Víglundar saga
Velg språk | Norrønt | Islandsk | Norsk | Dansk | Svensk | Færøysk |
---|---|---|---|---|---|---|
Denne teksten finnes på følgende språk ► |
Víglundar saga bjó til prentunar
1. Af ríki Haralds konungs.
Haraldr inn hárfagri, sonr Hálfdanar svarta, var þá einvaldskonungr yfir Nóregi, er saga þessi gerðist. Hann tók ungr konungdóm.
Haraldr var allra manna vitrastr ok vel búinn at íþróttum öllum, þeim er konungligri tign byrjaði. Konungr hafði marga hirð um sik ok valdi þar til ágæta menn, þá sem reyndir váru at harðfengi ok mörgum frægðarverkum. Ok sem konungr girntist at hafa með sér it bezta mannval, svá váru þeir ok betr haldnir en nökkurir menn aðrir í því landi, því at konungr sparði hvárki við þá fé né fullting, ef þeir kynni til at gæta, en eigi var hitt þó með minna móti, at þrifust engir, er í móti gerðu hans vilja, sumir urðu landflótta, en sumir drepnir. Kastaði konungr þá sinni eign á allt þat, er þeir áttu eftir, en margir mikils háttar menn flýðu ór Nóregi ok þoldu eigi álögur konungs, þeir sem váru af stórum ættum, ok vildu heldr fyrirláta óðul sín ok frændr ok vini en liggja undir þrælkan ok ánauðaroki konungs ok leituðu mjök til ýmissa landa.
Um hans daga byggðist mjök Ísland, því at þangat leituðu margir þeir, sem eigi þoldu ríki Haralds konungs.
2. Af Ólöfu geisla ok af Katli bónda.
Þórir hét jarl, er ríki átti at ráða í Nóregi. Harm var ágætr maðr ok kvæntr. Hann hafði fengit ágætrar konu.
Jarl ól við konu sinni eina dóttur barna, er Ólöf hét. Hon var þegar á unga aldri furðu kurteis. Hon var allra kvenna fríðust sköpuð, þeira er þá váru í Nóregi, ok því var lengt nafn hennar, ok var hon kölluð Ólöf geisli.
Jarl unni mikit dóttur sinni ok var svá vandlátr um hana, at engi karlmaðr mátti tala við hana. Jarl lét gera henni eina skemmu. Þat hús lét hann vanda með allri smíð. Skemman var víða grafin ok gagnskorin ok rennt gulli í skurðina. Þetta herbergi var þakit með blýi ok steint allt innan. Skíðgarðr hár var um skemmuna ok læst grindhlið með sterkum járnhurðum. Eigi var þetta hús miðr vandat útan en innan. Þessa skemmu byggði jarlsdóttir ok hennar þjónustukonur.
Jarl sendir ok eftir þeim konum, sem hann vissi kurteisastar, ok lætr kenna dóttur sinni allar þær kvenlistir, er burðugum konum byrjaði at kunna. Þat hugsaði jarl sér, sem honum gafst, at svá skyldi hans dóttir bera af öllum konum hannyrðir sem hon var hverri þeira fríðari.
En þegar hon hafði aldr til, þá völdust til margir ágætir menn at biðja hennar. Jarl var mjök kostvandr fyrir hennar hönd, ok kom sá engi, at hann vildi hana gifta. Vísaði hann þeim frá með hæverskligum orðum, en engan smáði hon með sínum orðum eða gerðum, ok leið svá fram um hríð, at hon hafði almanna lof.
Nú skal nefna fleiri menn til sögunnar. Ketill er maðr nefndr. Hann átti at ráða fyrir Raumaríki. Hann var mikilhæfr maðr ok ríkr at auðæfum, vitr ok vinsæll.
Ketill var kvángaðr, ok hét Ingibjörg kona hans, ok var hon af dýrum ættum. Þau áttu tvá sonu. Hét annarr Gunnlaugr, en annarr Sigurðr. Þeir bræðr áttu kenningarnafn. Var Gunnlaugr kallaðr ofláti, en Sigurðr spaki. Ketill lét kenna sonum sínum allar þær íþróttir, sem þá var siðr at nema, því at Ketill var betr búinn at íþróttum en flestir menn aðrir. Þeir heldu sér leiksveina ok gáfu þeim gull ok aðra góða gripi. Riðu þeir bræðr jafnan út með sína menn at skjóta dýr ok fugla, því at þeir váru inir mestu atgervismenn.
Ketill bóndi var inn mesti bardagamaðr. Hann hafði áttar fjórar ok tuttugu hólmgöngur ok hafði í öllum sigr. Vingott var með þeim Haraldi konungi ok Katli. Ketill var málamaðr svá mikill, at aldri átti hann því máli at skipta, at hann eyddi eigi, við hvern sem hann átti at skipta, því at þegar hann tók at tala, þá þótti svá vera sem hann talaði. Konungr bauð Katli at taka hæri nafnbót ok segir honum þat vel sæma bæði sakir ríkdóms ok margra hluta annarra, en Ketill vildi þat eigi, segist heldr vildu vera einfaldr bóndi ok halda sik til jafns við þá, sem meiri nafnbætr hefði.
Ketill unni svá mikit konu sinni, at hann mátti hennar ekki mein vita. Leið svá fram um tíma.
3. Af Þorgrími prúða Eiríkssyni.
Svá bar til einn tíma, at Haraldr konungr bauð út leiðangr ok ætlaði suðr með landi. Vandaði hann þá ferð bæði at skipum ok mönnum. Ketill fekk til sonu sína at fylgja konungi ok margt frítt lið, en sjálfr hann sat heima, því at hann var þá hniginn at aldri.
Þegar konungr var búinn, siglir hann suðr með landi. En er hann kom suðr á Rogaland, réð þar fyrir jarl sá, er Eiríkr hét. Hann var mikill höfðingi ok vinsæll af sínum mönnum. En er hann fréttir hans tilkvámu, þá lét hann búa fagra veizlu, ok til þeirar veizlu býðr hann konungi með öllu liði sínu, ok þat þá konungr ok gekk á land með lið sitt, en jarl léiddi konung heim með allri hirð sinni til hallar rheð allra handa hljóðfærum, með söngum ok strengleikum ok alls konar skemmtan, er til kunni at fá. Með þessum fagnaði leiddi jarl konung til hallar ok setti hann í hásæti, ok var þar in fegrsta veizla, ok var konungr inn kátasti ok allir hans menn, því at jarl sparði ekki af at veita konungi með blíðu, ok var inn bezti drykkr fram borinn, ok urðu menn skjótt drukknir.
Konungr setti sonu Ketils jafnan nær sér, ok höfðu mikil metorð af konungi. Jarl stóð frammi fyrir konungi sjálfr ok þjónaði at konungs borði, ok efldist þá mikil gleði í höllunni. Skipaði konungr þeim bræðrum at skenkja, en hann setr jarl í hásæti hjá sér, en þeir bræðr gerðu þegar sem konungr bauð ok fengu þar mikla virðing fyrir sína hæversku.
En er borð váru upp tekin, lætr jarl fram bera góða gripi, er hann valdi konungi, ok öllum hans mönnum gaf hann nökkura góða gripi. Ok at enduðum gjöfunum lætr jarl fram bera eina hörpu. Annarr hvárr hennar strengr var með gull, en annarr silfr. Var þetta smíði it virðuligasta. Seildist konungr í móti ok tók at slá. En þessi harpa bar svá mikit hljóð ok fagrt, at allir undruðust ok þóttust eigi fyrr slíkt heyrt hafa.
Þá mælti jarl: "Þat vilda ek, herra, at þér gengið með mér at skemmta yðr. Vil ek sýna yðr alla eigu mína úti ok inni, akra ok aldingarða."
Konungr gerði sem jarl beiddi ok gekk til ok sá ok leizt vel upp á. Þeir gengu þá at einum eplagarði. Þar stóð einn fagr lundr, en undir þeim lundi léku þrír piltar. Þeir váru allir vænir, ok bar þó einn af öllum. Þeir sátu at tafli, ok léku tveir til jafns við einn. Þá þóttust þeir verða varhluta fyrir honum ok rótuðu fyrir honum taflinu. Þá þykktist sá við, er betr gekk, ok sló sinn pústr hvárn þeira. Síðan reiddust þeir ok glímdu, ok váru tveir í móti einum, ok skakkaði eigi minna um glímuna en um taflbrögðin. Þá bað jarl þá hætta ok vera sátta, ok svá gerðu þeir ok tefldu síðan sem áðr.
Konungr ok hans fylgd fór heim til hallar ok settust í sín sæti. Þat var auðfundit á konungi, at honum fannst mikit um inn unga mann, ok fréttir jarl eftir, hvat sveinum þeir væri.
"Þeir eru synir mínir", segir jarl.
"Eiga þeir eina móður?" segir konungr.
"Eigi er þat", segir jarl. Þá fréttir konungr at, hvat þeir heita.
Jarl segir: "Sigmundr ok Helgi, Þorgrímr inn þriði ok er frilluborinn."
En litlu síðar kómu þeir í höllina bræðr allir. Gekk Þorgrímr síðast þeira bræðra. Svá var um önnur metorð þeira, at hann var minnst metinn.
Jarl kallar þá sveinana til sín ok bað þá ganga fyrir konung. Þeir gerðu svá, ok kvöddu þeir konung. En er þeir kómu fyrir konung, þá tók Þorgrímr sinni hendi hvárn þeira bræðra ok veik þeim frá sér ok gekk fram á millum þeira ok sté upp á fótborðit ok kvaddi konung ok hvarf til hans, en konungr tók sveininn brosandi ok setti hann niðr hjá sér ok frétti hann at móður sinni, en hann kveðst vera systursonr Þóris hersis ór Sogni. Konungr renndi gullhring af hendi sér ok gaf Þorgrími.
Síðan gekk Þorgrímr aftr til bræðra sinna, en veizlan stóð með inni mestu sæmd, allt þar til er konungr sagðist vilja í burt, - "en sakir stórmennsku þeirar, er þú hefir mér veitt, þá skaltu kjósa þér sjálfr laun fyrir."
Jarl varð glaðr við þetta ok kvað, at konungr mundi taka at sér Þorgrím, son sinn, ok segir sér þat þykkja penningum betra, - "því at öll sú gerð, er þér gerið mér, þá þykkir mér sú miklu betri, er þér gerið honum. Vilda ek ok þat, at hann færi til yðvar, at ek ann honum mest allra sona minna."
En konungr játar því. Síðan ferr konungr í burt ok Þorgrímr með honum. Var hann þegar inn auðmjúkasti í allri þjónustu við konung, ok öfunduðu hann þegar margir menn konungs.
4. Þorgrímr bað Ólöfar.
Einn tíma, er þess getit, at konungr fór at veizlum til þess manns, er Sigurðr hét. Þessi veizla var vönduð mjök at öllum föngum. Konungr skipar Þorgrími at standa frammi um daginn at skenkja sér ok sínum vildarmönnum. Þótti hans mönnum mörgum þat við of, hversu kommgr lagði mikit til Þorgríms í allri virðingu.
Sigurðr átti frænda einn, er Grímr hét. Hann var ríkr maðr at penningum. Hann var metnaðarmaðr svá mikill, at honum þótti flest allt lágt hjá sér. Hann var í veizlu þessi ok skipaði öndugi á inn æðra bekk.
Þorgrímr þjónaði um daginn. Ok þá er Þorgrímr bar eitt stórt drykkjuker fyrir Grím, þá stöplaðist út af kerinu, því at Þorgrímr drap við fæti, ok kom á klæði Gríms. Hann varð illa við ok hljóp upp með stóryrðum ok kvað þat auðsét, at pútuson væri vanari at geyma svína ok gefa þeim soð at drekka en þjóna nökkurum dugandi mönnum. Þorgrímr reiddist orðum hans ok brá sverði ok lagði í gegnum hann. Drógu menn hann undan borðum dauðan.
Sigurðr kallaði á sína menn ok bað þá standa upp ok hafa hendr á Þorgrími. Konungr mælti: "Ger eigi svá, Sigurðr. Grímr mælti til óhelgi sér, en ek vil bæta manninn fullum bótum, ef þú vilt, at ek skipta sem ek vil, því at svá mun bezt haldast okkar vinfengi."
