Halldórs þáttr Snorrasonar inn síðari

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif
Original.gif Dansk.gif


Íslendinga sögur

Halldórs þáttr Snorrasonar inn síðari

Guðni Jónsson

bjó til prentunar


1. Bragð Haralds konungs.

HALLDÓRR Snorrason hafði verit út í Miklagarði með Haraldi, sem áðr er sagt, ok kom í Nóreg með honum austan ór Garðaríki. Hafði hann þá mikla sæmð ok virðing af Haraldi konungi. Var hann með konungi þenna vetr, er hann sat í Kaupangi.
   En er á leið vetrinn ok vára tók, bjuggu menn kaupferðir sínar snemma, því at náliga hafði engi eða lítill verit skipagangr af Nóregi fyrir sakar ófriðar ok aga þess, sem verit hafði milli Nóregs ok Danmerkr. En er á leið várit, fann Haraldr konungr, at Halldórr Snorrason ógladdist mjök. Konungr spurði einn dag, hvat honum bjó í skapi.
   Halldórr svarar: "Út fýsir mik til Íslands, herra."
   Konungr mælti: "Margr myndi þó heimfúsari verit hafa, eða hver eru fararefnin, eða hversu verst fénu?"
   Hann svarar: "Skjótt ætla ek at verja, því at ekki er til nema ígangsklæði mín."
   "Lítt er þá launuð löng þjónusta ok margr háski, ok skal ek fá þér skip ok áhöfnina. Skal faðir þinn sjá mega, at þú hefir mér eigi til engis þjónat."
   Halldórr þakkaði konungi gjöfina. Fám dögum síðar fann Halldórr konung, ok spurði konungr, hversu mjök hann hefði ráðit sér skipverja.
   Hann svarar: "Allir kaupsveinar hafa sér ráðit áðr skipan, en ek fæ enga menn, ok því ætla ek, at eftir mun verða at vera skip þat, er þér gáfuð mér."
   Konungr mælti: "Eigi er þá vinveitt gjöfin, ok skulum vit enn bíða, hvat ór ráðist um háseta."
   Annan dag eftir var blásit til móts í bænum ok sagt, at konungr vill tala við bæjarmenn ok kaupmenn. Konungr kom seint til mótsins ok sýndist með áhyggjusvip, þá er hann kom.
   Hann mælti: "Þat heyrum vér sagt, at ófriðr muni kominn í ríki várt austr í Vík. Ræðr Sveinn Danakonungr fyrir Danaher ok vill oss vinna skaða, en vér viljum með engu móti upp gefa vár lönd. Fyrir því leggjum vér bann fyrir hvert skip, at ór landi fari, fyrr en ek hefi slíkt sem ek vil af hverju skipi, bæði af liði ok vistum, nema einn knörr, eigi mikill, er á Halldórr Snorrason, skal ganga til Íslands. En þótt yðr þykki þetta nökkut strangt, er áðr hafið búit ferðir yðrar, þá berr oss nauðsyn til slíkra álaga, en betra þætti oss, at um kyrrt væri at sitja ok færi hverr sem vildi."
   Eftir þat sleit mótinu. Litlu síðar kom Halldórr á konungs fund. Konungr spurði, hvat þá liði um búnaðinn, hvárt hann fengi nökkura háseta.
   Halldórr svarar: "Helzti marga hefi ek nú ráðit, því at miklu fleiri koma nú til mín ok beiða fars en ek mega öllum veita, ok veita menn mér mikinn atgang, at drjúgum eru brotin hús til mín, svá at hvárki nótt né dag hefi ek ró fyrir ákalsi manna her um.
   Konungr mælti: "Haltu nú þessum hásetum, sem þú hefir tekit, ok sjám enn, hvat í gerist "
   Næsta dag eftir var blásit ok sagt, at konungr vill enn tala við kaupmenn. Nú var eigi sein at konungi til mótsins, því at hann kom í fyrsta lagi. Var hann þá blíðligr í yfirbragði.
   Hann stóð upp ok mælti: "Nú eru góð tíðendi at segja. Þat er ekki nema upplost ok lygi, er þér heyrðuð sagt um ófriðinn fyrra dag. Viljum vér nú leyfa hverju skipi ór landi at fara þangat, sem hverr vill sínu skipi halda. Komið aftr at hausti ok færið oss gersimar. En þér skuluð hafa af oss í mót gæði ok vingan." Allir kaupmenn, er þar váru, urðu þessu fegnir ok báðu hann tala konunga heilstan. Fór Halldórr til Íslands um sumarit ok var þann vetr með frændum sínum. Hann fór útan eftir um sumarit ok þá enn til hirðar Haralds konungs, ok er svá sagt at Halldórr var þá eigi jafnfylginn konungi sem fyrr, ok sat hann eftir um aftna, þá er konungr gekk at sofa.


