Sögubrot ok þættir viðkomandi Danmerkr sögu. Fyrsta brot

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Fornmanna Sögur

Eptir gömlum handritum

Ellefta bindi.

Útgefnar að tilhlutun hins

Norræna Fornfræða Félags

Kaupmannahöfn 1828

Sögubrot ok þættir viðkomandi Danmerkr sögu

Fyrsta brot.

1. Svá er sagt, at Arnúlfus hét einn heilagr maðr, hann var fyrst jarl á Saxlandi, enn síðan erkibiskup. Hans son var Angenses hertogi á Frakklandi, hann átti Beggam Pippínsdóttur: Pippín hét þeirra son. Hans son var Karlamagnús keisari. Karlamagnús var konúngr yfir Frakklandi fjögr ár hins fjórða tigar; enn síðan var hann keisari 12 ár. Á hans dögum voru þeir stólkonúngar, Mikkael, Nízofórus ok Leo. Karlamagnús átti Hildigarðen drotníngu; þeirra son var Hlöðver, er ríki tók eptir föður sinn, ok var keisari 7 ár ok 20. Hann lék aldri né hló. Á þeim tíma er Karlamagnús ríkti, var sá konúngr, er Góðefríðus hét, hann drap Hrærek Frísahöfðíngja, ok skattgildi Frísi; síðan fór Karlamagnús mót Góðefríðó; þá var Góðefríus drepinn af sjálfs síns liði, en Hemíngr bróðir hans tekinn til konúngs, ok hélt hann fram liði til móts við Karlamagnús konúng, þar til þeir fundust við á, þá er Egðera heitir, þar sættust þeir; en Hemíngr andaðist vetri síðar.

Þá gerðust konúngar á Jótlandi Sigröðr frændi Góðefríðí, en annar hét Hríngr. Þeir drógu lið at sér báðir, ok áttu mikla orrostu, ok lauk svá, at hvártveggi féll. Í þeirri orrostu féllu 10 þúsundir ok 8 hundrut ok 60 manna. Þá tók konúngdóm sá maðr, er Hárekr hét. Hann var 5 vetr konungr, áðr hann barðist við Reinfríðum, son Góðofríði. Í þeirri orrostu hét Hárekr því til sigrs sér, ef hann kæmist or þeirri orrostu, at taka skírn með öllu skuldaliði sínu. Í þeim bardaga fékk hann sigr, ok fór litlu síðar með konu sína ok Hárek bróður sinn ok mikit Danalið til móts við Hlöðvi konúng, son Karlamagnúss, er þá var keisari; var Hárekr þá skírðr ok hans menn í Meginzuborg á dögum Paskalis páfa. Fór þá Hárekr aptr í Danmörk, ok með honum Ansgaríus biskup, ok skírði hann þar mart manna. Hárekr varð sóttdauðr, en Hárekr frænði hans tók konúngdóm, ok réð fyrir Jótlandi, þar til at Guttormr móðurbróðir hans barðist við hann; þá var liðit frá hollgan várs herra Jesú kristí 8 hundruð ára ok 60 ok 3 ár. Í þeirri sókn féllu þeir báðir, ok allt konúngakyn, þat er með þeim var, nema einn sveinn lifði eptir, sá er Hárekr hét, ok varð hann konúngr síðan. Ansgaríus biskup fór þá enn til Danmerkr á fund Háreks, ok skírði hann. Hárekr lét gera kyrkju í Rípum, en Hárekr hafði áðr látit gera í Heiðarbý. Ansgaríus biskup andaðist 5 vetrum eptir bardagann þeirra Háreks ok Guttorms. Þá er sagt, at Hárekr kastaði kristni, ok dó litlu síðar.