Varð svá at vera sem konungr vildi, ok galt konungr þar allt fét, svá at Sigurði líkaði allt vel. Leið nú af veizlan, ok varð ekki til tíðenda fleira. Fór konungr heimleiðis.
Konungr bauð til sín stórmenni mörgu. Fyrstum bauð hann Þóri jarli ok Katli bónda af Raumaríki. Var hann orðinn konulauss, því at Ingibjörg, kona hans, var þá önduð af sængrför ok fæddi dóttur áðr, ok hét Ingibjörg eftir móður sinni. Ok síðan býðr konungr múg ok margmenni, því at eigi skorti þat, er hafa þurfti. Kómu menn, eftir því sem boðit var til veizlunnar. Fór Ólöf geisli til veizlunnar með föður sínum.
Var nú skipat mönnum í sæti ok borinn drykkr ágætr. Þorgrímr gekk um beina, ok fannst mönnum mikit um, hversu gildr maðr ok sæmiligr hann var. Hann var sæmiliga klæddr, því at konungr lagði mikla virðing á hann, ok þótti þat mörgum hans mönnum við of ok lögðu mikla þykkja á Þorgrím þar fyrir. Lengt var nafn hans ok var kallaðr Þorgrímr prúði.
En er Þorgrímr sá Ólöfu, lagði hann þegar ástarhug til hennar, ok svá fór henni til hans, at hún unni honum, ok fundu þat þó ekki aðrir menn. En þegar þau gátu fengit sér stund til, þá bar saman fundi þeira, ok fell þar hvárutveggju vel í skap. Spurði Þorgrímr, hversu hon mundi svara, ef hann bæði hennar, en hon kvað engi mótmæli af sinni hendi, ef faðir hennar vildi. Ok at liðinni veizlunni hóf Þorgrímr upp bónorð sitt ok bað Ólöfar geisla. Tók Þórir jarl því ekki fljótt, ok skildu við svá búit.
5. Þorgrímr nær Ólöfu ok ferr til Íslands.
Nökkuru síðar kom Þorgrímr at máli við konung ok bað hann gefa sér orlof at finna Þóri jarl, en konungr veitti honum þat. En er Þorgrímr kom til Þóris jarls, var honum þar vel fagnat. Hóf Þorgrímr þá enn upp bónorðit ok vildi nú til staðins vita, hver svör jarl mundi veita, en jarl segist eigi mundu gifta honum dóttur sína. Var Þorgrímr þar þrjár nætr, ok fell vel á með þeim Ólöfu, ok segja þat nökkurir menn, at þá hafi þau bundit sitt eiginorð.
Fór Þorgrímr þá aftr til konungs at sinni. Fór hann nú í hernað ok var þá fulltíða at aldri. Lá hann í hernaði um sumarit ok þótti allra manna röskvastr í öllum mannraunum. Bæði aflaði hann í þessari ferð fjár ok frama.
Þat var nú þessu næst, at Ketill af Raumaríki var riðinn til Þóris jarls við þrjá tigu manna. Þar var þá ok Haraldr konungr at veizlu. Ketill hóf þá upp bónorð sitt ok biðr Ólöfar geisla sér til handa, ok með fulltingi konungs þá giftir Þórir jarl Ólöfu, dóttur sína, Katli. Lagði Ólöf þar ekki jáyrði til né samþykki, ok er kaupit skyldi fram fara, þá kvað Ólöf vísu þessa:
Veitk, at gullhrings gætir
glaðr kveðr betr en aðrir.
Sjá raun hljómr í heimi
hauklanda Vör granda.
Engi er hirðir hringa
hvítr, svá at ek til líta.
Einum vann ek eiða.
Ann ek vel björtum manni.1
Flestir höfðu þat fyrir satt, at Ólöf mundi heldr viljat átt hafa Þorgrím, en þó varð svá at vera. Var nú á kveðit brúðhlaupit, nær þat skyldi vera. Átti þat at vera at vetrnóttum heima hjá Þóri jarli. Líðr nú af sumarit.
Um haustit kom Þorgrímr ór hernaði. Fréttir hann, at Ólöf var gift. Fór hann þegar á konungs fund at biðja hann liðveizlu at ná konunni, hvárt Þóri jarli líkaði þat betr eða verr ok þeim Katli, en konungr skarst undan allri liðveizlu við Þorgrím, sagði Ketil vera sinn inn bezta vin.
"Ráð vil ek leggja til með þér", segir konungr, "at þú deilir eigi kappi við Ketil. Vil ek biðja Ingibjargar, dóttur hans, þér til handa, ok sættizt svá heilum sáttum."
Þorgrímr kveðst þat eigi vilja gera. "Vil ek halda orð mín ok eiða, er vit Ólöf höfum bundit með okkr. Ætla ek mér annathvárt hana at eiga ella enga aðra. Vilið þér ok ekki mik til styrkja, þá mun ek eigi lengr yðr þjóna."
Konungr segir hann því ráða mundu, - "en þat er líkast, at ekki sé þinn heiðr í öðrum stað meiri en með mér."
Síðan tók Þorgrímr orlof af konungi. Gaf konungr Þorgrími gullhring at skilnaði, þann er stóð mörk. Fór hann síðan til sinna manna. Þá váru þrjár nætr til þess, er brúðhlaupit mundi verða.
Gengr Þorgrímr þá á land einn saman sinna manna ok þar til, er hann kemr í garðinn Þóris jarls. Þat var í þann tíma, er brúðrin var á bekk sett ok öll drykkjustofan alskipuð af mönnum ok konungr í hásæti, ok var veizlan in bezta. Þorgrímr gekk inn í drykkjustofuna ok á mitt gólfit ok stendr þar. Svá váru mörg ljós í stofunni, at hvergi bar skugga á. Allir menn þekktu Þorgrím, ok var hann þó mörgum engi aufúsugestr.
Þorgrímr mælti: "Hefir þú, Ketill, keypt Ólöfu?"
Ketill kvað þat satt vera.
"Var þat nökkut með hennar ráði gert?" segir Þorgrímr.
"Ek ætlaða, at Þórir jarl mundi sjálfr eiga at ráða dóttur sinni," segir Ketill, "ok mundi þat kaup lögligt vera, sem hann gerði."
Þorgrímr segir: "Þat segi ek, at vit Ólöf höfum eiða bundit, at hon skyldi engan mann eiga nema mik, ok segi hon, hvárt eigi er svá."
En Ólöf kvað þat satt.
"Þá þykkjumst ek eiga konuna," segir Þorgrímr.
"Hana skaltu aldri fá", segir Ketill, "ok hefi ek deilt kappi við þér meiri menn ok haldit þó meira en þeir."
Þorgrímr mælti: "Þá þykkjumst ek sjá, at þú gerir þetta í konungs trausti, ok sakir þess þá býð ek þér á hólm, ok berjumst vit, ok eigi sá konuna, er annan vinnr á hólmi."
"Þess ætla ek at njóta, at ek er mannfleiri en þú", segir Ketill.
Ok sem þeir höfðu þetta at tala, bar svá við, at öll ljósin slokknuðu í stofunni. Var þá upphlaup mikil ok hrundningar. En er ljósit kom, var brúðrin horfin ok svá Þorgrímr. Þóttust nú allir vita, at hann mundi þessu valda. Var þat ok satt, at Þorgrímr hafði tekit brúðina ok bar hana til skips. Menn hans höfðu um búizt eftir því, sem hann hafði skipat fyrir, svá at þeir váru búnir til hafs. Vinda þeir nú upp segl sín, þegar at Þorgrímr var búinn, því at vindr stóð af landi.
Þá var landnámatími sem mestr á Íslandi. Þóttist Þorgrímr vita, at hann mundi eigi geta haldit sik í Nóregi eftir þetta verk. Fýstist hann þá til Íslands. Létu þeir í haf ok fengu byri góða ok váru skamma stund úti, kómu við Snæfellsnes ok tóku land í Hraunhöfn.
Spurði konungr ok jarl til ferða Þorgríms, ok þóttist Ketill hafa fengit ina mestu sneypu, misst konuna, en þótti óvíst, hvárt hann gæti þetta nökkut við Þorgrím rétt eða eigi. Konungr gerði Þorgrím útlægan fyrir þetta verk af atgangi Ketils. Hverfum hér frá at sinni.
6. Af uppvexti Víglundar ok Ketilríðar.
Hólmkell hét maðr. Hann bjó á Fossi á Snæfellsnesi við Hólmkelsá. Hann átti þá konu, er Þorbjörg hét Einarsdóttir frá Laugarbrekku. Hann átti tvá sonu með henní. Hét annarr Jökull, en annarr Einarr. Hólmkell var Alf arinsson, Válasonar. Bróðir hans var Ingjaldr at Ingjaldshváli ok Höskuldr at Höskuldsstöðum ok Goti á Gotalæk.
Þorgrímr inn prúði keypti land at Ingjaldshváli, en Ingjaldr fór kaupferðum í annan stað, ok kemr hann ekki við þessa sögu. Þorgrímr gerðist brátt höfðingi mikill ok inn mesti risnarmaðr. Þeir gerðust vinir miklir ok Hólmkell at Fossi.
Þat er sagt, at Þorgrímr gerði brúðhlaup til Ólöfar. Inn næsta vetr, er þau bjuggu at Ingjaldshváli, fæddi Ólöf barn, ok var þat sveinn ok var nefndr Trausti. Vetri síðar fæddi Ólöf annan svein, ok var sá Víglundr nefndr. Hann var snemma bæði mikill ok vænn. Ok á því sama ári fæddi Þorbjörg meybarn, ok var nefnd Ketilríðr. Þau váru jafngömul ok Víglundr, en Trausti vetri eldri. Þau eru upp fædd í heraðinu, ok var þat allra manna mál, at eigi karl né kona fæddist fegri upp ok at öllu kurteisari menn í sveitum en þau Víglundr ok Ketilríðr. Hólmkell unni dóttur sinni mikit, svá at hann mátti ekki í mót henni láta, en Þorbjörg unni henni minna.
Þá er Víglundr var tíu vetra, en Trausti ellifu, váru þar engir þar í sveitum jafnsterkir, ok var Víglundr sterkari. Þar fóru eftir aðrar þeira listir, enda sparaði Þorgrímr ekki af at kenna sonum sínum.
Engar hannyrðir vildi Þorbjörg at Fossi kenna dóttur sinni. Þat þótti Hólmkeli bónda mikill skaði, tekr síðan þat ráð, at hann ríðr til Ingjaldshváls með dóttur sína. Fagnar Þorgrímr honum vel, því at vinátta mikil var með þeim. Leitaði Hólmkell þangat til fóstrs dóttur sinni til Ólöfar, at hon kenndi henni hannyrðir, því at Ólöf var kölluð bezt mennt allra kvenna á Íslandi. Tók hon fegins hendi við henni ok lagði ástfóstr við hana. Þá átti Ólöf unga dóttur, er Helga hét. Var hon vetri yngri en Ketilríðr. Löðuðust þau öll saman með skemmtan ok gleði, þessir ungu menn, en at hverju gamni, sem þau váru, hlotnaðist svá til, at jafnan váru þau sér Víglundr ok Ketilríðr, en þau systkin sér, Trausti ok Helga. Festi nú hvárt þeira Víglundar ok Ketilríðar mikla ást saman. Töluðu þat ok margir, at þat þætti jafnræði fyrir flestra hluta sakir.
Þat var jafnan, er þau váru bæði saman, at hvártki gáði annars en horfa upp á annat. Talaði Víglundr þat einn tíma, at hann vildi, at þau byndi með fastmælum sína ást, en Ketilríðr gaf sér fátt um þat. "Eru þar", segir hon, "margir hlutir í móti, þat fyrst, at þér megi þetta ekki í hug vera, er þú ert eigi fulltíða. Verðið þér jafnan hverflyndir, karlmennirnir, um slíka hluti. Þat er annat, at mér stendr þat ekki, enda vil ek þat ekki, at fara eigi at föður ráðum. En þat er it þriðja, at fyrir má bíta, at ek sé mín eigi ráðandi, ok veit ek, at þar ganga mest at ráð móður minnar. Hefir hon lítit ástríki á mér, en engan veit ek þann, at ek vilda heldr eiga en þik, ef ek skylda ráða, en hitt segir mér hugr um, at þar muni meinbugir stórir við liggja, hversu sem at lyktum gengr."
Oft kom Víglundr at máli við Ketilríði um þetta, en hon svarar honum inu sama. En þó segja menn, at þau muni eiðum hafa bundit sitt eiginorð.