2. Konungr vítir Halldór.

Maðr hét Þórir Englandsfari ok hafði verit inn mesti kaupmaðr ok lengi í siglingum til ýmissa landa ok fært konungi gersimar. Þórir var hirðmaðr Haralds konungs ok þá mjök gamall.
   Þórir kom at máli við konung ok mælti: "Ek er maðr gamall, sem þér vitið, ok mæðumst ek mjök. Þykkjumst ek nú eigi til færr at fylgja hirðsiðum, minni at drekka eða um aðra hluti, þá sem til heyra. Mun nú annars leita verða, þótt þetta sé bezt ok blíðast, at vera með yðr."
   Konungr svarar: "Þar er okkr hægt til órráða, vinr. Ver með hirðinni ok drekk ekki meira en þú vill, í mínu leyfi."
   Bárðr hét maðr upplenzkr, góðr drengr ok ekki gamall. Hann var með Haraldi konungi í miklum kærleikum. Váru þeir sessunautar, Bárðr, Þórir ok Halldórr. Ok eitt kveld, er konungr gekk þar fyrir, er þeir sátu ok drukku, í því bili gaf Halldórr upp hornit. Þat var dýrshorn mikit ok skyggt vel. Sá gerla í gegnum, at hann hafði drukkit vel til hálfs við Þóri. En honum gekk seint af at drekka.
   Þá mælti konungr: "Seint er þó menn at reyna, Halldórr," segir hann, "er þú níðist á drykkju við gamalmenni ok hleypr at vændiskonum um síðkveldum, en fylgir eigi konungi þínum."
   Halldórr svarar engu, en Bárðr fann, at honum mislíkaði umræða ksonungs. Fór Bárðr þegar um myrgininn snemma á fund konungs.
   "Þó ert þú nú árrisull, Bárðr," segir konungr.
   "Em ek nú kominn," kvað Bárðr, "at ávíta yðr, herra. Þér mæltuð illa ok ómakliga í gærkveld til Halldórs, vinar yðvars, er þér kennduð honum, at hann drykki sleitiliga, því at þat var horn Þóris, ok hafði hann unnit ok ætlaði at bera til skapkers, ef eigi drykki Halldórr fyrir hann. Þat er ok in mesta lygi, er þér mæltuð, at hann færi at léttlætiskonum, en kjósa myndi menn, at hann fylgði þér fastara."
   Konungr svarar ok lét, at þeir myndi semja þetta mál með sér, þá er þeir Halldórr fyndist. Hittir Bárðr Halldór ok segir honum góð orð konungs til hans ok kvað einsætt vera, at hann léti sér einskis þykkja um vert orðaframkast konungs, ok á Bárðr inn bezta hlut at með þeim.
   Líðr fram at jólum, ok er heldr fátt um með þeim konungi ok Halldóri. Ok er at jólum kemr, þá eru víti upp sögð, sem þar er tízka til. Ok einn morgun jólanna er breytt hringingum. Gáfu kertisveinar klokkurum fé til at hringja miklu fyrr en vant var, ok varð Halldórr víttr ok fjölði annarra manna, ok settust í hálm um daginn ok skyldu drekka vítin. Halldórr sitr í rúmi sínu, ok færa þeir honum eigi at síðr vítit, en hann lézt eigi drekka myndu. Þeir segja þá konungi til.
   "Þat mun eigi satt," segir konungr, ,ok mun hann við taka, ef ek færi honum," - tekr síðan vítishornit ok gengr at Halldóri. Hann stendr upp í móti honum. Konungr biðr hann drekka vítit.
   Halldórr svarar: "Ek þykkjumst ekki víttr at heldr, þó at þér setið brögð til hringingar til þess eins at gera mönnum víti."
   Konungr svarar: "Þú munt drekka skulu vítit þó eigi síðr en aðrir menn."
   "Vera má þat, konungr," segir Halldórr, "at þú komir því á leið, at ek drekka, en þat kann ek þó segja þér, at eigi myndi Sigurðr sýr fá nauðgat Snorra goða til," - ok vill seilast til hornsins, sem hann gerir, ok drekkr af, en konungr reiðist mjök ok gengr til rúms síns.
   Ok er kemr inn átti dagr jóla, var mönnum gefinn máli. Þat var kallat Haraldsslátta. Var meiri hlutr kopars, þat bezta kosti, at væri helmings silfr. Ok er Halldórr tók málann, hefir hann í möttulsskauti sínu silfrit ok lítr á ok sýnist eigi skírt málasilfrit, lýstr undir neðan annarri hendi, ok ferr þat allt í hálm niðr.
   Bárðr mælti, kvað hann illa með fara. "Mun konungr þykkjast svívirðr í ok leitat á við hann um málagjöfna."
   "Ekki má nú fara at slíku," segir Halldórr, "litlu hættir nú til."


