Fjörutíu Íslendinga þættir: Þórgríms þáttr Hallasonar ok Bjarna Gullbrár-skálds

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif
Original.gif


Fjörutíu Íslendinga þættir

Þórgríms þáttr Hallasonar ok Bjarna Gullbrár-skálds

Þórleifur Jónsson gaf út
Reykjavík, 1904




Þórgrímr hét maðr ok var Hallason; hann var íslenzkr maðr. Þórgrímr var ríkr at penningum ok vinsæll; hann bjó á Brúnastöðum í Fljótum. Hann hafði verit hirðmaðr Ólafi konungs hins helga, ok þegit af honum góðar gjafir. Á einu sumri keypti hann skip (hálft) at norrœnum mönnum, enn hálft áttu brœðr tveir, synir Hallbjarnar (skefils) ór Laxárdal; hét annarr Bjarni, enn annarr Þórðr. Bjóst Þórgrímr þá til útanferðar, ok með honum son hans, er hét Illugi, og tveir fylgdarmenn Þórgríms; hét annarr Galti, mikill maðr ok styrkr, — annarr Kolgrímr, lítill ok fráligr. Svá hafði til borit áðr um vetrinn á ymbrudögum fyrir jól, at Þórgrímr fór með konu sína ok börn at erindum sínum. Þá gerði at þeim hríð svá mikla, at hríðin drap til dauðs son hans frumvaxta, er Ásbjörn hét. Enn Þórgrímr kostgæfði svá mjök at hjálpa föruneyti sínu, at hann fannst úti dauðvána ok óviti. Var hann fluttr til bœjar, ok nærðr við heita mjólk. Nú er þar komit, at þeir bjuggu skip sitt um sumarit, sem fyrr er sagt, ok létu í haf, er þeir váru búnir. Þeir Bjarni ok Þórðr flimtuðu Þórgrím, ok váru illa til hans, enn hann lét sem hann vissi ekki. Þeim gaf vel byri, ok komu norðr við Þrándheim. Magnús konungr góði hafði ríki í Noregi, enn þó var hann þá suðr í Danmörku. Kálfr Árnason hafði þá mest völd í Þrándheimi. Var hann í bœnum ok bauð hann íslendingum til sín. Váru þeir með honum um vetrinn, Bjarni ok Þórðr, ok Þórgrímr með sína félaga. Kálfr skipaði Þórgrími gagnvart sér, enn þeim brœðrum hit næsta sér.


2. Þórgrímr var hljóðr um vetrinn, ok jafnan með áhyggju yfirbragði; minntist hann oft hinnar fyrri æfi ok vináttu Ólafs konungs hins helga. Enn þeir brœðr váru hávaða-miklir ok orðmargir of margt. Þeir lofuðu Kálf mjök, enn váru illa við Þórgrím, ok rœgðu hann mjök. Þeir töluðu einn tíma við Kálf, ok sögðu svá: „Hefir þú nökkut fundit þat, Kálfr, at Þórgrímr er yðr engi alúðar-maðr, ok er öll hans alvara til Ólafs konungs, enn vér munum heldr þiggja vetrvistina eftir því sem þú veitir?“ Kálfr svaraði: „Fundit hefi ek þat, at Þórgrímr er engi vinr várr“. Bjarai mælti: „Kvæði hefi ek ort um yðr, ok vilda ek fá hljóð til at flytja“. „Hlýða skal kvæði þínu, skáld“, sagði Kálfr, „því at ván er, at vel sé ort“. Bjarni fœrði kvæðit fyrir fjölmenni, ok var mjök getit bardagans á Stiklastöðum, ok hrósat þeim tíðindum, er þar gerðust, til lofs Kálfi. Enn er lokit var kvæðinu, mælti Þórgrímr: „Undarligt er þat, Kálfr, svá vitr maðr sem þú ert, er þér þykkir sæmd í slíku, at menn kveði um glœpi þína ok níðingsverk, er þér gengut í mót Ólafi konungi“. Bjarni mælti: „Þegi þú, skemmdar-maðrinn; þú slótt á þik skrópa-sótt, til þess at hellt var í þik mjólk á ymbrudögum út á Íslandi“. Þórgrímr gekk út ór stofunni, þar til sem hann var vanr at sofa. Hann mælti: „Mikit er slíkt at heyra: lastanar-orð til Ólafs konungs en skemmdar-orð við mik. Nú gakk inn, Illugi, ok drep Bjarna“. Sveinninn svaraði: „Eigi berr ek traust til þess, þann veg sem vér erum við komnir“. Þórgrímr snaraði þá inn í stofuna, ok hjó Bjarna banahögg. Þórðr bróðir hans hljóp til vápna, ok stóðu menn þá í milli þeira. Kálfr mælti: „Þetta er illt verk, ok hvárki hlíft í sœmd várri né vetrgestinum; enn þó skal þetta mál fara allt at lögum“. Lét hann þá þings kveðja, ok bað alla menn vápnlausa til þings koma, Galti hinn sterki, fylgdarmaðr Þórgríms, greip upp bolöxi, ok lét koma í milli klæða sér, er hann gekk til þingsins. Enn er þing var sett, þá var sleginn mannhringr um Þórgrím. Kálfr mælti: „Hvat býðr þú fyrir þik, Þórgrímr?“ Hann segir: „Ek býð allt mitt mál á konungsdóm“. Kálfr svaraði: „Fjarri er nú konungr at dœma þetta mál“. „Veit ek“, sagði Þórgrímr, „at þú vildir dœma, enn ek játta því eigi, ok sé ek gerla þinn áhuga, at þú kannt mik mest vinganar við Ólaf konung“. „Þat er eigi satt“, segir Kálfr, „enn þó mun nú málit dœmt verða, nema Þórðr játti öðru“. Þórðr kveðst engum boðum hans játta mundu. Kálfr mælti: „Dœmi hann þá sekan ok útlægan“. Ok var svá gert, at ráði umboðsmanns konungs, fyrir dráp Bjarna. Þórgrímr mælti: „Nú fór svá sem mik varði, ok þykkist þú nú, Kálfr, hafa fyrir sét, at eigi skal til bóta mega komast eftir mik; enn þat er þó vant at sjá, ef veitendr koma til“. Þórðr hljóp þá at, ok veitti honum bana. Þá mælti Kolgrímr hinn litli, fylgdarmaðr Þórgríms: „Hefn þú hans, Galti, þú hefir öxina“. Hann kvaðst eigi þora. „Mæl þú manna armastr“, sagði Kolgrímr, „ok er þú eigi meðalskræfa, svá mikill ok sterkr, er þú hefir engan hug í brjósti, ok fá mér öxina“. „Þat þori ek eigi“, sagði hann. „Þá skaltú ok eigi þora á at halda“, segir Kolgrímr, ok kippti af honum öxinni, ok hjó til Þórðar mikit högg á hrygginn, ok var þat sár banvænt. Kolgrímr var þá handtekinn, ok lét Kálfr varðveita hann í járnum, enn vildi eigi láta drepa hann, fyrr enn vitat væri, hvárt Þórðr rétti við. Enn þat var mjök jafnfram, at Magnús konungr kom sunnan ór Danmörk norðr til Þrándheims, ok Þórðr dó af sári því, er Kolgrímr veitti honum.