7. Frá tiltekjum Fossverja.
Nú er þar til at taka, sem þeir bræðr, Jökull ok Einarr, gerðust mjök óspakir í heraðinu. Gengu þeir mjök í fótspor móður sinnar um slíka hluti, en Hólmkeli var þat leitt ok gat þó ekki at gert. Verða þeir ok óvinsælir sakir síns framferðis.
Þeir bræðr áttu einn graðan hest, brúnan at lit. Hann var ólmr. Hverjum hesti renndi hann, sem honum var við att. Hann hafði vígtennr svá stórar, at þær váru engum hesttönnum líkar.
Víglundr átti graðan hest, fífilbleikan at lit, hesta beztr ok fegrstr. Hann hafði mikil mæti á hestinum.
Þorgrímr inn prúði átti tvau yxn, brandkrossótt at lit. Beinslitr var á hornum þeira. Honum þótti yxnin góð.
Þat var einn tíma, at Einarr kom at máli við móður sína: "Illa þykkir mér, at Þorgrímr inn prúði hefir svá mikil metorð hér í heraðinu. Ætla ek mér at vita, ef ek get komizt á muni við Ólöfu, konu hans. Mundi þá verða annathvárt, at hann mundi leita at hefna eða metnaðr hans mundi lægjast, ok er þó óvíst, þó at hann leiti at hefna, at hann beri hærra hlut."
Hon kvað þetta vera vel mælt ok væri nærri sínu skapi.
Ok einhvern dag, er Þorgrímr var ekki heima, reið Einarr til Ingjaldshváls ok Jökull, bróðir hans, með honum. Ólöf húsfreyja hafði þat boðit einni heimakonu sinni, at hvern morgin skyldi hon læsa karldyrum, er karlmenn færi til verks síns, ok svá gerði hon. Ok þenna morgin kómu þeir at bænum. Varð heimakona vör við ok gengr til svefnhúss Ólöfar ok segir henni, at þeir Fossverjar eru komnir.
Stendr hon upp ok klæðir sik ok gengr til saumstofu sinnar ok setr þar niðr á miðjan pall griðkonu sína ok leggr yfir hana möttul sinn ok mælti: "Bregzt þú eigi ókunnig við, þó at þeir ætli mik þik vera, en ek skal svá til sjá, at þú fáir enga skömm af honum."
Aðra heimakonu sendi hon til dyranna, því at ekki var karlmanna heima. Einarr spurði, hvar Ólöf væri, en hon sagði hana vera í saumstofu sinni. Þangat snýr Einarr ok þeir bræðr báðir. En er þeir kómu í stofu, sá þeir, at Ólöf sat á palli. Settist Einarr niðr hjá henni ok talaði við hana.
Í þessu kom maðr í stofuna bláklæddr ok helt á brugðnu sverði. Maðrinn var ekki stórr vexti, en allreiðuligr var hann. Þeir spurðu hann at nafni, en hann nefndist Óttarr. Ekki þekktu þeir þenna mann, en þó stóð þeim nökkurr ótti af þessum manni.
Hann tók til orða: "Út er at ganga ok fagna Þorgrími bónda, því at hann ríðr at garði."
Þeir spretta upp báðir ok ganga út ok sjá, hvar bóndi ferr við mikinn flokk manna. Stökkva þeir á bak ok riðu í burt ok heim. En reyndar var þetta búsmali heim rekinn, en inn bláklæddi maðr var Ólöf sjálf.
En er Fossverjar vissu þat, þóttust þeir hafa farit mikla srnánarferð. Vex nú af nýju mikill óþokki þeira í millum. En er Þorgrímr bóndi kom heim, sagði Ólöf honum, hversu farit hafði.
Þorgrímr mælti: "Ekki skulum vit okkr at þessu gefa sakir Hólmkels, vinar míns, með því er Einarr kom ekki sínum vilja fram."
8. Af hestaati.
Þat var einn dag, er þeir bræðr, Jökull ok Einarr, riðu til Ingjaldshváls. Þeir váru allir heima feðgar ok úti staddir. Jökull spurði, hvárt Víglundr vill gefa honum hestinn inn fífilbleika. Víglundr kveðst ekki ráðinn í því. Jökull kvað fornmannliga við orðit, en Víglundr kvað ekki verða farit at því.
"Þá muntu vilja etja við mik hestunum?"
"Þat þykkir mér mega," segir Víglundr.
"Þá þykkir mér betr en gefinn," segir Jökull.
"Mun þat eigi fara sem má?" segir Víglundr.
Kveða þeir á dag, nær vera skal hestaatið. En er sú stund kom, er hestum skal etja, þá var fram leiddr Brúnnmn þeira bræðra, ok lætr hann ógurliga. Þeir bjuggust til bræðr báðir at fylgja honum. Því næst kom fram Bleikrinn Víglundar, en þegar er hann kom í hringinn, þá snerist hann í kringlu, allt þar til er hann hóf upp báða fætr ina fyrri ok setti framan á snoppu Brúns, svá at ór honum hrutu allar vígtennrnar. Síðan lagði hann at tennrnar sínar ok náði aftrhuppinum á Brún ok reif þar á hol. Datt Brúnn þá niðr dauðr.
Ok er Fossverjar sá þat, hlupu þeir til vápna ok svá hvárirtveggju ok börðust, þar til er þeir Þorgrímr ok Hólmkell gátu skilit þá, ok var þá fallinn einn maðr af Víglundi, en tveir af þeim Jökli, ok skildu við svá búit.
Enn helzt vinátta með þeim Þorgrími ok Hólmkeli sem áðr. Spurði hann ok kærleika, er var með þeim Víglundi ok Ketilríði, ok meinaði hann þat ekki, en Þorbjörgu ok sonum hennar þótti þat mjök illa vera.
Liðu nú svá fram stundir, at þat var allra manna mál, at engir menn væri jafnvænir sem þau Víglundr ok Ketilríðr á Íslandi þeim samtíða sakir lista ok kurteisi.
9. Fossverjar drápu Bleik ok Brandkrossa háða.
Einn tíma, er þess getit, at þeir bræðr, Jökull ok Einarr, fóru heiman frá Fossi um nótt, - hon var þá björt, - ok fram á afrétt, sem hestrinn sá inn fífilbleiki, er Víglundr átti, stóð í. Þeir kómu til hrossanna ok vildu reka heim, en þat gekk þeim með engu móti. Svá varði þeim hestrinn, at þeir gátu hvergi rekit hrossin, en þeir höfðu ætlat at reka hrossin öll í langreið með hestinum. En er þeir gátu eigi þat gert, urðu þeir harðla reiðir ok sóttu at hestinum með vápnum ok vildu drepa hann, en hestrinn varðist með tönnum ok fótum svá rammliga, at þat var lengi nætr, at þeir gátu ekki at gert. En þat varð um síðir, at þeir kómu á hann spjótalögum ok drápu hann svá. En er þat var gert, nenntu þeir ekki at reka heim hrossin, því at þeim þótti sem þá mundi víst verða, at þeir höfðu drepit hestinn, en þeir vildu leyna ok drógu hann ofan fyrir einn klett, til þess at þat væri ætlat, at hann hefði þar ofan fyrir dottit sjálfr. Fóru þeir síðan heim ok létu sem ekki hefði í gerzt.
Nökkuru síðar fóru þeir bræðr, Jökull ok Einarr, í afrétt þá, er Þorgrímr inn prúði átti ok geldneyti hans gengu í. Þar gengu í fimm tigir uxa í flokki, er Þorgrímr átti. Þar þekktu þeir Brandkrossana ina góðu, tóku þá ok slógu við togi ok leiddu heim til Foss ok drápu af báða ok gengu til ok festu upp síðan í útibúri. Þetta var nátt eina. Höfðu þeir ok lokit þessu starfi, áðr en heimamenn stóðu upp.
Allt vissi móðir þeira þetta með þeim ok var heldr tasvíg at starfinu með þeim sonum sínum.
10. Hólmkell lýkr verð fyrir uxana.
Nú er þar til at taka, er þeir bræðr, Víglundr ok Trausti, gengu einn dag til hrossa sinna, ok er þeir kómu í afréttina til hrossanna, þá sakna þeir hestsins ok leituðu víða ok fundu hann um síðir undir einum klett stórum dauðan. Finna þeir á honum stór sár ok mörg. Hafði hann verit lagðr á hol. Þóttust þeir Víglundr vita, at þeir Fossverjar mundu gert hafa. Gengu þeir bræðr heim ok sögðu, at hestr þeira var dauðr ok Fossverjar mundu gert hafa.
Þorgrímr bað þá láta vera kyrrt. "Hafa þeir misst sinn hest áðr. Mun yðr nökkut til verða annat, ef svá ferr sem ek ætla, þótt þetta líði um."
Létu þeir þá kyrrt fyrst at sinni. Eigi löngu síðar var sagt Þorgrími, at í burtu væri uxar hans inir góðu, Brandkrossarnir, þeir sem hann hafði mest mæti á, ok þat með, at menn hugðu af mannavöldum vera. Þorgrímr gaf sér fátt um þetta, en sagði þó meiri ván, at þjófar mundi liggja úti á fjöllum, þeir sem slíku ylli. Lét hann ekki leita uxanna.
Spyrst nú þetta víða, ok þykkir mönnum þeir á Ingjaldshváli verða fyrir miklum sköðum. Þorbjörg at Fossi hefir þetta í miklum fleymingi. Hon lætr neyta slátruxanna. En er Hólmkell bóndi verðr þess varr, hvar uxarnir eru niðr komnir, er Þorgrímr bóndi átti, tekr hann einn dag hest sinn ok ríðr til Ingjaldshváls.
En er hann finnr Þorgrím bónda, segir Hólmkell honum, at hann hyggr, at þar muni niðr komnir uxar hans inir góðu hjá honum ok synir hans munu valda. "Vil ek," segir hann, "lúka verð fyrir uxana, svá mikit sem þú vilt sjálfr hafa, ef þú sækir þá eigi saksóknum."
Þorgrímr segir, at svá skyldi vera. Tók hann þá svá mikla penninga sem honum vel líkaði, ok skildu þeir Hólmkell ok Þorgrímr með mikilli vináttu.
11. Gert galdraveðr at þeim Víglundi.
Kjölvör hét kona, er bjó í Hraunskarði. Hon var fjölkunnig mjök ok at öiiu illa fallin, harðla óvinsæl við alþýðu manna. Mikil vinátta var með þeim Þorbjörgu at Fossi.
Þau mæðgin öll saman, Þorbjörg, Jökull ok Einarr, keyptu at Kjölvöru ok gáfu henni til hundrað silfrs, at hon skyldi fyrirkoma þeim bræðrum, Víglundi ok Trausta, með einhverjum gerningum, eftir því sem hon sæi ráð til, því at þeim lék in mesta öfund á þeim, en höfðu spurt, hverr kærleikr var með þeim Víglundi ok Ketilríði, en fyrirmundu þeim at njótast, sem síðan gaf raun á. En þau unnust því heitara með leyniligri ást ok fólginni elsku þeim í brjósti þegar í fyrstu, er þau váru upp vaxandi, svá at rætr elskunnar ok uppvöxtr ástarinnar, er aidri varð upprættr ór þeira hjörtum, eftir því sem náttúra er amorsins, at eldr yndisins ok iogi elskunnar brennr því heitara ok sækir því meir brjóst ok hjörtu mannanna saman sem flairi vilja þeim meina ok stærri skorður við settar þeira vandamanna, er áðr hefir ást ok elska saman fallit þeira á millum, sem nú þessara manna, Víglundar ok Ketilríðar, því at þau unnust alla ævi svá heitt, meðan þau lifðu bæði, at hvártki mátti af öðru sjá þaðan af, er þau sáust með fyrsta, ef þau skyldu eftir því gera, sem hugir þeira stóðu til.
Maðr hét Björn. Hann var heimamaðr Þorgríms prúða. Hann var sjógarpr svá mikill, at honum þótti ekki veðr ófært á sjó at fara. Kveðst hann aldri hirða um glettings báru. Hann hafði komit út með Þorgrími ok hafði þá iðju, at hann var fyrir skipum hans, en þá var fiskgangr mikill á nesinu. Aldri reri hann við fleiri menn en við þriðja mann ok hafði þó röskvan teinæring.