Eptir þat voru konúngar heiðnir Sigfreðr ok Hálfdán. Rimbertus var biskup eptir Ansgaríum. Á 12ta ári hans biskupsdóms andaðist Hlöðver keisari, son Karlamagnúss. Hann átti 4 sonu, er svá hétu: Lótaríus, Hlöðver, Karl, Pippín. Þeir skiptu ríki með sér at jafnaði, ok hafði Lótaríus Rómaríki, Borgúndíam ok Lótaríngíam; en Hlöðvir hafði Frakkland ok konúnga nafn; Karl Valland; Pippín Eqvítanníam. Þá er Rimbertus hafði verit 12 ár biskup, herjuðu Danir ok Norðmenn á þat land, er kallat er Kerlíngaland; en at móti þeim gerði Hlöðver Hlöðversson úngi, hann drap af hermönnum 13 þúsundir; enn 5 vetrum síðar andaðist Hlöðver. Á því ári leituðu Danir ok Norðmenn at hefnast; þeir fóru upp eptir ánni Rín, ok brendu þar allar borgir ok kyrkjur, ok höfðu hina æztu kyrkju at hrossahúsi í borg þeirri, er Aqvisgranum heitir. Þeir brendu Kolni ok allar borgir upp með Rín til Meginzu. Þá gerði Karl bróðir Lótaríí lið móti þeim; þeir fundust við á, þá er Mosa hét. Í Danaliði voru þeir konúngar Sigfreðr ok Guðfreðr ok synir Ragnars loðbrókar. Þeir sættust við keisarann, ok létu skírast. En litlu síðar rufu þeir allt sáttmálið, ok herjuðu á Vestr-Frakkland allt til Parísborgar, ok brendu hana. Þá kom móti þeim með miklum her Arnaldr, er þá var keisari, ok drap af þeim 9 hundruð manna. Eptir þat stöðvaðist Danaher. Þá var liðit frá higatburð várs herra 9 hundruð vetra. (Enn 17) vetrum síðar var Húnó vígðr biskup í Brimum á Saxlandi. Á 12ta ári þaðan frá fór Heinrekr, er fyrstr var keisari með því nafni, í Danmörk, ok færði Dani til kristni bæði með blíðmælum ok ógnarorðurn, ok létti eigi fyrr, enn þeir játtuðu at taka trú rétta. Síðan fór Húnó biskup til fundar við Fróða konúng, er þá ríkti á Jótlandi, ok skírði hann þá ok alþýðu. Voru þá gervar upp kyrkjur, er eyðst höfðu í Heiðabæ ok Rípum. Þá var ok í Árósi. Eptir þat sendi Fróði konúngr menn til Rómaborgar, ok lét vígja 5 biskupa til Jótlands at ráði Agapítí papa. Var Hereðus vígðr til Heiðabæjar, en Líbedagus til Rípa, en Rímbrondus til Áróss. Þat var 900 ok 40 vetra ok 8 árum eptir holdgan várs herra Jesú kristí, á 12ta ári konúngdóms Ottónís mikla. Þar var fráhorfit konúngatali, er þeir réðu fyrir Danmörk Sigfreðr ok Háldán. Eptir þat réð sá konúngr fyrir Dönum, er Helgi hét, hann átti bardaga við Ólaf Svíakonúng, ok féll Helgi þar; enn Ólafr réð síðan leingi fyrir Danmörk ok Svíþjóð, ok varð sóttdauðr. Eptir þat tóku ríki í Danmörku Gyrðr ok Knútr.

2. Hlöðver keisari Hlöðversson, sonarson Karlamagnúss keisara, ríkti með bræðrum sínum 16 ár ok 20. Eptir þat ríkti Karl son hans með bræðrum sínum 11 ár; hét annar Karlamagnús, en annar Hlöðver. Í þann tíma bygðist Ísland. Þá réð fyrir Danmörk Gormr hinn gamli, en fyrir Noregi Haraldr hinn hárfagri. Eptir Karl Hlöðversson ríkti Arnaldr, son Karlamagnúss, 12 ár; þá Hlöðver son Arnaldí 12 ár; þá Konráðr Konráðsson 12 ár, hann var fyrstr keisari af þeim mönnum, sem ekki voru at lángfeðgatali komnir frá Karlamagnúsi keisara. Eptir Konráð ríkti Heinrekr 18 ár; þá Ottó hinn mikli son hans 30 ára ok 8 ár; þá Ottó hinn raudi son hans 9 ár, Í þann tíma var Haraldr Gormsson konúngr at Danmörku ok Noregi; Hákon Hlaðajarl hélt af honum ríki í Noregi, sem fyrr er sagt; var þá vinátta þeirra góð. Sendi Hákon jarl Haraldi konúngi á einu sumri 60 hauka, en galt öngva skatta, þvíat Haraldr konúngr gaf honum upp alla skatta í Noregi til starfs ok kostnaðar, ok hafði til at verja landit fyrir Gunnhildar sonum.

