikit ok leggja í eld. En er bálit logaði, tóku þeir forka stóra ok skutu bálinu ofan í bœinn; tók þá at brenna hvert hús af öðru; gafst þá upp allr staðrinn; drápu þá Norðmenn þar mart manna, en tóku fé alt, þat er þeir féngu. Var enskum mönnum þá engi kostr fyrir höndum, ef þeir skyldu halda lífinu, nema ganga til handa Haraldi konungi. Lagði hann þá undir sik land alt, þar sem hann fór. Síðan lagði Haraldr konungr með allan herinn suðr með landi, ok lagði at við Hellornes; kom þar samnaðr í móti honum, ok átti Haraldr konungr þar orrostu ok fékk sigr.

87. Frá fylking jarlanna

Síðan fór Haraldr konungr til Humbru, ok upp eptir ánni, ok lagði þar við land. Þá váru jarlarnir upp i Jórvík, Mörukári jarl ok Valþjófr jarl, bróðir hans, ok höfðu úvígjan her. Þá lá Haraldr konungr í Úsu, er herr jarla sótti ofan. Þá gékk Haraldr konungr á land ok tók at fylkja liði sínu; stóð fylkingararmrinn annarr fram á árbakkan, en annar vissi upp á landit at díki nökkuru; þar var fen djúpt ok breitt ok fult af vatni. Jarlar létu síga fylking sína ofan með ánni með öllum múginum. Konungsmerkit var nær ánni; var þar allþykt fylkt, en þynst við díkit, ok lið þat útraustast. Þá sóttu jarlar ofan með díkinu; veik þá fyrir fylkingararmr Norðmanna, sá er vissi at díkinu, en enskir menn sóttu þar fram eptir þeim, ok hugðu, at Norðmenn vildu flýja. Fór þar fram merki Mörukára.

88. Dráp Mörukára jarls

En er Haraldr konungr sá, at fylking enskra manna var komin ofan með díkinu gegnt þeim, þá lét hann blása herblástrinn ok eggjaði herinn ákafliga; lét þá fram bera merkit Landeyðuna; snaraði þá atgönguna svá harða, at alt hrökk fyrir; gerðist þá mannfall mikit í liði jarla. Snerist þá liðit brátt á flótta; flýði sumt upp með ánni eða ofan, ok flest fólk hljóp út á díkit; lá þar svá þykt valrinn, at Norðmenn máttu ganga þurrfœtis yfir fenit. Þar týndist Mörukári jarl. Svá segir Steinn Herdísarson:

Þjóð fórsk mörg í móðu,

menn druknuðu sokknir,

drengr lá ár um ungan

úfár Mörukára.

Fíra dróttinn rak flótta,

framr tók herr á ramri

rás fyrir röskum vísa.

Ríklundaðr veit undir.

Þessa drápu orti Steinn Herdísarson um Ólaf, son Haralds konungs, ok getr hér þess, at Ólafr var í orrostu með Haraldi konungi, feðr sínum. Þessa getr ok í Haralds stikka:

Lágu fallnir

í fen ofan

Valþjófs liðar

vápnum höggnir,

svá at gunnhvatir

ganga máttu

Norðmenn yfir

at nám einum.

Valþjófr jarl, ok þat lið er undan komst, flýði upp til borgarinnar Jork; varð þar hit mesta mannfall. Orrosta var miðvikudag næsta dag fyrir Matheus messu.