Þat bar til, at liðsmenn hans báðir sýktust um haustit af göldrum Kjölvarar. Váru þá allir menn at heyverkum. Þá vildi Björn róa til fiski ok biðr þá bræðr, Víglund ok Trausta, at róa með sér um daginn. Þeir gerðu svá, því at veðr var gott ok var vingott með þeim. Allt vissi Kjölvör þetta ok fór upp á hús ok veifði kofra sínum í austrætt, ok þykknaði skjótt veðrit. En er þeir kómu út á miðit, var fiskr nógr undir. Þá sá þeir, at dró upp flóka einn við austr ok landnorðr.
Víglundr mælti: "Þat þykkir mér ráð, at vér haldim at landi. Mér lízt ekki á veðr þetta."
Björn segir: "Eigi munum vér þat gera, fyrr en hlaðit er skipit."
"Þú munt," segir Víglundr, "ráða því."
Flókann dró skjótt yfir, ok fylgdi bæði vindr ok frost ok svá mikil sjóillska, at sjórinn var hvergi kyrr ok rauk sem saltkorn. Björn kvaðst þá vildu at landi halda.
Víglundr kvað betr fyrr, - "en þó skal nú ekki at telja."
Þeir róa þá Björn ok Trausti, ok gengr hvergi á fyrir þeim. Rekr þá í útsuðr til hafs. Tekr þá at fylla undir þeim skipit. Víglundr biðr Björn ausa, en Trausta stýra, en hann sezt til ára ok rær svá sterkliga, at hann nær landi við Dögurðarnes. Þar bjó þá Þorkell skinnvefja, er út kom með Bárði Snæfellsás ok var þá gamall.
En er sagt var Ketilríði, at þá hefði undan rekit ok þeir væri dauðir, þá sé á hana ómegin. En er hon raknaði við, kvað hon vísu þessa, er hon leit til sjávarins:
Eigi má ek á ægi
ógrátandi líta,
sízt er málvinir mínir
fyr marbakkann sukku.
Leiðr er mér sjóvar sorti
ok súgandi bára.
Heldr gerði mér harðan
harm í unna farmi.2
Þorkell tók vel við þeim bræðrum, ok fóru þeir heim annan dag. Varð þar fagnafundr með þeim Víglundi ok Ketilríði.
12. Skilnaðr Víglundar ok Ketilríðar.
Nú er þar til at taka, er fyrr var frá horfit, at Ketill raumr unir illa við málalyktir þær, er urðu með þeim Þorgrími inum prúða. Tók hann fast at eldast ok þótti eigi hægt til atgerða. Synir hans, Sigurðr ok Gunnlaugr, gerðust hraustir menn ok vænir, en Ingibjörg, dóttir hans, var allra kvenna fríðust.
Hákon hét maðr, víkverskr at ætt ok ríkr at penningum ok kappsamr. Hann byrjar ferð sína til Ketils af Raumaríki ok biðr dóttur hans sér til handa, en hann svaraði svá því máli: "Ek mun gifta þér dóttur mína með þeim skilmála, at þú skalt fara áðr út til Íslands, ok drep áðr Þorgrím prúða ok fær mér höfuð hans."
Hákon kvað sér ekki þykkja þetta mikils vert, ok þessu keyptu þeir. Fór Hákon til Íslands þat sumar. Hann kom skipi sínu við Fróðárós.
Þeir Fossverjar kómu til skips fyrst, Jökull ok Einarr. Tók stýrimaðr vel við þeim ok spurði þá margs. Þeir váru ok léttir af tíðendum. Spurði hann at hýbýlum, en þeir sögðu hvergi betri en at Fossi hjá föður sínum. "Eigum vit systur svá fríða ok kurteisa, at engi finnst hennar líki. Viljum vit gera, hvárt er þú vilt, einn eiga hana eða takir þú hana frillutaki. Viljum vit bjóða þér þangat til vistar með okkr."
Stýrimanni þótti þetta mjök fýsiligt. Segist hann ok þangat fara mundu ok segir þeim þá, hvert erendi hann hefir til Íslands, ok þótti þeim þat vel vera, ok bundust nú allir í þessum ráðum.
Nökkuru síðar fór stýrimaðr heim til Foss, ok var þat fjarri vilja Hólmkels bónda, en þó varð svá at vera, ok nökkuru síðar kom stýrimaðr sér í vináttu við Þorbjörgu. Gaf hann henni marga góða gripi.
Þat var einn tíma, at Hákon kom at máli við þau mæðgin. Hann spurði, hvar sú kona væri, er þeir bræðr höfðu honum af sagt. "Vilda ek sjá hana."
Þau sögðu hana vera á fóstri hjá Ólöfu at Ingjaldshváli.
Hákon bað, at hon skyldi heim fara, - "ok treysti ek því, at ek skal af yðr mæðginum fulltingi til hafa, at ek fái hennar vilja sakir várrar vináttu."
Litlu síðar kom Þorbjörg at máli við Hólmkel bónda. "Þat vil ek," segir hon, "at Ketilríðr, dóttir mín, fari heim til mín."
"Hitt þykkir mér ráð," segir bóndi, "at hon sé þar kyrr, sem hon er komin."
"Eigi skal þat vera," segir hon, "skal ek fyrr sækja hana en hon sé þar lengr ok fái þvílíkt orð af Víglundi sem á horfist. Vil ek fyrr gifta hana Hákoni, því at þat lízt mér sómaráð."
Skilja þau sitt tal at því. Þykkist Hólmkell vita, at Þorbjörg lætr sækja Ketilríði, ok vill hann heldr sækja hana sjálfr. Ríðr hann síðan til Ingjaldshváls. Var honum þar vel fagnat.
En er hann var kominn, gengr Víglundr til Ketilríðar ok mælti svá: "Hér er kominn faðir þinn. Þykkjumst ek vita, at hann ætlar at sækja þik ok flytja þik heim með sér. Mun hann ok því ráða. En þat vilda ek, Ketilríðr, at þú myndir öll okkar einkamál, því at ek veit, at ek verð þér aldri afhuga."
Ketilríðr mælti ok grét við mjök: "Fyrir löngu þóttumst ek vita, at vit mundum eigi njótast mega í náðum. Þætti mér nú betr, at vit hefðim þar færa um talat, en ekki er víst, at þú unnir mér meira en ek ann þér, þótt ek tala þar um færa en þú. En sé ek, at þetta eru ráð móður minnar. Hefi ek lítt ástir af henni haft um langa tíma, ok er þat líkast, at farnar sé gleðistundir okkrar, ef hon ræðr. En þó munda ek vel una, ef ek vissa, at þér gengi vel til, ok annathvárt munum vit njótast aldri eða munu þar ráð föður míns til koma, en þó á hann við þungt at etja, þar sem eru bræðr mínir ok móðir, því at þau vildu allt í móti mínum vilja gera, en lát þú sem sízt á þér festa."
Síðan gekk Víglundr at Ketilríði ok kyssti hana. Var auðfundit á henni ok þeim báðum, at þeim þótti mikit fyrir at skilja at því sinni, ok kvað Víglundr vísu:
Engri skal ek þó ungri
unna silki-Gunni,
enn svá at ýtar finni,
annarri en þér, svanni.
Fríð mun þú orð ok eiða
ár, þá er fyrri váru,
Hlökk, þó at spreytinn sprakki
spilli vár á milli.3
Ketilríðr gekk þá inn í bæinn at finna föður sinn. Sagði hann þegar, at hon skyldi heim með sér.
Ketilríðr kvað hann ráða skyldu, - "en gott þykkir mér hér at vera - - - segir hann, "en þó verðr nú svá vera."
Öllum þótti mikit at skilja við Ketilríði, því at hon var hugþekk hverjum manni. Riðu þau nú heim til Foss. Ok er Ketilríðr var heim komin, varð stýrimaðr harðla feginn, en Þorbjörg, móðir hennar, skipaði henni at þjóna Hákoni, en hon vildi þat með engu móti gera.
Sagði hon þetta föður sínum með gráti, en hann sagði: "Þú skalt ekki Hákoni þjóna, nema þú vilir, ok þat eina gera, sem þú vilt, ok vertu jafnan hjá mér nætr ok daga."
Hon kvaðst þat gjarna vilja. Leið svá fram nökkura stund, at hann náði aldri at tala við hana.
13. Frá knattleikum ok fyrirsát.
Nú eru teknir upp leikar á Esjutjörn, ok gengu Fossverjar fyrir gleði. Ok inn fyrsta dag, er menn kómu heim frá leik þessum, spurði Ketilríðr, hvárt ekki hefði komit frá Ingjaldshváli. Henni var sagt, at þeir hefði allir komit feðgar ok Ólöf ok Helga, dóttir hennar.
Ketilríðr bað föður sinn annan dag at fara til leiksins. Hann játar því, ok fóru þau nú öll saman um daginn, ok varð gleði góð, því at Þorgrímssynir kómu, en ekki fleiri frá Ingjaldshváli. Þeir gengu þangat á brekkuna, sem konurnar sátu. Ketilríðr stóð upp í móti þeim ok fagnar þeim blíðliga. Settust þeir niðr hjá henni, á sína hönd hvárr Ketilríði, Víglundr ok Trausti.
Þá mælti Ketilríðr: "Nú mun ek gera mér jafnkært við báða ykkr at yfirvarpi."
Ketilríðr horfði jafnan á Víglund ok mælti: "Nú mun ek lengja nafn þitt ok kalla þik Víglund inn væna, ok er hér hringr, er ek vil gefa þér, er faðir minn gaf mér í tannfé, ok hann vil ek gefa þér í nafnfesti."
Hann tók við hringnum ok dró á hönd sér. Víglundr gaf henni á mót hringinn Haraldsnaut, því at faðir hans hafði gefit honum hann. Varð þeim nú drjúgtalat. Sem þeir Fossverjar sá þetta, fekkst þeirh mikit um. Fara nú hvárirtveggju heim um kveldit.
Kom Hákon at máli við Þorbjörgu ok bað hana ekki láta dóttur sína fara til mannfunda nökkurra - "með þvílíka skapsmuni sem hon hefir".
Hon játar því, ok talar Þorbjörg við Hólmkel bónda, at hann skyldi eigi Ketilríði láta fara til nökkurra leika ok láta hana heldr sitja heima, ok svá gerði hann, ok varð Ketilríðr óglöð við þat. Faðir hennar kvaðst þá heima skyldu vera hjá henni, ef henni þætti svá betr, en hon kvaðst þat gjarna vilja.
Fóru menn nú til leika sem áðr, ok stóðu menn þar sínum megin at hvárir at leik, Fossverjar ok Þorgrímssynir.
Þat var einn tíma, at Víglundr sló knöttinn út fyrir Jökli. Jökull reiddist þá ok tók knöttinn, er hann náði, ok setti framan í andlit á Víglundi, svá at ofan hljóp brúnin. Trausti reist af skyrtu sinni ok batt upp brúnina á bróður sínum. En þá er þat var gert, váru Fossverjar heim farnir.
Þeir bræðr fóru heim, ok er þeir kómu til stofu, sat Þorgrímr á palli ok mælti svá: "Heil, systkin."
"Hvárn okkar kvenkennir þú nú, faðir?" segir Trausti.
"Mér þykkir," segir Þorgrímr, "sem þat muni kona vera, er faldinn hefir."
"Eigi er ek kona," segir Víglundr, "en vera má, at skammt sé frá."
"Hví hefndir þú þín eigi á Jökli?" segir Þorgrímr
"Þeir váru heim farnir," segir Trausti, "þá er ek hafða bundit um andlitit." Fell þar þetta skraf niðr at sinni.
Annan dag fóru þeir til leiks báðir bræðr, ok þá er minnst var ván at, sló Víglundr knettinum framan í brýn Jökli, svá at sprakk fyrir. Jökull ætlaði at slá Víglund með knattdrepunni. Víglundr hljóp undir Jökul ok færði hann niðr við klakanum, svá at Jökull lá lengi í óviti. Váru þeir þá skildir, ok fóru hvárirtveggju heim. Eigi var Jökull sjálfkrafi á bak. Var hann fluttr í fjórum skautum heim. Batnar honum bráðliga.
Váru þá teknir upp leikar at Fossi. Bjuggu þeir Þorgrímssynir sik til leika. Latti Þorgrímr þess, ok kvaðst hann þat ætla, at stór vandræði mundi af standa, en þeir fóru eigi at síðr.