3. Halldórr fekk mála ok tekr við skipi.

Nú er frá því sagt, at þeir búa skip sín eftir jólin. Ætlar konungr suðr fyrir land. Ok er konungr var mjök svá búinn, þá bjóst Halldórr ekki, ok mælti Bárðr: "Hví býstu eigi, Halldórr?"
   "Eigi vil ek," segir hann, "ok ekki ætla ek at fara. Sé ek nú, at konungr þokkar ekki mitt mál."
   Bárðr segir: "Hann mun þó at vísu vilja, at þú farir."
   Ferr Bárðr síðan ok hittir konung, segir honum, at Halldórr býst ekki. "Máttu svá ætla, at vandskipaðr mun þér vera stafninn í stað hans."
   Konungr mælti: "Seg honum, at ek ætla, at hann skyli mér fylgja, ok þetta er ekki alhugat, fæð sja, er með okkr er um hríð."
   Bárðr hittir Halldór ok lætr, at konungr vili enskis kostar láta hans þjónustu, ok þat ræðst ór, at Halldórr ferr, ok halda þeir konungr suðr með landi.
   Ok einhverja nótt, er þeir sigldu, þá mælti Halldórr til þess, er stýrði: "Lát ýkva," segir hann. Konungr mælti til stýrimanns: "Halt svá fram, segir hann.
   Halldórr mælti öðru sinni: "Lát ýkva."
   Konungr segir enn á sömu leið. Halldórr mælti: Beint stefnið þér skerit." Ok at því varð þeim.
   Því næst gekk undan skipinu undirhlutrinn, ok varð þá at flytja til lands með öðrum skipum, ok síðan var skotit landtjald ok bætt at skipinu.
   Við þat vaknar Bárðr, er Halldórr bindr húðfat sitt. Bárðr spyrr, hvat hann ætlast fyrir, en Halldórr kvaðst ætla á byrðing, er lá skammt frá þeim, - "ok kann vera, at nú leggi sundr reyki vára, ok er þetta fullreynt. Ok eigi vil ek, at konungr spilli oftar skipum sínum eða öðrum gersimum mér til svívirðingar ok at mér beri þá verr en áðr."
   "Bíð enn," segir Bárðr, "ek vil enn hitta konung. Ok er hann kemr, mælti konungr: "Snemma ertu á fótum, Bárðr."
   "Svá er nú þörf, herra. Halldórr er í brautbúnaði ok þykkir þú óvingjarnliga til sín gert hafa, ok er nökkut vant at gæta til með ykkr. Ætlar hann nú í brott ok ráðast til skips ok fara út til Íslands með reiði, ok ferr þá ómakliga ykkarr skilnaðr, ok þat hygg ek, at varla fáir þú þér annan mann jafntraustan honum."
   Konungr lét, at þeir myndi enn sættast, ok kvað sér ekki myndu at þessu þykkja. Bárðr hittir Halldór ok segir honum vingjarnlig orð konungs.
   Halldórr svarar: "Til hvers skal ek honum þjóna lengr, þatki at ek fá mála minn falslaust?"
   Bárðr mælti: "Get eigi þess. Vel máttu þér þat líka láta, er lendra manna synir hafa, ok ekki fórtu at því með vægð næsta sinni, er þú slótt niðr í hálm silfrinu ok ónýttir, ok máttu víst vita, at konungi þykki þat svivirðliga til sín gert."