89. Frá Tosta jarli

Tosti jarl hafði komit vestan af Flæmingjalandi til Haralds konungs, þegar er hann kom til Englands, ok var jarl í öllum orrostum þessum. Fór þá svá, sem hann hafði sagt Haraldi, fyrr er þeir funnust, at fjöldi manns dreif til þeirra í Englandi; þat váru frændr ok vinir Tosta jarls, ok var konungi þat mikill styrkr liðs. Eptir þessa orrostu, er áðr var frá sagt, gékk undir Harald konung lið alt um hin næstu heruð, en sumt flýði. Þá byrjaði Haraldr konungr ferð sína at vinna borgina, ok lagði herinum við Stanforða bryggjur. En fyrir þá sök, at konungr hafði unnit svá mikinn sigr við stóra höfðingja ok ofrefli liðs, var alt fólk hrætt ok ørvæntist mótstöðu. Þá gerðu borgarmenn ráð fyrir sér at senda boð Haraldi konungi ok bjóðast í vald hans, ok svá borgina. Var þetta alt boðat svá, at sunnudaginn fór Haraldr konungr með öllum herinum til borgarinnar, ok setti þing utan borgar konungr ok menn hans, en borgarmenn sóttu til þingsins; játaðist alt fólk undir hlýðni við Harald konung, ok féngu honum gislar tiginna manna sonu, svá sem Tosti jarl kunni skyn allra manna í þeirri borg, ok fór konungr um kveldit til skipanna með sjálfgörum sigri, ok var allkátr. Var ákveðit þing snimma mánadaginn í borginni; skyldi þá Haraldr konungr skipa stað þann með ríkismönnum ok gefa réttu ok lén. Þat sama kveld eptir sólarsetr kom sunnan at borginni Haraldr konungr Guðinason með úvígjan her; reið hann í borgina at vild ok þokka allra borgarmanna; váru þá tekin öll borgarhlið ok allir vegar, at eigi skyldi njósnir koma Norðmönnum; var þessi herr um nóttina í staðnum.

90. Uppganga Haralds konungs

Mánadaginn er Haraldr Sigurðarson var mettr at dagverðarmáli, þá lét hann blása til landgöngu; býr þá herinn ok skiptir liðinu, hverir fara skulu, eða hverir eptir skulu vera. Hann lét upp ganga í hverri sveit tvá menn, þar er einn var eptir. Tosti jarl bjó sik til uppgöngu með Haraldi konungi með sína sveit; en eptir váru til skipagæzlu Ólafr konungsson, ok Páll ok Erlendr Orkneyja jarlar, ok Eysteinn orri, son Þorbergs Árnasonar, er þá var ágætastr ok kærstr konungi allra lendra manna; þá hafði Haraldr konungr heitit honum Maríu, dóttur sinni. Þá var veðr forkunnliga gott ok heitt skin. Menn létu eptir brynjur sinar ok géngu upp með skjöldum sinum ok hjálmum, ok kesjum, ok sverðum gyrðir, ok margir höfðu ok skot ok boga, ok váru allkátir. En er þeir sóttu í nánd borginni, reið í móti þeim lið mikit; sá þeir jóreykinn, ok undir fagra skjöldu ok hvítar brynjur. Þá stöðvaði konungr liðit, lét kalla til sín Tosta jarl, ok spurði, hvat liði þat mundi vera. Jarl svaraði, lézt þykkja líkligra, at úfriðr mundi vera; lét ok hitt vera mega, at þetta mundu vera frændr hans nökkurir, ok leita til vægðar ok vináttu, en fá í móti af konungi traust ok trúnað. Þá mælti konungr, at þeir mundu fyrst halda kyrru ok forvitnast um herinn; þeir gerðu svá, ok var liðit því meira, er náligar kom, ok alt at sjá sem á eina ismöl, er vápnin glóuðu.

91. Ráð Tosta jarls

Haraldr konungr Sigurðarson mælti þá: Tökum nú nökkut gott ráð ok vitrligt, því at ekki er at dyljast, at úfriðr er, ok mun vera konungr sjálfr. Þá svaraði jarl: Þat er hit fyrsta, at snúa aptr sem hvatast til skipa eptir liði váru ok vápnum; veitum þá viðrtöku eptir efnum; en at öðrum kosti látum skipin gæta vár, ok eigu þá riddarar eigi vald yfir oss. Þá sagði Haraldr konungr: Annat ráð vil ek hafa, at setja hina skjótustu hesta undir þrjá vaska drengi, ok ríði þeir sem hvatligast, ok segi liði váru; mun þá skjótt koma oss liðveizla, fyrir þá sök at Englismenn skulu eiga hinnar snörpustu hríðar ván, heldr en ver berim hinn lægra hlut. Þá sagði jarl, bað konung ráða þessu sem öðru; lézt ok vera eigi gjarn at flýja. Þá let Haraldr konungr setja upp merki sitt Landeyðu; Frirekr hét sá er merkit bar.