En er þeir kómu í stofu at Fossi, var tekit til leiks. Alskipuð var stofan. Víglundr gengr innar at pallinum, þar sem bóndi sat ok dóttir hans. Ketilríðr fagnar vel Víglundi. Hann tók hana ór sæti ok settist þar niðr, en setti hana í kné sér. En er bóndi sá þat, þá þokaði hann um manns rúm. Settist Ketilríðr niðr í millum þeira. Tóku þau tal með sér. Þá lét bóndi fá þeim tafl, ok tefldu þau þar um daginn. Illa gazt Hákoni at því. Oft kom Hákon at því máli um vetrinn, at hann skyldi gifta honum Ketilríði, dóttur sína, en Hólmkell bóndi svarar æ inu sama ok lézt þat eigi gera mundu.
Líðr nú daginn, þat til sem þeir bræðr bjuggust heim. En er þeir váru út komnir á hlað, var Ketilríðr þar fyrir ok bað þá bræðr ekki fara heim um kveldit, - "sakir þess," segir hon, "at ek veit, at bræðr mínir sitja fyrir ykkr."
Víglundr kvaðst fara sem áðr eftir því, sem hann hafði áðr ætlat, ok svá gerðu þeir. Sína öxi hafði hvárr þeira bræðra í hendi sér. En er þeir kómu at stakkgarði einum, sá þeir, at þar váru Fossverjar tólf saman.
Þá mælti Jökull: "Þat er vel, Víglundr, at vit höfum fundizt. Skal nú launa þér fallit ok svá knatthöggit."
"Ek kann eigi at lasta," segir Víglundr.
Síðan sækja þeir at þeim bræðrum, en þeir verjast vel ok drengiliga. Eigi hafði Víglundr lengi barizt, áðr en hann varð mannsbani ok annars, en Trausti hafði drepit inn þriðja.
Þá mælti Jökull: "Nú skulum vér frá halda ok snúa öllum sökum á hendr þeim bræðrum." Ok svá gerðu þeir. Fóru þá hvárirtveggju heim.
Segir Jökull föður sínum, at Víglundr ok Trausti hefði drepit þrjá heimamenn hans, - "en vér vildum ekki á hluta þeira gera, fyrr en vér fundum þik." Hólmkell varð þá reiðr mjök við sögu þessa.
14. Ketilríðr föstnuð Hákoni.
Jökull eggjaði föður sinn á at gifta Hákoni Ketilríði, dóttur sína, ok með atgangi þeira bræðra gifti Hólmkell dóttur sína, ok lagði hon þar ekki samþykki til. Ætlaði Hákon at festast hér á Íslandi, því at hann sá, at hann kom því ekki fram at drepa Þorgrím prúða.
Spurðist þetta nú til Ingjaldshváls, ok brá Víglundi mjök við þetta. En er Hólmkell sá it sanna um fyrirsátir þeira bræðra, þá þóttist hann hafa ofgert, er hann gifti Hákoni Ketilríði. Sækja þeir nú leika sem áðr Þorgrímssynir til Foss. Kom Víglundr at máli við Ketilríði, gaf henni stór ávít, er hon var gift. En er þeir bjuggust heim um kveldit, var Hákon horfinn ok þeir Hólmkelssynir ok margir menn með þeim.
Bóndi leitaði um við Víglund: "Þat vilda ek," segir hann, "at þit færið ekki heim í kveld, því at mér þykkir eigi trúlig ferð þeira bræðra." En hann kveðst fara mundu, sem hann hefði ætlat, fyrir því.
En er þeir kómu út fyrir dyr, var Ketilríðr þar fyrir ok bað Víglund fara aðra leið.
"Ekki mun ek stórt fyrir þín orð gera," segir hann ok kvað vísu:
Trúði málmþings meiðir
marglóða þér tróða.
Hugða ek sízt, at hefði
hringlestir þik festa.
Eigi tjáðu eiðar
oss né margir kossar.
Seint er kvenna geð kanna.
Kona sleit við mik heitum.4
"Ekki þykkjumst ek þat gert hafa," segir Ketilríðr, "ok vilda ek, at þú færir hvergi."
"Eigi skal þat vera," segir Víglundr, "því at mér er meiri hugr á, at vit Hákon reyndim með okkr, en hann spenni þik, ok sjái ek þar upp á," - ok kvað vísu:
Þola mun ek eld sem aðrir,
þótt eggviðr á mik leggi,
ráð eru þunglig Þrúðar,
þann sem maðr eða annarr.
Hinn þykki mér meiri,
ef menbrennir þik spennir
iðinn axlarmeiðum
annarr en ek þik, svanni.5
15. Fall Hákonar ok Fossverja.
Síðan fóru þeir veg sinn ok allt þar til, er þeir kómu at stakkgarðinum, þar sem þeir höfðu átzt við fyrr. Þar váru Fossverjar tólf saman.
Þeir kómust upp á heyit, er í garðinum var, svá at hinir urðu ekki fyrr varir við en þeir höfðu leyst upp stórt klakatorf ok mikit. En er þeir höfðu þat gert, sá þeir þá Þorgrímssonu, ok hlupu þeir upp ok sóttu at þeim, ok varð þar inn snarpasti bardagi, ok þóttust þeir Fossverjar sjá, at þeir mundu seint geta unnit þá Þorgrímssonu, meðan þeir váru á heyinu.
Þá mælti Jökull: "Þat er nú ráð, Víglundr, at hvika eigi undan, ok höfum vér þat fyrir satt, at þú sért eigi fullröskr karlmaðr, nema þú farir ofan af heyinu, ok berjumst svá til þrautar."
Ok við áeggjan Jökuls stökk Víglundr ofan af heyinu ok svá Trausti, bróðir hans. Varð þá svipan hörð, ok fellu þá menn þeira Hákonar allir, svá at þeir stóðu uppi þrír einir Fossverjar, Jökull ok Einarr, Hákon, ok enn tveir menn ok váru þá óvígir.
Jökull mælti: "Nú skal með prúðvígi at vinna. Þeir skulu berjast Trausti ok Einarr, Víglundr ok Hákon, en ek skal sitja hjá."
Trausti var bæði sárr ok móðr. Berjast þeir Trausti ok Einarr, til þess er hvárrtveggi fellr.
Þá tóku þeir til at berjast Víglundr ok Hákon. Var Víglundr ákafliga móðr, en ekki sárr. Þeira atsókn var bæði hörð ok löng, því at Hákon var bæði sterkr ok fullhugi, en Víglundr var bæði sterkr ok vápnfimr ok ákafr, ok svá lýkr þeira viðskiptum, at Hákon fellr dauðr niðr, en Víglundr er þá mjök sárr.
Jökull sprettr þá upp. Hann var þá ómóðr ok ekki sárr. Þá snýr hann til móts við Víglund, ok taka þeir til at berjast, ok varð þeira atgangr lengi dags bæði harðr ok langr, svá at ekki mátti á millum sjá, hvárr at sigrast mátti. Þó þóttist Víglundr sjá, at honum mundi eigi endast at berjast við Jökul til þrautar sakir sára sinna ok mæði. Kastar hann þá upp skildinum ok öxinni, því at hann var jafnvígr báðum höndum. Tók hann þá inni hægri hendi skjöldinn, en inni vinstri öxina. Við því gat Jökull ekki sét, ok hjó Víglundr af honum höndina hægri í olnbogabótinni. Þá leitaði Jökull undan. Eigi gat Víglundr eftir honum farit. Greip hann þá spjót eitt, því at mörg lágu hjá honum, ok skýtr eftir Jökli. Spjótit kom á millum herða honum ok flaug út um brjóstit. Fell Jökull þá dauðr niðr, en Víglund mæddi blóðrás ok fell í óvit ok lá sem hann væri dauðr.
Þetta sá þeir tveir menn, sem eftir váru af Fossverjum. Leituðu þeir þá á bak ok riðu heim til Foss ok kómu í stofu. Sat bóndi á palli ok dóttir hans, en húsfreyja á aðra hönd. Þeir segja þá tíðendin, at Hákon var fallinn ok þeir bræðr ok sjau menn aðrir ok svá væri fallnir Þorgrímssynir.
Ok er Ketilríðr heyrði þat, fell hon í óvit, en er hon vitkaðist, mælti Þorbjörg, móðir hennar: "Nú sýnir þú lauslæti þitt," segir hon, "ok hverja ást er þú hefir haft á Víglundi. Er nú vel, er þit skuluð skilja."
Hólmkell bóndi mælti: "Hví skal svá virða fyrir henni? Svá mikit unni hon bræðrum sínum, at henni brygði eigi síðr við þat, er hon spurði þeira fall."
"Vera má þat," segir Þorbjörg, "at þat sé svá, en eigi ætlaða ek, at svá mundi verða, ok er mál at safna liði ok mönnum ok drepa Þorgrím inn prúða ok hefna sem greypiligast."
"Mun því vel ráðit?" sagði bóndi. "Þykkir mér sem hann sé saklauss af drápi þeira bræðra, en Þorgrímssynir máttu eigi meira fyrir týna en lífinu. Lá þeim þat fyrir at verja hendr sínar."
16. Ketilssynir sendir til Íslands.
Þeir Víglundr ok Trausti liggja nú í valnum. Raknar Víglundr við ok leitar at bróður sínum ok finnr, at líf er með honum. Ætlar hann at veita honum umbúð, því at hann treystist eigi að bera hann til byggða. Þá heyrði hann til íshöggagangs. Var þar þá kominn faðir þeira með sleða. Lætr hann Trausta í sleðann ok ekr honum heim til Ingjaldshváls. Víglundr reið einn saman. Lætr hann þá undir sæng sína í jarðhús eitt, ok var þar þá Ólöf fyrir ok batt sár þeira. Váru þeir þar á laun ok urðu græddir at heilu, ok lágu þeir alla tólf mánaði í sárum.
Hólmkell lét heygja sonu sína ok þá menn, sem með þeim höfðu fallit. Heita þat nú síðan Kumlahaugar. Spurðist þetta nú víða, ok þótti öllum þetta mikil tíðendi. Höfðu þat ok allir nær fyrir satt, at Þorgrímssynir væri fallnir.
Fundust þeir Hólmkell ok Þorgrímr, ok skildi ekki þetta þeira vinfengi, ok urðu á þat sáttir at leggja eigi þessi mál til laga né dóma. En er Þorbjörg vissi þat, þá sendi hon á laun til föður síns, Einars, at hann skyldi taka vígsmálit upp fyrir sonu sína ok sækja sonu Þorgríms til fullra sekta, ef þeir lifði. En þótt Einarr væri gamall, ræðst hann fyrir málit ok sótti sonu Þorgríms bónda á Þórsnessþingi til fullra sekta. Spurðist þetta heim í heruð.
Hásetar Hákonar sigldu fram um sumarit, þegar þeir váru búnir, ok kómu við Nóreg ok fundu Ketil ok segja honum allt, sem farit hafði, ok þótti honum seinliga á horfast um hefndina við Þorgrím ok sonu hans.
Synir Ketils váru þá nýkomnir ór víkingu, Gunnlaugr ok Sigurðr. Þeir váru inir frægustu menn. Gunnlaugr ofláti hafði þess heit strengt at synja engum manni fars, ef líf lægi við. Sigurðr inn spaki hafði þess heit strengt at launa aldri illu gott.
Ketill segir nú sonum sínum fall Hákonar ok biðr þá at fara til Íslands ok hefna sinnar svívirðingar ok drepa Þorgrím prúða. Þeir létu seint við því ok fóru þó sakir bænarstaðar föður síns. Ok þegar er þeir kómu í haf, rak á fyrir þeim storma ok stórviðri, ok velktust þeir úti allt til vetrnátta. Kómu þeir þá við Snæfellsnes í þoku mikilli, brutu skipit við Öndverðanes. Kómust menn allir lífs á land, en lítit nökkut af fé.
Þorgrímr spurði þat ok hverir menn á váru. Reið hann til móts við þá ok bauð þeim til sín við alla sína menn, ok þat þágu þeir ok váru þar um vetrinn. Mikit fannst Sigurði um Helgu, en þó talaði hann fátt við hana. Aldri urðu þeir varir við Þorgrímssonu.
Þat var einn tíma, er Gunnlaugr kom at máli við Sigurð, bróður sinn, ok mælti: "Skulum vit ekki leita til hefnda við Þorgrím, því at þat veit ek, at vit fám fullgott færi á honum?"
Sigurðr mælti: "Þetta er betr ótalat. Þætti mér ek þá launa illu gott, ef ek skylda þann mann drepa, er mik hefir áðr tekit af skipbroti, en gert við mik hvern hlut öðrum betr. Skylda ek heldr verja hann en vánt gera, ef því væri at skipta."
Skildu þeir sitt tal, ok kom Gunnlaugr aldri at því máli oftar við Sigurð.
Líðr nú vetrinn, ok láta þeir bræðr búa skip sitt ok vilja vera búnir at sumri til burtferðar. Töluðu þat sumir menn, at vel mundi hafa fallit á með þeim Helgu ok Sigurði, en þó kom þat eigi mjök á loft fyrir alþýðu manna.
17. Víglundr kveðr Ketilríði ok ferr útan.
Nú víkr sögunni til Eiríks jarls. Hann gerðist gamall ok dó af elli, ok tók Sigmundr, sonr hans, eignir eftir hann ok fekk enga nafnbót af Haraldi konungi, því at konungr lagði heldr þykkju á alla frændr Þorgríms sakir vináttu við Ketil. Helgi hafði kvángazt í Nóregi, ok var kona hans önduð, er hér var komit sögunni. Hann átti eina dóttur barna, er Ragnhildr hét, kvenna fríðust.
Helgi undi eigi í Nóregi ok fór til Islands ok kom í Austfjörðu seint í landnámatíma. Hann keypti land í Gautavík at Gauta þeim, er þat land hafði numit, ok bjó þar til elli.
Nú skal nefna fleiri menn til sögunnar. Steinólfr hét maðr, er bjó í Hraunsdal. Hann átti þann son, er Þorleifr hét, mikill maðr ok efniligr. Hann bað Ketilríðar, en hon vildi eigi eiga hann. Þorleifr talaði þar mikit um, at hann skyldi fá hennar, þótt hon vildi eigi þar samþykki til gefa. Mjök var Þorbjörg honum samþykk.
En er svá var komit, at Þorgrímssynir váru mjök alheilir orðnir sinna sára, spurðu þeir föður sinn, hvat hann legði til með þeim.
Hann segir: "Þat þykkir mér ráð, at þit komið ykkr í skip með þeim bræðrum, Gunnlaugi ok Sigurði, ok biðið þá fars um Íslandshaf ok segið líf ykkart við liggja, sem satt er. Þit skuluð dyljast, en Sigurðr mun halda heitstrenging sína ok flytja ykkr. Er Sigurðr góðr drengr, ok munuð þit af honum gott hljóta, enda munuð þit ok þess við þurfa, því at þar munuð þit mín gjalda." Var þetta statt gert.
Þat segja menn, at Ketilríðr væri mjök harmþrungin um vetrinn. Svaf hon oft lítit ok vakti í í saumstofu sinni um nætr.
Þá sömu nótt, er Víglundr ætlaði til skips um daginn eftir, því at þeir Ketilssynir váru þá búnir til hafs, fóru þeir til Foss ok gengu til stofu. Ketilríðr sat þar fyrir ok vakti, en þjónustukonur hennar sváfu.
Hon fagnaði vel þeim bræðrum. "Hefir nú langt verit," segir hon, "síðan er fundi vára bar saman, ok þykkir mér nú allvel," segir hon, "er þit eruð heilir ok vel til reika."
Settust þeir bræðr þá niðr hjá henni ok töluðu lengi. Sagði Víglundr henni þá alla ætlan sína.
Lætr hon vel yfir því. "Þykkir mér vel," segir hon, "þegar þér gengr vel til, hversu sem um mik ferr."
"Gifzt þú eigi, meðan ek er í burt," segir Víglundr.
"Faðir minn mun því ráða," segir Ketilríðr, "því at ek má eigi, enda vil ek ekki í móti honum gera, en vera má, at mér sé ekki hægra en þér, ef öðruvís verðr, en þó mun þat sínu fram fara."
Víglundr bað hana skera hár sitt ok þvá hár sitt. Hon gerði ok svá. En er þat var gert, mælti Víglundr: "Þat læt ek um mælt, at engi skeri hár mitt né þvái höfuð mitt önnur en þú, á meðan þú ert á lífi."
Síðan gengu þau út öll saman. Þau skildu í túninu úti. Minntist Víglundr við Ketilríði, en hon grét sárliga. Var þá auðfundit, at þeim þótti mikit fyrir at skilja, en þó varð svá at vera. Gekk hon þá inn í stofu sína, en þeir fóru veg sinn.
Þá kvað Víglundr vísu, áðr en þau Ketilríðr skildu:
Mær, nem þú mínar vísur,
munnfögr, ef þú vilt kunna,
Þær munu þér at gamni,
þorn-Grund, koma stundum.
En ef ítrust verðr úti
eygarðs litin Freyja,
þá muntu mín, in mjóva,
minnast hverju sinni.6
En er þeir váru komnir skammt ór garði, þá kvað Víglundr aðra vísu:
Stóðum tvau í túni.
Tók Hlín um mik sínum
höndum, haukligt kvendi,
hárfögr ok grét sáran.
Títt flugu tár af tróðu.
Til segir harmr um vilja.
Strauk drifhvítum dúki
drós um hvarminn ljósa.7
Litlu síðar, er Ketilríðr kom í stofu sína, kom Hólmkell bóndi þar ok sá dóttur sína grátna mjök. Hann spyrr, hví henni yrði svá ósvefnsamt. Hon svarar ok kvað vísu:
Skammt leidda ek skýran
skrauta-Njörð ór garði.
Þó fylgdi hugr minn honum
hvers kyns konar lengra.
Munda ek leitt hafa lengra,
ef land fyrir lægi væri
ok Ægismarr yrði
allr at grænum velli.8
Síðan mælti Ketilríðr ok svaraði föður sínum: "Mér kemr í hug fall bræðra minna."
"Vildir þú láta hefna þeira?" segir hann.
"Þat skyldi prófast, ef ek væra svá karlmaðr ok mikils ráðandi sem nú er ek kona."
Bóndi segir: "Vit þat fyrir satt, dóttir, at ek hefi þat fyrir þína skuld gert at ganga ekki at þeim bræðrum, því at ek veit, at þeir lifa, ok dylst þú ekki fyrir mér, á hvárn máta er þú vilt vera láta, því at ek skal, þegar ek get, drepa þá, ef þat er þinn vili."
Hon svaraði þá: "At því síðr skyldu þeir drepnir, ef ek skylda ráða, at hvárrgi skyldi hafa verit sekr gerr, ef ek skylda ráða, ok svá penninga til gefa þeim til farareyris, ef ek ætta, ok svá skylda ek engan mann eiga nema Víglund, ef ek skylda kjósa."
Hólmkell stóð þá upp ok gekk út ok tók hest sinn ok reið eftir þeim bræðrum.
En er þeir sá hann, þá mælti Trausti: "Þar ríðr Hólmkell ok er einn saman, ok er eitt til, ef þú vilt fá Ketilríðar, ok er þat þó eigi gott, at drepa Hólmkel, en taka Ketilríði."
Víglundr segir: "Þó at þat væri á baugi, at ek sæi aldri Ketilríði heðan af, þá vilda ek þat þó heldr en gera Hólmkeli nökkut mein, ok lítt mynda ek honum þá dyggð, er hann hefir mér veitta, slíka harma sem hann ætti mér at launa, enda mun Ketilríði nóga harma bera, þó at eigi sé drepinn faðir hennar, sá sem henni vildi allt gott."
"Svá er ok bezt", segir Trausti.
"Nú skulum vit", segir Víglundr, "ríða í túnit fyrir hann. Er honum þat sæmdarauki."
Ok svá gerðu þeir. Ok ríðr Hólmkell fram um þá ok snýr síðan heim aftr. Þeir bræðr fara nú aftr á götuna ok sjá þar fé ok gullhrmg með rúnakefli. Þar eru ristin á öll orð þeira Ketiiríðar ok Hólmkels ok þat með, at þetta fé gefr hún Víglundi.
18. Sætt máli Ketils o& Þorgríms prúða.
Síðan fóru þeir til skips, ok váru þeir Gunnlaugr til hafs búnir, ok stóð vindr af landi. Víglundr kallar út á skipit ok spyrr, hvárt Gunnlaugr væri á skipinu eða hvárt hann vildi veita honum far um Íslandshaf. En hann spyrr, hverir þeir væri. Annarr nefndist Vandráðr, en annarr Torráðr. Gunnlaugr spyrr, hvat þá dragi til útanferðar, en þeir segja líf sitt við liggja. Hann bað þá ganga út á skipit, ok svá gerðu þeir. Draga þeir síðan segl sín, ok sigla þeir í haf.
En er þeir höfðu siglt um stund, spyrr Gunnlaugr inn mikla mann, hví hann nefndist Vandráðr.
"Því nefndist ek Vandráðr," segir hann, "at þar eru nóg til vandræði mín, en ek heiti Víglundr, en bróðir minn Trausti. Erum vit synir Þorgríms prúða."
Þá þagnar Gunnlaugr ok mælti síðan: "Hvat er nú til ráða, Sigurðr bróðir," segir hann, "því at nú er ór vöndu at ráða, því at ek veit, at Ketill, faðir okkarr, mun láta drepa þá, þegar þeir koma til Nóregs?"
Sigurðr segir: "Ekki spurðir þú mik þessa, þá er þú tókt við þeim, en þekkta ek Víglund af Helgu, systur sinni, er ek sá hann. Þykkir mér þér vera sjálfrátt, at Ketill, faðir minn, hafi ekki meira vald á þeim en þú vilt. Mættir þú ok svá helzt launa þeim fyrir þat, er Þorgrímr hefir vel til okkar gert."
"Þetta er vel mælt", segir Gunnlaugr, "ok gerum svá."
Þeir fá nú góða byri ok kómu við Nóreg ok fara heim í Raumsdal. Var Ketill ekki heima. En er hann kom heim, váru synir hans í stofu, ok sátu Þorgrímssynir í millum þeira. Þeir váru saman fjórir ok tuttugu. Ekki heilsa þeir föður sínum. Settist hann í hásæti sitt. Hann þekkti þar sonu sína, en ekki þá Þorgrímssonu. Hann spurði, hví þeir heilsuðu honum ekki eða hverir þeir væri inir ókunnu menn.
Sigurðr mælti: "Annarr heitir Víglundr, en annarr Trausti, synir Þorgríms prúða."
Ketill mælti: "Standið upp, allir mínir menn, ok takið þá. Vilda ek, at svá væri hér kominn Þorgrímr inn prúði, ok skyldu þeir svá allir fara."
Sigurðr spaki svarar: "Mikill er þá munr várr Þorgríms prúða, en hann tók okkr bræðr af skipbroti ok gerði við okkr hvern hlut öðrum betr, en hann átti alls kost við okkr, en nú viltu drepa sonu hans saklausa. Munum vér kompánar verða yðr skeinuhættir, áðr en Þorgrímssynir eru drepnir, því at eitt skal yfir oss ganga alla saman."
Ketill segir, at ófært sé at berjast við sonu sína. Rennr honum þá reiði.
Sigurðr mælti: "Þá vil ek þat til leggja, at Gunnlaugr, bróðir minn, geri um öll málin, því at hann er reyndr at réttdæmi."
Ketill segir: "Þat mun verða at vera, heldr en vér feðgar deilim illdeilum." Varð þetta statt gert.
Gunnlaugr mælti: "Þat er þá mín gerð, at Þorgrímr skal eiga sjálfr konuna. Svá skal hon hafa fyrirgert öllum arfi eftir Þóri jarl, föður sinn. Skal faðir minn at réttu taka arf eftir hann, en faðir minn skal gifta Ingibjörgu, dóttur sína, Trausta Þorgrímssyni, en Sigurðr spaki skal eiga Helgu Þorgrímsdóttur. Læt ek þessa mína gerð standa."
Öllum þótti þetta vel gert ok vitrliga. Undi Ketill vel við, þar sem þá var komit. Sátu þeir þar um vetrinn í góðu yfirlæti. Fekk Trausti Ingibjargar. En at sumri fóru þeir í hernað allir fóstbræðr. Váru þeir inir frægustu menn, ok bar þó Víglundr langt af þeim öllum. Váru þeir þrjá vetr ina næstu í þessum hernaði. Var Víglundr þó aldri með meira gleðibragði þá en fyrr, því at honum gekk Ketilríðr aldri ór hug.