3. Svá segir heilagr prestr Beða í aldarfarsbók þeirri, er hann gerði um landskipan í heiminum, at eyland þat, er Thíle er kallað í bókum, liggi svá lángt í norðrhálfu heimsins, at þar komi eigi dagr á vetrinn, þá nótt er leingst, en eigi nótt á sumar, þá dagr er leingstr. Fyrir því ætla menn, at Ísland sé Thíle kallað, atþat er, víða á því landi, at sól sést eigi á vetrinn, þá dagr er skemstr mikinn hluta vetrar, ok mikinn hluta sumars skín sól víða á landinu bæði nótt ok dag. En Beða prestr andaðist 800 ok 35 ára eptir holdgan várs herra Jesú kristí, meir en 100 ára fyrr enn Ísland bygðist af Norðmönnum. En fyrr höfðu þar verit þeir menn, er Norðmenn kalla Papa; þeir hafa verit kristnir, þvíat fundust eptir þeim írskar bækr, bjöllur ok baglar, ok enn fleiri hlutir, þeir er þaðan mátti skilja, at þeir höfðu kristnir verit, ok komnir til vestan um haf; vísa ok svá til enskar bækr, at í þann tíma hafi verit farit milli landanna.

4. Þá er Ísland fannst ok bygðist, var í Rómaborg Adríanus papa, en eptir hann Jóhannes papa, sá er hinn 5 var með því nafni í postuliga sæti; en Hlöðver Hlöðversson keisari fyrir norðan fjall; en Leo ok Alexander son hans fyrir Miklagaði; þá var Haraldr hárfagri konúngr yfir Noregi, en Eirekr Eyvindarson yfir Svíþjóð ok Björn son hans; Gormr hinn gamli at Danmörk; Elfraðr konúngr á Einglandi ok Játvarðr son hans; Kjarlfall at Dýflinni á Írlanði; en Sigurðr jarl ríki at Orkneyjum, bróðir Rögnvalds Mærajarls.

5. Svá segja ok fróðir menn, at frá Staði se 7 dægra siglíng til Horns á austanverðu Íslandi; en frá Snæfellsnesi, þar sem skemst er til Grænlands, 4 dægra haf í vestr at sigla; en ef siglt er or Björgvín til Hvarfsins á Grænlandi í vestr fullt, þá mun siglt verða tylft fyrir sunnan Ísland. Frá Reykjanesi á sunnanverðu Íslandi er 5 dægra haf til Ölduhlaups á Írlandi í suðr fullt; en frá Langanesi á norðanverðu Íslandi 4 dægra til Svalbarða við hafsbotn.

Hér segir hversu Ísland hefir fyrst fundizt.'

6. Svá segist, at menn skyldu fara af Noregi til Færeyja; nefna menn þar til víkíng einn, er Naðr hét; þá rak lángt vestr í haf; þeir fundu þar land mikit; komu þeir austan at landinu, ok gengu þar uppá land á fjall eitt hátt; þeir sá eingi líkendi til þess, at þetta land væri bygt. Þeir fóru aptr til Færeyja um haustit. Hann gaf landinu nafn, ok kallaði Snjóland.

7. Maðr hét Garðarr Svavarsson, svænskr at ætt, hann fór at leita Snjólands eptir tilvísan móður sinnar framvíssar. Hon kom at landinu fyrir austan Horn ið eystra, þar var þá höfn góð. Garðarr sigldi umhverfum landit; vissi hann af því at þat var eyland. Hann hélt inn á fjörð þann, er heitir Skjálfandi; hann lagði til hafnar fyrir ausfan fjörðinn, ok var þar um vetrinn, ok gerði sér hús, ók því heitir þar Húsavík. Garðarr fór til Noregs, ok lofaði mjög landit; var þat þá kallat Garðarshólmi. Garðarr var faðir Una, föður Hróa Túngugoða.