92. Frá fylking Haralds konungs

Síðan fylkti Haraldr konungr liði sínu; lét fylkingina langa ok ekki þykka; þá beygði hann armana aptr á bak, svá at saman tóku; var þat þá víðr hringr ok þykkr ok jafn öllum megin utan, skjöldr við skjöld, ok svá fyrir ofan, en konungssveitin var fyrir utan hringinn, ok þar merki; þat var valit lið. Í öðrum stað var Tosti jarl með sína sveit; hafði hann annat merki. Var þvi svá fylkt, at konungr vissi, at riddarar váru vanir at ríða at riðlum ok þegar aptr. Nú segir konungr, at hans sveit ok jarls sveit skal þar fram ganga, er mest þarf: en bogmenn várir skulu ok þar vera með oss; en þeir, er fremstir standa, skulu setja spjótshala sína í jörðina, en setja oddana fyrir brjóst riddurum, ef þeir ríða at oss; en þeir er næstir standa, seti þeir sína spjótsodda fyrir brjóst hestum þeirra.

93. Frá Haraldi Guðinasyni

Haraldr konungr Guðinason var þar kominn með her úvígjan, bæði riddara ok fótgangandi menn. Haraldr konungr Sigurðarson reið þá um fylking sína, ok skynjaði hvernug fylkt var; hann sat á svörtum hesti blesóttum; hestrinn fell undir honum, ok konungr af fram; stóð hann upp skjótt ok mælti: Fall er farar heill. Þá mælti Haraldr Englakonungr til Norðmanna þeirra, er með honum váru: Kendut þér þann hinn mikla mann, er þar féll af hestinum við hinn blá kyrtil ok hinn fagra hjálm? Þar er konungr sjálfr, sögðu þeir. Englakonungr sagði: Mikill maðr ok ríkmanligr, ok er þat vænna, at farinn sé at hamingju.

94. Viðrtal konunga

Riddarar 20 riðu fram af Þingamannaliði fyrir fylking Norðmanna, ok váru albrynjaðir, ok svá hestar þeirra. Þá mælti einn riddari: Hvárt er Tosti jarl í liðinu? Hann svarar: Ekki er því at leyna; hér munu þér hann finna. Þá mælti einn riddari: Haraldr, bróðir þinn, sendi þér kveðju, ok þau orð með, at þú skyldir hafa grið ok Norðimbraland alt, ok heldr en eigi vilir þú til hans hneigjast, þá vill hann gefa þér þriðjung ríkis síns alls með sér. Þá svaraði jarl: Þá er nökkut annat boðit en úfriðr ok svívirðing, sem i vetr; hefði þat verit þá boðit, þá væri margr maðr sá á lífi, er nú er dauðr, ok betr mundi þá standa ríki í Englandi. Nú tek ek þenna kost, hvat vill hann þá bjóða Haraldi konungi Sigurðarsyni fyrir sitt starf? Þá mælti riddarinn: Sagt hefir hann þar nökkut frá, hvers hann mun honum unna af Englandi: 7 fóta rúm, eða því lengra, sem hann er hæri en aðrir menn. Þá sagði jarl: Farit þér nú ok segit Haraldi konungi, at hann búist til orrostu; annat skal satt at segja með Norðmönnum, en þat at Tosti jarl fari frá Haraldi konungi Sigurðarsyni ok í úvina flokk hans, þá er hann skyldi berjast í Englandi vestr; heldr skulu vér allir taka eitt ráð, deyja með sœmd eða fá England með sigri. Þá riðu aptr riddararnir. Þá mælti Haraldr konungr Sigurðarson við jarl: Hverr var þessi hinn málsnjalli maðr? Þá sagði jarl: Þat var Haraldr konungr Guðinason. Þá mælti Haraldr konungr Sigurðarson: Oflengi váru ver þessu leyndir; þeir váru svá komnir fyrir lið várt, at eigi mundi þessi Haraldr kunna segja banaorð várra manna. Þá sagði jarl: Satt er þat, herra! úvarliga fór slíkr höfðingi, ok vera mætti svá, sem þér segit; sá ek þat, at hann vildi mér grið bjóða ok ríki mikit, en ek væra banamaðr hans, ef ek segða til hans; vil ek heldr, at hann sé minn banamaðr en ek hans. Þá mælti Haraldr konungr Sigurðarson til sinna manna: Lítill maðr var þessi, ok stóð stejgurliga í stigreip. Svá segja menn, at Haraldr konungr Sigurðarson kvað vísu þessa:

Fram göngu vér

í fylkingu

brynjulausir

und blár eggjar.

Hjálmar skína,

hefkat ek mína,

nú liggr skrúð várt

at skipum niðri.

Emma hét brynja hans; hon var síð, svá at honum tók á mitt bein, ok svá sterk, at aldri hafði vápn á fest. Þá mælti Haraldr konungr Sigurðarson: Þetta er illa kveðit, ok mun verða at gera aðra vísu betri. Þá kvað hann þetta:

Krjúpum vér fyrir vápna,

valteigs, brakan eigi,

svá bauð hildr at hjaldri

haldorð, í bug skjaldar.

Hátt bað mik, þar er mœttusk,

menskorð bera forðum,

hlakkar íss ok hausar,

hjálmstofn í gný málma.

Þá kvað ok Þjóðólfr:

Skalka ek frá, þótt fylkir

falli sjálfr til vallar,

gengr sem guð vill, ungum

grams erfingjum hverfa.

Skínnat sól á sýnni,

snarráðs, en þá báða,

Haralds eru haukar gervir

hefnendr, konungs efni.

95. Upphaf orrostu

Nú hefr upp orrostu, ok veita enskir menn áreið Norðmönnum; varð viðrtakan hörð; varð úhœgt enskum mönnum at ríða á Norðmenn fyrir skotum, ok riðu þeir í hring um þá. Var þat fyrst laus orrosta, meðan Norðmenn héldu vel fylkingu, en enskir menn riðu at hart, ok þegar frá, er þeir féngu ekki at gert. En er Norðmenn sá þat, at þeim þótti blautliga at riðit, þá sóttu þeir at þeim ok vildu reka flóttann. En er þeir höfðu brugðit skjaldborginni, þá riðu enskir menn at þeim öllum megin, ok báru á þá spjót ok skot. En er Haraldr konungr Sigurðarson sá þat, gékk hann fram í orrustu, þar er mestr var vápnaburðrinn. Var þar þá hin harðasta orrosta, ok féll mikit lið af hvárumtveggjum. Þá varð Haraldr konungr Sigurðarson svá óðr, at hann hljóp fram alt or fylkingunni ok hjó báðum höndum; hélt þá hvárki við honum hjálmr né brynja. Þá stukku frá allir þeir, er næstir váru; var þá við sjálft, at enskir menn mundu flýja. Svá segir Arnórr jarlaskáld:

Hafði brjóst, né bifðisk

böðsnart konungs hjarta,

í hjálmþrimu hilmir

hlítstyggr fyrir sér lítit.

Þars, til þengils hersa

þat sá herr, at skatna

blóðugr hjörr hins barra

beit döglinga hneitis.

96. Fall Haralds konungs Sigurðarsonar

Haraldr konungr Sigurðarson var lostinn öru í óstinn; þat var hans banasár; féll hann þá, ok öll sveit sú, er fram gékk með honum, nema þeir er aptr opuðu, ok héldu þeir merkinu. Var þá enn hinn harðasti bardagi. Gékk þá Tosti jarl undir konungsmerkit. Tóku þá hvárirtveggju at fylkja í annat sinni, ok varð þá á dvöl mjök löng á orrostunni. Þá kvað Þjóðólfr:

Öld hefir afroð goldit

ilt, nú kveð ek her stiltan,

bauð þessa för þjóðum

þarflaust Haraldr austan.