   Halldórr svarar: "Eigi má ek þat vita, at neitt sinn hafi jafnmjök logizt í um fylgðina mína sem í málagjöfna konungs."
   "Satt mun þat vera," segir Bárðr, "biðleika, enn vil ek hitta konung." Ok svá gerði hann.
   Ok er Bárðr hitti konung, mælti hann: "Fá Halldóri mála sinn skíran, því at verðr er hann at hafa."
   Konungr svarar: "Lízt þér eigi nökkur svá djörfung í at krefja Halldóri annars mála en taka lendra manna synir, með slíkri svívirðing sem hann fór með málanum næstum?"
   Bárðr svarar: "Á hitt er at líta, herra, er miklu er meira vert, drengskap hans ok vináttu ykkra, er lengi hefir góð verit, ok þar með stórmennsku þína, ok veiztu skap Halldórs ok stirðlæti, ok er þat þinn vegr at gera honum sóma."
   Konungr mælti: "Fái honum silfrit."
   Var nú svá gert. Kemr Bárðr til Halldórs ok færir honum tólf aura brennda ok mælti: "Sér þú eigi, at þú hefir slíkt, er þú brekar af konungi, ok hann vill, at þú hafir slíkt af honum, sem þú þykkist þurfa."
   Halldórr svarar: "Eigi skal ek þó oftar vera á konungsskipinu, ok ef hann vill hafa mitt föruneyti lengr, þá vil ek hafa skip til stjórnar ok eignast þat."
   Bárðr svarar: "Þat samir eigi, at lendir menn láti skip sín fyrir þér, ok ertu of framgjarn."
   Halldórr kvaðst eigi fara myndu elligar. Bárðr segir konungi, hvers beitt er af Halldórs hendi, - "ok ef hásetar þess skips eru jafntraustir sem stýrimaðr, þá mun vel hlýða."
   Konungr mælti: "Þótt þetta þykki framarla mælt vera, þá skal þó af nökkut gera."
   Sveinn ór Lyrgju, lendr maðr, stýrði skipi. Konungr lét hann kalla á mál við sik.
   "Þannug er farit," segir konungr, "sem þú veizt, at þú ert maðr stórættaðr. Vil ek fyrir því, at þú sér á mínu skipi, en ek mun þar fá annan mann til skipstjórnar. Þú ert maðr vizkr, ok vil ek einkum hafa þik við ráð mín."
   Hann segir: "Meir hefir þú aðra menn haft við þínar ráðagerðir hér til, ok til þess em ek litt færr, eða hverjum er þá skipit ætlat?"
   "Halldórr Snorrason skal hafa," segir konungr.
   Sveinn segir: "Eigi kom mér þat í hug, at þú myndir íslenzkan mann láta taka af mér skipstjórn."
   Konungr mælti: "Hans ætt er eigi verri á Íslandi en þín hér í Nóregi, ok eigi hefir enn alllangt síðan liðit, er þeir váru norrænir, er nú byggja Ísland."
   Nú ferr þat fram, sem konungr vill, at Halldórr tekr við skipi, ok fóru síðan austr til Ósló, tóku þar veizlur.