8. Flóki Vígvarðarson hét víkíngr mikill, hann leitaði Garðarshólma; hann flutti með sér 3 hrafna. Hann kom at í Vazfirði; honum var geingið upp á fjall eitt hátt, ok sá norðr yfir fjöllin fjörð fullan af hafísum, því kölluðu þeir landit Ísland, sem síðan hefir heitið. Eirekr rauðr Þorvaldsson, þeir voru landnámamenn fyrir sunnan. Nefndr Eiríkr fann Grænland at tilvísan Öndótts kráku, ok til þess at menn væri fúsari til þar at byggja, gaf hann þat nafn landinu, sem síðan hefir haldizt, (at þat skyldi heita Grænland). Hans son var Leifr hinn hepni; var hann því svá kallaðr, at hann barg skipshöfn í miðju hafi. Liggja þessi lönd Ísland ok Grænland vestust, svá at menn viti, at bygð sé í þessum þriðjúngi heims.

9. Upphaf allra frásagna í norrænni túngu, þeirra er sannindi fylgja, hófst þá er Tyrkir ok Asíamenn bygðu norðrit; því er þat með sönnu at segja, at túngan kom með þeim norðr higat, er vér köllum norrænu, ok gekk sú túnga um Saxland, Danmörk ok Svípjdð, Noreg ok um nokkurn hluta Einglands. Höfuðmaðr þessa fólks var Óðin, son Þórs, hann átti marga sonu. Til Óðins telja margir menn ættir sínar. Hann skipaði sonum sínum til landa, ok gerði höfðíngja. Einn af sonum hans er nefndr Skjöldr, sá er land tók sér, þat er nú heitir Danmörk. En þá voru þessi lönd, er Asíamenn bygðu, kölluð Goðlönd, en fólkið Goðjóð. Þar voru sett endimörk milli Skjaldar ok Íngifreyrs, bróður hans, er þat ríki bygði, er nú kalla menn Svíaríki. Óðin ok hans synir voru stórum vitrir ok fjölkunnigir, fagrir at álitum ok sterkir at afli. Margir aðrir í þeirra ætt voru miklir afburðarmenn með ýmisligum algerleik, ok nokkura af þeim tóku menn til at blóta ok trúa á, ok kölluðu goð sín. Skjöldr var mjög ágætr, ok hafði undir sik mikit ríki. Í hans ríki var ár mikit ok friðr góðr. Hann átti einn son, er Leifr hét, þvíat hann leifði honum land ok lausafé; á hans dögum var svá góðr friðr, að í hans riki varð ekki víg, ok fyrir því var hann kallaðr Friðleifr; hann var, hinn mesti spekíngr. Hans son var Fróði; hann var svá vitr ok margkunnigr, at af hans nafni er hver sá fróðr kallaðr, er margkunnigr er. Á dögum Fróða var svá mikill friðr, að eingi vildi mann drepa, þó að sæi fyrir sér bundinn föðurbana sinn eða bróður. Þá lögðust niðr rán ok stuldir, svá at gullhríngr lá marga vetr á þjóðleið á Jalángrs heiði. Þat er ætlan manna, þá er Fróðafriðr var, at í þann tíma væri í Rómaborg Ágústus keisari, sá er frið setti um allan heim; þá var Kristr borinn. Þá er Friðfróði réð ríkinu, var ár svá mikit, at akrar vurðu sjálfsáðir, ok þurfti eigi við vetri at búast. Þá fannst í jörðu allskonar málmr. Þat var á einu ári, þá er Fróði var gamall, at reiðarþrumur komu stórar ok eldíngar; þá hvarf sól af himni, ok skalf jörð, svá at björg hrutu or stað; þá komu björg or jörðu upp, ok viltust allir spadómar.

10. Héðan skulu vér víkja austr í Asíam, ok þaðan í vestr, ok segja hversu lönd hafa byggzt í fyrstu. Egyptaland bygði fyrstr Mesraím, sonr Kams Nóasonar. Til norðrættar frá Indíalandi er Kvennaland, þar er eingi karlmaðr; vísar svá til, at konur hafi þar tvenna getnaðarlimu. Þar nær er Albaníaland, þar eru menn bornir svá hvítir sem snjór, en þeir sortna, svá sem þeir eldast; þar eru ok svá stórir hundar ok sterkir, at þeir bana bæði yxnum ok hinum óörgum dýrum. Parcíaland stendr enn í Asía, þar bygði Assúr, sonr Sems Nóasonar. Þar er ok Persíðaland, þar bygði Elím, annar Sems son. Alls eru talin í Asía-þriðjúngi 400 ok 6 þjóðlönd; en þar ero túngur 7 ok 20.