Svá lauk siklings œvi

snjalls, at vér rom allir,

lofðungr beið hinn leyfði

lífs grand, í stað vöndum.

En áðr saman sigi orrosta, þá bauð Haraldr Guðinason grið Tosta jarli, bróður sínum, ok þeim mönnum öðrum, er þá lifðu eptir af liði Norðmanna. En Norðmenn œptu allir senn, ok segja, at fyrr skyldi hverr falla um þveran annan, en þeir géngi til griða við enska menn; œptu þá heróp; tókst þá orrosta í annat sinn. Svá segir Arnórr jarlaskáld:

Eigi varð hins ýgja

auðligr konungs dauði,

hlífðut hlenna svæfi

hoddum roðnir oddar.

Heldr kuru meir hins milda

mildings en grið vildi

um fólksnaran fylki

falla liðsmenn allir.

Haraldr konungr Sigurðarson var lostinn öru í óstinn ...
Peter Nicolai Arbo: Slaget ved Stamford Bridge.

97. Orráhríd

Eysteinn orri kom i því bili frá skipum með því liði, er honum fylgði; váru þeir albrynjaðir; fékk Eysteinn þá merki Haralds konungs Landeyðuna. Varð nú orrosta hit þriðja sinn, ok varð sú hin harðasta; féllu þá mjök enskir menn, ok var við sjálft, at þeir mundu flýja. Sú orrosta var kölluð Orrahríð. Þeir Eysteinn höfðu farit svá ákafliga frá skipunum, at þeir váru fyrr svá móðir, at náliga váru þeir úfœrir, áðr en þeir kœmi til orrostu, en síðan váru þeir svá óðir, at þeir hlifðu sér ekki, meðan þeir máttu upp standa. At lyktum steyptust þeir af hringabrynjunum. Var þá enskum mönnum hœgt at finna höggstaði á þeim, en sumir sprungu með öllu ok dó úsárir; féll náliga alt stórmenni Norðmanna. Þetta var hinn efra hlut dags. Var þat, sem ván var, at þar váru enn eigi allir jafnir; margir flýðu, margir ok þeir, er svá kómust undan, at ymsir báru auðnu til; gerði ok myrkt um kveldit, áðr en lokit var öllum manndrápum.

98. Frá Styrkári stallara

Styrkárr, stallari Haralds konungs Sigurðarsonar, komst brott, ágætr maðr; hann fékk hest ok reið svá í brott um kveldit. Gerðist á vindr nökkurr ok heldr svalt, en Styrkárr hafði ekki klæði fleiri en skyrtu eina, en hjálm á höfði, en nøkkvit sverð í hendi. Honum svalaði, er hann hratt af sér mœðinni. Þá kom í móti honum vagnkarl einn, ok var í kösungi fóðruðum. Þá mælti Styrkárr: Viltu selja kösunginn, bóndi? Eigi þérna, segir hann, þú munt vera Norðmaðr, kenni ek mál þitt. Þá mælti Styrkárr: Ef ek em Norðmaðr, hvat viltu þá? Bóndi svarar: Ek vilda drepa þik, en nú er svá illa, at ek hefi ekki vápn, þat er nýtt sé. Þá mælti Styrkárr: Ef þú mátt mik ekki drepa, þá skal ek freista, ef ek mega þik drepa. Reiðir upp sverðit ok setr á hals honum, svá at af gékk höfuðit; tók síðan skinnhjúpinn ok hljóp á hest sinn ok fór til strandar ofan.