3. Kálfr hafði búit veizlu konungi. Magnús konungr hafði frétt nökkura af vígum þessum, áðr hann kom til veizlunnar. Kolgrímr sat í fjötri í forstofunni, er konungr gekk inn. Hann mælti til konungs: „Dirfð mun yðr þykkja, herra, er bandinginn biðr yðr ásjár; enn ek tel þat helzt til, at ek hefi ort kvæði um Ólaf konung hinn helga, föður yðvarn“. Konungr nam staðar ok svaraði: „Var þú með Þórgrími Hallasyni?“ „Já, herra“, sagði hann. „Hefndir þú hans“? sagði konungr. „(Við) leitaða ek“, sagði Kolgrímr, „ok þótti mér verða hefndin alls til lítil eftir slíkan mann, enda stóðum vér eigi jafnt at vígi, ok þeir sem til móts váru“. „Vera má svá“, sagði konungr, „ok rými á honum fjötrunum, svá at hann megi ganga inn í stofu“. Enn er hann var inn kominn, bað konungr hann flytja kvæðit. Hann gerði svá, ok bar fram sköruliga. Enn er á leið kvæðit, var nökkut á vikit, hvat til dró um líflát Þórgríms, ok þau mál öll saman; ok váru þessi orð í einni vísu:


Herstillis þarf'k hylli;
hálf eru völd und Kálfi.


Þá mælti konungr: „Ekki er nú meirr enn svá, skáld“. Enn er lokit var kvæðinu, mælti konungr: „Þau munu fyrst kvæðislaun mín við þik, Kolgrímr, at þú skalt vera lauss, ok er þat þó satt, Kálfr, at eigi vill þú oss frændum hollr vera; enn þótt þú létir dœma Þórgrím útlægan ok sekan, þá skal hann ná svá bœta, sem hann hafi sýkn drepinn verit; skal Illugi taka þat fé af þeim penningum, sem þeir hafa átt, Bjarni ok Þórðr, ok skal ek dœma þessi mannagjöld. Enn þú, Kolgrímr, skalt hafa umsjá á fé Illuga með honum, þar til er hann kemr til Íslands. Enn ek vil gefa þér fyrir þinn röskleik hálft skipit við Illuga“. Kolgrímr svaraði: „Nú hafi þér, herra, sem jafnan, sýnt stórmennsku yðra. Enn þat verðr segja sem á liggr, at ek hefi heitit suðrgöngu, ok skal hana at vísu af hendi inna“. Kolgrímr gekk suðr, enn Illugi beið í Noregi með umsjá konungs. Enn Kolgrímr kom aftr, bjó hann skip þeira til Íslands. Létu þeir í haf, er þeir váru búnir. Þeir komu skipi í Kolbeinsár-ós. Settist Illugi í bú í Brúnastöðum, enn seldi sinn hlut Kolgrími í skipi. Fór hann landa í milli, ok þótti hinn bezti kaupdrengr.