4. Skilnaðr Halldórs ok konungs.

Þat er sagt, einnhvern dag, er þeir konungr sátu við drykkju, ok var Halldórr þar í konungs stofunni, at sveinar hans kómu þar, þeir er skipit skyldu varðveita, ok váru allir vátir ok sögðu, at þeir Sveinn höfðu tekit skipit, en rekit þá á kaf. Halldórr stóð upp ok gekk fyrir konung ok spurði, hvárt hann skyldi eiga skipit ok haldast þat, er konungr hafði mælt. Konungr svarar ok kvað þat at vísu haldast skyldu, kvaddi síðan hirðina, at þeir skyldi taka sex skip ok fara með Halldóri ok hafa þrenna skipun á hverju. Þeir snúa nú eftir þeim Sveini, ok lætr hann eltast at landi, ok þegar hljóp Sveinn á land upp, en þeir Halldórr tóku skipit ok fóru til konungs. Ok er veizlum var lokit, ferr konungr norðr með landi ok til Þrándheims, er á líðr sumarit.
   Sveinn ór Lyrgju sendi orð konungi, at hann vill gefa upp allt mál um skipit ok leggja á konungs vald, at hann skipi með þeim Halldóri, sem hann vill, ok vildi þó helzt kaupa skipit, ef konungi líkaði. Ok nú er konungr sér þat, at Sveinn skýtr öllu máli undir hans dóm, þá vill hann nú svá til bregða, er báðum mætti líka, falar skipit at Halldóri ok vill, at hann hafi verð sæmiligt, en Sveinn hafi skip, ok kaupir konungr skip, ok á Halldórr við hann um verð, ok gelzt allt upp, nema hálf mörk gulls stendr eftir. Heimtir Halldórr lítt, enda galzt þat ekki, ok ferr svá fram um vetrinn.
   Ok er vára tók, segir Halldórr konungi, at hann vill til Íslands um sumarit, ok kvað sér vel koma, at þá gyldist þat, sem eftir var kaupverðsins. En konungr ferr heldr undan um gjaldit ok þykkir ekki betr, er hann heimtir, en ekki bannar hann Halldóri útferð, ok býr hann skip sitt um várit í ánni Nið ok leggr út síðan við Bröttueyri.
   Ok er þeir váru albúnir ok byrvænligt var, þá gengr Halldórr upp í bæinn með nökkura menn síð um aftan. Hann var með vápnum, gengu þar til, er þau konungr ok dróttning sváfu. Förunautar hans stóðu úti undir loftinu, en hann gengr inn með vápnum sínum, ok verðr glymr ok skark af honum, ok vakna þau konungr við, ok spyrr konungr, hverr brjótist at þeim um nætr.
   "Hér er Halldórr kominn ok búinn til hafs, ok kominn á byrr, ok er nú ráð at gjalda fét."
   "Ekki má þat nú svá skjótt," segir konungr, "ok munum vér greiða fé á morgun."
   "Nú vil ek þegar hafa," segir Halldórr, "ok munkat ek nú erendlaust fara. Kann ek ok skap þitt, ok veit ek, hversu þér mun líka þessi för mín ok fjárheimta, hvégi sem þú lætr nú. Mun ek lítt trúa þér heðan frá, enda er ósýnt, at vit finnimst svá vilgis oft, at mitt sé vænna, ok skal nú neyta þess, ok sé ek, at dróttning hefir hring á hendi því hófi mikinn. Fá mér þann."
   Konungr svarar: "Þá verðum vit fara eftir skálum ok vega hringinn."
   "Ekki þarf þess," segir Halldórr, "tek ek hann fyrir hlut minn, enda muntu nú ekki prettum við koma at sinni, ok sel fram títt."
   Dróttning mælti: "Fá honum hringinn, sem hann beiðir. Sér þú eigi," segir hon, "at hann stendr yfir þér uppi með víghug?" - tekr síðan hringinn ok fær Halldóri.
   Hann tekr við ok þakkar þeim báðum gjaldit ok biðr þau vel lifa, - "ok munum vér nú skilja," -gengr nú út ok mælti við förunauta sína, biðr þá hlaupa sem tíðast til skipsins, - "því at ófúss em ek at dveljast lengi í bænum."
   Þeir gera svá, koma á skipit, ok þegar vinda sumir upp segl, sumir eru at báti, sumir heimta upp ákkeri, ok bergst hverr, sem má. Ok er þeir sigldu út, skorti eigi hornblástr í bænum, ok þat sá þeir síðast, at þrjú langskip váru á floti ok lögðu eftir þeim, en þó berr þá undan ok í haf. Skilr þar með þeim, ok byrjaði Halldóri vel út til Íslands, en konungsmenn hurfu aftr, er þeir sá, er Halldór bar undan ok í haf út.