19. Ketilríðr föstnuð Þórði í Gautavík.
Nú er þar til máls at taka, sem Hólmkell bóndi sat heima at Fossi.
Þat var einn dag, er hann reið til Ingjaldshváls, ok vissi engi maðr tal þeira Þorgríms. Eftir þat fór Hólmkell heim. Þorleifr Steinólfsson helt enn á bónorðinu við Ketilríði, en hon tók ekki fljótt. Litlu síðar sendi Þorgrírnr heiman menn sína þrjá, ok váru þeir í burtu þrjár vikur ok kómu heim síðan, ok vissu engir, hvert þeira erendi var.
Þat bar til tíðenda einn dag at Fossi, at þar kómu þrjátigi menn. Hólmkell spyrr foringja þeira at nafni, en hann kvaðst Þórðr heita ok eiga heima í Austfjörðum, en kvað þat erendi sitt at biðja Ketilríðar. Bóndi veik til dóttur sinnar. Varð hon þá spurð at, ok tók hon þessu fjarri ok þótti vera maðrinn gamall, en kvaðst engan hug hafa á at giftast. Þorbjörg fýsti mjök, at kaupit skyldi fram ganga, ok þær urðu málalyktir, at Hólmkell gifti konuna Þórði, hvárt henni var ljúft eða leitt, ok fór hon þangat með Þórði. Skyldi brúðhlaupit vera í Austfjörðum. Linna þau eigi fyrr en heima. Tók Ketilríðr þar við öllum ráðum. Þó sá menn aldri gleðimót á henni. Eigi gerði Þórðr brúðhlaup til hennar. Í einni sæng lágu þau bæði saman. Eitt sparlak var þar fyrir. Leið svá fram langar stundir.
Þorleifr undi illa við, er Ketilríðr var gift, en þótti ekki hægt til atgerða, er hon var svá langt í burtu.
Þórðr gerði alla hluti vel til Ketilríðar, ok gagnaðist henni þat ekki fyrir þeiri ást, er hon hafði á Víglundi, því at hon bar logandi ástareld sér í brjósti fyrir hans skuld.
20. Vetrvist þeira Víglundar í Gautavík.
Víglundr ok þeir fóstbræðr allir kómu þetta sumar ór hernaði. Tók Ketill vel við þeim. Einn dag, er þeir váru kallaðir til höfuðþváttar, þá svarar Víglundr: "Engan höfuðþvátt mun ek hafa, ok engan hefi ek haft, síðan vit Ketilríðr skildum." Hann kvað þá vísu:
Laugauðig strauk lauðri
líneik um skör mína.
Því er mér enn til annars
óbrátt höfuðþváttar.
Öllungis skal engi
auði glæst it næsta
ein á aldri mínum
asklaugar mér vaska.9
Lét Víglundr ekki vaska sér. Sátu þeir um kyrrt þann vetr. En at sumri bjuggust þeir til Íslands á sínu skipi hvárir, ok sigldu þeir í haf, ok skildu þeir í hafi, ok kómu Ketilssynir í Hvítá ok fóru vistum til Ingjaldshváls, segja Þorgrími af sættum þeira Ketils ok svá, at sona hans væri út ván. Gladdist Þorgrímr við þetta allt saman.
Þeir Víglundr sigldu, þar til er þeir sá Snæfellsjökul. Þá kvað Víglundr vísu:
Sá ek á fjall, þat er Fjötra
framlunduðust sitr undir.
Þó renn ek til hennar
hugrakkr vinaraugum.
Þá brekku kveð ek mér þekka,
Þrúðr er þar sitr hjá prúðri
hlaðs, en hlíðir aðrar
hugþekkri mér nökkut.10
Enn kvað hann:
Ljóst er út at líta,
laukareið, yfir heiði.
Sól gengr síð und múla.
Slíkt langar mik þangat.
Fjöll eru mér þekk af þellu.
Því er ek hljóðr, valin tróða.
Víf á ek vænst at leyfa,
valgrund, er þar sitr undir.11
Þar næst kom vindr ofan af nesinu svá mikill, at þá rak á haf út, ok kom þá at vestanveðr, ok gerði veðráttu harða, ok stóðu menn jafnan í austri. Þat var einn dag, at Víglundr sat á bunka. Var þá veðr allhvasst. Hann kvað þá vísu:
Ketilríðr bað ei kvíða
karlmann í för snjallri
ungan, þótt öldur gangi
jafnhátt skeiðar stafni.
Enn er á orð at minnast,
verum hraustir nú, Trausti,
verð ek af harmi hörðum
hríðlyndr, Ketilríðar.12
"Mikit er nú um", segir Trausti, "er þú nefnir hana við niðrlag ok upphaf í vísu þinni."
"Þykkir þér svá, frændi?" segir Víglundr.
Þeir váru úti sex tigi daga, tóku land með nauðum í Austfjörðum í Gautavík.
Víglundr mælti þá: "Þat þykkir mér ráð, bróðir, því at vit eigum sökótt, at þú nefnist Hrafn, en ek Örn."
Bóndi ór Gautavík kom til skips. Stýrimenn tóku vel við honum ok buðu honum at taka þat af varningi, er hann vildi.
Bóndi segist eiga konu unga. "Skal hon koma til skips ok taka af varningi ykkrum slíkt, er hon vill."
Reið bóndi nú heim, en húsfreyja kom um morguninn. Þekkti hon þegar Víglund, er hon sá hann, ok gaf sér fátt at, en Víglundi brá mjök við, er hann þekkti hana. Tók hon slíkt af varningi, er hon vildi. Var henni allt til reiðu.
Bóndi hafði boðit heim stýrimönnum, ok er þeir kómu heim, gekk bóndi ok húsfreyja í móti þeim. Þá skriðnuðu bónda fætr, því at hann var stirðr af elli.
Húsfreyja mælti ok þó heldr lágt: "Illt er at eiga gamlan mann."
"Þar var ok sleipt næsta", kvað bóndi.
Váru þeir síðan inn leiddir með mikilli sæmd. Ekki ætlaði Víglundr, at Ketilríðr mundi kenna hann. Þá kvað Ketilríðr vísu:
Kenni ek Víglund vænan
Vánar elds at kveldi.
Firn er, at fund minn girnist
flausta meiðr ok Trausti.
Gift er gullhlaðs þófta
grannvaxin nú manni.
Ei mun eldri finnast
annarr þeim í heimi.13
Nú sátu þeir þar um vetrinn, ok var Víglundr harðla óglaðr, en Trausti var inn kátasti, ok bóndi var inn kátasti ok veitti þeim með blíðu.
Svá er sagt, at Ketilríðr hafi haft hinnu fyrir andliti sér ok hafi eigi viljat, at Víglundr hafi þekkt sik, ok þat, at Víglundr hafi eigi verit ráðinn í því at þekkja hana.
21. Af ógleði Víglundar.
Þat var einn dag, er Ketilríðr var úti stödd. Henni var þá varmt mjök. Hon hafði sprett hinnunni frá andliti sér. Víglundr gekk út í því ok sá gerla ásjónu hennar. Honum brá mjök við þetta ok setti rauðan sem blóð.
Hann gekk þá inn í stofu, ok var Trausti þar fyrir ok spyrr, hvat honum væri eða hvat hann hafi þess sét, at honum brygði svá við. Víglundr kvað vísu:
Leit ek aldrigi auga,
ormasetrs, til betra,
ek lýg at þér eigi,
auðar Bil sízt vit skildum.
Þess skal ek háls frá herðum,
hart bíðk af þeim, sníða,
angr hlaut ek auðs af spöngu,
args karls, er þá faðmar.14
Aldri hafði Ketilríðr hinnu fyrir andliti sér þaðan frá, er hon vissi, at Víglundr kenndi hana.
Trausti segir: "Þat er it mesta óráð at gera bónda nökkut mein, svá vel sem hann hefir gert til okkar, ok mundi okkr þat til ógæfu verða, ef þú dræpir bónda hennar saklausan, ok leið þik þar frá," - ok kvað vísu:
Þit munuð, brenndra bauga
brjótr, aldrigi njótast,
ef þú gæðingi góðum
grandar Fáfnis landa.
Áhlaup munu eigi
einhlít vera rítar.
Taka skulum rétt til ráða
raunfróðligra, bróðir.15
Líðr nú á kveldit, ok fara menn til náða. Um nóttina stóð Víglundr upp ok gengr til sængr þeirar, er þau Ketilríðr ok bóndi sváfu í. Ljós var upp dregit í skálanum, svá at sjá mátti allt it efra, en dimmt var it neðra. Hann hleypti upp fortjaldinu. Sér hann, at Ketilríðr horfir til þils, en bóndi horfir fram at stokki ok hefir lagt höfuðit fram á stokkinn sem bezt undir höggit. Þá ætlaði Víglundr at bregða sverðinu, ok í því kom Trausti at ok mælti: "Varast þú", segir Trausti, "ok ger ekki þat fordæðuverk at drepa sofandi mann. Lát engan á þér finna, at þú hafir hug á konu þessi, ok ber þik sem karlmannligast." Þá kvað Trausti vísu:
Mundu mey þá, er grandar,
minn vinr, gleði þinni.
Líttu hér, fremdar flýtir,
feginn hvat gerir segja:
Skalattu, skrautlig silkis
skorð þó at þér hafi orðit
ein at yndis tjóni,
uppskátt um þat láta.16
Þá sefaðist Víglundr. En þat undraðist hann, at svá var í millum þeira langt í sænginni. Gengu þeir bræðr þá til sængr sinnar, ok svaf Víglundr lítit þá nótt.
Um morguninn eftir var Víglundr allókátr, en bóndi allkátr ok spyrr Víglund, hvat honum væri at ógleði. Víglundr kvað þá vísu, er allir ætluðu Örn heita:
Mik hefir mundar jökla
mjallhvít numit allan,
strangr er í storma bingi
straumr, mik kona flaumi.
Aldri gengr in unga,
eik þótt við mik leiki,
fljóð, hygg ek, at kvöl kunni,
kona þín ór hug mínum.17
"Vera má, at svá sé", segir bóndi. "Þykkir mér nú ráð, at vit skemmtim okkr ok teflim."
Ok svá gerðu þeir. Lítt gáði Örn at taflinu fyrir hug þeim, er hann hafði á húsfreyju, svá at honum var komit at máti. Ok í því kom húsfreyja í stofuna, ok sá á taflit ok kvað þenna vísuhelming:
Þoka mundir þú, Þundar,
þinni töflu, inn gjöfli,
ráð eru tjalda tróðu,
teitr at öðrum reiti.18
Bóndi leit til hennar ok kvað:
Enn er mótsnúin manni
menlín í dag sínum.
Einskis má nema elli
auð-Baldr frá þér gjalda.19
Örn tefldi þat, er til var lagt, ok var þá jafntefli. Fátt töluðust þau við húsfreyja ok Örn.
Þat var einn tíma, er þau fundust úti tvau ein, Víglundr ok Ketilríðr. Þau töluðust við nökkut ok þó ekki lengi, ok kvað Víglundr vísu þessa, er þau skildu talit:
Svá lízt mér, in mjóva,
maðr þinn, in brúnfagra,
sem fáneytr fljóti
ferjubátr með skerjum.
En þá er sé þik sjálfa
strangvaxna fram ganga,
er sem skrautlig skríði
skeið yfir máva heiði.20
Síðan skildu þau tal sitt, ok gekk Ketilríðr inn, en Örn gengr þá til tals við bónda. Var hann þá glaðr við stýrimann. Örn kvað vísu:
Haltu vörð á vænni,
vinr minn, konu þinni.
Láttu eigi Gná geira
ganga mér at angri.
Eigi veit, ef úti
oft finnumst Bil tvinna,
Hlökk at hvárum okkrum
heimilari verðr seima.21
Ok enn kvað hann þessa aðra:
Vilda ek verða aldri,
víglundr, at því fundinn,
at vera svá tamr við tróðu,
at takik manns konu annars,
nema at mér í myrkri
mannligr kæmi svanni,
þat tek ek undan eiði,
at ei til hennar þreifi.22
Bóndi segir vel dugi, þó at hon sæi fyrir. Skildu þeir sína ræðu. Hvern hlut gerði bóndi öðrum betr til stýrimanns, en þat gagnaðist honum ekki. Var hann óglaðr maðr, svá at hann kvað aldri gleðiorð, en þetta þótti bróður hans, Trausta, svá mikit mein ok talaði oft um fyrir honum, at hann skyldi af hyggja ok fá sér aðra konu.
En Örn segir, at þat mundi ekki verða. "Mun ek því engri slíkt unna, enda mun ek ok ekki því fram fara," - ok kvað þá vísu:
Ann ek, þótt úthallt renni
eikikjölr inn fölvi,
muna þér minn hagr þykkja
mannligr, konu annars.
Eigi kann ek, ef önnur
jafnblíð verðr mér síðan,
vindr rak knörr ór klandri,
kvinna nökkuru sinni.23
"Svá má vera", segir Hrafn.
Gengu þeir þá til stofu. Sat bóndi þar fyrir ok húsfreyja í knjám honum. Helt bóndi um hana miðja. Sá Örn, at henni var ekki mikit um þat. Fór hon ór knjám honum ok settist í bekkinn ok grét. Örn gekk þangat ok settist niðr hjá henni, ok töluðust við hljótt. Hann kvað þá vísu:
Svá vilda ek þik sjaldan,
svinn brúðr, koma at finna,
hörvi glæst, at hristi
hrumr maðr at þér krumur.
Heldr vilda ek halda,
Hlín, at vilja mínum,
lýsigrund í landi,
liðar elds, um þik miðja.24
"Eigi er þat víst", segir húsfreyja, "at þat muni svá verða." Stendr hon þá upp ok gengr í burt.
En bóndi var þá allkátr ok mælti: "Þat vil ek nú, Örn", segir bóndi, "at þú hugsir um bú mitt ok annat þat, er mik varðar, á meðan ek er í burtu, því at ek hefi ætlat mér heimanferð, ok mun ek skemmst í burtu mánuð. Treysti ek þér bezt til alls þess, er mik varðar mestu." En Örn gefr sér fátt um.
22. Víglundr fekk Ketilríðar.
Síðan fór bóndi heiman við inn fimmtánda mann. Örn talar þá við bróður sinn: "Þat þykkir mér ráð," segir hann, "at vit ríðim heiman ok sém eigi heima, á meðan bóndi er í burtu, því at þat mun elligar ætlat, at ek fífli konu hans, ok er þá mikill mannamunr okkar bónda."
Riðu þeir nú heiman ok váru hjá kaupunautum sínum, þar til er bóndi kom heim í nefndan tíma, ok var nú heldr fjölmennari en áðr. Þar var í för Þorgrímr inn prúði ok Ólöf, kona hans, ok Helga, dóttir hans, ok Sigurðr spaki ok Gunnlaugr, bróðir hans, Hólmkell bóndi frá Fossi. Váru þeir saman fimm tiglr. Þá kómu ok heim stýrimennirnir. Ketilríðr hafði við búizt eftir því, sem bóndi hafði henni fyrir sagt. Ætlaði hann nú at veita brúðhlaup sitt.
En er þeir sátu í stofu allir, stóð bóndi upp ok mælti: "Svá er mál með vexti, Örn stýrimaðr, at þú hefir verit hér í vetr ok þit báðir bræðr, ok veit ek, at þú heitir Víglundr, en bróðir þinn Trausti, ok eruð þit synir Þorgríms prúða, ok eigi síðr vissa ek, hvern hug er þú hafðir á Ketilríði. Hefi ek þér margar skapraunir gervar, ok hefir þú þær allar vel borit. En þó hefir bróðir þinn því ollat, at þú hefir þik í engi óhæfu haft eða gert, en ávallt átta ek meira undir mér. Nú skal ek ekki leyna þik lengr, at ek heiti Helgi, ok er ek sonr Eiríks jarls, en föðurbróðir þinn. Bað ek því Ketilríðar, at ek vilda geyma hana þér til handa, ok er hon óspillt af mér. Hefir Ketilríðr allt þat vel borit ok kvenliga. Var hon þess alls duld af mér ok öðrum. Höfum vit ok aldri undir einum klæðum legit, því at rekkjustokkr tekr upp á millum rúma okkarra, þó at vit höfum haft eitt áklæði. Ætla ek, at henni hafi þat engi raun verit né skrift, þó at hon kenni engan mann, á meðan þú lifir. Er þetta allt ráð Hólmkels bónda, ok þykkir mér nú ráð, at þú sættist við Hólmkel bónda, en biðir síðan dóttur hans. Mun hann láta þik ná sættum, miklu hefir honum betr farit ok prýðiligar í yðrum viðskiptum."
Víglundr gengr þá at Hólmkeli bónda ok leggr höfuð sitt í kné honum ok biðr hann gera af slíkt, er hann vill.
En hann svaraði á þá lund: "Á þínum hálsi mun þat vera bezt komit, því at svá mun Ketilríði minni bezt líka, ok skulum vit at vissu sættast."
Var nú svá, at Hólmkell gifti Ketilríði, dóttur sína, Víglundi, en Þorgrímr Sigurði spaka Helgu, dóttur sína, en Helgi Gunnlaugi ofláta Ragnhildi, dóttur sína, ok var nú setit at þessum brúðhlaupum öllum í senn. Síðan fór hverr heim til síns heimilis.
Undu þau Víglundr ok Ketilríðr nú allvel sínu ráði ok bjuggu at Fossi eftir Hólmkel bónda, föður Ketilríðar, en Gunnlaugr ofláti ok Sigurðr, bróðir hans, fóru útan ok staðfestust í Nóregi, en Trausti at Ingjaldshváli eftir Þorgrím bónda, föður sinn, ok lýkur hér þessi sögu.
At henni má þykkja mikit gaman.
Geymi guð oss alla saman.
Lyktist svá endir,
at vér sérn allir guði sendir.
Sá þessar sögur girnist segja,
hann þarf ekki löngum þegja.
Vér köstum allir kvölum ok mæði,
ef kappar girnast ágætt æði,
sögur ok menntir ok signuð fræði
ok síðan eftir sannleiks gæði.
Hafi þeir þökk, er hlýddu,
þeir, er söguna þýddu,
ok Þorgeirr, er letrit skráði.
Sjálfr guð ok Máría þá alla náði.
Þrír feðgar hafa skrifat bók þessa, ok biðið til guðs fyrir þeim öllum. Amen.
Athugasemdir og skýringar:
1) Eg veit, að hinn ríki maður kveður (syngur) glaður bétur en aðrir menn. Sá hljómur mun valda mér sorg hér í heimi. Enginn (annar) fríður maður er til, sem eg vil líta við. Eg vann einum manni eiða. Eg elska heitt þann svipbjarta mann.
2) Eigi má eg líta ógrátandi á hafið, síðan vinir mínir sukku í djúpið. Mér er hvimleiður sjávarsortinn og hin sogandi bylgja. Brjóst mitt var gripið þungum harmi.
3) Eg skal þó unna engri ungri mey annarri en þér, kona, svo að menn viti til. Mun þú, fríða mær, jafnan orð þau og eiða, er við höfum fyrrum bundið, þó að hin stórlynda kona (móðir þín) spilli á milli okkar.
4) Eg trúði þér, kona. Eg hugði sízt, að maðurinn hefði fastnað þig. Eigi dugðu oss eiðar eða margir kossar. Seint verður hugur kvenna fullkannaður. Kona rifti heitum sínum við mig.
5) Eg mun þola þann eld sem aðrir menn, þátt einhver, einn maður eða annar, verði til að leggja hann á mig. Ráð konunnar eru þung í minn garð. Hinn kosturinn þykir mér stórum verri, ef einhver maður annar en eg vejur þig tiðum i örmum sér, kona.
6) Munnfagra mær, nem þú vísur mínar, ef þú vilt kunna þær. Þær munu stundum verða þér tíl gamans, kona. En ef hin íturvaxna kona verður litin úti, þá muntu, hin granna mær, minnast min í hvert sinn.
7) Við stóðum tvö í túninu. Hin glæsilega, hárprúða kona vafði mig örmum og grét sáran. Tárin hrundu títt af hvörmum hennar. Harmurinn segir til um vilja hennar. Mærin strauk um ljósan hvarm með drifhvítum dúki.
8) Eg leiddi hinn vitra, skrautbúna mann skammt úr garði. Þó fylgdi hugur minn honum lengra, hvert sem hann fór. Eg mundi hafa fylgt honum lengra, ef land hefði verið í stað sjávar og allt hafið væri orðið að grænni grund.
9) Konan, sem var auðug af laugarvatni, strauk sápulöðrinu um höfuð mitt. Því er mér enn ekki brátt til annars höfuðþvottar. Alls engin auði glæst kona skal verða næst til þess á ævi minni að lauga höfuð mitt.
10) Eg sé fjallið, sem hin hugdjarfa kona býr undir. Þó renni eg hugrakkur vinaraugum til hennar. Þá kæru, fögru brekku, sem konan býr hjá, tel eg mér nokkru hugþekkari en aðrar hlíðar.
11) Bjart er að líta út yfir heiðina, kona. Sólin gengur seint undir múlann. Sannarlega langar mig þangað. Fjöllin eru mér kær af návist hennar. Þess vegna er eg hljóður, ágæta kona. Eg syng lof hinni ágætustu konu, er býr undir þeim.
12) Ketilríður bað ungan karlmann í frækilegri för eigi kvíða, þótt öldurnar gangi jafnhátt stafni skipsins, Enn ber að minnast á orð Ketilríðar. Verum nú hraustir, Trausti. Eg verð stygglyndur af þungum harmi.
13) Eg þekki Víglund hinn væna, gulli gæddan, í kveld. Furðulegt er, að sæfarinn og Trausti girnast fund minn. Hin grannvaxna kona er nú manni gift. Eldri maður en hann mun ekki finnast í víðri veröld.
14) Eg leit aldrei augum betri sýn, síðan við Ketilríður skildum. Eg lýg eigi að þér. Eg skal sníða háls frá herðum á þeim arga karli, er faðmar hana. Eg er hart leikinn af þeim manni. Konan varð mér að angri.
15) Þið munuð, Víglundur, aldrei fá að njótast, ef þú vinnur hinum góða, örláta manni grand. Áhlaup með vopnum munu eigi vera einhlít. Við skulum, bróðir, taka til viturlegra ráða.
16) Mundu, vinur minn, mey þá, sem sviptir þíg gleði þinni. Líttu á, hrausti maður, hvað eg vil feginn segia þér: Þú skalt ekki gera það uppskátt, þó að ein skrautbúin kona hafi orðið þér að yndistjóni.
17) Konan með silfurglitrandi armhringa hefir svipt mig allri gleði minni. Strangur er straumur á stormæstu hafi. Aldrei líður hin unga kona þín úr huga mínum, þótt meyjar leiki viö mig. Eg hygg einnig, að konan þekki hugarkvöl.
18) Þú skyldir, hermaður, þoka töflu þinni ótrauður á annan reit. Það eru ráð konunnar.
19) Enn í dag er konan mótsnúin manni sínum. Hann á þó einskis að gjalda hjá þér nema ellinnar.
20) Svo lizt mér maður þinn, mjóvaxna, brúnfagra kona, sem fánýtur ferjubátur fljóti meðal skerja. En er eg sé þig sjálfa ganga fram beinvaxna, er sem skrautlegt skip bruni yfir sjóinn.
21) Hafðu gætur á hinni fögru konu þinni, vinur minn. Láttu hana eigi valda mér hugarangri. Eigi er að vita, ef við kona þín finnumst oft úti, hvorum okkar hún verður heimilari.
22) Eg vildi aldrei verða staðinn að því, hermaður, að vera svo kvenhneigður, að eg taki annars manns konu, nema eí ástleitinn svanni kæmi að mér í myrkri, þá vil eg ekki ábyrgjast, að eg snerti ekki við henni.
23) Eg elska annars manns konu, þótt hið ljósleita eikarskip mitt bruni út héðan til hafs. Þér mun ekki þykja ástæður mínar mannlegar. Eigi er mér sjálfrátt, ef önnur kona verður mér síðan nokkuru sinni jafnkær. Byrinn bar skip mitt úr hættunni.
24) Svona vildi eg, vitra brúður, líni skrýdd, sjaldan finna þig, að hið hruma gamalmenni hristi að þér bognar hendur. Heldur vildi eg, gullhringa dís, halda um þig miðja hér í landi að ósk minni, bjarta kona.