99. Frá Vilhjálmi bastarðdi

Vilhjálmr bastarðr Rúðujarl spurði andlát Jatvarðar konungs, frænda síns, ok þat með, at þá var til konungs tekinn í Englandi Haraldr Guðinason, ok hafði tekit konungsvígslu. En Vilhjálmr þóttist betr tilkominn til ríkis í Englandi en Haraldr, fyrir frændsemis sakir þeirra Jatvardar konungs; þat var ok med, at hann þóttist eiga at gjalda Haraldi svívirðing, er hann hafði slitit festamálum við dóttur hans, ok af öllu þessu saman dró Vilhjálmr her saman í Norðmandí ok hafði allmíkit fjölmenni ok gnógan skipakost. Þann dag er hann reið or borginni til skipa sinna ok hann var kominn á hest sinn, þá gékk kona hans til hans ok vildi tala við hann. En er hann sá þat, þá laust hann til hennar með hælinum ok setti sporann fyrir brjóst henni, svá at á kafi stóð; féll hon ok fekk þegar bana, en jarl reið til skips; fór hann med herinum út til Englands. Þar var með honum Otta byskup, bróðir hans. En er jarl kom til Englands, þá herjaði hann ok lagði undir sik landit, hvar sem hann fór. Vilhjálmr jarl var hverjum manni meiri ok sterkari, ok góðr riddari, hinn mesti hermaðr ok heldr grimmr, hinn vitrasti maðr, ok kallaðr ekki tryggr.

100. Fall Haralds konungs Guðinasonar

Haraldr konungr Guðinason lofaði brottferð Ólafi, syni Haralds konungs Sigurðarsonar, ok því liði, er þar var með honum ok eigi hafði fallit í orrostu; en Haraldr konungr snerist þá með her sinn suðr á England, því at hann hafði þá spurt, at Vilhjálmr bastarðr fór sunnan á England, ok lagði landit undir sik. Þar váru þá með Haraldi konungi brœðr hans, Sveinn, Gyrðr, Valþjófr. Fundr þeirra Haralds konungs ok Vilhjálms jarls varð suðr á Englandi við Helsingjaport; varð þar orrosta mikil. Þar féll Haraldr konungr ok Gyrðr jarl, bróðir hans, ok mikill hluti liðs þeirra. Þat var 19 nóttum eptir fall Haralds konungs Sigurðarsonar. Valþjófr jarl, bróðir Haralds, kom á flótta undan, ok sið um kveldit mœtti jarl sveit nökkurri af Vilhjálms mönnum. En er þeir sá lið Valþjófs jarls, flýðu þeir undan á eikiskóg nökkurn; þat var hundrað manna. Valþjófr jarl lét eld leggja í skóginn ok brenna upp alt saman. Svá segir Þorkell Skallason í Valþjófsflokki:

Hundrað lét í heitum

hirðmenn jöfurs brenna

sóknar yggr, en seggjum

sviðukveld var þat, eldi.

Frétt er at fyrðar knáttu

flagðviggs und kló liggja,

ímleitum fékksk áta

ölsblakk við hræ Frakka.

101. Dráp Valþjófs jarls

Vilhjálmr lét sik til konungs taka í Englandi. Hann sendi boð Valþjófi jarli, at þeir skyldu sættast, ok selr honum grið til fundar. Jarl fór með fá menn; ok er hann kom á heiðina fyrir norðan Kastalabryggju, þá kómu móti honum ármenn tveir með sveit manna, ok tóku hann ok settu í fjötur, ok síðan var hann höggvinn; ok kalla enskir menn hann helgan. Svá segír Þorkell:

Víst hefir Valþjóf hraustan

Vilhjálmr, sá er rauð málma,

hinn er haf skar sunnan

helt, í trygð um véltan.

Satt er at síð mun létta,

snarr en minn var harri

deyr eigi mildingr mærri,

manndráp á Englandi.

Vilhjálmr var síðan konungr á Englandi 21 vetr, ok hans afkvæmi jafnan síðan.

102. 103. Ferð Ólafs Haraldssonar af Englandi

Ólafr, son Haralds konungs Sigurðarsonar, hélt liði sínu braut af Englandi ok sigldi út af Hrafnseyri, ok kom um haustit til Orkneyja, ok váru þar þau tíðendi, at María, dóttir Haralds konungs Sigurðarsonar, hafði orðit bráðdauð þann sama dag ok á þeirri sömu stundu, er Haraldr konungr féll, faðir hennar. Ólafr dvaldist þar um vetrinn. En eptir um sumarit fór Ólafr austr til Noregs; var hann þar þá tekinn til konungs með Magnúsi, bróður sínum. Ellisif dróttning fór vestan með Ólafi, stjúpsyni sínum, ok Ingigerðr, dóttir hennar. Þá kom ok vestan um haf með Ólafi Skúli, er siðan var kallaðr konungsfóstri, ok Ketill krókr, bróðir hans. Þeir váru báðir göfgir menn ok kynstórir af Englandi, ok báðir forvitra; váru þeir báðir hinir kærstu konungi. Fór Ketill krókr norðr á Hálogaland; fékk Ólafr konungr honum þar kvánfang gott, ok er frá honum komit mart stórmenni. Skúli konungsfóstri var vitr maðr ok skörungr mikill, manna fríðastr sýnum; hann gerðist forstjóri í hirð Ólafs konungs, ok talaði á þingum; hann réð öllum landráðum með konungi. Ólafr konungr bauð at gefa Skúla fylki eitt í Noregi, þat er honum þœtti bezt, með öllum tökum ok skyldum, þeim er konungr átti. Skúli þakkaði honum boð sitt, ok lézt heldr vilja beiðast af honum annarra hluta, fyrir því ef konungaskipti verðr, kann vera at rjúfist gjöfin: ek vil, segir hann, nökkurar eignir þiggja, er liggja nær kaupstöðum þeim, er þér, herra! erut vanir at sitja ok taka jólaveizlur. Konungr játti honum þessu, ok skeytti honum jarðir austr við Konungahellu ok við Osló, við Túnsberg, við Borg, við Björgvin, ok norðr við Niðarós. Þær váru náliga hinar beztu eignir í hverjum stað, ok hafa þær eignir legit síðan undir þá ættmenn, er af Skúla ætt eru komnir. Ólafr konungr gipti honum frændkonu sina Guðrúnu Nefsteinsdóttur. Móðir hennar var Ingiríðr, dóttir Sigurðar konungs sýr ok Ástu; hon var systir Ólafs konungs hins helga ok Haralds konungs. Son Skúla ok Guðrúnar var Ásólfr á Reini; hann átti Þóru, dóttur Skopta Ögmundarsonar; son þeirra Ásólfs var Guthomr á Reini, faðir Bárðar, föður Inga konungs ok Skula hertoga.

104. Vestan flutt lík Haralds konungs

Einum vetri eptir fall Haralds konungs var flutt vestan af Englandi lík hans ok norðr til Niðaróss, ok var jarðat í Maríukirkju, þeirri er hann lét gera. Var þat allra manna mál, at Haraldr konungr hafði verit umfram aðra menn at speki ok at ráðsnild, hvárt er hann skyldi til taka skjótt eða gera löng ráð fyrir sér eða öðrum; hann var allra manna vápndjarfastr, han var ok sigrsæll, svá sem nú var ritat um hríð. Svá segir Þjóðólfr:

Áræðis naut eyðir

aldyggr Selundbyggja,

hugr ræðr hálfum sigri,

Haraldr sannar þat, manna.

Haraldr konungr var fríðr maðr ok tiguligr, bleikhárr, ok bleikt skegg, ok langa kampa, nökkuru brúnin önnur ofar en önnur; miklar hendr ok fœtr, ok vel vaxit hvártveggja; fim alna er hátt mál hans; hann var grimmr úvinum ok refsingasamr um allar mótgerðir. Svá segir Þjóðólfr:

Refsir reyndan ofsa

ráðgegn konungr þegnum,

hykk at hilmis rekkar

haldi upp því er valda.

Sverðs hafa slíkar byrðar,

sanns nýtr hverr við annan,

Haraldr skiptir svá heiptum,

hljótendr er sér brjóta.

Haraldr konungr var hinn ágjarnasti til ríkis ok til allra farsælligra hluta; hann var stórgjöfull við vitri sína, þá er honum likaði vel við. Svá segir Þjóðólfr:

Mörk lét veitt fyrir verka

vekjandi mér snekkju,

hann lætr hylli sinnar,

hjaldrs, tilgerðir valda.

Haraldr konungr var þá fimtogr at aldri, er hann féll. Engar frásagnir merkiligar höfum vér frá uppruna hans, fyrr en hann var 15 vetra, þá er hann var á Stiklastöðum í orrostu með Ólafi konungi, bróður sínum, en síðan lifði hann hálfan fjórða tog vetra; en alla þá stund varð honum aldrigi á milli aga ok úfriðar. Haraldr konungr flýði aldrigi or orrostu, en opt leitaði hann sér farborða fyrir ofrefli liðs, er hann átti við at eiga. Allir menn sögðu þat, þeir er honum fylgðu í orrostu ok hernaði, at þá er hann varð staddr í miklum háska ok bar skjótt at höndum, at þat ráð mundi hann upp taka, sem allir sá eptir, at vænst hafði verit at hlýða myndi.

105. Samjafnaðr Haralds konungs ok Ólafs konungs

Halldórr, son Brynjólfs gamla úlfalda, var vitr maðr ok höfðingi mikill; hann mælti svá, þá er hann heyrði rœður manna, at menn misjöfnuðu mjök skaplyndi þeirra brœðra, Ólafs hins helga konungs ok Haralds konungs. Halldórr sagði svá: Ek var með báðum þeim brœðrum í kærleikum miklum, ok var mér hvárstveggja skaplyndi kunnigt; fann ek aldri tvá menn skaplíkari; þeir váru báðir hinir vitrustu ok hinir vápndjörfustu menn, ágjarnir til fjár ok ríkis, ríklyndir, ekki alþýðligir, stjórnsamir ok refsingasamir. Ólafr konungr braut landsfólk til kristni ok réttra siða, en refsaði grimmliga þeim, er daufheyrðust við; þolðu landshöfðingjar honum eigi réttdœmi ok jafndœmi, ok reistu her í móti honum ok feldu hann á eigu sinni sjálfs; varð hann fyrir þat heilagr. En Haraldr konungr herjaði til frægðar sér ok ríkis, ok braut alt fólk undir sik, þat er hann mátti; féll hann á annarra konunga eigu. Báðir þeir brœðr váru menn hversdagliga siðlátir ok veglátir; þeir váru ok viðförlir ok eljanarmenn miklir, ok urðu af slíku víðfrægir ok ágætir.

106. Dauði Magnús konungs

Magnús konungr Haraldsson réð fyrir Noregi hinn fyrsta vetr eptir fall Haralds konungs, en síðan réð hann landi tvá vetr með Ólafi konungi, bróður sínum. Váru þeir þá tveir konungar; hafði Magnús hinn nyrðra hlut lands, en Ólafr hinn eystra. Magnús konungr átti son, er Hákon hét; hann fóstraði Steigarþórir; var hann hinn mannvænsti maðr. Eptir fall Haralds konungs Sigurðarsonar taldi Sveinn Danakonungr, at slitit væri friði milli Norðmanna ok Dana; taldi eigi lengr frið verit hafa settan, en þeir lifði báðir, Haraldr ok Sveinn. Var þá útboð í hvárutveggja ríkinu. Höfðu synir Haralds almenning fyrir Noregi att liði ok skipum, en Sveinn konungr fór sunnan með Danaher. Fóru þá sendimenn milli þeirra ok báru sættarboð; sögðu Norðmenn, at þeir vildi annathvárt halda hina sömu sætt, sem fyrr var ger, eða berjast at öðrum kosti. Því var þetta kveðit:

Varði ógnarorðum

Ólafr ok friðmálum

jörð, svá at engi þorði

allvalda til kalla.

Svá segir Steinn Herdísarson í Ólafsdrápu:

Sín óðul mun Sveini

sóknstrangr í kaupangi

þar er heilagr gramr hvílir,

hann er ríkr, jöfurr banna.

Ætt sinni mun unna

Ólafr konungr hála,

Úlfs þarfa þar arfi,

alls Noregs til kalla.

Í þessum stefnuleiðangri var sætt ger milli konunganna, en friðr milli landanna. Magnús konungr fékk vanheilindi reformasótt, ok lá nökkura hrið; hann andaðist í Niðarósi ok var þar jarðaðr; var hann vinsæll konungr af allri alþýdu.