5. Lýsing Halldórs Snorrasonar.

Halldórr Snorrason var mikill maðr vexti ok fríðr sýnum, allra manna styrkastr ok vápndjarfastr. Þat vitni bar Haraldr konungr Halldóri, at hann hefði verit með honum allra manna svá, at sízt brygði við váveifliga hluti, hvárt sem at höndum bar mannháska eða fagnaðartíðendi, þá var hann hvárki at glaðari né óglaðari. Eigi neytti hann matar eða drakk eða svaf meira né minna en vanði hans var til, hvárt sem hann mætti blíðu eða stríðu. Halldórr var maðr fámæltr, stuttorðr, bermæltr, stygglyndr ok ómjúkr, kappgjarn í öllum hlutum, við hvern sem hann átti um. En þat kom illa við Harald konung, er hann hafði nóga aðra þjónustumenn. Kómu þeir því lítt lyndi saman, síðan Haraldr varð konungr í Nóregi. En er Halldórr kom til Íslands, gerði hann bú í Hjarðarholti.
   Nökkurum sumrum síðar sendi Haraldr konungr orð Halldóri Snorrasyni, at hann skyldi ráðast enn til hans, ok lét, at eigi skyldi verit hafa hans virðing meiri en þá, ef hann vildi farit hafa, ok engan mann skyldi hann hæra setja í Nóregi ótiginn, ef hann vildi þetta boð þekkjast.
   Halldórr svarar svá, er honum kómu þessi orð: "Ekki mun ek fara á fund Haralds konungs heðan af. Mun nú hafa hvárr okkar þat, sem fengit hefir. Mér er kunnigt skaplyndi hans. Veit ek gerla, at hann myndi þat efna, sem hann hét, at setja engan mann hæra í Noregi en mik, ef ek kæma á hans fund, því at hann myndi mik láta festa á inn hæsta gálga ef hann mætti ráða."
   Ok er á leið mjök ævi Haralds konungs, þá er sagt, at hann sendi Halldóri orð til, at hann skyldi senda honum melrakkabelgi, vildi gera láta af þeim yfir rekkju sína, því at konungr þóttist þurfa hlýs.
   Ok er Halldóri kom sjá orðsending konungs, þá er sagt, at hann skyti því orði við í fyrstu: "Eldist árgalinn nú," sagði hann, en sendi honum belgi. En ekki fundust þeir sjálfir, síðan er þeir skilðust í Þrándheimi, þó at þá yrði nökkut með stytti því sinni. Bjó hann í Hjarðarholti til elli ok varð maðr gamall.