11. Í Evrópa er austast Cithía, þat köllum vér Svíþjóð hina miklu; þar préðikaði Filippus postuli. Garðaríki, þar stenðr Palteskja, ok Kænugarðar. Þar bygði fyrst Magogg, sonr Jafets Nóasonar. Þar er ok Kúrland ok Kirjálaland, Sámland, Ermland; Vindland er vestast næst Danmörku. En austr frá Polena er Reiðgotaland, ok þá Húnaland, Saxónía eða Germanía, þat kallast nú Saxland. Áin hin mikla, Danúbíus, fellr milli Saxlands ok Griklands. Tracía þat er allt eitt ok Grikland, þar bygði fyrst Tíras, son Jafets Nóasonar; frá honum er komin þjóð, sú er Tyrkir heita. Hjá Tracía stendr Ungaraland ok Bolgaraland. Á Griklandi stendr fjall, þat er Olympus heitir, þat tekr or skýum upp; þar getr stein, er abeston heitir, sá má eigi kólna, ef hann er heitr gjörr um sinn. Apúlealand er fyrir vestan Grikland, Þar er borgin Bár, er Nikolás hvílir, ok Montakassín, er dýrkast Benediktus ábóti; þar er ok Mikkaels hellir. Hjá Ítalía stendr Lángbarðaland, þar hvílir hinn mikli Ágústínus, hvern þángað flutti or eyjunni Sarðinía Liðbrandr konúngr. Vestr af Púl er Kampanía. Vestr þaðan liggja Spánlönd, þar liggr hjá ey, er Gaðis heitir; þángat til tekr Evrópa, en þaðan frá Affríka.

12. Hér næst skulu vér telja lönd í Affríka, fyrst Serkland, sem fyrr segir, þar bygði fyrst kyn Kams Nóasonar. Þat er greinanda, at mörg þönd eru þau, at tvenn nöfn eiga, svá sem er Serkland ok Kaldea. Arabía, þat köllum vér Rabítaland, þar bygði fyrst Kanán son Kams. Á Rabítalandi stenðr fjall, þat er Sýna heitir, þar gaf guð lög Móyse, þau er síðan hétu Móyses lög. Kartago heitir borg, sú er æðst er á allri Affrika. Á Númídía er sú borg, er Yppon heitir, þar var Ágústínus hinn mikli. Á Gjetúlía er sú þjóð, er eigi sakar eitr.

13. Nú skal enn aptr hverfa til Evrópam, ok taka þar til, er vér gengum brott um stundar sakir, at í þá ey, sem vér nefndum fyrr,ok Gaðis heitir, kom Erkúleus, hann fór víða at kanna heiminn, ok kallaðist hann kominn þá til heims enda; hann gerði þar 2 stólpa til marks, hvar hann kom framast, ok heita þat Erkúles stólpar, þar stanða þeir enn. Á Yspanía stendr Galicía, þar hvílir Jakóbus postuli, bróðir Jóhannis. Næst Vallandi er Flæmíngjaland, en þar næst Frísland. Mundíufjall gengr frá Feneyja botnum austan ok vestr á Spánland. Hjá Saxlandi liggr Holtsetaland, en þar næst Danmörk. Brútus er maðr nefndr, hinn fjórði af Enea, er kominn var af Trójumönnum, skipt var nafni Brútí, ok kallaðr Brittó; af hans nafni tók nafn Brittannía, þat heitir nú Eingland, en fyrrum Bretland. Á Einglandi er Lundúnaborg. Suðreyjar liggja nærri Írlandi; 10 eru bygðar Suðreyjar. Orkneyjar eru bygðar 25; þar er biskupsstóll, er heitir í Kyrkjuvági, þar hvílir hinn heilagi Magnús jarl. Hjaltland er næst Orkneyjum, þar er erkidjákn; þar nær Færeyjar, þær ero 18 alls; þar er biskupsstóll, er heitir í Kyrkjubæi.

---

Athugasemdir: