Uphaf Haraldz konungs harðráða (FJ)
| Velg språk | Norrønt | Islandsk | Norsk | Dansk | Svensk | Færøysk |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Denne teksten finnes på følgende språk ► |  |
 |
 |
 |
||
|
|
|
Nóregs konunga sǫgur
udgivet af
G. E. C. Gads Forlag
København
1911 (1925)
Haraldr, sonr Sigurðar sýr, bróðir Óláfs konungs ins helga sammœðri, hann var á Stiklarstǫðum í orrostu, þá er inn helgi Óláfr konungr fell; varð Haraldr þá sárr ok komsk í brot með ǫðrum flóttamǫnnum; svá segir Þjóðólfr:
- 76. Hvast frák Haugi et næsta
- hlífél á gram drífa,
- en Bolgara brennir
- brœðr sínum vel tœði;
- skildisk hann, ok hulði
- hjalmsetr gamall vetra
- tyggi tolf ok þriggja,
- trauðr við Áleif dauðan.
Rǫgnvaldr Brúsason flutti Harald ór orrostu ok kom honum til bónda nǫkkurs, er bjó í skógi langt frá ǫðrum mǫnnum; var Haraldr þar læknaðr, til þess er hann var heill. Síðan fylgði sonr bónda honum austr um Kjǫl, ok fóru þeir alt markleiði, þat er svá mátti, en ekki alþýðuveg. Vissi bóndason ekki til, hverjum hann fylgði; ok er þeir riðu milli eyðiskóga nǫkkurra, þá kvað Haraldr þetta:
- 77. Nú lætk skóg af skógi
- skreiðask lítils heiðar;
- hverr veit nema ek verða
- víða frægr of síðir.
Hann fór austr um Jamtaland ok Helsingjaland ok sá til Svíþjóðar; fann hann þar Rǫgnvald Brúsason ok mjǫk marga aðra þá menn, er komizk hǫfðu ór orrostu menn Óláfs konungs.
Eptir um várit fengu þeir sér skipan ok fóru um sumarit austr í Garðaríki á fund Jarizleifs konungs, váru þar um vetrinn; svá segir Bǫlverkr:
- 78. Mildingr straukt of mækis
- munn, es lézt af gunni;
- holds vant hrafn of fyldan
- hrás; þaut vargr í ási;
- en gramr (né frák fremra
- friðskerði þér verða)
- austr vast ár et næsta
- ǫrðiglyndr í Gǫrðum.
Jarizleifr konungr tók vel við þeim Haraldi; gerðisk Haraldr þá hǫfðingi yfir landvarnarmǫnnum konungs ok annarr Eilífr, sonr Rǫgnvaldz jarls; svá segir Þjóðólfr:
- 79. Eitt hǫfðusk at
- Eilífr þars sat,
- hǫfðingjar tveir;
- hamalt fylkðu þeir;
- Austrvinðum ók
- í ǫngvan krók;
- vasa Læsum léttr
- liðsmanna réttr.
Haraldr dvalðisk í Garðaríki nǫkkura vetr ok fór víða um Austrveg. Síðan byrjaði hann ferð sína út í Grikland ok hafði mikla sveit manna; þá helt hann til Miklagarðz; svá segir Bǫlverkr:
- 80. Hart kníði svǫl svartan
- snekkju brand, fyr landi,
- skúr, en skrautla bǫ́ru
- skeiðr brynjaðar reiði;
- mætr hilmir sá malma
- Miklagarðs fyr barði;
- mǫrg skriðu beit at borgar
- barmfǫgr hǫ́um armi.
Þá réð fyrir Griklandi Zóe drótning in ríka, ok með henni Michael Kátalaktús. En er Haraldr kom til Miklagarðz á fund drótningarinnar, þá gekk hann þar á mála ok fór þegar um haustit á galeiðr með hermǫnnum þeim, er fóru út í Griklandzhaf. Helt Haraldr sveit af sínum mǫnnum. Þá var hǫfðingi yfir herinum sá maðr, er nefndr er Gyrgir; hann var frændi drótningar. En er Haraldr hafði verit lítla hríð í herinum, áðr en Væringjar þýddusk mjǫk til hans, ok fóru þeir allir saman, þegar er bardagar váru; kom þá svá, at Haraldr gerðisk hǫfðingi yfir ǫllum Væringjum. Fóru þeir Gyrgir víða um Griklandzeyjar, unnu þar herskap mikinn á kussorum.
Þat var eitt hvert sinn, er þeir hǫfðu farit um land ok skyldu taka sér náttból við skóga nǫkkura, ok kómu Væringjar fyrstir til náttstaðar ok vǫlðu þeir sér tjaldstaði þá, er þeir sá bazta ok hæst lágu, þvíat þar er svá háttat, at land er blautt, ok þegar er regn koma þar, þá er ilt at búa þar, er lágt liggr. Þá kom Gyrgir, hǫfðingi hersins, ok er hann sá, hvar Væringjar hǫfðu tjaldat, bað hann þá í brot fara ok tjalda í ǫðrum stað, segir, at hann vill þar tjalda. Haraldr segir svá: »ef þér komið fyrri til náttbóls, þá takið þér yðr náttstað, þá munu vér þar tjalda í ǫðrum stað, sem oss líkar; gerið þér nú ok svá, tjaldið þar, sem þér vilið, í ǫðrum stað; hugða ek, at þat væri réttr Væringja hér í veldi Grikkja-konungs, at þeir skulu vera sjálfráða ok frjálsir um alla hluti fyrir ǫllum mǫnnum, en vera konungi einum ok drótningu þjónostu skyldir«. Þreyttu þetta með kappmæli, þar til er hvárirtveggju vápnuðusk; var þá við sjálft, at þeir mundu berjask. Kómu þá til inir vitrustu menn ok skildu þá; sǫgðu þeir svá, at betr var fallit, at þeir sættisk um þetta mál ok gerði skipan á með sér gløggliga, svá at eigi þyrfti optarr slíka deilu um. Var þá stefnulagi á komit með þeim, ok skipuðu inir beztu menn ok inir vitrustu. En á þeiri stefnu réðu þeir þat svá, at samt kom með ǫllum, at hluti skyldi í skaut bera ok hluta me. Grikkjum ok Væringjum, hvárir fyrri skyldi ríða eða róa eða til hafnar leggja ok kjósa um tjaldstaði; skyldi því hvárrtveggi una þá, sem hlutr segði. Síðan váru hlutir gǫrvir ok markaðir. Þá mælti Haraldr við Gyrgi: »ek vil sjá, hversu þú markar þinn hlut, at eigi markim vit á eina lund báðir«. Hann gerði svá. Síðan markaði Haraldr sinn hlut ok kastaði í skautit, ok sv. báðir þeir. En sá maðr, er hlutinn skyldi upp taka, þá tók hann upp annan ok helt milli fingra sér ok brá upp hendinni ok mælti: »þessir skulu fyrri ríða ok róa ok til hafnar leggja ok kjósa sér um tjaldstaði«. Haraldr greip til handarinnar ok tók hlutinn ok kastaði út á sjá; síðan mælti hann: »þessi var várr hlutr«. Gyrgir segir: »hví léztu eigi sjá fleiri menn«?. »Sé nú, segir Haraldr, þann er eptir er; muntu þar kenna þitt mark«. Síðan var athugat um þann hlutinn, ok kendu allir þar mark Gyrgis. Var þat dœmt, at Væringjar skyldi kørna kosti hafa um alt þat, er þeir þreyttu um. Fleiri hlutir urðu til þess, er þeir urðu eigi ásáttir, ok hlauzk jafnan svá, at Haraldr hafði sitt mál.
Þeir fóru allir samt um sumarit ok herjuðu. Þá er allr var herrinn saman, lét Haraldr sína menn vera fyrir útan bardaga, eða ella þar, er minst var mannhætta, ok lézk varask vilja, at hann týndi herliði sínu. En er hann var einn saman með sínu liði, þá lagðisk hann svá fast til at berjask, at annat tveggja skyldi hann fá sigr eða bana. Svá bar optliga til, þá er Haraldr var hǫfðingi yfir liðinu, at hann vann sigr, þá er Gyrgir vann ekki. Þetta funnu hermenn ok kǫlluðu betr fara mundu sitt mál, ef Haraldr væri einn hǫfðingi yfir ǫllum herinum, ok ámæltu hertoganum, at ekki yrði af honum eða hans liði. Gyrgir segir, at Væringjar vildu ekki lið veita honum, bað þá fara í annan stað, en hann fœri með ǫðrum herinum, ok vinna þvílíkt sem þeir mætti. Fór þá Haraldr frá herinum ok Væringjar með honum ok Látínumenn. Gyrgir fór með Grikkja her. Sýndisk þá, hvat hvárr mátti; fekk Haraldr jafnan sigr ok fé, en Grikir fóru heim til Miklagarðz, nema ungir drengir, þeir er fá vildu sér fjár, sǫmnuðusk til Haraldz ok hǫfðu hann þá fyrir hertoga. Lagðisk hann þá með her sinn vestr í Affriká, er Væringjar kalla Serkland. eflðisk hann þá mjǫk at liði. Í Serklandi eignaðisk hann lxxx. borga, váru sumar gefnar upp, en sumar tók hann me. valdi. Síðan fór hann til Sikileyjar; svá segir Þjóðólfr:
- 81. Tøgu má tekna segja
- (tandrauðs) á Serklandi
- (ungr hætti sér) átta
- (ormtorgs hǫtuðr) borga,
- áðr herskǫrðuðr harðan
- hildar leik und skildi,
- Serkjum hættr, í sléttri
- Sikileyju gekk heyja.
Svá segir Illugi Bryndœlaskáld:
- 82. Brauzt und Mikjál mæztan
- (mǫ́gum heim, sem frǫ́gum,
- sonr Buðla bauð sinum)
- Sunnlǫnd, Haraldr, rǫndu.
Hér segir þat, at þá var Mikjáll Grikkja-konungr í þenna tíma. Haraldr dvalðisk marga vetr í Affriká, fekk óf lausafjár, gull ok allz konar dýrgripi. En alt þat fé, er hann fekk ok eigi þurpti hann at hafa til kostnaðar sér, sendi hann með trúnaðarmǫnnum sínum norðr í Hólmgarð í vald ok gæzlu Jarisleifs konungs, ok drósk þar saman ógrynni fjár, sem líkligt er at vera myndi, er hann herjaði þann hluta heimsins, er auðgastr var at gulli ok dýrgripum, ok svá mikit sem hann gerði at, er með sǫnnu var áðr sagt, at hann mundi eignazk hafa lxxx. borga.
En er Haraldr kom til Sikileyjar, þá herjaði hann þar ok lagði þar með liði sínu til einnar borgar mikillar ok fjǫlmennrar. Settisk hann um borgina, þvíat þar váru sterkir veggir, svá at honum þótti ósýnt, at brjóta myndi mega. Borgarmenn lǫfðu vist gnóga ok ǫnnur fǫng, þau er þeir þurftu til varnar. Þá leitaði hann þess ráðs, at fuglarar hans tóku smáfugla, er hreiðruðusk í borginni ok flugu á skóg um daga at taka sér mat. Haraldr lét binda á bak fuglunum lokarspánu af tyrvitré ok steypði vaxi ok brennusteini ok lét slá eldi í; flugu fuglarnir, þegar er lausir urðu, allir senn í borgina at vitja unga sinna ok híbýla, er þeir áttu í húsþekjum, þar er þakt var reyr eða hálmi; þá laust eldinum af fuglunum í húsþekjurnar. En þótt einn hverr bæri lítla byrði eldz, þá varð þat skjótt mikill eldr, er margir fuglar báru til víða um borgina í þekjur, ok því næst brann hvert hús at ǫðru, þar til er borgin logaði. Þá gekk fólkit alt ór borginni ok bað sér miskunnar, þeir inir sǫmu, er áðr hǫfðu margan dag drembiliga mælt ok háðuliga til Grikkja-hers ok hǫfðingja þeira; gaf Haraldr ǫllum mǫnnum grið, þeim er þess beiddu; fekk síðan vald yfir þeiri borg.
Ǫnnur borg var sú, er Haraldr lagði til liði sínu; sú var bæði fjǫlmenn ok sterk, svá at engi var ván, at þeir fengi brotit, vellir harðir ok sléttir umhverfis borgina. Þá lét Haraldr taka til at grafa grǫft, frá þar sem fell bekkr einn, ok var þar djúpt gil, svá at ekki mátti þannig sjá ór borginni. Þeir fluttu moldina út á vatnit ok létu straum í brot bera. Váru þeir at þessu verki bæði dag ok nótt, var skipt til sveitum; en herrinn gekk alla daga útan at borginni, en borgarmenn gengu í vígskǫrð, ok skutu hvárir á aðra, en um nætr sváfu þeir hvárirtveggju. En er Haraldr skilði þat, at jarðhús þat var svá langt, at þá myndi vera komit inn um borgarvegginn, þá lét hann vápnask lið sitt. Þat var móti degi, er þeir gengu inn í jarðhúsit; en er þeir kómu til enda, grófu þeir upp yfir hǫfuð sér, þar til er steinar urðu fyrir lími settir, þat var gólf í steinhǫllinni. Síðan brutu þeir upp gólfit ok gengu upp í hǫllina. Þar sátu fyrir menn margir af borgarmǫnnum, snæddu þar ok drukku, ok var þeim þat inn mesti óvísavargr, þvíat Væringjar gengu þar við brugðnum sverðum ok drápu þar þegar suma, en sumir flýðu, þeir er því kómu við. Væringjar sóttu eptir þeim, en sumir tóku borgarhliðin ok luku upp, gekk þar inn allr fjǫlði hersins. En er þeir kómu í borgina, þá flýði borgarlýðrinn, en margir báðu griða, ok fengu þat allir, er upp gáfusk. Eignaðisk Haraldr borgina með þessum hætti ok þar með ógrynni fjár.
Ina þriðju borg hittu þeir, þá er mest var af þessum ǫllum ok sterkust ok ríkust at fé ok fjǫlmenni. Váru um þá borg díki stór, svá at þeir sá, at ekki mátti þar vinna með þvílíkum brǫgðum sem inar fyrri borgir; lágu þeir þar mjǫk lengi, sv. at þeir fengu ekki at gǫrt. En er borgarmenn sá þat, þá dirfðusk þeir við. Þeir settu fylkingar sínar uppi á borgarveggjum, síðan luku þeir upp borgarhliðum ok œpðu á Væringja, eggjuðu þá ok háðu þá ganga í borgina ok frýðu þeim hugar, sǫgðu, at þeir væri ekki betri til orrostu en hœsn. Haraldr bað sína menn láta, sem eigi vissi, hvat þeir sǫgðu — »vér gerum ekki at, segir hann, þótt vér rennim til borgarinnar; þeir bera vápn sín á oss undir fœtr sér niðr; en þótt vér komim í borgina me. nǫkkura sveit, þá hafa þeir vald at byrgja inni þá er þeir vilja, en suma úti, þvíat þeir hafa yfir ǫll borgarhlið gæzlu sett; vér skulum gera þeim eigi minna skaup ok skulum láta þá sjá, at vér óttumk þá ekki; skulu várir menn ganga fram á vǫlluna sem næst borginni ok gæta þó þess, at ganga eigi í skotmál þeira; skulu várir menn allir fara vápnlausir ok gera sér leik ok láta þat sjá borgarmenn, at vér hirðum ekki um fylkingar þeira«. Síðan var svá nǫkkura daga.
Menn íslenzkir eru nefndir, þeir er fóru þar með Haraldi konungi, Haldórr, sonr Snorra goða — hann hafði þessa frásǫgn hingat til landz — annarr var Úlfr Úspaksson, Ósvífrssonar ins spaka; þeir váru báðir inir sterkustu menn ok allvápndjarfir ok váru inir kærstu Haraldi; þeir váru báðir í leikinum. En er þessa leið hafði farit nǫkkura daga, þá vildu borgarmenn sýna enn meira kapp; gengu þeir þá ekki með vápnum upp á borgarveggina, en létu þó opin standa borgarhliðin. En er þat s. Væringjar, þá gengu þeir einn dag svá til leiksins, at þeir hǫfðu sverð undir mǫtlum ok hjálma undir hǫttum. En er þeir hǫfðu leikit um hríð, þá sá þeir, at borgarmenn undruðusk ekki; þá tóku þeir skjótt vápnin, runnu síðan at borgarhliðinu. En er borgarmenn sá þat, gengu þeir í móti vel ok hǫfðu sín alvæpni, tóksk þar bardagi í borgarhliðinu. Væringjar hǫfðu engar hlífar, nema þat er þeir sveipuðu mǫtlum um vinstri hǫnd sér, urðu þeir sárir, en sumir fellu, en allir váru nauðuliga staddir. Haraldr, ok þat lið með honum, er var í herbúðum, sótti til at veita mǫnnum sínum. En borgarmenn váru þá komnir upp á borgarveggi, skutu ok grýttu á þá; varð þá hǫrð orrosta; þótti þeim, er í borgarhliðinu váru, vera seinna gengit at hjálpa sér en þeir vildu. En er Haraldr kom at borgarhliðinu, þá fell merkismaðr hans; þá mælti hann: »Haldórr, tak upp merkit«. Haldórr svaraði ok tók upp stǫngina ok mælti óvitrliga: »hverr mun merki bera fyrir þér, ef þú fylgir svá blauðliga, sem nú er um hríð?«. Var þat meir reiðimál en sannyrði, þvíat Haraldr var inn vápndjarfasti maðr. Sóttu þeir þá í borgina, var þá bardagi harðr ok lauk svá, at Haraldr hafði sigr ok vann borgina. Haldórr varð sárr mjǫk, hafði sár mikit í andliti, ok var þat lýti alla æfi, meðan er hann lifði.
Sú var in iiii. borg, er Haraldr kom til með her sinn, er mest var af ǫllum þeim, er áðr var frá sagt, ok svá var hon styrk, at þeir sá enga ván vera, at þeir fengi hana brotit. Síðan sátu þeir um borgina ok gerðu umsátir, svá at engi fǫng mátti til flytja borgarinnar. En er þeir hǫfðu lítla hríð dvalzk, þá fekk Haraldr sjúkleik, svá at hann lagðisk í rekkju; lét hann setja sitt landtjald brot frá ǫðrum landtjǫldum, þvíat honum þótti sér þat ró, at heyra eigi gný ok glaum herliðsins. Menn hans kómu tíðum me. flokka til hans ok frá ok spyrja hann ráðagørðar; þat sá borgarmenn, at nǫkkurar nýlundur váru með Væringjum; gerðu þeir til njósnarmenn at forvitnask, hverju slíkt myndi gegna. En er njósnarmenn kómu aptr til borgarinnar, þá kunnu þeir segja þau tíðendi, at hǫfðingi Væringja væri sjúkr, ok fyrir þá sǫk var engi atsókn til borgar. En er svá hafði liðit fram um hríð, þá minkaði mátt Haraldz; gerðusk þá hans menn mjǫk hugsjúkir ok daprir; slíkt alt spurðu borgarmenn. Þar kom, at svá þrøngði sótt Haraldi, at andlát hans var sagt um allan herinn. Síðan fóru Væringjar til tals við borgarmenn ok segja þeim líflát hǫfðingja síns, báðu kennimenn veita honum grǫpt í borginni. En er borgarmenn spurðu þessi tíðendi, þá váru þeir margir, er þar réðu fyrir klaustrum eða ǫðrum stórstǫðum í borginni, þá vildi hverr gjarna þat lík hafa til sinnar kirkju, þvíat þeir vissu, at þar myndi fylgja ofr mikit. Skrýddisk þá allr fjǫlði kennimanna ok gekk út ór borginni með skrín ok helga dóma ok gerðu fagra prócessiónem. En Væringjar gerðu ok mikla líkferð; var þá líkkistan borin hátt ok tjaldat yfir pellum, borin þar yfir merki mǫrg. En er slíkt var borit inn um borgarhliðit, þá skutu þeir niðr kistunni um þvert hliðit borgarinnar, fyrir hurðirnar; blésu þá Væringjar í alla lúðra sína herblástr ok brugðu sverðunum; þusti þá allr Væringja herr ór herbúðunum með alvæpni ok hljópu þá til borgarinnar með ópi ok kalli. En munkar ok aðrir kennimenn, þeir er út hǫfðu gengit í líkferð þessa, kepðusk hvárir við aðra, at fyrstir ok fremstir vildi út ganga at taka við ofrinu, þá var þeim nú hálfu meira kapp á því at vera sem first Væringjum, þvíat þeir drápu hvern þann, er þeim var næst, hvárt er hann var klerkr eða óvígðr. Væringjar gengu svá um alla borgina þessa, at þeir drápu mannfólkit, en ræntu alla staði í borginni ok tóku þar ógrynni fjár.
Haraldr var marga vetr í hernaði þessum, er nú var frá sagt, bæði í Serklandi ok Sikileyju. Síðan fór hann aptr til Miklagarðz með her þenna ok dvalðisk þar lítla hríð, áðr hann byrjaði ferð sína út í Jórsalaheim. Þá lét hann eptir málagull Grikkjakonungs ok allir Væringjar, þeir er til ferðar réðusk með honum. Svá er sagt, at í ǫllum ferðum þessum hafði Haraldr áttar xviii. fólkorrostur; svá segir Þjóðólfr:
- 83. Þjóð veit, at hefr háðar
- hvargrimmligar rimmur
- (rofizk hafa opt fyr jǫfri)
- átján Haraldr (sáttir);
- hǫss arnar rautt hvassar,
- hróðigr konungr, blóði
- (ímr gat krǫ́s hvars kómuð)
- klœr, áðr hingat fœrir.
Haraldr fór liði sínu út til Jórsalalandz, fór þá síðan yfir til Jórsalaborgar, en hvar sem hann fór um Jórsalaland, váru allar borgir ok kastalar gefnir í vald hans; svá segir Stúfr skáld, er heyrt hafði konunginn sjálfan frá þessum tíðendum segja:
- 84. Fór ofrhugi enn øfri
- eggdjarfr und sik leggja
- (fold vas víga valdi
- virk) Jórsali (ok Girkjum);
- ok með œrnu ríki
- óbrunnin kom gunnar
- heimil jǫrð und herði.
- Hafi ríks þars vel líkar.
Hér segir frá því, at þetta land kom óbrunnit ok óherjat í vald Haraldz. Fór hann þá út til Jórdánar ok laugaði sik þar, sem háttr er til annarra pálmara. Haraldr varði stórfé til grafar dróttins ok kross ins helga ok til annarra heilagra dóma á Jórsalalandi. Þá friðaði hann veginn alt út til Jórdánar ok drap raufara ok annat hernaðarfólk; svá segir Stúfr:
- 85. Stóðusk rǫ́ð ok reiði-
- (rann þat svikum manna)
- Egða grams á ýmsum
- -orð Jórdánar borðum;
- enn fyr afgørð sanna
- (illa gat frá stilli)
- þjóð fekk vísan váða.
- Vist of aldr með Kristi.
Þá fór hann aptr til Miklagarðz.
Þá er Haraldr var kominn til Miklagarðz af Jórsalalandi, fysti hann at fara í Norðrlǫnd til óðala sinna; hafði hann þá spurt, at Magnús Óláfsson, bróðurson hans, var orðinn konungr í Nóregi ok svá í Danmǫrk, segir hann þá upp þjónostu vi. Grikjakonung. En er Zóe drótning varð þessa vǫr, varð hon reið mjǫk ok hóf upp sakagiptir við Harald, talði þat, at hann myndi hafa misfarit með Grikjakonungs fé, því er fengizk hefði í hernaði, þá er Haraldr hafði verit hǫfðingi yfir herinum. Máríá hét ein mær ung ok fríð, hon var bróðurdóttir Zóe drótningar; þeirar meyjar hafði Haraldr beðit, en drótning synjaði. Svá hafa sagt Væringjar norðr hingat, þeir er verit hafa í Miklagarði á mála, at sú sǫgn væri þar hǫfð af fróðum mǫnnum, at Zóe drótning vildi sjálf hafa Harald sér til mannz, ok sú sǫk væri reyndar mest við Harald, er hann vildi brot fara ór Miklagarði, þó at annat væri upp borit fyrir alþýðu. Þá var sá Grikja-konungr er hét Konstantínús Mónomákús; hann réð ríkinu með Zóe drótningu. Af þessum sǫkum lét Grikja-konungr taka hǫndum Harald ok fœra hann til dýflizu.
En er Haraldr kom mjǫk svá til dýflizunnar, þá sýndisk honum inn helgi Óláfr konungr ok segir, at hann myndi hjálpa honum. Þar á strætinu var síðan kápella ok helguð Óláfi konungi, ok hefir sú kápella þar staðit síðan. Dýfliza sú var þannig gǫr, at þar er turn hár ok opinn ofan, en dyrr af strætinu í at ganga. var Haraldr þar inn látinn ok með honum Haldórr ok Úlfr. Næstu nótt eptir kom ein rík kona ofan á dýflizuna ok hafði gengit upp með stigum nǫkkurum, ok þjónostumenn hennar ii; þau létu síga ofan streng nǫkkurn í dýflizuna ok drógu þá upp. Þessarri konu hafði inn helgi Óláfr konungr unnit bót fyrr ok hafði þá vitrazk henni, at hon skyldi leysa bróður hans ór prísund. Þá fór Haraldr þegar til Væringja, ok stóðu þeir upp allir í mót honum ok fǫgnuðu honum vel. Síðan vápnaðisk allr herrinn, ok gengu þar til, er konungrinn svaf; þeir taka konunginn hǫndum ok stinga ór bæði augun; svá segir Þórarinn Skeggjason í sinni. drápu:
- 86. Náði gǫrr en glóðum,
- Gríklands, jǫfurr handa,
- stólþengill gekk strǫngu
- steinblindr aðalmeini.
Svá segir ok Þjóðólfr skáld:
- 87. Stólþengils lét stinga
- (styrjǫld vas þá byrjuð)
- eyðir augu bæði
- út heiðingja sútar;
- lagði allvaldr Egða
- austr á bragning hraustan
- gráligt mark, en Girkja
- gǫtu illa fór stillir.
Í þessum tveim drápum Haraldz ok mǫrgum ǫðrum kvæðum hans er getit þess, at Haraldr blindaði sjálfan Grikkja-konung; nefna mætti til þess hertoga eða greifa eða annars konar tígnarmenn, ef þeir vissi, at þat væri sannara, þvíat sjálfr Haraldr flutti þessa sǫgn ok þeir menn aðrir, er þar váru með honum.
Um þá sǫmu nótt gengu þeir Haraldr at þeim herbergjum, er Máríá svaf í, ok taka hana í brot með valdi. Síðan gengu þeir til galeiða Væringja ok tóku tvær galeiðrnar, røru síðan inn í Sjáviðarsund. En er þeir kómu þar, er járnrekendr lágu um þvert sundit, þá mælti Haraldr, at menn skyldi skipask til ára á hvárritveggju galeiðinni, en þeir menn, er eigi røru, skyldu allir hlaupa aptr í galeiðina ok hafa hverr húðfat sitt í faðmi sér. rendu svá galeiðrnar upp á járnrekendr; þegar er festi ok skriðinn tók af, þá bað hann alla menn hlaupa fram í. Þá steypði galeið þeiri, er Haraldr var á, ok stǫkk sú af járnum við riðinn, en ǫnnur sprakk, er reið á járnum, ok týndisk þar mart, en sumt var tekit af sundi; með þessu komsk Haraldr út af Miklagarði, fór svá inn í Svartahaf. En áðr en hann siglði frá landi, setti hann upp á land jungfrúna ok fekk henni gott fǫruneyti aptr til Miklagarðz, bað hana þá segja Zóe, frændkonu sinni, hversu mikit hon hafði vald á Haraldi, eða hvárt nǫkkut hafði drótningar ríki fyrir staðit, at hann mætti fá jungfrúna. Þá siglði Haraldr norðr í Ellipalta, fór þaðan alt um Austrríki. Í þessum ferðum orti Haraldr gamanvísur, ok eru saman xvi,, ok er eitt niðrlag at ǫllum; þessi er ein:
- 88. Sneið fyr Sikiley víða
- súð; vǫ́rum þá prúðir
- brýnt skreið, vel til vánar,
- vengis hjǫrtr und drengjum;
- vættik minnr, at motti
- myni enn þinig nenna;
- þó lætr Gerðr í Gǫrðum
- gollhrings við mér skolla.
Því veik hann til Ellisifjar dóttur Jarizleifs konungs í Hólmgarði.
En er Haraldr kom til Hólmgarðz, fagnaði Jarizleifr konungr honum forkunnar vel, dvalðisk hann þar um vetrinn; tók þá í sína varðveizlu gull þat alt, er hann hafði þannug áðr sent útan af Miklagarði, ok margs konar dýrgripi; var þat svá mikit fé, at engi maðr norðr í lǫnd hafði séit slíkt í eins mannz eigu. Haraldr hafði þrisvar komit í pólútasvarf, meðan hann var í Miklagarði. Þat eru þar lǫg, at hvert sinn er Grikkja-konungr deyr, þá skulu Væringjar hafa pólútasvarf; þeir skulu þá ganga um allar pólútir konungs, þar sem féhirzlur hans eru, ok skal hverr þá eignask at frjálsu, er hǫndum kømr á.
Þann vetr gipti Jarizleifr konungr dóttur sína Haraldi, sú hét Elísabeth, þá kalla Norðmenn Ellisif; þetta tjár Stúfr blindi:
- 89. Mægð gat allvaldr Egða
- ógnar mildr þás vildi;
- golls tók gumna spjalli
- gnótt ok bragnings dóttur.
En at vári byrjaði hann ferð sína ór Hólmgarði ok fór um várit til Aldeigjuborgar, fekk sér þar skip ok siglði austan um sumarit; snøri fyrst til Svíþjóðar ok lagði til Sigtúna; svá segir Valgarðr af Velli:
- 90. Skauzt und farm enn frízta
- (frami veitisk þér) beiti,
- farðir goll ór Gǫrðum
- (grunlaust) Haraldr austan;
- stýrðir hvatt í hǫrðu
- hvardyggr jǫfurr glyggvi,
- sátt þás sædrif létti
- Sigtún, en skip hnigðu.
Haraldr fann þar Svein Úlfsson; þat haust hafði hann flýit fyrir Magnúsi konungi við Helganes. En er þeir funnusk, fagnaði hvárr ǫðrum vel. Óláfr sœnski Svía-konungr var móðurfaðir Ellisifjar, konu Haraldz, en Ástríðr, móðir Sveins, var systir Óláfs konungs. Gerðu þeir Haraldr ok Sveinn félagskap sinn ok bundu einkamálum. Allir Svíar váru vinir Sveins, þvíat hann átti þar ina stœrstu ætt í landi. Gerðusk þá ok allir Svíar vinir Haraldz ok liðsinnismenn; var þar mart stórmenni bundit í mægðum við hann; svá segir Þjóðólfr:
- 91. Reist eikikjǫlr austan
- ǫrðigt vatn ór Gǫrðum;
- Svíar tœðu þér síðan,
- snjallr landreki, allir;
- gekk með golli miklu
- (glygg fell ótt of tyggja)
- hǫll á hléborð (sollit)
- Haralds skeið und vef breiðum.
Síðan réðu þeir sér til skipa Haraldr ok Sveinn, ok drósk þeim brátt herr mikill; ok er lið þat var búit, þá sigla þeir austan til Danmerkr; svá segir Valgarðr:
- 92. Eik slǫng und þér, yngvi
- ógnblíðr, í haf síðan
- (rétt vas yðr of ætlat
- óðal) frá Svíþjóðu;
- hýnd bar ríf, þars renduð
- rétt á stag fyr slétta,
- skeið, en skelkðuð brúðir,
- Skáney, Dǫnum nánar.
Þeir lǫgðu fyrst til Sjálandz ok herjuðu þar ok brendu víða þar. Síðan heldu þeir til Fjóns, gengu þar upp ok herjuðu; svá segir Valgarðr:
- 93. Haraldr gǫrva lézt herjat,
- (hnyggr andskotum tyggi)
- hvatt rann vargr at vitja
- valfalls, Selund alla;
- gekk á Fjón, en fekkat,
- fjǫlmennr konungr, hjǫlmum
- (brast) ríkula (ristin
- rít) erfiði lítit.
- 94. Brann í bý fyr sunnan
- bjartr eldr Hróiskeldu;
- rǫnn lét ræsir nenninn
- reykvell ofan fella;
- lǫ́gu lands-menn gnógir;
- ló hel sumum frelsi;
- drósk harmvesalt hýski
- hljótt í skóg á flótta.
- 95. Dvalði daprt of skilða,
- drífu þeirs eptir lifðu,
- ferð, en fengin urðu
- fǫgr sprund, Danir undan;
- láss helt líki drósar,
- leið fyr yðr til skeiða
- (bitu fíkula fjǫtrar)
- fljóð mart (hǫrundbjarta).
Magnús konungr Óláfsson helt um haustit norðr í Nóreg eptir Helganess bardaga. Þá spurði hann þau tíðendi, at Haraldr Sigurðarson, frændi hans, var kominn til Svíþjóðar ok þat með, at þeir Sveinn Úlfsson hǫfðu gǫrt félag sitt ok hǫfðu her úti mikinn ok ætluðu enn at leggja undir sik Dana-veldi, en síðan Nóreg. Magnús konungr býðr leiðangri út ór Nóregi ok dregsk honum brátt herr mikill. Hann spurði þá, at þeir Haraldr ok Sveinn váru komnir til Danmerkr, brendu þar alt ok bældu, en landzmenn gengu víða undir þá. Þat var ok sagt með, at Haraldr væri meiri en aðrir menn ok sterkari ok svá vitr, at honum var ekki ófœrt ok hann hafði ávalt sigr, er hann barðisk; hann var ok svá auðigr at gulli, at engi vissi dœmi til; svá segir Þjóðólfr:
- 96. Nú 's valmeiðum víðis,
- veit drótt mikinn ótta,
- (skeiðr hefr herr fyr hauðri)
- hætt góðs friðar vætta;
- mildr vill Magnús halda
- morðs hlunngotum norðan,
- ítr en ǫnnur skreytir
- unnvigg Haraldr sunnan.
Menn Magnús konungs, þeir er váru í ráðagørð með honum, tala þat, at þeim þykkir í vant efni komit, ef þeir Haraldr frændr skulu berask banaspjót eptir; bjóðask margir menn til þess, at fara ok leita um sættir með þeim, ok af þeim fyrirtǫlum samþykkisk konungr því. Váru þá menn gǫrvir á hleypiskútu, ok fóru þeir sem skyndiligast suðr til Danmerkr; fengu þar til danska menn þá er fullkomnir váru vinir Magnús konungs, at bera þetta ørendi Haraldi. Þetta mál fór mjǫk af hljóði. En er Haraldr heyrði þetta sagt, at Magnús konungr, frændi hans, myndi bjóða honum sætt ok félagskap ok Haraldr myndi hafa skulu hálfan Nóreg við Magnús, en hvárr þeira við annan hálft lausafé beggja þeira, þá játtaði Haraldr þeiri sætt af sinni hendi. Fóru þessi einkamál þá aptr til Magnús konungs.
Lítlu síðarr var þat, at Haraldr ok Sveinn tǫluðu kveld eitt við drykkju; spurði Sveinn, hverja gripi Haraldr hefði, þá er honum væri virkð mest á. Hann svarar svá, at þat var merki hans Landeyðan. Þá spurði Sveinn, hvat merkinu fylgði þess, er þat var svá mikil gørsimi. Haraldr segir, at þat var mælt, at s. myndi hafa sigr, er merkit er fyrir borit, segir, at svá hafði orðit, síðan er hann fekk þat. Sveinn svarar: »þá mun ek trúa, at sú náttúra fylgi merkinu, ef þú átt iii. orrostur við Magnús konung, frænda þinn, ok hefir þú sigr í ǫllum«. Þá segir Haraldr styggliga: »veit ek frændsemi okkra Magnús, þótt þú minnir mik ekki á þat, ok er eigi fyrir því svá, at vit farimk í mót me. herskildi, at eigi myndi okrir fundir aðrir vera skapligri«. Sveinn brá þá lit við ok mælti: »geta þessa sumir, Haraldr, at þú hafir gǫrt svá fyrr, at halda þat einu af einkamálum, er þér þykkir sem þitt mál dragi helzt fram«. Haraldr svarar: »minni staði muntu á vita, at ek hafa eigi haldit einkamálin, en ek veit, at Magnús konungr myni kalla, at þú hafir haldit við hann«. Gekk þá sína leið hvárr þeira. Um kveldit, er Haraldr gekk til svefns í lypting á skipi sínu, þá mælti hann við skósvein sinn: »n. mun ek eigi liggja í hvílunni í nótt, þvíat mér er grunr á, at eigi myni alt vera svikalaust; ek fann í kveld, at Sveinn, mágr minn, varð reiðr mjǫk við bermæli mína; skaltu halda vǫrð á ef hér verðr nǫkkut í nótt til tíðenda« Gekk þá Haraldr í annan sta. at sofa, en lagði þar í rúm sitt tréstobba einn. En um nóttina var róit á báti at lyptingunni, ok gekk þar maðr upp ok spretti lyptingartjaldinu, gekk síðan upp hjá ok hjó í rúm Haraldz me. mikilli øxi, svá at fǫst stóð í trénu; hljóp maðr sjá þegar út í bátinn, en niðamyrkr var á, røri hann þegar í brot, en øxin var eptir til jartegna, stóð hon fǫst í trénu. Síðan vakði Haraldr upp menn sína ok lét þá vita, við hver svik þeir váru komnir — »megum vér þat sjá, segir hann, at vér hǫfum hér ekki liðs við Svein, þegar er hann slæsk á svikræði við oss; mun sá vera inn bezti kostr, at leita á brot heðan, meðan kostr er; leysu vér nú skip vár ok róum leyniliga í brot«. Þeir gera svá, róa um nóttina norðr með landi, fara dag ok nótt, þar til er þeir fínna Magnús konung, þar er hann lá með her sínum. Gekk þá Haraldr á fund Magnús konungs, frænda síns, ok varð þar fagnafundr, svá sem Þjóðólfr segir:
- 97. Vatn lézt, vísi, slitna,
- víðkunnr, und skǫr þunnri
- (dýr klufu flóð), þars fóruð
- (flaust) í Danmǫrk austan;
- Síðan tǫluðu þeir frændr milli sín,
- bauð hǫlf við sik síðan
- sonr Áleifs þér (hála
- frændr hykk at þar fyndisk
- fegnir) lǫnd ok þegna.
- fór þat alt sáttgjarnliga.
Magnús konungr lá við land ok hafði landtjald á landi uppi. hann bauð þá Haraldi frænda sínum til borðz síns, ok gekk Haraldr til veizlunnar með lx. manna; var þar allfǫgr veizla. En er á leið daginn, gekk Magnús konungr inn í tjaldit, þar sem Haraldr sat; menn gengu með honum ok báru byrðar, þat váru vápn ok klæði. Þá gekk konungr at inum ýzta manni ok gaf þeim sverð gott, ǫðrum skjǫld, þá klæði eða vápn eða gull, þeim stœrra er tígnari váru. Síðarst kom hann fyrir Harald, frænda sinn, ok hafði í hendi sér reyrteina ii. ok mælti svá: »hvárn viltu hér þiggja teininn?«. Þá svarar Haraldr: »þann, er nærri er mér«. Þá mælti Magnús konungr: »með þessum reyrsprota gef ek yðr hálft Nóregs-veldi með ǫllum skyldum ok skǫttum ok allri eign, er þar liggr til, með þeim formála, at þú skalt jafnréttr konungr í ǫllum stǫðum í Nóregi sem ek; en þá er vér erum allir saman, skal ek vera fyrirmaðr í heilsan ok þjónan ok at sæti; ef iii. eru tígnir menn, skal ek milli sitja; ek skal hafa konungslægi ok konungsbryggju; þér skuluð ok styðja ok styrkja várt ríki í þann stað, at vér gerðum yðr at þeim manni í Nóregi, er vér hugðum, at engi skyldi verða, meðan várr hauss væri uppi fyrir ofan mold«. Þá stóð upp Haraldr ok þakkaði honum vel tígn ok vegsemð. Setjask þá niðr báðir ok váru allkátir þann dag; um kveldit gekk Haraldr ok hans menn til skips síns.
Eptir um morgininn lét Magnús konungr blása til þings ǫllu liðinu. En er þing var sett, þá lýsti Magnús konungr fyrir ǫllum mǫnnum gjǫf þeiri, er hann hafði gefit Haraldi, frænda sínum. Þórir af Steig gaf Haraldi konungsnafn þar á þinginu. Þann dag bauð Haraldr konungr Magnúsi konungi til borðz síns, ok gekk hann um daginn með lx. manna til landtjalda Haraldz konungs, þar sem hann hafði veizlu búit. Váru þar þá báðir konungarnir í samsæti, ok var þar veizla fǫgr ok veitt kappsamliga, váru konungarnir kátir ok glaðir. En er á leið daginn, þá lét Haraldr konungr bera í tjaldit tǫskur mjǫk margar; þar báru menn ok klæði ok vápn ok annars konar gripi; þat fé miðlaði hann, gaf hann ok skipti með mǫnnum Magnús konungs, þeim er váru í veizlunni. Síðan lét hann leysa tǫskurnar, mætti þá til Magnús konungs: »þér veittuð oss fyrra dag ríki mikit, er þér hǫfðuð unnit áðr af óvinum yðrum ok várum, en tókuð oss til samlags við yðr; var þat vel gǫrt, þvíat þér hafið mikit til unnit. Nú er hér í annan stað, at vér hǫfum verit útlendis ok hǫfum þó verit í nǫkkurum mannhættum, áðr en ek hefi saman komit þessu gulli, er þér munuð nú sjá mega; vil ek þetta leggja til félags við yðr; skulum vit eiga lausafé alt jǫfnum hǫndum, sv. sem vit eigum ríki hálft hvárr okkarr í Nóregi. Ek veit, at skaplyndi okkat er ólíkt; ertu maðr miklu ǫrvari en ek, munu vit skipta fé þessu með okkr at jafnaði, ferr þá hvárr með sinn hlut sem vill«. Síðan lét Haraldr breiða niðr nautshúð mikla ok steypa þar á gullinu ór tǫskunum; síðan váru skálir teknar ok met, reitt í sundr féit, skipt ǫllu með vágum, ok þótti ǫllum mǫnnum, er sá, mikil furða, er í Norðrlǫndum skyldi vera sv. mikit gull saman komit í einn stað. Þetta var þó reyndar Grikkjakonungs eiga ok auðr, sem allir menn segja, at þar sé rautt gull húsum fullum. Konungarnir váru þá allkátir. Þá kom upp staup eitt, þat var svá mikit sem mannzhǫfuð; tók Haraldr konungr upp staupit ok mælti: »hvar er nú þat gull, Magnús frændi, er þú leiðir í móti þessum knapphǫfða?«. Þá svarar Magnús konungr: »svá hefir gefizk ófriðr ok stórir leiðangrar, at náliga alt gull ok silfr er upp gengit, þat er í minni varðveizlu er. Nú er eigi meira gull en hringr þessi í minni eign« — tók hringinn ok seldi Haraldi. Hann leit á ok mælti: »þat er lítit gull, frændi, þeim konungi, er ii. konunga ríki á, en þó munu sumir ifa um, hvárt þú átt þenna hring«. Þá segir Magnús konungr áhyggjusamliga: »ef ek á eigi þenna hring at réttu, þá veit ek eigi, hvat ek hefi rétt fengit, þvíat Óláfr konungr inn helgi, faðir minn, gaf mér þenna hring á inum øfsta skilnaði«. Þá svarar Haraldr konungr hlæjandi: »satt segir þú, Magnús konungr, faðir þinn gaf þér hringinn; þann hring tók hann af fǫður mínum fyrir ekki mikla sǫk; er þat ok satt, at þá var ekki gott smákonungum í Nóregi, er faðir þinn var sem ríkastr«. Haraldr konungr gaf Steigarþóri at veizlunni mǫsurbolla; hann var girðr með silfri, ok silfrhadda yfir ok gylt hvártveggja ok fullr upp af skírum silfrpenningum; þar fylgðu ok ii. gullhringar ok stóðu mǫrk báðir saman; hann gaf honum ok skikkju sína, þat var brúnn purpuri, hvít skinn með, ok hét honum miklum metnaði ok vináttu sinni. Þorgils Snorrason sagði svá at hann sá altárisklæðit, þat er gǫrt var ór mǫtlinum, en Guðríðr, dóttir Guthorms Steigarþórissonar, sagði, at hon kvað Guthorm fǫður sinn eiga bollann, svá at hon sá. Svá segir Bǫlverkr:
- 98. Heimil varð, es ek heyrða,
- hoddstríðir, þér síðan,
- grœn, en goll bautt hónum,
- grund es Magnús funduð;
- endisk ykkar frænda
- allfriðliga á miðli
- sætt, en síðan vætti
- Sveinn rómǫldu einnar.
Magnús konungr ok Haraldr konungr réðu báðir Nóregi inn næsta vetr eptir sætt þeira, ok hafði sína hirð hvárr þeira. Þeir fóru um vetrinn um Uplǫnd at veizlum, ok váru stundum báðir samt, en stundum sér hvárr þeira. Þeir fóru alt norðr til Þrándheims ok til Niðaróss. Magnús konungr hafði varðveitt helgan dóm Óláfs konungs, síðan er hann kom í land, klipði hár hans ok negl á hverjum xii. mánuðum ok hafði sjálfr lykil þann, er skrínit mátti upp lúka með. Urðu þá margs konar jartegnir at helgum dómi Óláfs konungs. Brátt gerðusk greinir í um samþykki konunganna, ok váru margir svá illgjarnir, at þeira gengu svá illa í milli.
Sveinn Úlfsson lá eptir í svefni, þá er Haraldr hafði brot farit. Síðan leiddi Sveinn atspurningum um farar Haraldz. En er hann spurði, at Haraldr ok Magnús hǫfðu sæzk ok þeir hǫfðu þá einn her báðir, þá helt hann liði sínu austr fyrir Skáneyrarsíðu ok dvalðisk þar til þess, er hann spurði um vetrinn, at Magnús ok Haraldr hǫfðu norðr haldit liði sínu til Nóregs. Síðan helt Sveinn sínu liði suðr til Danmerkr, ok tók hann þar allar konungstekjur þann vetr.
En er vára tók, buðu þeir út leiðangri ór Nóregi, Magnús konungr ok Haraldr konungr. Þat bar at eitt sinn, at Magnús konungr ok Haraldr konungr lágu í einni hǫfn, en um daginn eptir var Haraldr fyrri búinn ok siglði hann þegar, en at kveldi lagði hann til hafnar, þar sem þeir Magnús konungr hǫfðu ætlat at vera þá nótt. Haraldr lagði sínu skipi í konungslægi ok tjaldaði þar. Magnús konungr siglði síðarr um daginn, ok kómu þeir svá til hafnar, at þeir Haraldr hǫfðu tjaldat áðr; sjá þeir, at Haraldr hafði lagit í konungslægi ok hann ætlaði þar at liggja. En er þeir Magnús konungr hǫfðu hlaðit seglum sínum, þá mælti Magnús konungr: »greiði menn nú róðrinn ok setisk me. endilǫngum borðum, sumir brjóti upp vápn sín ok vápnisk; en með því at þeir vilja eigi brot leggja, þá skulu vér berjask«. En er Haraldr konungr sér, at Magnús konungr ætlaði at leggja til orrostu við þá, þá mælti hann við sína menn: »hǫggvið þér festarnar ok látið slá skipunum ór lægi; reiðr er Magnús frændi«. Svá gerðu þeir, þeir lǫgðu skipum ór læginu; Magnús konungr leggr sínum skipum í lægit. Þá er hvárrtveggi hafði um búizk, gekk Haraldr konungr með nǫkkura menn á skip Magnús konungs. konungr fagnaði honum vel, bað hann vel komim. Þá svarar Haraldr konungr: »þat hugða ek, at vér værim með vinum komnir, en nǫkkut grunaði mik um hríð, hvárt þér munduð sv. vilja vera láta; en þat er satt, er mælt er, at bráðgeð er bernska. vil ek virða eigi á aðra lund, en þetta væri œskubragð«. Þá segir Magnús konungr: »þat var ættarbragð en eigi œsku, þótt ek mætta muna, hvat ek gaf eða hvat ek varnaða; ef þessi lítli hlutr væri nú tekinn fyrir várt ráð, þá myndi brátt vera annarr. en alla sætt viljum vér halda, þá er gǫr er, en þat sama viljum vér af yðr hafa, sem vér eigum skilt.« Þá segir Haraldr konungr: »þat er ok forn siðr, at inn vitrari vægi« — gekk þá aptr á skip sitt. Í þvílíkum viðskiptum konunganna fannzk þat, at vant var at gæta til; tǫlðu menn Magnús konungs, at hann hefði rétt at mæla, en þeir, er óvitrir váru, tǫlðu þat, at Haraldr væri nǫkkut svívirðr. En Haraldz konungs menn sǫgðu þat, at eigi væri á aðra lund skilt, en Magnús konungr skyldi lægi hafa, ef þeir kvæmi jamsnimma, en Haraldr væri eigi skyldr at leggja ór læginu, ef hann lægi fyrir, tǫlðu hafa Harald vitrliga ok vel. en þeir er verr vildu um rœða, tǫlðu, at Magnús konungr vildi rjúfa sætt, ok tǫlðu, at hann hefði gǫrt rangt ok ósœmð Haraldi konungi. Við slíkar greinir gerðisk brátt umrœða óvitra manna til þess, at konungum varð sundrþykki at; mart fanzk þá til þess, er konungunum þótti sinn veg hvárum, þótt hér sé fátt ritat.
Magnús konungr ok Haraldr konungr heldu her þeim suðr til Danmerkr. En er Sveinn spurði þat, þá flýði hann undan austr á Skáni. Þeir Magnús konungr ok Haraldr konungr dvǫlðusk lengi um sumarit í Danmǫrk, lǫgðu þá land alt undir sik. Þeir váru á Jótlandi um haustit. Þat var eina nótt, þá er Magnús konungr lá í hvílu sinni, at hann dreymði ok þóttisk staddr þar sem var faðir hans, inn helgi Óláfr konungr, ok þótti hann mæla við sik: »hvárn kost viltu sonr minn, at fara nú me. mér eða verða allra konunga ríkastr ok lifa lengi ok gera þann glœp, at þú fáir annat hvárt bœtt trautt eða eigi?«. En hann þóttisk svara: »ek vil, at þú kjósir fyrir mína hǫnd«. Þá þótti honum konungrinn svara: »þá skaltu með mér fara«. Magnús konungr segir draum þenna mǫnnum sínum. En lítlu síðarr fekk hann sótt ok lá þar sem heitir Súðaþorp. En er hann var nær kominn bana, þá sendi hann Þóri, bróður sinn, til Sveins Úlfssonar, at hann skyldi veita hjálp Þóri, þá sem hann þyrpti; þat fylgði orðsendingunni, at Magnús konungr gaf Sveini Dana-veldi eptir sinn dag, segir, at þat var makligt, at Haraldr réði fyrir Nóregi, en Sveinn fyrir Danmǫrku. Síðan andaðisk Magnús konungr góði, ok var hann allmjǫk harmdaúði allri alþýðu; svá segir Oddr Kíkinaskáld:
- 99. Feldu menn, þás mildan
- mǫrg tǫ́r, í grǫf bǫ́ru,
- þung byrðr vas sú, þengil,
- þeim es hann gaf seima;
- deildisk hugr, svát heldu
- húskarlar grams varla,
- siklings þjóð en síðan
- sat opt hnipin, vatni.
Eptir þessi tíðendi hafði Haraldr konungr þing við liðit, segir mǫnnum ætlan sína, at hann vill fara með herinum til Vébjarga-þings ok láta sik taka til konungs yfir Dana-veldi, vinna síðan landit; telr þat jamvel sína erfð sem Nóregs-veldi eptir Magnús frænda sinn; biðr þá liðit efla sik, lætr þá munu Norðmenn vera allan aldr yfirmenn Dana. Þá svarar Einarr þambarskelfir, lét sér vera skyldra, at flytja Magnús konung, fóstra sinn, til graptar ok fœra hann feðr sínum, Óláfi konungi, en berjask útlendis eða girnask annars konungs veldi ok eign. lýkr svá málinu, at betra þótti honum at fylgja Magnúsi konungi dauðum en hverjum annarra konunga lifanda; lét síðan taka líkit ok búa um vegliga, svá at sjá mátti umbúnaðinn á konungsskipit. Þá bjoggusk allir Þrœndir ok Norðmenn til heimfarar með líki Magnús konungs ok raufsk leiðangrinn. Sér þá Haraldr konungr þann kost inn bezta, at fara aptr til Nóregs ok eignask fyrst þat veldi ok eflask þaðan at liði. Fór nú Haraldr konungr aptr með ǫllu liðinu í Nóreg. En þegar er hann kom til Nóregs, þá átti hann þing við landzmenn ok lét taka sik til konungs um alt land; fór hann svá alt austan um Víkina, at hann var til konungs tekinn í hverju fylki í Nóregi.
Einarr þambarskelfir fór með líki Magnús konungs ok me. honum allr Þrœnda-herr, ok fluttu til Niðaróss, ok var hann þar jarðaðr at Klemenskirkju; þar var þá skrín ins helga Óláfs konungs. Magnús konungr hafði verit meðalmaðr á vǫxt, réttleitr ok ljósleitr ok ljóss á hár, snjallmæltr ok skjótráðr, skǫrunglyndr, inn mildasti af fé, hermaðr mikill ok inn vápndjarfasti; allra konunga var hann vinsælstr, bæði lofuðu hann vinir ok óvinir.
Sveinn Úlfsson var þat haust staddr á Skáni ok byrjaði ferð sína austr í Svía-veldi ok ætlaði at gefa upp tígnarnafn þat, er hann hafði tekit í Danmǫrk. En er hann var kominn til hests síns, þá riðu þar til hans menn nǫkkurir ok segja honum tíðendin, þau in fyrstu, at andaðr er Magnús konungr Óláfsson ok þat með, at allr Norðmanna-herr var í brot farinn ór Danmǫrk. Sveinn svarar því skjótt ok mælti: »því skýt ek til guðs, at aldri síðan skal ek flýja Dana-veldi, meðan ek lifi«; stígr hann þá á hest sinn ok ríðr þá suðr á Skáni; dreif þá þegar mikit lið til hans. Þann vetr lagði hann undir sik alt Dana-veldi, tóku þá allir Danir hann til konungs. Þórir, bróðir Magnús konungs, kom til Sveins um haustit með orðsendingum Magnús konungs, svá sem fyrr var ritat; tók Sveinn vel við honum, ok var Þórir lengi með honum síðan í góðu yfirlæti.
Haraldr konungr Sigurðarson tók konungdóm yfir ǫllum Nóregi eptir andlát Magnús konungs Óláfssonar. En er hann hafði ráðit Nóregi einn vetr ok er at vári kom, þá bauð hann leiðangri út af ǫllu landi, hálfum almenningi at liði ok skipum, ok helt suðr til Jótlandz; hann herjaði um sumarit víða ok brendi ok lagði í Goðnarfjǫrð. Þá orti Haraldr konungr þetta:
- 100. Látum vér, meðan lirlar
- lín-, eik, veri sínum
- -gerðr, í Goðnarfirði,
- galdr, akkeri halda.
Þá mælti hann til Þjóðólfs skáldz, bað hann þar við yrkja; hann kvað:
- 101. Sumar annat skal sunnar
- (segek eina spǫ́) fleini,
- vér aukum kaf króki,
- kaldnefr furu halda.
Til þess vísar Bǫlverkr í sinni drápu, at Haraldr fór it næsta sumar eptir andlát Magnús konungs til Danmerkr:
- 102. Leiðangr bjótt af láði
- (lǫgr gekk of skip) fǫgru,
- gjalfrstóðum reist grœði
- glæstum, ár et næsta;
- skokkr lá dýrr á døkkri,
- Danir vǫ́ru þá, bǫ́ru,
- (skeiðr sá herr fyr hauðri
- hlaðnar) illa staðnir.
Þá brendu þeir bœ Þorkels geysu; hann var hǫfðingi mikill; váru þá leiddar dœtr hans bundnar til skipa. Þær hǫfðu gǫrt spott mikit áðr um vetrinn um þat, at Haraldr konungr myndi fara til Danmerkr með herskipum; þær skáru ór osti akkeri ok segja, at slík myndi vel mega halda skipum Nóregs konungs; þá var þetta kveðit:
- 103. Skǫ́ru jast ór osti
- (eybaugs) Dana meyjar
- (þau of ǫngruðu þengil
- þing) akkeris hringa;
- nú sér mǫrg í morgin
- mær (hlær at því færi)
- œrnan krók ór járni
- allvalds skipum halda.
Svá segja menn, at njósnarmaðr mælti, sá er sét hafði flota Haraldz konungs, við dœtr Þorkels geysu: »þat sǫgðu þér, Geysudœtr, at Haraldr myndi eigi koma til Danmerkr«. Dótta segir: »svá var í gjárna«. Þorkell leysti út dœtr sínar með ógrynni fjár; svá segir Grani:
- 104. Lét aldrigi úti
- ósvífr Kraka drífu
- Hlǫkk í harða þjokkum.
- Hornskógi brǫ́ þorna;
- Fila dóttinn rak flótta
- fjanda grams til strandar;
- auð varð út at reiða
- allskjótt faðir Dóttu.
Haraldr konungr herjaði alt þetta sumar Dana-veldi ok fekk ógrynni fjár, en ekki varð hann ílendr á því sumri í Danmǫrk. Fór hann aptr um haustit til Nóregs ok var þar um vetrinn.
Haraldr konungr fekk Þóru Þorbergsdóttur Árnasonar inn næsta vetr eptir en Magnús konungr inn góði andaðisk. Þau áttu ii. sonu, hét inn ellri Magnús en annarr Óláfr. Haraldr konungr ok Ellisif drótning áttu dœtr ii., hét ǫnnur Máría, en ǫnnur Ingigerðr. En it næsta vár eptir þessa herfǫr, er nú var áðr frá sagt, bauð Haraldr konungr liði út ok fór um sumarit til Danmerkr ok herjaði, ok síðan hvert sumar eptir annat; svá segir Stúfr skáld:
- 105. Autt varð Falstr, at fréttum
- fekk drótt mikinn ótta,
- gœddr vas hrafn, en hræddir
- hvert ár Danir vǫ́ru.
Sveinn konungr réð fyrir ǫllu Dana-veldi, síðan er Magnús konungr andaðisk; hann sat um kyrt á vetrum, en lá úti me. almenning á sumrum ok heitaðisk at fara norðr í Nóreg me. Dana-her ok gera þar eigi minna ilt, en Haraldr konungr gerði í Dana-veldi. Sveinn konungr bauð Haraldi konungi um vetrinn, at þeir skyldi finnask um sumarit eptir í Elfinni ok berjask þar til þrautar eða sættask ella. Þá tóku hvárirtveggju allan vetrinn at búa skip sín, ok hafa úti hálfan almenning báðir eptir um sumarit. — Þat sumar kom útan af Íslandi Þorleikr fagri ok tók at yrkja flokk um Svein konung Úlfsson; hann spurði, þá er hann kom norðr í Nóreg, at Haraldr konungr var farinn suðr til Elfar móti Sveini konungi; þá kvað Þorleikr þetta:
- 106. Vǫ́n ’s at vísa kœnan
- vígs á Rakna stígum
- ǫrt í odda snertu
- Innþrœnda lið finni;
- þar má enn hvárr annan
- ǫndu nemr eða lǫndum
- (lítt hyggr Sveinn á sáttir
- sjaldfestar) goð valda.
Ok enn kvað hann þetta:
- 107. Fœrir reiðr, sás rauða
- rǫnd hefr opt fyr landi,
- breið á Buðla slóðir
- borðraukn Haraldr norðan,
- en lauks of sæ sœkja
- Sveins fagrdrifin steini
- glæsidýr, þess ’s geira,
- gollmunnuð, rýðr, sunnan.
Haraldr konungr kom til ákveðinnar stefnu með her sinn; þá spurði hann, at Sveinn konungr lá suðr við Sjáland með flota sínum. Þá skipti Haraldr konungr liði sínu, lét aptr fara flestan bóndaherinn; hann fór með hirð sinni ok lendum mǫnnum ok vildarliðinu, ok þat alt af bóndaliðinu, er næst var Dǫnum. Þeir fóru suðr til Jótlandz fyrir sunnan Vendilskaga, svá suðr um Þjóðu, fóru þar alt herskildi; svá segir Stúfr skáld:
- 108. Flýðu þeir á Þjóðu
- þengils fund af stundu;
- stórt réð hugprútt hjarta.
- Haralds ǫnd ofar lǫndum.
Alt fóru þeir suðr til Heiðabyjar, tóku kaupstaðinn ok brendu; þá ortu menn Haraldz konungs þetta:
- 109. Brendr vas upp með endum
- allr, en þat má kalla
- hraustligt bragð es hugðak,
- Heiðabœr af reiði;
- vǫ́n ’s at vinnim Sveini,
- (vask í nótt fyr óttu)
- gaus hár logi ór húsum,
- harm (á borgar armi).
Þessa getr Þorleikr ok í sínum flokki, þá er hann hafði spurt, at eigi hafði tekizk orrosta við Elfi:
- 110. Hvé hefr til Heiðabœjar
- heiptgjarn konungr arnat,
- folkrǫgnir, getr fregna
- fylkis sveit, hinn ’s veitat,
- þás til þengils býjar
- þarflaust Haraldr austan
- ár, þat ’s án of væri,
- endr byrskíðum rendi.
Þá fór Haraldr norðr ok hafði lx. skipa, ok váru flest stór ok hlaðin mjǫk af herfangi, er þeir hǫfðu tekit um sumarit. En er þeir kómu norðr fyrir Þjóðu, þá kom Sveinn konungr ofan af landi með her mikinn; hann bauð þá Haraldi konungi at berjask ok ganga á land. Haraldr konungr hafði lið meirr en hálfu minna; hann bauð þó Sveini konungi at berjask á skipum vi. sik; svá segir Þorleikr fagri:
- 111. Bauð, sá ’s beztrar tíðar
- borinn varð und Miðgarði,
- ríkri þjóð at rjóða
- randir Sveinn á landi;
- þó lézk heldr, ef heldi
- hvatráðr konungr láði,
- á byrjar val berjask
- bilstyggr Haraldr vilja.
Eptir þetta siglði Haraldr norðr fyrir Vendilskaga; bægði þeim þá veðr, ok lǫgðu undir Hlésey ok lágu þar um nótt. Þá gerði mjǫrkva sælægjan. En er mornaði ok sól rann upp, þá sá þeir annan veg á hafit, sem eldar nǫkkurir brynni. Þá var þat sagt Haraldi konungi; þá sá hann ok mælti þegar: »láti tjǫld af skipunum, ok taki menn róðr; Dana-herr mun kominn at oss. mun hroðit myrkvanum þar sem þeir eru, mun sól skína á drekahǫfuð þeira, þau er gulllǫgð eru«. Svá var sem Haraldr sagði. var þar þá kominn Sveinn Dana-konungr með óvígjan her. Røru þá hvárirtveggju sem mest máttu. Danir hǫfðu skip árfljótari, en Norðmanna skip váru bæði sollin ok sett mjǫk; dró þá saman mjǫk með þeim. Þá sá Haraldr, at eigi myndi hlýða svá búit. Dreki Haraldz konungs fór síðarst allra skipa hans. Þá mætti Haraldr konungr, at kasta skyldi fyrir borð viðum ok láta á koma klæði ok gripi góða. Logn var svá mikit, at þetta hóf fyrir straumi. En er Danir sá fé sitt reka á hafinu, þá viku þeir þar til, er fyrstir fóru, þótti þetta dælla at taka, er laust flaut, en sœkja inn um borð at Norðmǫnnum; dvalðisk þá eptirróðrinn. En er Sveinn konungr kom eptir þeim með sín skip, eggjaði hann ok kvað skǫmm mikla vera, svá mikinn her sem þeir hǫfðu, ef þeir skyldu eigi fá tekit þá, er þeir hǫfðu lið lítit, ok eiga vald þeira. Þá tóku Danir ok herðu róðrinn í annat sinn. En er Haraldr konungr sá, at meira gengu skipin Dana, þá bað hann sína menn létta skipin ok bera fyrir borð malt ok hveiti ok flesk ok hǫggva niðr drykk sinn; stóð þá við um hríð. Þá lét Haraldr konungr taka víggyrðla ok verpla ok tunnur, er tómar váru, ok kasta fyrir borð, ok þar með herteknum mǫnnum. En er þat rak alt saman á sjánum, þá bað Sveinn konungr hjálpa mǫnnum, ok var svá gǫrt. Í þeiri dvǫl dró sundr með þeim. snøru þá Danir aptr, en Nóregs-menn fóru leið sína; svá segir Þorleikr fagri:
- 112. Alt of frák, hvé elti
- austmenn á veg flausta
- Sveinn, en siklingr annarr
- snarlundaðr helt undan;
- fengr varð Þrœnda þengils
- (þeir létu skip fleiri)
- allr á éli sollnu
- Jótlands hafi fljóta.
Sveinn konungr veik aptr flotanum undir Hlésey, hitti þar vii. skip af Norðmǫnnum, þat var leiðangrslið ok bœndr einir; en er Sveinn konungr kom at þeim, þá báðu þeir sér griða ok buðu fé fyrir sik; svá segir Þorleikr fagri:
- 113. Sætt buðu seggja drótni
- siklings vinir mikla,
- svǫfðu hjaldr þeirs hǫfðu
- hugstinnir lið minna;
- ok snarráðir síðan
- sókn es orðum tókusk
- (ǫnd vas ýta kindum
- ófǫl) búendr dvǫlðu.
Haraldr konungr var maðr ríkr ok stjórnsamr innanlandz, spekingr mikill at viti, svá at þat er alþýðu mál, at engi hǫfðingi hafi sá verit á Norðrlǫndum, er jafndjúpvitr hafi verit sem Haraldr eða ráðsnjallr; hann var orrostumaðr mikill ok inn vápndjarfasti; hann var sterkr ok vápnfœrr betr en hverr maðr annarra, svá sem fyrr er ritat; en þó er mikla fleira óritat hans frægðarverka; kømr til þess ófrœði vár ok þat annat, at vér viljum eigi setja á bœkr vitnislausar sǫgur; þótt vér hafim heyrt rœður eða getit fleiri hluta, þá þykkir oss heðan í frá betra, at við sé aukit, en þetta sama þurfi ór at taka. Er saga mikil fr. Haraldi konungi sett í kvæði, þau er íslenzkir menn fœrðu honum sjálfum eða sonum hans; var hann fyrir þá sǫk vinr þeira mikill. Hann var ok inn mesti vinr hegat til allra landzmanna; ok þá er var mikit hallæri á Íslandi, þá leyfði Haraldr konungr fjórum skipum mjǫlleyfi til Íslandz ok kvað á, at ekki skippund skyldi vera dýrra en fyrir c. vaðmála; hann leyfði útanferð ǫllum fátœkjum mǫnnum þeim er sér fengi vistir um haf, ok þaðan af nærðisk land þetta til árferðar ok batnaðar. Haraldr konungr sendi út hingat klukku til kirkju þeirar, er inn helgi Óláfr konungr sendi við til, er sett var á alþingi. Þvílík minni hafa menn hingat Haraldz konungs ok mǫrg ǫnnur í stórgjǫfum, er hann veitti þeim mǫnnum, er hann sóttu heim. Haldórr Snorrason ok Úlfr Óspaksson, þeir er fyrr var getit, kómu í Nóreg me. Haraldi konungi. Þeim var ólíkt farit at mǫrgu; Haldórr var manna mestr ok sterkastr ok inn fríðasti; þat vitni bar Haraldr konungr honum, at hann hafi verit þeira manna með honum, er sízt brygði við váveifliga hluti, hvárt er þat var mannháski eða fagnaðartíðendi eða hvat sem at hendi kom í háska, þá var hann eigi glaðari ok eigi óglaðari; eigi svaf hann meira né minna eða drakk eða neytti matar, en svá sem vanði hans var til. Haldórr maðr fámæltr ok stirðorðr, bermæltr ok stríðlundaðr ok ómjúkr, en þat kom illa þá við konung, er hann hafði gnóga aðra með sér gǫfga menn ok þjónostufulla. Dvalðisk Haldórr lítla hríð me. konungi, fór hann til Íslandz, gerði þar bú í Hjarðarholti, bjó þar til elli ok varð gamall.
K 37. Frá Úlfi Óspakssyni.
Úlfr Óspaksson var með Haraldi konungi í miklum kærleikum. hann var inn vitrasti maðr, snjallr í máli, skǫrungr mikill, tryggr ok einfaldr. Haraldr konungr gerði Úlf stallara sinn ok gipti honum Jórunni Þorbergsdóttur, systur Þóru, er Haraldr konungr átti. Bǫrn Úlfs ok Jórunnar váru þau Jóan sterki á Rásvelli ok Brígiða móðir Sauða-Úlfs, fǫður Pétrs byrðarsveins, fǫður þeira Úlfs flýs. Sonr Jóans sterka var Erlendr hímaldi, faðir Eysteins erkibyskups ok brœðra hans. Haraldr konungr gaf Úlfi stallara lendz mannz rétt ok xii. marka veizlur ok umfram hálft fylki í Þrándheimi; svá segir Steinn Herdísarson í Úlfsflokki.
Magnús konungr Óláfsson lét gera Óláfskirkju í kaupangi; í þeim stað hafði náttsætt verit lík konungs, þat var þá fyrir ofan bœinn. Hann lét þar ok reisa konungsgarðinn. Kirkjan var. eigi algǫr, áðr konungr andaðisk. Lét Haraldr konungr fylla þat er á skorti. Hann lét ok efna þar í garðinum at gera sér steinhǫll, ok varð hon eigi algǫr áðr hann lézk. Haraldr konungr lét reisa af grundvelli Máríukirkju uppi á melinum, nær því er heilagr dómr konungsins lá í jǫrðu inn fyrsta vetr eptir fall hans; þat var mikit musteri ok gǫrt sterkliga at líminu, svá at varla fekk brotit, þá er Eysteinn erkibyskup lét ofan taka. Heilagr dómr Óláfs konungs var varðveittr í Óláfskirkju, meðan Máríukirkja var í gørð. Haraldr konungr lét húsa konungsgarð ofan fr. Máríukirkju við ána, þar sem nú er; en þar sem hann hafði hǫllina látit gera, lét hann vígja hús þat til Grégóríúskirkju.
Ívarr hvíti er maðr nefndr, er var lendr maðr gǫfugr; hann átti bú á Uplǫndum, hann var dótturson Hákonar jarls ins ríka; Ívarr var allra manna fríðastr sýnum. Sonr Ívars hét Hákon. frá honum er svá sagt, at hann var umfram alla menn, þá er í þann tíma váru í Nóregi, at frœknleik ok at afli ok atgørvi. hann var þegar á ungaaldri í herfǫrum ok aflaði sér þar mikillar fremðar, ok gerðisk Hákon inn ágætasti maðr.
Einarr þambarskelfir var ríkastr lendra manna í Þrándheimi. Heldr var fátt um með þeim Haraldi konungi; hafði Einarr þó veizlur sínar, þær sem hann hafði haft, meðan Magnús konungr lifði. Einarr var mjǫk stórauðigr; hann átti Bergljótu, dóttur Hákonar jarls, sem fyrr var ritat. Eindriði var þá alroskinn, sonr þeira; hann átti þá Sigríði, dóttur Ketils kálfs ok Gunnhildar, systurdóttur Haraldz konungs. Eindriði hafði fríðleik ok fegr. af móðurfrændum sínum, Hákoni jarli eða sonum hans, en vǫxt ok afl hafði hann af fǫður sínum Einari ok alla þá atgørvi, er Einarr hafði umfram aðra menn; hann var inn vinsælsti maðr.
Ormr hét þá jarl á Uplǫndum; móðir hans var Ragnhildr, dóttir Hákonar jarls ins ríka; Ormr var inn mesti ágætismaðr. Þá var á Jaðri austr á Sóla Áslákr Erlingsson; hann átti Sigríði, dóttur Sveins jarls Hákonarsonar. Gunnhildi, aðra dóttur Sveins jarls, átti Sveinn Úlfsson Danakonungr. Slíkt var afkvæmi Hákonar jarls þá í Nóregi ok mart annat gǫfugra manna, ok var ætt sú ǫll miklu fríðari en annat mannfólk, ok flest atgørvimenn miklir, en alt gǫfugmenni.
Haraldr konungr var ríklundaðr ok óx þat, sem hann festisk í landinu, ok kom svá, at flestum mǫnnum dugði illa at mæla í móti honum eða draga fram annat mál, en hann vildi vera láta. svá segir Þjóðólfr skáld:
- 114. Gegn skylir herr, sem hugnar,
- hjaldrvitjaðar sitja,
- dolgstœranda dýrum,
- dróttinvandr ok standa;
- lýtr folkstara feiti,
- fátt ’s til nema játta
- þat sem þá vill gotnum,
- þjóð ǫll, konungr bjóða.
Einarr þambarskelfir var mest forstjóri fyrir bóndum alt um Þrándheim; helt hann upp svǫrum fyrir þá á þingum, er konungs menn sóttu. Einarr kunni vel til laga; skorti hann eigi dirfð til at flytja þat fram á þingum, þó at sjálfr konungr væri við; veittu honum lið allir bœndr. Konungr reiddisk því mjǫk, ok kom svá at lykðum, at þeir þreyttu kappmæli. Segir Einarr, at bœndr vildu eigi þola honum ólǫg, ef hann bryti landzrétt á þeim. ok fór svá nǫkkurum sinnum milli þeira. Þá tók Einarr at hafa fjǫlmenni um sik heima, en þó miklu fleira, þá er hann fór til býjar, svá at konungr var þar fyrir. Þat var eitt sinn, at Einarr fór inn til býjar ok hafði lið mikit, langskip viii. eða ix., ok nær d. manna; en er hann kom til bœjar, gekk hann upp með lið þat. Haraldr konungr var í garði sínum ok stóð út í loptsvǫlum ok sá, er lið Einars gekk af skipum, ok segja menn, at Haraldr kvað þá:
- 115. Hér sék upp enn ǫrva
- Einar, þanns kann skeina
- þjalfa, þambarskelfi,
- þangs, fjǫlmennan ganga;
- fullafli bíðr fyllar,
- finnk opt at drífr minna,
- hilmis stóls, á hæla
- húskarla lið jarli.
- 116. Rjóðandi mun ráða
- randar bliks ór landi
- oss, nema Einarr kyssi
- øxar munn enn þunna.
Einarr dvalðisk í býnum nǫkkura daga.
Einn dag var átt mót, ok var konungr sjálfr á mótinu. Hafði verit tekinn í býnum þjófr einn, ok var hafðr á mótinu; maðrinn hafði verit fyrr með Einari, ok hafði honum vel getizk at manninum. Var Einari sagt; þá þóttisk hann vita, at konungr myndi eigi manninn láta undan ganga fyrir því at heldr, þótt Einari þœtti þat máli skipta. Lét þá Einarr vápnask lið sitt, ok ganga síðan á mótit; tekr Einarr manninn af mótinu með valdi. Eptir þetta gengu at beggja vinir ok báru sáttmál milli þeira. kom þá svá, at stefnulagi var á komit, skyldu þeir hittask sjálfir. Málstofa var í konungsgarði við ána niðri; gekk konungr í stofuna við fá menn, en annat lið hans stóð úti í garðinum. Konungr lét snúa fjǫl yfir ljórann, ok var lítit opit á. Þá kom Einarr í garðinn með sitt lið; hann mælti við Eindriða son sinn: »ver þú me. liðinu úti, við engu mun mér þá hætt«. Eindriði stóð úti vi. stofudyrrin. En er Einarr kom inn í stofuna, mælti hann: »myrkt er í málstofu konungsins«. Jamskjótt hljópu menn at honum, ok lǫgðu sumir, en sumir hjoggu. En er Eindriði heyrði þat, br. hann sverðinu ok hljóp inn í stofuna; var hann þegar feldr ok báðir þeir. Pá hljópu konungsmenn at stofunni ok fyrir dyrrin, en bóndum fellusk hendr, þvíat þeir hǫfðu þá engan forgǫngumann. eggjaði hverr annan, segja, at skǫmm var, er þeir skyldu eigi hefna hǫfðingja síns, en þó varð ekki af atgǫngunni. Konungr gekk út til liðs síns ok skaut á fylking ok setti upp merki sitt, en engi varð atganga bóandanna. Þá gekk konungr út á skip sitt ok alt lið hans, røri síðan út eptir ánni ok svá út á fjǫrð leið sina. Bergljót, kona Einars, spurði fall hans; var hon þá í herbergi því, er þau Einarr hǫfðu áðr haft út í bœnum. gekk hon þegar upp í konungsgarð, þar sem bóndaliðit var; hon eggjaði þá mjǫk til orrostu; en í því bili røri konungr út eptir ánni. Þá mælti Bergljót: »missum vér nú Hákonar Ívarssonar, frænda míns; eigi mundu banamenn Eindriða róa hér út eptir ánni, ef Hákon stœði hér á árbakkanum«. Síðan lét Bergljót búa um lík þeira Einars ok Eindriða; váru þeir jarðaðir at Óláfskirkju hjá leiði Magnús konungs Óláfssonar. Eptir fall Einars var Haraldr konungr svá mjǫk óþokkaðr af verki þessu, at þat eina skorti á, er lendir menn ok bœndr veittu eigi atfer. ok heldu bardaga við hann, at engi varð forgǫngumaðr til at reisa merki fyrir bóandaherinum.
Finnr Árnason bjó þá á Yrjum á Austrátt; hann var þá lendr maðr Haraldz konungs. Finnr átti Bergljótu, dóttur Hálfdanar Sigurðarsonar sýrs; Hálfdan var bróðir Óláfs konungs ins helga ok Haraldz konungs. Þóra, kona Haraldz konungs, var bróðurdóttir Finnz Árnasonar; var Finnr inn kærsti konungi ok allir þeir brœðr. Finnr Árnason hafði verit nǫkkur sumur í vestrvíking; hǫfðu þeir þá verit allir saman í hernaði Finnr ok Guthormr Gunnhildarson ok Hákon Ívarsson. Haraldr konungr fór út eptir Þrándheimi ok út á Austrátt; var honum þar vel fagnat. Síðan tǫluðusk þeir við konungr ok Finnr ok rœddu sín á milli um þessi tíðendi, er þá hǫfðu gǫrzk fyrir skemstu, aftǫku Einars ok þeira feðga ok svá kurr þann ok þys, er Þrœndir gerðu at konungi. Finnr svarar skjótt: »þér er verst farit at hvívetna; þú gerir hvatvetna ilt, en síðan ertu svá hræddr, at þú veizt eigi, hvar þú hefir þik«. Konungr svarar hlæjandi: »mágr, ek vil n. senda þik inn til býjar; ek vil, at þú sættir bœndr við mik; vil ek, ef þat gengr eigi, at þú farir til Uplanda ok komir því við Hákon Ívarsson, at hann sé eigi mótgǫngumaðr minn«. Finnr svarar: »hvat skaltu til leggja við mik, ef ek fer forsendu þessa, þvíat bæði Þrœndir ok Uplendingar eru fjandr þínir svá miklir, at engum sendimǫnnum þínum er fœrt þannug, nema sín njóti við«. Konungr svarar: »far þú, mágr, sendifǫrna, þvíat ek veit, at þú kømr áleiðis, ef nǫkkurr kømr, at gera oss sátta, ok kjós þú bœn at oss«. Finnr segir: »halt þú þá orð þín, en ek mun kjósa bœnina; ek kýs grið ok landzvist Kálfi, bróður mínum, ok eignir hans allar ok þat með, at hann hafi nafnbœtr sínar ok alt ríki sitt, slíkt er hann hafði, áðr hann fór ór landi«. Konungr sagði ok játti ǫllu þessu, er Finnr mælt; hǫfðu at þessu vitni ok handfestar. Síðan mælti Finnr: »hvat skal ek Hákoni fram bjóða til þess, at hann játti þér griðum, hann ræðr nú mest fyrir þeim frændum«. Konungr segir: »hitt skaltu fyrst heyra, hvat Hákon mælir til sættar fyrir sína hǫnd. Síðan kom þú mínu máli, sem framarst máttu, en at lykðum þá neitaðu konungdóminum einum«. Síðan fór Haraldr konungr suðr á Mœri ok dró at sér lið ok gerðisk fjǫlmennr.
Finnr Arnason fór inn til bœjar ok hafði með sér húskarla sína, nær lxxx. manna. En er hann kom inn til býjarins, þá átti hann þing við býjarmenn. Finnr talaði á þinginu langt ok snjalt, bað býjarmenn ok bœndr taka alt annat ráð en hatask við konung sinn eða reka hann í brot, minti þá á, hversu mart ilt hafði yfir þá gengit, síðan er þeir hǫfðu þat fyrr gǫrt við inn helga Óláf konung; segir ok, at konungr vill bœta víg þessi, svá sem inir beztu menn ok inir vitrustu vilja dœma. Lauk Finnr sv. sinni rœðu, at menn vildu láta standa þetta mál kyrt, þar til er aptr kœmi sendimenn þeir, er Bergljót hafði gǫrt til Uplanda á fund Hákonar Ívarssonar. Síðan fór Finnr út til Orkadals með þá menn, er honum hǫfðu fylgt til býjar; síðan fór hann upp til Dofrafjallz ok austr um fjall. Fór Finnr fyrst á fund Orms jarls, mágs síns, — jarl átti Sigríði, dóttur Finnz —, ok segir honum til ørenda sinna.
Síðan leggja þeir stefnulag við Hákon Ívarsson. En er þeir finnask, þá bar Finnr upp ørendi sín fyrir Hákon, þau er Haraldr konungr bauð honum; fanzk þat brátt í rœðu Hákonar, at honum þótti sér skylda mikil á vera at hefna Eindriða, frænda síns, segir, at honum váru þau orð komin ór Þrándheimi, at honum myndi þar fásk gnógr styrkr til upreistar í móti konungi. Síðan tjáði Finnr fyrir Hákoni, hversu mikill munr honum var, at betra var at taka af konungi svá mikil metorð, sem hann kynni sjálfr at beiða, heldr en hætta til þess, at reisa orrostu í móti konungi þeim, er hann var áðr þjónostubundinn við, segir, at hann mun fara ósigr — »ok hefir þú þá fyrir gǫrt bæði fé ok friði; en ef þú sigrask á konungi, þá muntu heita dróttinsviki«. Jarl studdi ok þessa rœðu með Finni. En er Hákon hugsaði þetta fyrir sér, þá lauk hann þat upp, er honum bjó í skapi, segir svá: »ek mun sættask við Harald konung, ef hann vill gipta mér Ragnhildi, dóttur Magnús konungs Óláfssonar, frændkonu sína, með þvílíkri heimanfylgju, sem henni sómir ok henni líkar«. Finnr segir, at hann vill þessu játta af konungs hendi; staðfesta þeir þetta mál milli sín. Síðan ferr Finnr norðr aptr til Þrándheims. settisk þá niðr þessi ófriðr ok agi, svá at konungr helt þá enn ríki sínu í friði innan landz, þvíat þá var niðr drepit sambandi því ǫllu, er frændr Eindriða hǫfðu haft til mótstǫðu við Harald konung.
En er sú stefna kom, er Hákon skyldi vitja þessa einkamála, þá fór hann á fund Haraldz konungs. En er þeir taka tal sitt, þá segir konungr, at hann vill halda alt þat af sinni hendi, sem í sætt hafði komit með þeim Finni — »skaltu Hákon, segir konungr, tala mál þetta við Ragnhildi, hvárt hon vill samþykkja þetta ráð; en eigi er þér ok engum ǫðrum at ráðanda at f. Ragnhildar, svá at eigi sé hennar samþykki við«. Síðan gekk Hákon á fund Ragnhildar ok bar upp fyrir hana bónorð þetta. Hon svarar svá: »opt finn ek þat, at mér er aldauði Magnús konungr faðir minn, ef ek skal giptask bónda einum, þó at þú sér fríðr maðr eða vel búinn at íþróttum; ef Magnús konungr lifði, þá myndi hann eigi gipta mik minna manni en konungi. Nú er þess eigi ván, at ek vilja giptask ótígnum manni«. Síðan gekk Hákon á fund Haraldz konungs ok segir honum rœðu þeira Ragnhildar, innir þá upp einkamál þeira Finnz; var þá ok Finnr hjá ok fleiri menn, þeir er við rœðu þeira Finnz hǫfðu verit. segir Hákon svá til allra þeira vitnis, at svá var skilt, at konungr skyldi svá Ragnhildi heiman gera, at henni líkaði — »n. vill hon eigi eiga ótíginn mann, þá meguð þér gefa mér tígnarnafn. hefi ek til þess ætt, at ek má heita jarl, ok nǫkkura hluti aðra, at því er menn kalla«. Konungr svarar: »Óláfr konungr, bróðir minn, ok Magnús konungr, sonr hans, þá er þeir réðu ríki, létu þeir einn jarl vera senn í landi; hefi ek ok svá gǫrt, síðan er ek var konungr; vil ek eigi taka tígn af Ormi jarli, þá er ek hefi áðr gefit honum«. Sá þá Hákon sitt mál, at þat myndi eigi við gangask; líkaði honum þá stórilla; Finnr var ok allreiðr; segja þeir, at konungr heldi ekki orð sín, ok skilðusk at svá búnu. Hákon fór þá þegar ór landi ok hafði langskip vel skipat; hann kom fram suðr í Danmǫrk ok fór þegar á fund Sveins konungs, mágs síns. Tók konungr feginsamliga við honum ok fekk honum þar veizlur miklar; gerðisk Hákon þar landvarnarmaðr Sveins konungs fyrir víkingum, er mjǫk herjuðu á Danaveldi, Vinðr ok aðrir Austrvegs-menn ok svá Kúrir; lá hann úti vetr sem sumar.
Ásmundr er maðr nefndr, er sagt er, at væri systurson Sveins konungs ok fóstrson hans. Ásmundr var allra manna gørviligastr, unni konungr honum mikit. En er Ásmundr drósk á legg, var hann brátt ofstopamikill, ok hann gerðisk vígamaðr. Konungi líkaði þat illa ok lét hann fara frá sér, fekk honum lén gott, þat er hann mátti vel halda sik ok sveit með sér. En þegar er Ásmundr tók við konungs fé, dró hann lið mikit at sér; en honum endisk ekki þat fé til síns kostnaðar, er konungr hafði veitt honum, þá tók hann annat miklu meira, þat er konungr átti. En er konungr spurði þat, þá stefndi hann Ásmundi á fund sinn. En er þeir híttusk, þá segir konungr, at Ásmundr skyldi vera í hirð hans ok hafa enga sveit; ok varð svá at vera sem konungr vildi. En er Ásmundr hafði verit lítla hríð me. konungi, þá unði hann ekki þar ok hljópsk í brot um nótt ok kom aptr til sveitar sinnar ok gerði þá enn fleira ilt en fyrr. En er konungr reið yfir land ok kom þar nær sem Ásmundr var, þá sendi hann lið til at taka Ásmund með valdi; síðan lét konungr setja hann í járn ok halda hann svá um hríð ok hugði, at hann myndi spekjask. En er Ásmundr kom ór járni, þá hljóp hann þegar í brot ok fekk sér lið ok herskip, tók hann þá ok herjaði bæði útan landz ok innan landz ok gerði it mesta hervirki, drap mart manna ok rænti víða. En þeir menn, er fyrir þessum ófriði urðu, kómu til konungs ok kærðu skaða sinn fyrir honum. Hann svarar: »hvat segið þér mér til þess? Hví farið þér eigi til Hákonar Ívarssonar, hann er hér landvarnarmaðr minn ok til þess settr at friða fyrir yðr bóndum, en hegna víkingum; var mér sagt, at Hákon væri djarfr maðr ok frœkn, en nú lízk mér sem hann vili hvergi þar til leggja, er honum þykki mannhætta í vera«. Þessi orð konungs váru flutt til Hákonar, ok mǫrgum við aukit. Síðan fór Hákon með liði sínu at leita Ásmundar; varð fundr þeira á skipum; lagði Hákon þegar til orrostu, varð þar hǫrð orrosta ok mikil. Hákon gekk upp á skip Ásmundar ok hrauð skipit; kom svá, at þeir Ásmundr skiptusk sjálfir vápnum viðr ok hǫggum; þar fell Ásmundr. Hákon hjó hǫfuð af honum. Síðan fór Hákon skyndiliga á fund Sveins konungs ok kom svá til hans, at konungr sat um matborði. Hákon gekk fyrir borðit ok lagði hǫfuðit á borðit fyrir konunginn ok spurði, ef kendi. Konungr svarar engu ok var dreyrrauðr á at sjá. Síðan gekk Hákon í brot. Lítlu síðarr sendi konungr menn til hans ok bað hann fara í brot ór sinni þjónostu, segir, at »ek vil ekki mein gera honum, en ekki má ek gæta frænda várra allra«.
Síðan fór Hákon í brot ór Danmǫrk ok norðr í Nóreg til eigna sinna. Þá var andaðr Ormr jarl, frændi hans. Menn urðu Hákoni fegnir mjǫk, frændr ok vinir; urðu þá til þess margir gǫfgir menn at ganga um sættir milli þeira Haraldz konungs. kom svá, at þeir sættusk með því móti, at Hákon fekk Ragnhildar konungsdóttur, en Haraldr konungr gaf Hákoni jarldóm ok veldi slíkt, sem haft hafði Ormr jarl. Hákon sór Haraldi konungi trúnaðareiða til þeirar þjónostu, sem hann var skyldr til.
Kálfr Árnason hafði verit í vestrvíking, síðan er hann fór ór Nóregi, en opt á vetrum var hann í Orkneyjum með Þorfinni jarli, mági sínum. Finnr Árnason, bróðir hans, gerði orð Kálfi ok lét segja honum einkamál þau, er þeir Haraldr konungr hǫfðu við mælzk, at Kálfr skyldi hafa landzvist í Nóregi ok eignir sínar ok slíkar veizlur, sem hann haft hafði af Magnúsi konungi. En er Kálfi kom sjá orðsending, þá bjósk hann þegar til farar; fór hann austr í Nóreg fyrst á fund Finnz bróður síns. síðan tók Finnr Kálfi grið, ok fundusk þeir sjálfir konungr ok Kálfr, gerðu þá sætt sína, eptir því sem konungr ok Finnr hǫfðu fyrr bundit einkamálum með sér; gekk Kálfr til festu við konung ok allz skildaga slíks, sem hann hafði bundit fyrr við Magnús konung, at Kálfr væri skyldr at gera þau verk ǫll, sem Haraldr konungr vildi ok honum þœtti sitt ríki bœta. Tók Kálfr þá upp eignir sínar allar ok veizlur, sem hann hafði fyrr haft.
En it næsta sumar eptir hafði Haraldr konungr leiðangr úti, fór suðr til Danmerkr ok herjaði þar um sumarit. En er hann kom suðr til Fjóns, þá var þar liðsamnaðr mikill fyrir þeim. Þá lét konungr lið sitt ganga af skipum ok bjósk til upgǫngu. hann skipaði liði sínu, lét vera fyrir sveit Kálf Árnason ok bað þá ganga fyrsta upp ok segir þeim, hvert þeir skyldu stefna, en hann kvezk mundu ganga upp eptir þeim ok koma þeim at liði. Þeir Kálfr gengu upp, ok kom brátt lið í móti þeim; réð Kálfr þegar til orrostu, ok varð sá bardagi eigi langr, þvíat Kálfr var brátt ofrliði borinn ok kom hann á flótta ok lið hans, en Danir fylgðu þeim; fell mart af Norðmǫnnum; þar fell Kálfr Árnason. Haraldr konungr gekk upp á land með fylking sína. var þat brátt á leið hans, at þeir sá fyrir sér valinn ok fundu brátt lík Kálfs; var þat borit ofan til skipa; en konungr gekk upp á land ok herjaði ok drap þar mart manna; svá segir Arnórr:
- 117. Rauð, en rýrt varð síðan,
- (rann eldr of sjǫt manna)
- frána egg á Fjóni,
- Fjónbyggva lið, tyggi.
Eptir þat lét Finnr Árnason sér fjandskap í þykkja við konung um fall Kálfs bróður síns, kallaði, at konungr væri ráðbani Kálfs, ok þat væri blekking ein við Finn, er hann hafði teygt Kálf, bróður sinn, vestan um haf á vald ok trúnað Haraldz konungs. En er þessi rœða kom á lopt, þá mæltu þat margir menn, at þat þótti grunnsæligt, er Finnr hafði trúat því, at Kálfr myndi fá trúnað Haraldz konungs; þótti sem konungr væri heiptrækr um smæri hluti en þá, er Kálfr hafði gǫrt við Harald konung. Konungr lét hér rœða um hvern slíkt er vildi, sannaði þat ekki, synjaði ok eigi; fanzk þat eitt á, at konungi þótti þat vel orðit. Haraldr konungr kvað vísu þessa:
- 118. Nú emk ellífu allra
- (eggjumk vígs) ok tveggja,
- þau ró enn svát mank, manna,
- morð, ráðbani orðinn;
- ginn en gráleik inna
- golls, es ferr með skolli,
- lýtendr; kveða lítit
- lauki gæft til auka.
Finnr Árnason lét sér svá mikit um finnask þetta mál, at hann fór af landi brot ok kom fram suðr í Danmǫrk, fór á fund Sveins konungs ok fekk þar góðar viðtǫkur, ok tǫluðu þeir ǫngum einmæli, ok kom þat upp at lykðum, at Finnr gekk til handa Sveini konungi ok gerðisk hans maðr, en Sveinn konungr gaf honum jarldóm ok Halland til yfirsóknar, ok var hann þar til landvarnar fyrir Norðmǫnnum.
Guthormr hét sonr Ketils kálfs ok Gunnhildar á Hringunesi, systurson Óláfs konungs ok Haraldz konungs. Guthormr var maðr gørviligr ok snimma roskinmannligr. Var Guthormr optliga með Haraldi konungi ok þar í miklum kærleikum ok ráðagørðum með konungi, þvíat Guthormr var vitr maðr; hann var inn vinsælsti maðr. Guthormr var optliga í hernaði ok herjaði mjǫk í Vestrlǫnd; hann hafði lið mikit; hann hafði friðland ok vetrsetu í Dyflinni á Írlandi ok var í kærleikum miklum með Margaði konungi.
Um sumarit eptir fór Margaðr konungr ok Guthormr me. honum, ok herjuðu á Bretland ok fengu þar ógrynni fjár. Síðan lǫgðu þeir í Ǫngulseyjarsund; þeir skyldu þar skipta herfangi sínu. En er fram var borit þat mikla silfr ok konungr sá þat, þá vildi hann einn samt hafa féit alt ok virði þá lítils vingan sína við Guthorm. Guthormi líkaði þat illa, er hann skyldi vera hlutræningr ok hans menn. Konungr segir, at hann skyldi eiga ii. kosti fyrir hǫndum — »sá annarr, at una því, sem vér viljum vera láta, en annarr sá, at halda við oss orrostu, ok hafi sá þá fé, er sigr hefir, ok þat með, at þú skalt ganga af skipum þínum, ok skal ek þau hafa«. Guthormi sýndisk mikill vandi til beggja handa, þóttisk eigi mega láta sœmiliga skip sín ok fé fyrir enga tilgørning; þat var ok allháskasamligt at berjask við konung ok þat mikla lið, er konungi fylgði; en liðs þeira var svá mikill munr, at konungr hafði xvi. langskip, en Guthormr v. Þá bað Guthormr konung ljá sér iii. nátta fresta um þetta mál til umráða við sína menn, hugðisk hann konung mundu mýkja mega á þeiri stundu ok koma sínu máli í betri vingan við konung með fortǫlum sinna manna, en þat feksk ekki af konungi, sem hann mætti til. Þá var Óláfsvǫkuaptann. Nú kaus Gothormr heldr at deyja með drengskap eða vega sigr, heldr en hitt at þola skǫmm ok svívirðu ok klækisorð af svá mikilli missu. Þá kallaði hann á guð ok inn helga Óláf konung, frænda sinn, bað þá fulltings ok hjálpar ok hét til þess helga mannz húss at gefa tíund af ǫllu því herfangi, er þeir hlyti, ef þeir fengi sigr. Síðan skipaði hann liði sínu ok fylkði móti þeim mikla her ok réð til ok barðisk við þá; en me. fulltingi guðs ok ins heilaga Óláfs konungs fekk Guthormr sigr; þar fell Margaðr konungr ok hverr maðr, er honum fylgði, ungr ok gamall. Ok eptir þann háleita sigr vendir Guthormr heim glaðr með ǫllum þeim fjárhlut, er þeir hǫfðu fengit í orrostu. Þá var af tekit silfrinu því, er þeir hǫfðu fengit, inn x. hverr penningr, svá sem heitit hafði verit inum helga Óláfi konungi, ok var þat ófamikit fé, svá at af því silfri lét Guthormr gera róðu eptir vexti sínum eða stafnbúa síns, ok er þat líkneski vii. álna hátt. Guthormr gaf róðu þá svá búna til staðar ins heilaga Óláfs konungs; hefir hon þar verit síðan til minningar sigrs Gothorms ok jartegnar ins heilaga Óláfs konungs.
Greifi einn var í Danmǫrku illr ok ǫfundfullr; hann átti ambátt eina norrœna, æzkaða ór Þrœndalǫgum; hon dýrkaði inn helga Óláf konung ok trúði fastliga hans heilagleik. En sá greifi, er áðan gat ek, tortryggði alt þat, er honum var frá sagt þess helga mannz jartegnum, kvað ekki vera nema kvitt ok pata einn, gerði sér at gabbi ok gamni lof ok dýrð þá, er landzfólk alt veitti þeim góða konungi. En nú kom at þeim hátíðardegi, er sá mildi konungr lét líf sitt á ok allir Norðmenn heldu; þá vildi sá inn óvitri greifi ekki heilagt halda ok bauð hann ambótt sinni, at hon skyldi baka ok elda ofn til brauðs á þeim degi. Vita þóttisk hon œði þess greifa, at hann myndi henni sárliga hefna, ef hon léti eigi at því, sem hann bauð henni; gengr hon til nauðig ok bakaði ofninn ok kveinaði mjǫk, meðan hon starfaði, ok heitaðisk við Óláf konung ok kvazk aldri mundu á hann trúa, nema hann hefndi með nǫkkurri bendingu þessa ódœma. Nú meguð þér hér heyra makligar refsingar ok sannligar jartegnir: alt var þat jamskjótt ok á einni stundu, er greifi sá varð blindr báðum augum ok brauð þat varð at grjóti, er hon hafði í ofninn skotit. Komit er af því grjóti til staðar ins helga Óláfs konungs ok víða annarstaðar. Síðan hefir Óláfsmessa haldin verit ávalt í Danmǫrk.
Vestr á Vallandi var einn maðr vanheill, svá at hann var kryplingr, gekk á knjám ok á knúm. Hann var staddr um dag úti á veg ok var þá sofnaðr; þat dreymði hann, at maðr kom til hans gǫfugligr ok spurði, hvert hann gerðisk, en hann nefndi til einhvern bœ. En inn gǫfgi maðr mælti við hann: »farðu til Óláfskirkju, þeirar er í Lundúnum stendr, ok muntu þá heill verða«. En síðan vaknaði hann, en fór þegar á leit Óláfskirkju, en um siðir þá kom hann til Lundúna-bryggju ok spurði þar borgarmenn, ef þeir kynni segja honum, hvar Óláfskirkja væri; en þeir svǫruðu ok kváðu miklu fleiri kirkjur vera þar, heldr en þeir vissi, hverjum manni hver þeira væri helguð. En lítlu síðar þá gekk þar maðr at honum ok spurði, hvert hann gerðisk; hann segir honum; en sá mælti síðan: »vit skulum fara báðir saman til kirkju Óláfs, ok kann ek leið þangat«. Síðan fóru þeir yfir bryggjuna ok fóru þat stræti, er til Óláfskirkju lá. En er þeir komu til kirkjugarðzhliðsins, þá sté sá yfir þreskǫld þann, er í hliðinu var, en kryplingrinn veltisk þar inn yfir ok reis þegar heill upp; en þá er hann sásk um, þá var horfinn fǫrunautr hans.
Haraldr konungr lét reisa kaupstað austr í Ósló ok sat þar opt, þvíat þar var gott til atfanga, landzmegin mikit umhverfis. sat hann þar vel til landzgæzlu fyrir Dǫnum, svá ok til áhlaupa í Danmǫrk; hann var opt því vanr, þótt hann hefði ekki mikinn her úti. Þat var á einu sumri, at Haraldr konungr fór me. nǫkkurum léttiskipum ok hafði ekki mikit lið; hann helt suðr í Víkina, en er byr gaf, siglir hann yfir undir Jótland, tók þá ok herjaði, en landzmenn sǫmnuðusk saman ok vǫrðu land sitt. Þá helt Haraldr konungr til Limafjarðar ok lagði inn í fjǫrðinn. Svá er háttat Limafirði, at þar er inn at fara svá sem mjór áráll, en er inn kømr eptir firðinum, þá er þar sem mikit haf. Haraldr herjaði þar á bæði lǫnd, en Danir hǫfðu hvarvetna samnað fyrir. Þá lagði Haraldr konungr skip sín at eyju nǫkkurri, þat var lítit land ok óbyggt; en er þeir leituðu at, þá funnu þeir ekki vatn, segja til konungi; hann lét leita, ef lyngormr nǫkkurr fynnisk í eyjunni; en er hann fanzk, þá fœrðu þeir konungi; hann lét fœra orminn til eldz ok baka hann ok mœða, at hann skyldi þyrsta sem mest. Síðan var þráðr bundinn við sporðinn, ok ormrinn lauss látinn; hrøkðisk hann þá brátt, en þráðrinn rakðisk af tvinnahnoðanu. gengu menn eptir orminum, þar til er hann steypðisk niðr í jǫrðina. Konungr bað þar grafa til vatz; var svá gǫrt. funnu þar vatn, svá at eigi skorti. Haraldr konungr spurði þau tíðendi af njósnarmǫnnum sínum, at Sveinn konungr var kominn með skipaher mikinn fyrir fjarðarmynnit, ok varð honum seint inn at fara, er eitt mátti fara senn skipit. Haraldr konungr helt skipum sínum inn í fjǫrðinn, ok þar er breiðastr er, heitir Lúsbreið; en þar ór víkinni innanverðri er eið mjótt vestr til hafs; þannug røru þeir Haraldr um kveldit. En um nóttina, er myrkt var orðit, ruddu þeir skipin ok drógu um eiðit ok hǫfðu þat sýslat alt fyrir dag ok búin skipin ǫðru sinni, heldu þá norðr fyrir Jótland; þá mæltu þeir:
- 119. Skrapp ór hǫndum
- Haraldr Dǫnum.
Þá segir konungr, at hann skyldi svá koma í Danmǫrk annat sinn, at hann skyldi meira lið hafa ok stœrri skip. Fór þá konungrinn norðr í Þrándheim.
Haraldr konungr sat um vetrinn í Niðarósi. Hann lét reisa skip um vetrinn út á Eyrum; þat var búzuskip. Skip þat var gǫrt eptir vexti Orms ins langa ok vandat at ǫllu sem mest; var drekahǫfuð á frammi, en aptr krókr, ok váru svírarnir allir gulli búnir; þat var hálffertøgt at rúmatali ok mikit at því ok var it friðasta. Lét konungr allan búnað vanda til skipsins, bæði segl ok reipareiða, akkeri ok strengi. Haraldr konungr gerði boð um vetrinn suðr til Danmerkr Sveini konungi, at hann skyldi eptir um várit koma sunnan til Elbar til móts við sik ok berjask, sv. at þeir skipti þá lǫndum ok hafi annarr hvárr bæði konungsríkin.
Þann vetr bauð Haraldr konungr út leiðangri, almenning ór Nóregi. En er váraði, drósk herr mikill saman; þá lét Haraldr konungr setja út skip þat it mikla á ána Nið; síðan lét hann upp setja drekahǫfuðin; þá kvað Þjóðólfr skáld:
- 120. Skeið sák framm at flœði,
- fagrt sprund, ór ǫ́ hrundit,
- kend hvar liggr fyr landi
- lǫng súð dreka ens prúða;
- orms glóar fax of farmi
- fráns, sízt ýtt vas hǫ́num,
- bǫ́ru búnir svírar
- brunnit goll, af hlunni.
Síðan býr Haraldr konungr skip þat ok ferð sína. En þá er hann var búinn, helt hann út ór ánni skipinu; þar var vandaðr róðr mjǫk; svá segir Þjóðólfr:
- 121. Slyngr laugardag lǫngu
- liðbaldr af sér tjaldi,
- út þars ekkjur líta
- Orms súð ór bœ prúðar;
- vestr réð ór Nið næsta
- nýri skeið at stýra
- ungr, en árar drengja,
- allvaldr, í sæ falla.
- 122. Rétt kann rœði slíta
- ræsis herr ór verri;
- ekkja stendr ok undrask
- ára burð sem furðu;
- ært mon, snót, áðr sortuð
- sæfǫng í tvau gangi,
- þǫll leggr, við frið, fyllar
- fúr, kleyf, á þat leyfi.
- 123. Sorgar veit, áðr slíti
- sæfǫng ór mar strǫngum
- herr, þars heldr, til varra,
- hár sjau tøgum ára;
- Norðmeðr róa naðri
- neglðum straum enn heglða
- út (es sem) unnar (líti
- arnar væng) með jarni.
Haraldr konungr helt herinum suðr með landi ok hafði úti almenning at liði ok skipum. En er þeir sœkja austr í Víkina, fengu þeir andviðri stór ok lá herrinn víða í hǫfnum, bæði við úteyjar ok inn í fjǫrðum; svá segir Þjóðólfr:
- 124. Eigu skjól und skógi
- skafnir snekkju stafnar,
- læsir leiðangr vísa
- lǫnd herskipa brǫndum;
- almenningr liggr innan,
- eið láta sér skeiðar
- hábrynjaðar hlýja,
- hverja vík í skerjum.
En í stórviðrum þeim, er á lǫgðusk, þá þurpti it mikla skip góðra grunnfœra; svá segir Þjóðólfr:
- 125. Hléseyjar lemr hǫ́van
- hryngarð konungr barði;
- neytir þá til þrautar
- þengill snekkju strengja;
- eigi es jarni bjúgu
- indæll skaði lindis,
- gnegr af gaddi digrum
- grjót ok veðr en ljótu.
En er byr gaf, helt Haraldr konungr herinum austr til Elfar ok kom þar at kveldi dags; svá segir Þjóðólfr:
- 126. Haraldr þeysti nú hraustla
- helfing sinn at Elfi;
- náttar Nóregs dróttinn
- nær at landamæri;
- gramr á þing við Þumla;
- þar ’s eindagaðr Sveini,
- hrafni skyldr, nema haldi,
- hans fundr, Danir undan.
En er Danir spyrja, at Norðmanna-herr var kominn, þá flýja allir þeir, er því koma við. Norðmenn spyrja, at Dana-konungr hefir ok úti her sinn ok liggr hann suðr um Fjón ok um Smálǫnd. En er Haraldr konungr spurði, at Sveinn konungr vildi eigi halda stefnulag við hann eða orrostu, sem mælt var, þá tók hann þat ráð enn sem fyrr, lét aptr fara bóndaliðit ok skipaði hálft annat hundrað skipa; helt hann síðan liði því suðr fyrir Halland ok herjaði víða; hann lagði herinum í Lófufjǫrð ok herjaði þar á land upp. Litlu síðarr kom at þeim þar Sveinn konungr með Dana-her; hann hafði ccc. skipa. En er Norðmenn sá herinn, þá lét Haraldr konungr blása saman herinum; mæltu þat margir, at þeir skyldu flýja, ok segja, at ófœrt væri at berjask. Konungr svarar svá: »fyrr skal hverr várr falla um þveran annan en flýja«; svá segir Steinn Herdísarson:
- 127. Sagði hitt es hugði
- hauklyndr vesa myndu,
- þar kvað, þengill, eirar
- þrotna vǫ́n fyr hǫ́num;
- heldr kvað hvern várn skyldu
- hilmir frægr, an vægja,
- (menn brutu upp) of annan
- (ǫll vǫ́pn) þveran falla.
Síðan lét Haraldr konungr skipa her sínum til framlǫgu, lagði hann dreka sinn inn mikla fram í miðju liði; svá segir Þjóðólfr:
- 128. Lét vingjafa veitir
- varghollr dreka skolla
- lystr fyr leiðangrs brjósti
- (liðs oddr vas þat) miðju.
Þat skip var allvel skipat ok fjǫlment á; svá segir Þjóðólfr:
- 129. Fast bað fylking hrausta
- friðvandr jǫfurr (standa
- hamalt sýndusk mér) hǫmlur
- (hildings vinir) skilda;
- ramsyndan lauk rǫndum
- ráðandi manndáða
- nýtr fyr Nizi útan
- naðr, svát hver tók aðra.
Úlfr stallari lagði sitt skip á annat borð konungsskipinu; hann mælti við sína menn, at þeir skyldi vel fram leggja skipit. Steinn Herdísarson var á skipi Úlfs; hann kvað:
- 130. Hét á oss, þás úti,
- Ulfr (hákesjur skulfu)
- róðr vas greiddr á grœði,
- grams stallari, alla;
- vel bað skip með skylja
- skéleggjaðr framm leggja
- sitt, en seggir jǫ́ttu,
- snjalls landreka spjalli.
Hákon jarl Ívarsson lá ýztr í arminn annan, ok fylgðu honum mǫrg skip, ok var þat lið allvel búit; en ýzt í annan arminn lágu Þrœnda hǫfðingjar; var þat ok mikill herr ok fríðr.
Sveinn konungr skipaði ok liði sínu, lagði hann sitt skip móti skipi Haraldz konungs í miðju liði, en næst honum lagði fram Finnr jarl sitt skip; skipuðu Danir þar næst ǫllu því liði, er frœknast var ok bezt búit. Síðan tengðu hvárirtveggju skip sín alt um miðjan flotann. En fyrir því at svá mikill var herrinn, þá var þat allr fjǫlði skipanna, er laust fór, ok lagði þá sv. hverr fram sitt skip, sem skap hafði til, en þat var allmisjafnt. En þótt liðsmunr væri allmikill, þá hǫfðu hvárirtveggju óvígjan her. Sveinn konungr hafði í liði með sér vi. jarla; Steinn Herdísarson sagði svá:
- 131. Hætti hersa dróttinn
- hugstrangr, skipa langra
- hinn ’s með halft beið annat
- hundrað Dana fundar;
- næst vas þats réð rísta
- reiðr atseti Hleiðrar
- þangs láð mǫrum þingat
- þrimr hundruðum sunda.
Haraldr konungr lét blása herblástr, þegar er hann hafði búit sín skip, ok lét þá greiða atróðr sína menn; svá segir Steinn Herdísarson:
- 132. Vann fyr móðu mynni
- meinfœrt Haraldr Sveini;
- varð, þvít vísi gerðit,
- viðrnám, friðar biðja;
- herðu hjǫrvi gyrðir
- Halland jǫfurs spjallar
- (heit blés und) fyr útan
- atróðr (á sæ blóði).
Síðan tóksk orrosta ok var in snarpasta, eggjar hvárrtveggi sitt lið; svá segir Steinn Herdísarson:
- 133. Nýtr bað skjǫldungr skjóta
- (skamt vas liðs á miðli)
- hlífar styggr ok hǫggva
- hvárr tveggja lið seggja;
- bæði fló, þás blóði
- brandr hrauð af sér rauðu,
- (þat brá feigra flotna
- fjǫrvi) grjót ok ǫrvar.
Þat var síðarla dags, er orrosta seig saman, ok helzk svá alla nóttina. Haraldr konungr skaut af boga langa hríð; svá segir Þjóðólfr:
- 134. Alm dró uplenzkr hilmir
- alla nǫ́tt; enn snjalli
- hremsur lét á hvítar
- hlífr landreki drífa;
- búandmǫnnum smó benjar
- blóðugr oddr, þars stóðu
- (flugr óx) fylkis (vigra)
- Finna gjǫld í skjǫldum.
Hákon jarl ok þat lið, er honum fylgði, tengði ekki sín skip ok røri at Dana-skipum þeim, er laus fóru, en hvert skip, er hann tengðisk við, þá hrauð hann. En er þat funnu Danir, þá dr. hverr þeira frá sitt skip, þar er jarl fór; sótti hann eptir Dǫnum, svá sem þeir hǫmluðu undan, ok var þeim þá at komit flótta. Þá røri skúta at skipi jarls ok var kallat á hann, sagt, at fyrir léti annarr fylkingararmrinn ok þar var fallit mart lið þeira. Síðan røri jarl þannug til ok veitti þar harða atgǫngu, svá at Danir létu þá undan síga; fór jarl svá alla nóttina, lagði þar fram sem mest var þǫrf, en hvar sem hann kom fram, þá helt ekki vi. honum. Hákon røri it ýtra um bardagann. Inn øfra hlut nætr brast meginflóttinn á Dǫnum, þvíat þá hafði Haraldr konungr upp gengit með sína sveit á skip Sveins konungs; var þat sv. vendiliga hroðit, at allir menn fellu, nema þeir, er á kaf hljópu. svá segir Arnórr jarlaskáld:
- 135. Gekkat Sveinn af snekkju
- saklaust enn forhrausti,
- (malmr kom harðr við hjalma)
- hugi minn es þat, sinni;
- farkostr hlaut at fljóta
- fljótmælts vinar Jóta,
- áðr an ǫðlingr flœði,
- auðr, frá verðung dauðri.
En er merki Sveins konungs var fallit ok autt skip hans, þá flýðu allir hans menn, en sumir fellu. En á þeim skipum, er tengð váru, hljópu menn þar á kaf, en sumir kómusk á ǫnnur skip, þau er laus váru; en allir Sveins menn røru þá undan, þeir er því kómu við. Þar varð allmikit mannfall. En þar er konungarnir sjálfir hǫfðu barzk ok tengð váru flest skipin, þar lágu eptir skip Sveins konungs meir en lxx.; svá segir Þjóðólfr:
- 136. Sogns kóðu gram gegnan
- glæst sjau tøgu et fæsta
- senn á svipstund einni
- Sveins þjóðar skip hrjóða.
Haraldr konungr røri eptir Dǫnum ok rak þá; en þat var eigi hœgt, þvíat skipafloti var svá þrǫngr fyrir, at varla mátti fram koma. Finnr jarl vildi eigi flýja, ok var hann handtekinn; hann var ok lítt sýndr; svá segir Þjóðólfr:
- 137. Sveinn át sigr at launa
- sex, þeim es hvǫt vexa,
- innan eina gunni,
- ǫrleiks, Dana jǫrlum;
- varð, sás vildit forða,
- vígbjartr, snǫru hjarta,
- í fylkingu fenginn
- Fiðr Árna sonr miðri.
Hakon jarl lá með sitt skip eptir, er konungr ok annat li. rak flóttann, þvíat jarls skip mátti eigi þar fram fara fyrir skipum þeim, er fyrir váru. Þá røri einn maðr á báti at skipi jarls ok lagði at lyptingu; sá var mikill maðr ok hafði víðan hǫtt; sá kallar upp á skipit: »hvar er jarl?«. Hann var í fyrirrúmi ok stǫðvaði blóð manni einum. Jarl sá til hattarmannzins ok spurði hann at nafni. Hann segir: » Vandráðr er hér; mæl þú við mik jarl«. Jarlinn laut út yfir borðit til hans. Þá mælti bátmaðrinn: »þiggja mun ek líf at þér, ef þú vill veita«. Jarl reis upp ok nefndi til ii. menn sína, þá er honum váru báðir kærir, segir svá: »stígið á bátinn ok flytið Vandráð til landz. fylgið honum til Karls bónda, vinar míns; segið honum þat til jartegna, at hann fái Vandráði hest þann, er ek gaf Karli fyrra dag, ok sǫðul sinn ok son sinn til fylgðar«. Síðan stigu þeir á bátinn ok taka til ára, en Vandráðr stýrði. Þetta var í brum lýsingarinnar; var þá ok sem mestr skipagangr, røru sumir til landzins, sumir út til hafsins, bæði smám skipum ok stórum. Vandráðr stýrði þar, er honum þótti rýmst milli skipanna. En þar sem Norðmanna skip røru nær þeim, þá sǫgðu jarlsmenn til sín, ok létu allir þá fara, hvert er þeir vildu. Vandráðr stýrði fram með strǫndunni ok lagði eigi at landi fyrr en þeir kómu umfram þat, er skipafjǫlðinn var. Síðan gengu þeir upp til bœjar Karls ok tók þá at lýsa; þeir gengu inn í stofu; var Karl þar, ok nýklæddr. Jarlsmenn sǫgðu honum ørendi sín. Karl mælti, sagði, at þeir skyldi snæða fyrst, ok lét setja þeim borð ok fekk þeim laugar. Þá kom húsfreyja í stofu ok mælti þegar: »undr mikit er þat, er vér fám aldri svefn eða ró í nótt fyrir ópi eða glammi«. Karl svarar: »veiztu eigi, at konungar hafa barzk í nátt?«. Hon spurði: »hvárr hefir betr haft?«. Karl svarar: »Norðmenn hafa sigrazk«. »Flýit mun enn hafa konungrinn várr. segir hon. Karl svarar: »eigi vita menn þat, hvárt hann hefir flýit eða fallit«. Hon mælti: »vesul eru vér konungs; hann er bæði haltr ok ragr«. Þá mælti Vandráðr: »eigi mun konungr ragr, en ekki er hann sigrsæll«. Vandráðr tók síðarst laugarnar, en er hann tók dúkinn, þá strauk hann sér á miðjum. Húsfreyja tók dúkinn ok kipði frá honum; hon mælti: »fátt gott kantu þér; þat er þorpkarligt at væta allan dúkinn senn«. Vandráðr svarar: »þar køm ek þá enn, er ek þerri mér meirr á miðri þerru«. Síðan tók Karl upp borð fyrir þá, ok settisk Vandráðr í miðju; snæddu þeir um hríð, en síðan gengu þeir út; var þá hestr búinn, ok karlsson at fylgja honum ok hafði hann annan hest; ríða þeir brot til skógar, en jarlsmenn gengu til báts síns ok róa út til jarlsskipsins.
Haraldr konungr ok hans lið rak skamt flóttann, røru síðan aptr til skipanna, þeira er auð váru; þá rannsǫkuðu þeir valinn. fanzk á konungsskipinu fjǫlði dauðra manna, en eigi fanzk lík konungs, en þó þóttusk þeir vita, at hann var fallinn. Lét þá Haraldr konungr veita umbúnað líkum manna sinna, en binda sár þeira, er þess þurftu. Síðan lét hann flytja til landz lík Sveins manna, en sendi boð bóndum, at þeir skyldu jarða líkin. Síðan lét hann skipta herfangi; hann dvalðisk þar nǫkkura hríð. Þá spurði hann þau tíðendi, at Sveinn konungr var kominn til Sjálandz ok þá var kominn til hans herr sjá allr, er flýit hafði ór orrostu, ok mikit lið annat, ok hafði hann ógrynni hers fingit.
Finnr jarl Árnason varð handtekinn í orrostu, sem fyrr var ritat; hann var leiddr til konungsins. Haraldr konungr var þá allkátr ok mælti: »hér fundumk vit nú, Finnr, en næst í Nóregi. hefir hirðin sú in danska eigi staðit allfast fyrir þér, ok hafa Norðmenn ilt at verki, draga þik blindan eptir sér ok vinna þat til lífs þér«. Þá svarar jarl: »mart verða Norðmenn ilt at gera ok þat verst alt, er þú býðr«. Þá mælti Haraldr konungr: »viltu nú grið, þóttu sér ómakligr?«. Þá svarar jarl: »eigi af hundinum þínum«. Konungr mælt:: »viltu þá, at Magnús frændi þinn gefi þér grið?«. Magnús, sonr Haraldz konungs, stýrði þá skipi. Þá svarar jarl: »hvat mun hvelpr sá ráða griðum?. Þá hló konungr ok þótti skemtan at erta hann ok mælti: »viltu taka grið af Þóru, frændkonu þinni?«. Þá segir jarl: »er hon hér?«. »Hér er hon. segir konungr. Þá mælti Finnr jarl orðskrœpi þat, er síðan er uppi haft, hversu reiðr hann var, er hann fekk eigi stilt orðum sínum: »eigi er nú undarligt, at þú hafir vel bitizk, er merrin hefir fylgt þér«. Finni jarli váru gefin grið, ok hafði Haraldr konungr hann með sér um hríð; var Finnr heldr ókátr ok ómjúkr í orðum. Þá mælti Haraldr konungr: »sé ek þat, Finnr, at þú vilt nú ekki þýðask við mik ok við frændr þína; vil ek nú gefa þér orlof at fara til Sveins, konungs þíns«. Jarl svarar: »þat vil ek þiggja ok því þakksamligarr, er ek køm fyrr í brot heðan«. Síðan lét konungr flytja ferð jarls upp á land; tóku Hallandzfarar vel við honum. Haraldr konungr helt þá liði sínu norðr í Nóreg, fór fyrst til Óslóar, gaf þá heimleyfi ǫllu liði sínu, því er fara vildi.
Svá segja menn, at Sveinn konungr sat í Danmǫrk þann vetr ok helt ríki sínu sem áðr. Hann sendi menn um vetrinn norðr á Halland eptir Karli ok þeim hjónum; en er þau kómu til konungs, þá kallar hann Karl til sín; síðan spurði konungr, ef Karl kendi hann eða þœttisk sét hafa hann fyrr. Karl svarar: »kenni ek þik nú, konungr, ok kenda ek þik fyrr, þegar ek sá þik, ok er þat guði at þakka, er þér kom til gagns sá lítli forbeini, er ek veitta þér«. Konungr svarar: »alla þá daga, er ek lifi síðan, á ek þér at launa. Nú skal þat it fyrsta, at ek gef þér bú þat á Sjálandi, er þú kýss þér, ok þat með, at ek skal gera þik mikinn mann, ef þú kant þat með hǫndum hafa«. Karl þakkaði konungi vel orð sín ok segir, at enn er eptir bœn sú — »er ek vil biðja«. Konungr spurði, hvat þat væri. Karl segir: »ek vil biðja þess, at þú, konungr, látir mik hafa með mér konu mína«. Konungr segir svá: »þat mun ek þér eigi veita, þvíat ek skal fá þér miklu betri konu ok vitrari; en kona þín fari með búkot þat, er þit hafið áðr haft; þat mun henni framflutning«. Konungr gaf Karli mikit bú ok gǫfugligt, fekk honum gott kvánfang, ok varð hann þá mikill maðr fyrir sér. Varð þat frægt ok spurðisk víða; þat kom norðr í Nóreg.
Haraldr konungr sat þann vetr eptir Nizar-orrostu í Ósló. Um haustit, er lið kom sunnan, þá var mikil umbrœða ok frásǫgn um orrostu þá, er verit hafði um haustit fyrir Nizi; þóttisk hverr sá, er þar hafði verit, nǫkkut kunna at segja frá. Þat var eitt sinn, at menn nǫkkurir sátu í undirskemmu einni ok drukku ok váru allmálgir; þeir rœddu um Nizarorrostu ok þat með, hverir þaðan hǫfðu borit orðztír mestan. Þeir urðu allir á eitt sáttir, at engi maðr hefði þar slíkr verit sem Hákon jarl — »hann var vápndjarfastr ok hann var kœnstr ok hann var gæfumestr, ok þat varð alt at mestu liði, er hann gerði, ok hann vann sigrinn«.
Haraldr konungr var þar úti í garðinum ok talaði við menn nǫkkura. Síðan gekk hann fyrir skemmudyrnar ok mælti: »Hákon mundi hér nú hverr heita vilja« — ok gekk leið sína.
Hákon jarl fór um haustit til Uplanda ok var þar um vetrinn í ríki sínu; hann var allvinsæll til Uplendinga. Þat var um várit, er á leið, eitt sinni, er menn sátu við drykkju, at rœtt var enn um Nizar-orrostu, ok lofuðu menn mjǫk Hákon jarl, en sumir tóku eigi miðr aðra til; en er þeir hǫfðu þat rœtt um hríð, þá svarar maðr einn hverr: »vera kann, at fleiri menn hafi djarfligarr barzk fyrir Nizi en Hákon jarl; en þó mun sá engi þar verit hafa, er ek hygg, at slíkt happ mun hafa sótt sem hann«. Þeir segja, at þat myndi mest happ hans, er hann hafði rekit á flótta marga af Dǫnum. Sá sami svarar: »meira happ var þat, er hann gaf líf Sveini konungi«. Einn hverr svarar honum: »þat muntu eigi vita, er þú segir«. Hann svarar: »þetta veit ek allgǫrla, þvíat sá sagði mér sjálfr, er konung flutti til landz«. En þá var, sem opt er mælt, at mǫrg eru konungs eyru; var konungi þetta sagt, ok jamskjótt lét konungr þegar taka marga hesta ok reið þegar um nóttina með cc. manna; reið hann alla þá nótt ok eptir um daginn. Þá riðu í mót þeim menn þeir, er fóru út til bœjar me. mjǫl ok malt. Maðr hét Gamall, er í fǫr var með konungi; hann reið at einum bóndanum, — sá var kunningi hans; þeir mæltu einmæli, segir Gamall: »ek vil kaupa at þér, at þú ríðir sem ákafligast launstígu þá, er þú veizt skemsta, ok kom til Hákonar jarls; seg honum, at konungr vill drepa hann, þvíat konungr veit nú, at jarl hefir skotit Sveini konungi á land fyrir Nizi«. Kaupa þeir saman; reið sá bóndi ok kom til jarls, sat hann þá ok drakk ok var eigi sofa genginn. En er bóndi hafði sagt sín ørendi, stóð jarl þegar upp ok allir hans menn; lét jarl flytja í brot lausafé sitt alt af bœnum til skógar, váru ok brottu menn allir af býnum um nóttina, þá er konungr kom; dvalðisk hann þar um nóttina, en Hákon jarl reið leið sína ok kom fram austr í Svíaveldi til Steinkels konungs ok dvalðisk með honum um sumarit. Haraldr konungr snøri síðan aptr út til býjar; fór konungr um sumarit norðr til Þrándheims; dvǫlðusk þar um sumarit, en fóru aptr um haustit austr í Vík.
Hákon Jarl fór þegar um sumarit aptr til Uplanda, er hann spurði, at konungr var norðr farinn; dvalðisk þar til þess, er konungr kom norðan. Síðan fór jarl austr í Vermaland ok dvalðisk þar lengi um vetrinn; veitti Steinkell konungr jarli þar yfirsókn. Hann fór um vetrinn, er á leið, vestr á Raumaríki, ok hafði hann lið mikit, er Gautar ok Vermir hǫfðu fengit honum. Þá tók hann landzskyldir sínar ok skatta af Uplendingum, þá er hann átti. Síðan fór hann austr aptr til Gautlandz ok dvalðisk þar um várit. Haraldr konungr sat um vetrinn í Ósló ok gerði menn sína til Uplanda, at heimta þar skatta ok landskyldir ok konungs sakeyri. En Uplendingar segja svá, at þeir myndi greiða allar skyldir, þær er þeir ætti at greiða, ok fá í hendr Hákoni jarli, meðan hann var á lífi ok hann hafði ekki fyrirgǫrt sér eða ríki sínu; ok fekk konungr þaðan engar landskyldir á þeim vetri.
Þann vetr fóru boð ok sendimenn milli Nóregs ok Danmerkr ok var þat í bundit, at hvárirtveggju Norðmenn ok Danir vildu gera frið milli sín ok sætt ok báðu konunga til þess, ok fóru þær orðsendingar heldr líkliga til sætta, ok kom svá at lykðum, at sættarfundr var stefndr í Elfi milli Haraldz konungs ok Sveins konungs. En er várar, samnar hvárrtveggi konunga liði miklu ok skipum til þessarrar ferðar, ok segir skáldit í einum flokki frá ferð þeira:
- 138. Norðr lykr gramr, sás gerðir
- grund, frá Eyrarsundi
- (hrafngœlir sparn hæli
- hǫfn) langskipa stǫfnum;
- rísta golli glæstir
- gjalfr, en hlýður skjalfa,
- hvast und her fyr vestan
- Hallandi framm brandar.
- 139. Gerðir opt fyr jǫrðu
- eiðfastr Haraldr skeiðum;
- Sveinn skerr ok til annars
- eysund konungs fundar;
- út hefra lið lítit
- lofsnjallr Dana allra,
- hinn es hvern vág sunnan
- hrafngrennir lykr stǫfnum.
Hér segir þat, at konungar þessir halda stefnulag, þat er gǫrt var milli þeira, ok koma þeir báðir til landamæris; svá sem hér segir:
- 140. Sýstuð suðr, þars æstu
- snjallr gramr, Danir allir,
- enn (sék eigi minni
- efni) mæltrar stefnu;
- Sveinn tekr norðr at nenna
- nær til landamæris
- (varð fyr víðri jǫrðu
- vinnsamt) Harald finna.
En er konungarnir funnusk, tóku menn at rœða um sættir konunganna; en þegar þat var í munni haft, þá kærðu margir skaða sinn, er fengit hǫfðu af hernaði, rán ok mannalát; var þat langa hríð, svá sem hér segir:
- 141. Telja hátt, es hittask,
- hvartveggja mjǫk, seggir,
- orð, þaus angra fyrða
- allmjǫk, búendr snjallir;
- láta þeir, es þreyta,
- þegnar, alt í gegnum,
- (svellr ofrhugi jǫfrum)
- eigi brátt við sǫ́ttum.
- 142. Ofreiði verðr jǫfra
- allhætt, ef skal sættask;
- menn, þeirs miðla kunnu,
- mǫ́l ǫll vega í skǫ́lum;
- dugir siklingum segja
- slíkt alt, es her líkar;
- veldr, ef verr skolu hǫlðar,
- vili »grandar« því, skiljask.
Síðan áttu hlut í inir beztu menn ok þeir, er vitrastir váru; gekk þá saman sætt konunga með þeima hætti, at Haraldr skyldi hafa Nóreg, en Sveinn Danmǫrk til þess landamæris, sem at fornu hafði verit milli Nóregs ok Danmerkr; skyldu hvárigir ǫðrum bœta; skyldi þar hernaðr leggjask, sem hafizk hafði, en sá hafa happ, er hlotit hafði. Sá friðr skyldi standa, meðan þeir væri konungar; sú sætt var eiðum bundin; síðan seldusk konungarnir gíslar, svá sem hér segir:
- 143. Hitt hefk heyrt, at setti
- Haraldr ok Sveinn við meinum
- (goð sýslir þat) gísla
- glaðr hvárr tveggja ǫðrum;
- þeir haldi svá sœrum
- (sǫ́tt lauksk þar með vǫ́ttum)
- ok ǫllum frið fullum,
- ferð at hvárgi skerði.
Haraldr konungr helt liði sínu norðr í Nóreg; Sveinn konungr fór suðr til Danmarkar.
Haraldr konungr var í Víkinni um sumarit, en hann gerði menn sína til Uplanda eptir skyldum ok skǫttum, er ham átti þar, — þá gerðu bœndr þar engan greiða á ok kváðusk mundu láta bíða alt þar Hákonar jarls, ef hann kvæmi til þeira. Hákon jarl var þá uppi á Gautlandi ok hafði lið mikit. En er á lei. sumarit, helt Haraldr konungr suðr til Konungahellu; síðan tók hann léttiskip ǫll, þau er hann fekk, ok helt upp eptir Elfinni; lét hann draga af við forsa ok flutti skipin upp í vatnit Væni. Síðan røri hann austr yfir vatnit, þar sem hann spurði til Hákonar jarls. En er jarl fekk njósn af fǫrum konungs, þá sótti hann ofan af landi ok vildi eigi, at konungr herjaði á þá. Hákon jarl hafði lið mikit, er Gautar hǫfðu fengit honum. Haraldr konungr lagði skipum sínum upp í móðu nǫkkura; síðan réð hann til landgǫngu, en hann lét eptir sumt liðit at gæta skipa. Konungr sjálfr rei. ok sumt liðit, en miklu fleira gekk. Þeir áttu at fara yfir skóg nǫkkurn, ok þar váru fyrir þeim kjarrmýrar nǫkkurar ok þá enn holt; en er þeir kómu upp á holtit, þá sá þeir lið jarls; var þá mýrr ein milli þeira. Fylkðu þá hvárirtveggju. Þá mælti konungr, at lið hans skyldi sitja uppi á bakkanum — »freistum fyrst, ef þeir vilja á ráða; Hákon er óbilgjarn« segir hann. Frost var veðrs ok snjádrif nǫkkut; sátu þeir Haraldr undir skjǫldum sínum, en Gautar hǫfðu lítt klæzk, ok gerði þeim svalt. Jarl bað þá bíða þess, er konungr gengi at ok þeir stœði allir jafnhátt. Hákon hafði merki þau, er Magnús konungr Óláfsson hafði átt. Lǫgmaðr Gauta hét Þorviðr; hann sat á hesti, ok var bundinn taumrinn við hæl einn, er stóð í mýrinni; hann talaði ok mælti: »þat veit guð, at vér hǫfum hér lið mikit, ok helzti frœkna menn. látum þat spyrja Steinkel konung, at vér veitim vel lið þessum góða jarli; veit ek þat, þótt Norðmenn leiti á oss, at vér tǫkum øruggt í mót þeim; en ef ungmennit skjalar ok vill eigi bíða, þá rennum eigi lengra en hér til bekksins; en ef meir skjalar ungmennit, sem ek veit at eigi mun vera, þá rennum eigi lengra en hér til haugsins«. Í því bili hljóp upp herr Norðmanna ok œpði heróp ok bǫrðu á skjǫldu sína; tók þá Gauta-herr at œpa. en hestr lǫgmannz hnykkir svá fast, er hann fælðisk við herópit, at hællinn gekk upp ok hrøkði honum um hǫfuð, lǫgmanninum. hann mælti: »skjóttu allra Norðmanna armastr«. Hleypði lǫgmaðrinn þá í brot. Haraldr konungr hafði áðr sagt liði sínu svá: »þótt vér gerim brak eða óp um oss, þá gǫngum vér eigi fyrir bakkann, fyrr en þeir koma hér at oss« — ok gerðu þeir svá. En þegar er herópit kom upp, þá lét jarl fram bera sitt merki, en er þeir kómu undir bakkann, þá steypðisk konungsliðit ofan á þá; fell þá þegar sumt lið jarls, en sumt flýði. Norðmenn ráku flóttann eigi langt, þvíat kveld var dags. Þar tóku þeir merki Hákonar jarls ok slíkt af vápnum ok klæðum, sem þeir fengu. Konungr lét bera fyrir sér bæði merkin, er hann fór ofan. Þeir rœddu með sér, hvárt jarl myndi fallinn; en er þeir riðu ofan um skóginn, þá mátti einn ríða jamfram. Maðr hleypði um þvera gǫtuna ok lagði kesju í gǫgnum þann, er bar merki jarls; hann grípr merkistǫngina ok hleypði annan veg í skóginn með merkit.
En er konungi var þat sagt, þá mælti hann: »lifir jarl; fái mér brynju mína«. Ríðr konungr þá um nóttina til skipa sinna. mæltu margir, at jarl hefði hefnt sín. Þjóðólfr kvað þá:
- 144. Ǫld es, sús jarli skyldi
- ógnteitum lið veita,
- (sterkr olli því stillir)
- Steinkels gefin helju;
- en þvít illa reyndisk
- afls vǫ́n þaðan hǫ́num,
- fyrir lét Hǫ́kon hǫrfa
- hvatt, segr hinn ’s þat fegrir.
Haraldr konungr var þá nótt á skipum sínum, þat sem eptir var, en um morgininn, er ljóst var, þá var íss lagðr alt um skipin svá þykkr, at ganga mátti umhverfis skipin. Þá bað konungr sína menn, at þeir skyldi hǫggva ísinn frá skipunum ok út í vatnit. gengu menn þá til ok réðu á íshǫggvit. Magnús, sonr Haraldz konungs, stýrði skipi því, er neðarst lá í móðunni ok næst lá út vatninu. En er menn hǫfðu mjǫk út hǫggvit ísinn, þá hljóp maðr út eptir ísinum, þar til er hǫggva skyldi, ok lét síðan sem óðr væri ok galinn at íshǫggvinu. Þá mælti maðr: »nú er enn sem optarr, at engi er jamliðgóðr, hvar sem hann gengr til, sem hann Hallr Koðráns-bani; sé nú, hversu hann høggr ísinn«. En maðr sá var á skipi Magnús, er Þormóðr hét Eindriðason; en er hann heyrði nefndan Koðráns-bana, þá hljóp hann at Halli ok hjó hann banahǫgg. Koðrán var Guðmundarson Eyjólfssonar, en Valgerðr var systir Guðmundar, móðir Jórunnar, móður Þormóðar. Þormóðr var vetrgamall, þá er Koðrán var veginn, ok hafði hann aldri sét Hall Ótryggsson fyrr en þá. Þá var ok íssinn út hǫggvinn í vatnit, ok lagði Magnús sitt skip út í vatnit ok tók þegar til segls ok siglði vestr yfir vatnit, en konungsskip lá innarst í vǫkinni, ok komsk hann seinst út. Hallr hafði verit í sveit konungs ok honum allkærr, ok var hann inn reiðasti. Konungr kom síð til hafnar; hafði Magnús þá skotit vegandanum í skóg ok bauð boð fyrir hann, en við sjálft var, at konungr myndi ganga at þeim Magnúsi, áðr vinir þeira kómu til ok sættu þá.
Vetr þenna fór Haraldr konungr upp á Raumaríki ok hafði lið mikit, bar hann sakar á hendr bóndum, þær, at þeir hefði haldit fyrir honum skyldum ok skǫttum, en eflt fjandmenn hans til ófriðar við hann; hann lét taka bœndr, hamla suma, suma drepa, en marga ræna aleigunni; þeir flýðu, er því kómu við; allvíða lét hann brenna heruðin ok gerði aleyðu; svá segir Þjóðólfr:
- 145. Tók Holmbúa hneykir
- harðan taum við Rauma;
- þar hykk fast ens frœkna
- fylking Haralds gingu;
- eldr vas gǫrr at gjaldi;
- gramr réð, en þá téði
- hár í hóf at fœra
- hrótgarmr búendr arma.
Síðan fór Haraldr konungr upp á Heiðmǫrk ok brendi þar ok gerði þar hervirki eigi minna en hizug. Þaðan fór hann á Haðaland ok út á Hringaríki, brendi þar ok fór alt herskildi. svá segir Þjóðólfr:
- 146. Gagn brann greypra þegna,
- glóð varð fǫst í tróði;
- laust hertoga hristir
- Heina illum steini;
- lífs bǫ́ðu sér lýðir,
- logi þingaði Hringum
- nauðgan dóm, áðr næmisk
- niðrfall Hǫ́alfs galla.
Eptir þat lǫgðu bœndr alt sitt mál undir konung.
Eptir þat er Magnús konungr var andaðr, liðu xv. vetr, áðr Nizar-orrosta var, en síðan ii., áðr Haraldr ok Sveinn sættusk. svá segir Þjóðólfr:
- 147. Fœrði fylkir Hǫrða,
- friðr namsk ár et þriðja,
- (rend bitu stǫ́l fyr strǫndu)
- starf til króks, at hvarfi.
Eptir sætt var deila konungs við Uplendinga iii. misseri; sv. segir Þjóðólfr:
- 148. Nú ’s of verk, þaus vísi,
- vandmælt, svát af standisk,
- auðan plóg at eiga
- Uplendingum kendi;
- sér hefr svá langs tírar
- svinns, at æ mun vinnask,
- þríu missari þessi
- þengils hǫfuð fengit.
Eaðvarðr Aðalráðsson var konungr í Englandi eptir Hǫrðaknút, bróður sinn; hann var kallaðr Eaðvarðr inn góði; hann var svá. Móðir Eaðvarðar konungs var Emma drótning dóttir Ríkarðar Rúðu-jarls; bróðir hennar var Róðbjartr jarl, faðir Vilhjálms bastarðz, er þá var hertogi í Rúðu í Norðmandi. Eaðvarðr konungr átti Gyðu drótning, dóttur Guðina jarls Úlfnaðrssonar. Brœðr Gyðu váru Tósti jarl — hann var elztr — annarr Mǫrukári jarl, þriði Valþjófr jarl, fjórði Sveinn jarl, v. Haraldr — hann var yngstr; hann fœddisk upp í hirð Eaðvarðar konungs ok var hans fóstrson, ok unni konungr honum geysimikit ok hafði hann sér fyrir son, þvíat konungr átti ekki barn.
Þat var á einu sumri, at Haraldr Guðinason átti ferð til Bretlandz ok fór á skipi; en er þeir kómu í haf, tók þá andviðri ok rak út í haf. Þeir tóku land vestr í Norðmandi ok hǫfðu fengit storm mannhættan. Þeir lǫgðu til borgarinnar Rúðu ok funnu þar Vilhjálm jarl; tók hann við Haraldi feginsamliga ok hans fǫruneyti, dvalðisk Haraldr þar lengi um haustit í góðum fagnaði, þvíat stormar lágu á, ok var eigi í haf fœrt. En er at leið vetrinum, þá rœddu þeir þat jarl ok Haraldr, at Haraldr myndi þar dveljask um vetrinn. Sat Haraldr í hásæti á aðra hǫnd jarli, en til annarrar handar kona jarls; hon var hverri konu fríðari, er menn hefði sét. Þau tǫluðu ǫll saman sér gaman jafnan við drykkju. Jarl gekk optast snimma at sofa, en Haraldr sat lengi á kveldum ok talaði við konu jarls; fór svá fram lengi um vetrinn. Eitt sinn er þau tǫluðu, segir hon: »nú hefir jarl rœtt um við mik ok spurt, hvat vit talaðim svá þrátt, ok er hann nú reiðr«. Haraldr svarar: »vit skulum hann nú láta vita sem skjótast allar rœður okrar«. Eptir um daginn kallar Haraldr jarl til máls við sik, ok gengu þeir í málstofu; þar var þá ok kona jarls ok ráðuneyti þeira. Þá tók Haraldr til máls: »þat er at segja yðr, jarl, at fleira býr í hingatkvámu minni, en þat, er ek hefi enn upp borit fyrir yðr. Ek ætla at biðja dóttur þinnar til eiginkonu mér; hefi ek þetta rœtt fyrir móður hennar optliga, ok hefir hon mér því heitit, at liðsinna þetta mál við yðr«. En þegar er Haraldr hafði þetta upp borit, þá tóku allir því vel, þeir er við váru, ok fluttu þat fyrir jarli; kom þetta mál svá at lykðum, at mærin var fǫstnuð Haraldi; en fyrir því at hon var ung, þá var mælt nǫkkurra vetra frest á til brúðlaupsstefnu.
En er vár kom, þá bjó Haraldr skip sitt ok ferð brot. skilðusk þeir jarl með kærleikum miklum; fór þá Haraldr út til Englandz á fund Eaðvarðar konungs ok kom ekki til Vallandz síðan at vitja ráðs þessa. Eaðvarðr konungr var yfir Englandi xxiii. vetr, ok varð hann sóttdauðr í Lundúnum nóne Jánúaríí; hann var jarðaðr at Pálskirkju, ok kalla enskir menn hann helgan. Sønir Guðina jarls váru þá ríkastir manna á Englandi; var Tósti settr hǫfðingi yfir her Engla-konungs, ok var hann landvarnarmaðr, þá er konungr tók at eldask; hann var settr yfir alla jarla aðra. Haraldr, bróðir hans, var jafnan innan hirðar inn næsti maðr um alla þjónostu, ok hafði allar féhirzlur konungs at gæta. Þat er sǫgn manna, at þá er fram leið at andláti konungs, at þá var Haraldr nær ok fátt manna annat; þá laut Haraldr yfir konunginn ok mælti: »því skírskota ek undir alla yðr, at konungr gaf mér nú konungdóm ok alt ríki í Englandi«. Því næst var konungr borinn dauðr ór hvílunni. Þann sama dag var þar hǫfðingjastefna, var þá rœtt um konungstekju; lét þá Haraldr bera fram vitni sín, þau er Eaðvarðr konungr gaf honum ríki á deyjanda degi. Lauk svá þeiri stefnu, at Haraldr var til konungs tekinn ok vígðr konungsvígslu inn xiii. dag í Pólskirkju; gengu þá allir hǫfðingjar til handa honum ok alt fólk. En er þat spurði Tósti jarl, bróðir hans, líkaði honum illa; þóttisk hann eigi verr til kominn at vera konungr — »vil ek, segir hann, at landzhǫfðingjar kjósi þann til konungs, er þeim þykkir bezt vera til fallinn« — ok fóru þau orð milli þeira brœðra. Haraldr konungr segir svá, at hann vill eigi upp gefa konungdóm, fyrir þat at hann var stólsettr í þeim stað, sem konungr átti, en verit síðan smurðr ok vígðr konungsvígslu; hvarf til hans allr styrkr fjǫlmennis; hafði hann ok féhirzlur konungs allar.
En er Haraldr varð þess varr, at Tósti, bróðir hans, vildi hafa hann af konungdóminum, þá trúði hann honum illa, þvíat Tósti var maðr forvitri ok maðr mikill ok átti vel vingat vi. landzhǫfðingja. Tók þá Haraldr af Tósta jarli herstjórnina ok alt þat vald, er hann hafði áðr haft framarr en aðrir jarlar þar í landi. Tósti jarl vildi þat fyrir engan mun þola, at vera þjónostumaðr bróður síns samborins; fór hann þá í brot me. liði sínu suðr um sjá í Flandr; dvalðisk þar lítla hríð, fór þá til Fríslandz ok svá þaðan til Danmerkr á fund Sveins konungs, frænda síns; þau váru systkin Úlfr jarl, faðir Sveins konungs, ok Gyða, móðir Tósta jarls. Jarl biðr Svein konung fultings ok liðveizlu. Sveinn konungr bauð honum til sín ok segir, at hann skal hafa jarlsríki í Danmǫrk, þat er hann megi vera þar sœmiligr hǫfðingi. Jarl segir svá: »þess girnir mik, at fara til Englandz aptr til óðala minna; en ef ek fæ engan styrk til þess af yðr, konungr, þá vil ek heldr þat til leggja við yðr, at veita yðr allan styrk þann, er ek á kost í Englandi, ef þér vilið fara me. Dana-her til Englandz at vinna land, svá sem Knútr móðurbróðir yðvarr«. Konungr segir: »svá miklu em ek minni maðr en frændi minn, Knútr konungr, at varla fæ ek haldit Dana-veldi fyrir Norðmǫnnum; en gamli Knútr eignaðisk at erfð Dana-ríki, en með hernaði ok orrostu England, ok var þat um hríð þó eigi óvænna, at hann myndi þar eptir leggja líf sitt; Nóreg fekk hann orrostulaust. Nú kann ek ætla mér hóf meirr eptir mínu lítilræði en eptir framkvæmð Knúts konungs, frænda míns«. Þá mælti jarl: »minna verðr mitt ørendi hingat, en ek hugða at þú myndir vera láta, svá gǫfugr maðr, í nauðsyn mína. Kann n. vera, at ek leita þannug vináttunnar, er miklu er ómakligra; en þó má vera, at ek finna þann hǫfðingja, er miðr vaxi fyrir augum at ráða mjǫk stórt, heldr en þér, konungr«. Síðan skilðusk þeir konungr ok jarl, ok ekki mjǫk sáttir.
Tósti jarl snýr þá ferðinni ok kom hann fram í Nóreg ok fór á fund Haraldz konungs; hann var í Víkinni. En er þeir finnask, berr jarl upp fyrir konung ørendi sín, segir honum alt um ferð sína, síðan er hann fór af Englandi, biðr konung f. sér styrk at sœkja ríki sitt í Englandi. Konungr segir svá, at Norðmenn munu þess ekki fýsa, at fara til Englandz ok herja ok hafa þar enskan hǫfðingja yfir sér — »mæla menn þat, segir hann, at þeir inir ensku sé ekki alltrúir«. Jarl svarar: »hvárt er þat með sannendum, er ek hefi heyrt menn segja í Englandi, at Magnús konungr, frændi þinn, sendi menn til Eaðvarðar konungs, ok var þat í orðsending, at Magnús konungr átti England, slíkt sem Danmǫrk, arftekit eptir Hǫrðaknút, svá sem svardagar þeira hǫfðu til staðit?«. Konungr segir: »hví hafði hann þat þá eigi, ef hann átti þat?«. Jarl segir: »hví hefir þú eigi Danmǫrk, svá sem Magnús konungr hafði fyrir þér?«. Konungr segir: »ekki þurfu Danir at hœlask við oss Norðmenn; marga díla hǫfum vér brent þeim frændum þínum«. Þá mælti jarl: »viltu eigi mér segja, þá mun ek þér segja; því eignaðisk Magnús konungr Danmǫrk, at þarlandzhǫfðingjar veittu honum, en því fektu eigi, at alt landzfólk stóð í móti þér; því barðisk Magnús konungr eigi til Englandz, at allr landzlýðr vildi hafa Eatvarð at konungi. Viltu eignask England, þá má ek svá gera, at meiri hlutr hǫfðingja í Englandi munu vera vinir þínir ok liðsinnismenn; skortir mik eigi meira við Harald, bróður minn, en konungsnafn eitt. Þat vitu allir menn, at engi hermaðr hefir slíkr fœzk á Norðrlǫndum sem þú, ok þat þykki mér undarligt, er þú barðisk xv. vetr til Danmerkr, en þú vill eigi hafa England, er nú liggr laust fyrir þér«. Haraldr konungr hugsaði vandliga, hvat jarl mælti, ok skilði, at hann segir mart satt, ok í annan stað gerðisk hann fúss til at fá ríkit. Síðan tǫluðu þeir konungr ok jarl lǫngum ok opt, settu þeir þá ráðagørð þessa, at þeir skyldu fara um sumarit til Englandz ok vinna landit. Sendi Haraldr konungr orð um allan Nóreg ok bauð út leiðangri, hálfum almenningi. Var þetta n. allfrægt; váru margar getur á, hvernug fǫrin myndi verða, mæltu sumir, ok tǫlðu upp stórvirki Haraldz, at honum myndi ekki ófœrt verða, en sumir sǫgðu, at England myndi torsótt, mannfólk ófamikit á ok lið þat, er kallat er þingamannalið; þeir váru menn svá frœknir, at betra var lið eins þeira en ii. Haraldz manna inna beztu. Þá svarar Úlfr stallari:
- 149. Esa stǫllurum stillis
- stafnrúm Haralds (jafnan
- ónauðigr fæk auðar)
- innan þǫrf at hvarfa,
- ef, hǫrbrekka, hrøkkva,
- hrein, skulu tveir fyr einum
- (ungr kendak mér) undan
- (annat) þingamanni.
Úlfr stallari andaðisk þat vár; Haraldr konungr stðð yfir grepti hans ok mælti, er hann gekk frá: »þar liggr sá nú, er dyggvastr var ok dróttinhollastr«. Tósti jarl siglði um várit vestr til Flæmingjalandz mót liði því, er honum hafði fylgt útan af Englandi, ok því ǫðru, er samnaðisk til hans bæði af Englandi ok þar í Flæmingjalandi.
Herr Haraldz konungs samnaðisk saman í Sólundum; en er Haraldr konungr var búinn at leggja út ór Niðarósi, þá gekk hann áðr til skríns Óláfs konungs ok lauk upp ok klipði hár hans ok negl ok læsti síðan skríninu, en kastaði luklunum út á Nið; ok hefir ekki síðan upp verit lokit skríni ins helga Óláfs konungs. Þá var liðit frá fallit hans xxxv. vetra; hann lifði ok hálfan fjórða tøg vetra hér í heimi. Haraldr konungr helt því liði, er honum fylgði, suðr til móts við lið sitt. Þar kom saman li. mikit, svá at þat er sǫgn manna, at Haraldr konungr hefði nær cc. skipa, ok umfram vistabyrðingar ok smáskútur. Þá er þeir lágu í Sólundum, þá dreymði mann þann, er var á konungsskipinu, er Gyrðr er nefndr; hann þóttisk þar vera staddr á konungsskipinu ok sá upp á eyna, hvar trǫllkona mikil stóð ok hafði skálm í hendi, en í annarri hendi trog; hann þóttisk ok sjá yfir ǫll skip þeira, at honum þótti fugl sitja á hverjum skipstafni, þat váru alt ernir ok hrafnar; trǫllkonan kvað:
- 150. Víst es, at allvaldr austan
- eggjar vestr at leggja
- mót við marga knútu
- (minn snúðr es þat) prúða;
- kná valþiðurr velja
- (veit œrna sér beitu)
- steik af stillis haukum
- stafns; fylgik því jafnan.
Þórðr er maðr nefndr, er var á skipi því, er skamt lá frá skipi konungs. Hann dreymði um nótt, at hann þóttisk sjá flota Haraldz konungs fara at landi, þóttisk vita, at þat var England. hann sá á landinu fylking mikla, ok þótti sem hvárirtveggju bjoggisk til orrostu ok hǫfðu merki mǫrg á lopti, en fyrir liði landzmanna reið trǫllkona mikil ok sat á vargi, ok hafði vargrinn mannz hræ í munni, ok fell blóð um kjaptana; en er hann hafði þann etit, þá kastaði hon ǫðrum í munn honum ok síðan hverjum at ǫðrum, en hann gleypði hvern; hon kvað:
- 151. Skœð lætr skína rauðan
- skjǫld, es dregr at hjaldri;
- brúðr sér Aurnis jóða
- ófǫr konungs gǫrva;
- sviptir sveiflannkjapta
- svanni holdi manna;
- ulfs munn litar innan
- óðlǫ́t kona blóði, —
- ok óðlǫ́t kona blóði.
Harald konung dreymði enn um nótt, at hann var í Niðarósi ok hitti Óláf konung, bróður sinn, ok kvað hann vísu fyrir honum:
- 152. Gramr vá frægr til fremðar
- flestan sigr enn digri;
- hlautk, þvít heima sótum,
- heilagt fall til vallar;
- uggik enn, at, tyggi,
- yðr myni feigð of byrjuð,
- trolls gefið fǫ́kum fyllar
- fíks; veldra goð slíku.
Margir aðrir draumar váru þá sagðir ok annars konar fyrirburðir ok flestir daprligir. Haraldr konungr, áðr hann fœri ór Þrándheimi, hafði þar látit taka til konungs Magnús son sinn ok setti hann til ríkis í Nóregi, er Haraldr konungr fór í brot. Þóra Þorbergsdóttir var ok eptir, en Ellisif drótning fór með honum ok dœtr hennar Máría ok Ingigerðr. Óláfr, sonr Haraldz konungs, fór ok með honum ór landi.
En er Haraldr konungr var búinn ok byr gaf, siglði hann út á haf ok kom af hafi við Hjaltland, en sumt lið hans kom við Orkneyjar; lá Haraldr konungr þar lítla hríð, áðr hann siglði til Orkneyja, ok hafði þaðan með sér lið mikit ok jarlana Pál ok Erlend, sonu Þorfinnz jarls, en lét þar eptir Ellisif drótning ok dœtr þeira, Máríu ok Ingigerði. Þaðan siglði hann suðr fyrir Skotland ok svá fyrir England ok kom þar við land, sem heita Kliflǫnd; þar gekk hann á land ok herjaði þegar ok lagði landit undir sik, fekk enga mótstǫðu. Síðan lagði Haraldr konungr til Skarðaborgar ok barðisk þar við borgarmenn; hann gekk upp á bergit, þat sem þar verðr, ok lét þar gera bál mikit ok leggja í eld. En er bálit logaði, tóku þeir forka stóra ok skutu bálinu ofan í býinn; tók þá at brenna hvert hús af ǫðru, gafsk þá upp allr staðrinn; drápu þá Norðmenn þar mart manna, en tóku f. alt þat, er þeir fengu. Var enskum mǫnnum þá engi kostr fyrir hǫndum, ef þeir skyldu halda lífinu, nema ganga til handa Haraldi konungi. Lagði hann þá undir sik land alt, þar sem hann fór. Síðan lagði Haraldr konungr með allan herinn suðr með landi ok lagði at við Hellornes; kom þar samnaðr í mót honum, ok átti Haraldr konungr þar orrostu ok fekk sigr.
Síðan fór Haraldr konungr til Humbru ok upp eptir ánni ok lagði þar við land. Þá váru jarlarnir uppi í Jórvík, Mǫrukári ok Valþjófr jarl, bróðir hans, ok hǫfðu óvígjan her. Þá lá Haraldr konungr í Úsu, er herr jarla sótti ofan. Þá gekk Haraldr konungr á land ok tók at fylkja liði sínu; stóð fylkingararmrinn annarr fram á árbakkann, en annarr vissi upp á landit at díki nǫkkuru; þar var fen djúpt ok breitt ok fult af vatni. Jarlar létu síga fylking sína ofan með ánni með ǫllum múginum; konungsmerkit var nær ánni; var þar allþykt fylkt, en þynzt vi. díkit ok lið þat ótraustast. Þá sóttu jarlar ofan með díkinu. veik þá fyrir fylkingararmr Norðmanna, sá er vissi at díkinu, en enskir menn sóttu þar fram eptir þeim ok hugðu, at Norðmenn mundu flýja vilja; fór þar fram merki Mǫrukára.
En er Haraldr konungr sá, at fylking enskra manna var komin ofan með díkinu gegnt þeim, þá lét hann blása herblástrinn ok eggjaði herinn ákafliga, lét þá fram bera merkit Landeyðuna. snaraði þá atgǫnguna svá harða, at alt hrǫkk fyrir; gerðisk þá mannfall mikit í liði jarla. Snørisk þá liðit brátt á flótta; flýði sumt upp með ánni ok ofan, ok flest fólkit hljóp út á díkit; lá þar svá þykt valrinn, at Norðmenn máttu ganga þurrfœtis yfir fenit; þar týndisk Mǫrukári jarl; svá segir Steinn Herdísarson:
- 153. Þjóð fórsk mǫrg í móðu,
- menn druknuðu suknir;
- drengr lá ár of ungan
- ófár Mǫrukára;
- fira dróttinn rak flótta
- framr, tók herr á ramri
- rǫ́s fyr rǫskum vísa.
- Ríklundaðr veit undir.
Þessa drápu orti Steinn Herdísarson um Óláf, son Haraldz konungs, ok getr hér þess, at Óláfr konungr var í orrostu me. Haraldi konungi, fǫður sínum. Þessa getr ok í Haraldzstikka:
- 154. Lǫ́gu fallnir
- í fen ofan
- Valþjófs liðar,
- vǫ́pnum hǫggnir,
- svát gunnhvatir
- ganga mǫ́ttu
- Norðmenn yfir
- at nǫ́um einum.
Valþjófr jarl ok þat lið, er undan komsk, flýði upp til borgarinnar Jork; varð þar it mesta mannfall; orrosta var miðvikudag næsta dag fyrir Mathéús-messu.
Tósti jarli hafði komit vestan af Flæmingjalandi til Haraldz konungs, þegar er hann kom til Englandz, ok var jarl í ǫllum orrostum þessum. Fór þá svá, sem hann hafði sagt Haraldi, fyrr er þeir funnusk, at fjǫlði mannz dreif til þeira í Englandi; þat váru frændr ok vinir Tósta jarls, ok var konungi þat mikill styrkr liðs. Eptir þessa orrostu, er áðr var frá sagt, gekk undir Harald konung lið alt um in næstu heruð, en sumt flýði. Þá byrjaði Haraldr konungr ferð sína at vinna borgina ok lagði herinum við Stanforða-bryggjur. En fyrir þá sǫk, at konungr hafði unnit svá mikinn sigr við stóra hǫfðingja ok ofrefli liðs, var alt fólk hrætt ok ørvæntisk mótstǫðu. Þá gerðu borgarmenn ráð fyrir sér, at senda boð Haraldi konungi ok bjóðask í vald hans ok svá borgina. Var þetta alt boðat svá, at sunnudaginn fór Haraldr konungr með ǫllum herinum til borgarinnar ok setti þing útan borgar, konungr ok menn hans, en borgarmenn sóttu til þingsins. játaðisk alt fólk undir hlýðni við Harald konung ok fengu honum gíslar tiginna manna sonu, svá sem Tósti jarl kunni skyn allra manna í þeiri borg, ok fór konungr um kveldit til skipanna me. sjálfgǫrum sigri ok var allkátr. Var á kveðit þing snimma mánadaginn í borginni; skyldi þá Haraldr konungr skipa stað þann með ríkismǫnnum ok gefa réttu ok lén. Þat sama kveld eptir sólarsetr kom sunnan at borginni Haraldr konungr Guðinason með óvígjan her; reið hann í borgina at vilð ok þokka allra borgarmanna; váru þá tekin ǫll borgarhlið ok allir vegar, at eigi skyldi njósnir koma Norðmǫnnum; var þessi herr um nóttina í staðinum.
Mánadaginn er Haraldr Sigurðarson var mettr at dagverðarmáli, þá lét hann blása til landgǫngu, býr þá herinn ok skiptir liðinu, hverir fara skulu eða hverir eptir skulu vera; hann lét upp ganga í hverri sveit ii. menn, þar er einn var eptir. Tósti jarl bjó sik til upgǫngu með Haraldi konungi með sína sveit, en eptir váru til skipagæzlu Óláfr konungsson ok Póll ok Erlendr Orkneyja-jarlar ok Eysteinn orri, sonr Þorbergs Árnasonar, er þá var ágætastr ok kærstr konungi allra lendra manna; þá hafði Haraldr konungr heitit honum Máríu, dóttur sinni. Þá var veðr forkunnliga gott ok heitt skin. Menn létu eptir brynjur sínar ok gengu upp með skjǫldum sínum ok hjálmum ok kesjum ok sverðum gyrðir, ok margir hǫfðu ok skot ok boga, ok váru allkátir. En er þeir sóttu at borginni, reið í móti þeim lið mikit. sá þeir jóreykinn ok undir fagra skjǫldu ok hvítar brynjur. Þá stǫðvaði konungr liðit, lét kalla til sín Tósta jarl ok spurði, hvat liði þat myndi vera. Jarl segir, lézk þykkja líkligra, at ófriðarmenn myndi vera, lét ok hitt vera mega, at þetta mundu vera frændr hans nǫkkurir ok leiti til vægðar ok vináttu, en fá í móti af konungi traust ok trúnað. Þá mælti konungr, at þeir mundu fyrst halda kyrru ok forvitnask um herinn; þeir gerðu svá, ok var liðit því meira, er náligarr kom ok alt at sjá sem á eina ísmǫl, er vápnin glóuðu.
Haraldr konungr Sigurðarson mælti þá: »tǫkum nú nǫkkut gott ráð ok vitrligt, þvíat ekki er at dyljask, at ófriðr er, ok mun vera konungr sjálfr«. Þá segir jarl: »þat er it fyrsta, at snúa aptr sem hvatast til skipa eptir liði váru ok vápnum; veitum þá viðrtǫku eptir efnum; en at ǫðrum kosti látum skipin gæta vár, ok eigu þá riddarar eigi vald yfir oss«. Þá segir Haraldr konungr: »annat ráð vil ek hafa, at setja ina skjótustu hesta undir iii. vaska drengi ok ríði þeir sem hvatligast ok segi liði váru, — mun þá skjótt koma oss liðveizla, — fyrir þá sǫk, at Englismenn skulu eiga innar snǫrpustu hríðar ván, heldr en vér berim inn lægra hlut«. Þá segir jarl, bað konung ráða þessu sem ǫðru, lézk ok vera eigi gjarn at flýja. Þá lét Haraldr konungr setja upp merki sitt, Landeyðuna. Frírekr hét sá, er merkit bar.
Síðan fylkði Haraldr konungr liði sínu, lét fylkingina langa ok ekki þykkva; þá beygði hann armana aptr á bak, svá at saman tóku; var þat þá víðr hringr ok þykkr ok jafn ǫllum megin útan, skjǫldr við skjǫld, ok svá fyrir ofan, en konungssveitin var fyrir útan hringinn ok þar merki; þat var valit lið. Í ǫðrum stað var Tósti jarl með sína sveit; hafði hann annat merki. Var því sv. fylkt, at konungr vissi, at riddarar váru vanir at ríða at riðlum ok þegar aptr. Nú segir konungr, at hans sveit ok jarls sveit skal þar fram ganga, sem mest þarf — »en bogmenn várir skulu ok þar vera með oss, en þeir, er fremstir standa, skulu setja spjótshala sína í jǫrðina, en setja oddana fyrir brjóst riddurum, ef þeir ríða at oss, en þeir, er næstir standa, seti þeir sína spjótsodda fyrir brjóst hestum þeira«.
Haraldr konungr Guðinason var þar kominn með her óvígjan, bæði riddara ok fótgangandi menn. Haraldr konungr Sigurðarson reið þá um fylking sína ok skynjaði, hvernig fylkt var; hann sat á svǫrtum hesti blesóttum; hestrinn fell undir honum ok konungr af fram; stóð hann upp skjótt ok mælti: »fall er fararheill«. Þá mælti Haraldr Engla-konungr til Norðmanna þeira, er með honum váru: »kenduð þér þann inn mikla mann, er þar fell af hestinum, við inn blá kyrtil ok inn fagra hjálm?«. »Þar er konungr sjálfr« segja þeir. Engla-konungr segir: »mikill maðr ok ríkmannligr, ok er þat vænna, at farinn sé at hamingju«.
Riddarar xx. ríðu fram af þingamannaliði fyrir fylking Norðmanna ok váru albrynjaðir ok svá hestar þeira. Þá mælti einn riddari: »hvárt er Tósti jarl í liðinu?«. Hann svarar: »ekki er því at leyna, hér munu þér hann finna«. Þá mælti einn riddari: »Haraldr bróðir þinn sendi þér kveðju ok þau orð með, at þú skyldir hafa grið ok Norðimbraland alt, ok heldr en eigi vilir þú til hans hneigjask, þá vill hann gefa þér þriðjung ríkis allz með sér«. Þá svarar jarl: »þá er nǫkkut annat boðit en ófriðr ok svívirðing sem í vetr; hefði þá verit þetta boðit, þá væri margr maðr sá á lífi, er nú er dauðr, ok betr myndi þá standa ríki í Englandi. Nú tek ek þenna kost, hvat vill hann þá bjóða Haraldi konungi Sigurðarsyni fyrir sitt starf?«. Þá mælti riddarinn: »sagt hefir hann þar nǫkkut frá, hvers hann mun honum unna af Englandi, vii. fóta rúm eða því lengra, sem hann er hæri en aðrir menn«. Þá segir jarl: »farið þér nú ok segið Haraldi konungi, at hann búisk til orrostu; annat skal satt at segja með Norðmǫnnum en þat, at Tósti jarl fari frá Haraldi konungi Sigurðarsyni ok í óvinaflokk hans, þá er hann skyldi berjask í Englandi vestr; heldr skulu vér allir taka eitt ráð, deyja með sœmð eða fá England með sigri«. Þá riðu aptr riddararnir. Þá mælti Haraldr konungr Sigurðarson við jarl: »hverr var þessi inn málsnjalli maðr?«. Þá segir jarl: »þat var Haraldr konungr Guðinason«. Þá mælti Haraldr konungr Sigurðarson: »oflengi váru vér þessu leyndir; þeir váru svá komnir fyrir lið várt, at eigi myndi þessi Haraldr kunna segja banaorð várra manna«. Þá segir jarl: »satt er þat herra; óvarliga fór slíkr hǫfðingi, ok vera mætti svá, sem þér segið. Sá ek þat, at hann vildi mér grið bjóða ok ríki mikit; en ek væra banamaðr hans, ef ek segða til hans; vil ek heldr, at hann sé minn banamaðr en ek hans«. Þá mælti Haraldr konungr Sigurðarson til sinna manna: »lítill maðr var þessi ok stóð steigurliga í stigreip«. Svá segja menn, at Haraldr konungr Sigurðarson kvað vísu þessa:
- 155. Framm gǫngum vér
- í fylkingu
- brynjulausir
- und bláar eggjar;
- hjalmar skína,
- hefkat ek mína;
- nú liggr skrúð várt
- at skipum niðri.
Emma hét brynja hans; hon var síð, svá at honum tók á mitt bein, ok svá sterk, at aldri hafði vápn á fest. — Þá mælti Haraldr konungr Sigurðarson: »þetta er illa kveðit ok mun verða at gera aðra vísu betri«; þá kvað hann þetta:
- 156. Krjúpum vér fyr vápna
- (valteigs) brǫkun eigi
- (svá bauð Hildr) at hjaldri
- (haldorð) í bug skjaldar;
- hátt bað mik, þars mœttisk,
- menskorð bera forðum,
- hlakkar íss ok hausar,
- hjalmstofn í gný malma.
Þá kvað ok Þjóðólfr:
- 157. Skalka frá, þótt fylkir
- falli sjálfr til vallar,
- (gengr sem goð vill) ungum
- grams erfingjum hverfa;
- skínnat sól á sýnni,
- snarráðs, an þá báða,
- Haralds eru haukar gǫrvir
- hefnendr, konungs efni.
Nú hefr upp orrostu ok veita enskir menn áreið Norðmǫnnum. varð viðrtakan hǫrð; varð óhœgt enskum mǫnnum at ríða á Norðmenn fyrir skotum, ok riðu þeir í hring um þá. Var þat fyrst laus orrosta, meðan Norðmenn heldu vel fylkingu, en enskir menn riðu at hart ok þegar frá, er þeir fengu ekki at gǫrt. En er Norðmenn sá þat, at þeim þótti blautliga at riðit, þá sóttu þeir at þeim ok vildu reka flóttann; en er þeir hǫfðu brugðit skjaldborginni, þá riðu enskir menn at þeim ǫllum megin ok báru á þá spjót ok skot. En er Haraldr konungr Sigurðarson sá þat, gekk hann fram í orrostu, þar er mestr var vápnaburðrinn. Var þar þá in harðasta orrosta ok fell mikit lið af hvárum-tveggjum. Þá varð Haraldr konungr Sigurðarson svá óðr, at hann hljóp fram alt ór fylkingunni ok hjó báðum hǫndum; helt þá hvárki vi. honum hjálmr né brynja. Þá stukku frá allir þeir, er næstir váru; var þá við sjálft, at enskir menn mundu flýja; svá segir Arnórr jarlaskáld:
- 158. Hafðit brjóst, né bifðisk
- bǫðsnart konungs hjarta,
- í hjalmþrimu hilmir
- hlítstyggr fyr sér lítit,
- þars til þengils hersa
- þat sá herr, at skatna
- blóðugr hjǫrr ens barra
- beit dǫglinga hneitis.
Haraldr konungr Sigurðarson var lostinn ǫru í óstinn; þat var hans banasár; fell hann þá ok ǫll sveit sú, er fram gekk með honum, nema þeir er aptr opuðu, ok heldu þeir merkinu. Var þá enn inn harðasti bardagi; gekk þá Tósti jarl undir konungsmerki. Tóku þá hvárirtveggju at fylkja í annat sinn, ok varð þá á dvǫl mjǫk lǫng á orrostunni; þá kvað Þjóðólfr:
- 159. Ǫld hefr afráð goldit
- ilt, nú kveðk her stiltan,
- bauð þessa fǫr þjóðum
- þarflaust Haraldr austan;
- svá lauk siklings ævi
- snjalls, at vér róm allir
- (lofðungr beið enn leyfði
- lífs grand) í stað vǫndum.
En áðr saman sigi orrosta, þá bauð Haraldr Guðinason gri. Tósta jarli, bróður sínum, ok þeim mǫnnum ǫðrum, er þá lifðu eptir af liði Norðmanna. En Norðmenn œpðu allir senn ok segja, at fyrr skyldi hverr falla um þveran annan, en þeir gengi til griða við enska menn, œpðu þá heróp; tóksk þá orrosta í annat sinn. svá segir Arnórr jarlaskáld:
- 160. Eigi varð ens ýgja
- auðligr konungs dauði;
- hlífðut hlenna svæfi
- hoddum roðnir oddar;
- heldr kuru meir ens milda
- mildings, an grið vildi,
- of folksnaran fylki
- falla liðsmenn allir.
Eysteinn orri kom í því bili frá skipum með því liði, er honum fylgði; váru þeir albrynjaðir; fekk Eysteinn þá merki Haraldz konungs, Landeyðuna. Varð nú orrosta it iii. sinn ok varð sú in harðasta orrosta; fellu þá mjǫk enskir menn ok var við sjálft, at þeir myndi flýja. Sú orrosta var kǫlluð Orra-hríð. Þeir Eysteinn hǫfðu farit svá ákafliga frá skipunum, at þeir váru fyrr svá móðir, at náliga váru þeir ófœrir, áðr en þeir kvæmi til orrostu, en síðan váru þeir svá óðir, at þeir hlífðu sér ekki, meðan þeir máttu upp standa; at lykðum steypðusk þeir af hringabrynjunum. Var þá enskum mǫnnum hœgt, at finna hǫggstaði á þeim, en sumir sprungu með ǫllu ok dó ósárir; fell náliga alt stórmenni Norðmanna. Þetta var inn øfra hlut dags. Var þat, sem ván var, at þar váru enn eigi allir jafnir, margir flýðu, margir ok þeir, er svá kómusk undan, at ýmsir báru auðnu til. gerði ok myrkt um kveldit, áðr en lokit var ǫllum manndrápum.
Styrkárr, stallari Haraldz konungs Sigurðarsonar, komsk brot, ágætr maðr; hann fekk hest ok reið svá í brot. Um kveldit gerðisk á vindr nǫkkurr ok heldr svalt, en Styrkárr hafði ekki klæði fleiri en skyrtu eina, en hjálm á hǫfði, en nøkvit sverð í hendi; honum svalaði, er hann hratt af sér mœðinni. Þá kom í móti honum vagnkarl einn ok var í kǫsungi fóðruðum. Þá mælti Styrkárr: »viltu selja kǫsunginn, bóndi?«. »Eigi þérna, segir hann; þú munt vera Norðmaðr, kenni ek mál þitt«. Þá mælti Styrkárr: »ef ek em Norðmaðr — hvat viltu þá?«. Bóndi svarar: »ek vilda drepa þik, en nú er svá illa, at ek hefi ekki vápn, þat er nýtt sé«. Þá mælti Styrkárr: »ef þú mátt mik ekki drepa bóndi, þá skal ek freista, ef ek mega þik drepa« — reiðir upp sverðit, setr á háls honum, svá at af gekk hǫfuðit; tók síðan skinnhjúpinn ok hljóp á hest sinn ok fór til strandar ofan.
Viljálmr bastarðr Rúðu-jarl spurði andlát Eatvarðar konungs, frænda síns, ok þat með, at þá var til konungs tekinn í Englandi Haraldr Guðinason ok hafði tekit konungsvígslu. En Viljálmr þóttisk betr til kominn til ríkis í Englandi en Haraldr fyrir frændsemis sakir þeira Eatvarðar konungs. Þat var ok með, at hann þóttisk eiga at gjalda Haraldi svívirðing, er hann hafði slitit festamálum við dóttur hans; ok af ǫllu þessu saman dró Viljálmr her saman í Norðmandi ok hafði allmikit fjǫlmenni ok gnógan skipakost. Þann dag, er hann reið ór borginni til skipa sinna ok hann var kominn á hest sinn, þá gekk kona hans til hans ok vildi tala við hann. En er hann sá þat, þá laust hann til hennar með hælinum ok setti sporann fyrir brjóst henni, svá at á kafi stóð; fell hon ok fekk þegar bana, en jarl reið til skips; fór hann með herinum út til Englandz. Þar var með honum Ótta byskup, bróðir hans. En er jarl kom til Englandz, þá herjaði hann ok lagði undir sik landit, hvar sem hann fór. Viljálmr var hverjum manni meiri ok sterkari ok góðr riddari, inn mesti hermaðr, ok allgrimmr, inn vitrasti maðr, ok kallaðr ekki tryggr.
Haraldr Guðinason lofaði brotferð Óláfi, syni Haraldz konungs Sigurðarsonar, ok því liði, er þar var með honum ok eigi hafði fallit í orrostu; en Haraldr snørisk þá með her sinn suðr á England, þvíat hann hafði þá spurt, at Viljálmr bastarðr fór sunnan á England ok lagði landit undir sik. Þar váru þá me. Haraldi konungi brœðr hans, Sveinn, Gyrðr, Valþjófr. Fundr þeira Haraldz ok Viljálms jarls varð suðr á Englandi vi. Helsingjaport; varð þar orrosta mikil; þar fell Haraldr konungr ok Gyrðr jarl, bróðir hans, ok mikill hluti liðs þeira. Þat var xix. nóttum eptir fall Haraldz konungs Sigurðarsonar. Valþjófr jarl komsk á flótta undan, ok síð um kveldit mœtti jarl sveit nǫkkurri af Viljálms mǫnnum. En er þeir sá lið Valþjófs jarls, flýðu þeir undan á eikiskóg nǫkkurn; þat var c. manna. Valþjófr jarl lét eld leggja í skóginn ok brenna upp alt saman; svá segir Þorkell Skallason í Valþjófsflokki:
- 161. Hundrað lét í heitum
- hirðmenn jǫfurs brenna
- sóknar Yggr, en seggjum
- sviðu kveld vas þat, eldi;
- frétt ’s, at fyrðar knǫ́ttu
- flagðviggs und kló liggja;
- ímleitum feksk áta
- óls blakk við hræfrakka.
Viljálmr lét sik til konungs taka í Englandi. Hann sendi boð Valþjófi jarli, at þeir skyldu sættask, ok selr honum grið til fundar. Jarl fór með fá menn; en er hann kom á heiðina fyrir norðan Kastalabryggju, þá kómu móti honum ármenn ii. me. sveit manna ok tóku hann ok settu í fjǫtur, ok síðan var hann hǫggvinn, ok kalla enskir menn helgan; svá segir Þorkell:
- 162. Víst hefr Valþjóf hraustan
- Viljalmr, sás rauð malma,
- hinn es haf skar sunnan
- hélt, í tryggð of véltan;
- satt ’s at síð mun létta,
- snarr en minn vas harri
- (deyrat mildingr mærri)
- manndráp á Englandi.
Viljálmr var síðan konungr á Englandi xxi. vetr; er hans afkvæmi jafnan síðan á Englandi.
Óláfr, sonr Haraldz konungs, helt liði sínu braut af Englandi, ok siglði út af Hrafnseyri ok kom um haustit til Orkneyja, ok váru þar þau tíðendi, at Máría, dóttir Haraldz konungs Sigurðarsonar, hafði orðit bráðdauð þann sama dag ok á þeiri sǫmu stundu, er Haraldr konungr fell, faðir hennar. Óláfr dvalðisk þar um vetrinn. En eptir um sumarit fór Óláfr austr til Nóregs; var hann þar þá tekinn til konungs með Magnúsi, bróður sínum. Ellisif drótning fór vestan með Óláfi, stjúpsyni sínum, ok Ingigerðr, dóttir hennar. Þá kom ok vestan um haf með Óláfi Skúli er síðan var kallaðr konungsfóstri ok Ketill krókr, bróðir hans. Þeir váru báðir gǫfgir menn ok kynstórir af Englandi ok báðir forvitra; váru þeir báðir inir kærstu konungi. Fór Ketill krókr norðr á Hálogaland; fekk Óláfr konungr honum gott kvánfang, ok er frá honum komit mart stórmenni. Skúli konungsfóstri var vitr maðr ok skǫrungr mikill, manna fríðastr sýnum; hann gerðisk forstjóri í hirð Óláfs konungs ok talaði á þingum; hann réð ǫllum landráðum með konungi. Óláfr konungr bauð at gefa Skúla fylki eitt í Nóregi, þat er honum þœtti bezt, með ǫllum tǫkum ok skyldum, þeim er konungr átti. Skúli þakkaði honum boð sitt ok lézk vilja beiðask af honum annarra hluta, fyrir því — »ef konungaskipti verðr, kann vera, at rjúfisk gjǫfin; ek vil, segir hann, nǫkkurar eignir þiggja, er liggja nær kaupstǫðum þeim, sem þér, herra, eruð vanir at sitja ok taka jólaveizlur«. Konungr játti honum þessu ok skeytti honum jarðir austr við Konungahellu ok við Ósló, við Túnsberg, við Borg, vi. Bjǫrgvin ok norðr við Niðarós; þær váru náliga inar beztu eignir í hverjum stað, ok hafa þær eignir legit síðan undir þá ættmenn, er af Skúla ætt eru komnir. Óláfr konungr gipti honum frændkonu sína, Guðrúnu Nefsteinsdóttur; móðir hennar var Ingiríðr, dóttir Sigurðar konungs sýr ok Ástu; hon var systir Óláfs konungs ins helga ok Haraldz konungs. Sonr Skúla ok Guðrúnar var Ásólfr á Reini; hann átti Þóru dóttur Skopta Ǫgmundarsonar; sonr þeira Ásólfs var Guthormr á Reini, faðir Bárðar, fǫður Inga konungs ok Skúla hertoga.
Einum vetri eptir fall Haraldz konungs var flutt vestan af Englandi lík hans ok norðr til Niðaróss, ok var jarðat í Máríukirkju, þeiri er hann lét gera. Var þat allra manna mál, at Haraldr konungr hafði verit umfram aðra menn at speki ok at ráðsnild, hvárt er hann skyldi til taka skjótt eða gera lǫng ráð fyrir sér eða ǫðrum; hann var allra manna vápndjarfastr; hann var ok sigrsæll, svá sem nú var ritit um hríð; svá segir Þjóðólfr:
- 163. Áræðis naut eyðir
- aldyggr Selundbyggva;
- hugr ræðr hǫlfum sigri,
- Haraldr sannar þat, manna.
Haraldr konungr var fríðr maðr ok tíguligr, bleikhárr, ok bleikt skegg ok langa kanpa, nǫkkuru brúnin ǫnnur ofarr en ǫnnur. miklar hendr ok fœtr ok vel vaxit hvártveggja; v. álna er hátt mál hans. Hann var grimmr óvinum ok refsingasamr um allar mótgørðir; svá segir Þjóðólfr:
- 164. Refsir reyndan ofsa
- ráðgegn Haraldr þegnum;
- hykk at hilmis rekkar
- haldi upp, þvís valda;
- sverðs hafa slíkar byrðar
- (sanns nýtr hverr við annan),
- Haraldr skiptir svá heiptum,
- hljótendr es sér brjóta.
Haraldr konungr var inn ágjarnasti til ríkis ok til allra farsælligra hluta; hann var stórgjǫfull við vini sína, þá er honum líkaði vel við; svá segir Þjóðólfr:
- 165. Mǫrk lét veitt fyr verka
- vekjandi mér snekkju
- (hann lætr hylli sinnar)
- hjaldrs (tilgerðir valda).
Haraldr konungr var þá fimtøgr at aldri, er hann fell. Engar frásagnir merkiligar hǫfum vér frá upruna hans, fyrr en hann var xv. vetra, þá er hann var á Stiklarstǫðum í orrostu með Óláfi konungi, bróður sínum, en síðan lifði hann xxxv. vetra; en alla þá stund varð honum aldrigi á milli aga ok ófriðar. Haraldr konungr flýði aldrigi ór orrostu, en opt leitaði hann sér farborða fyrir ofrefli liðs, er hann átti við at eiga. Allir menn sǫgðu þat, þeir er honum fylgðu í orrostu ok hernaði, at þá er hann var. staddr í miklum háska ok bar skjótt at hǫndum, at þat ráð mundi hann upp taka, sem allir sá eptir, at vænst hafði verit at hlýða myndi.
Haldórr, sonr Brynjólfs gamla úlfalda, var vitr maðr ok hǫfðingi mikill; hann mælti svá, þá er hann heyrði rœður manna, at menn misjǫfnuðu mjǫk skaplyndi þeira brœðra Óláfs ins helga konungs ok Haraldz, Halldórr segir svá: »ek var me. báðum þeim brœðrum í kærleikum miklum, ok var mér hvárs tveggja skaplyndi kunnigt; fann ek aldri ii. menn skaplíkari; þeir váru báðir inir vitrustu ok inir vápndjǫrfustu, menn ágjarnir til fjár ok ríkis, ríklyndir, ekki alþýðligir, stjórnsamir ok refsingasamir. Óláfr konungr braut landzfólk til kristni ok réttra siða, en refsaði grimliga þeim, er daufheyrðusk við; þolðu landzhǫfðingjar honum eigi réttdœmi ok jafndœmi ok reistu her í móti honum ok feldu hann á eigu sinni sjálfs; varð hann fyrir þat heilagr; en Haraldr herjaði til frægðar sér ok ríkis ok braut alt fólk undir sik, þat er hann mátti; fell hann ok á annarra konunga eigu. Báðir þeir brœðr váru menn hversdagliga siðlátir ok veglátir; þeir váru ok víðfǫrlir ok eljanarmenn miklir, ok urðu af slíku víðfrægir ok ágætir«.
Magnús konungr réð fyrir Nóregi Haraldzson inn fyrsta vetr eptir fall Haraldz konungs, en síðan réð hann landi ii. vetr með Óláfi bróður sínum. Váru þeir þá ii. konungar, hafði Magnús inn nørðra hlut landz, en Óláfr inn eystra. Magnús konungr átti son, er Hákon hét; hann fóstraði Steigarþórir; var hann inn mannvænsti maðr. Eptir fall Haraldz konungs Sigurðarsonar talði Sveinn Dana-konungr, at slitit væri friði milli Norðmanna ok Dana, talði eigi lengr frið verit hafa settan, en þeir lifði báðir Haraldr ok Sveinn. Var þá útboð í hváru tveggja ríkinu; hǫfðu synir Haraldz almenning fyrir Nóregi at liði ok skipum, en Sveinn konungr fór sunnan með Dana-her. Fóru þá sendimenn milli þeira ok báru sættarboð, sǫgðu Norðmenn, at þeir vildi annat hvárt halda ina sǫmu sætt, sem fyrr var gǫr, eða berjask at ǫðrum kosti; því var þetta kveðit:
- 166. Varði ógnar-orðum
- Áleifr ok friðmǫ́lum
- jǫrð, svát engi þorði
- allvalda til kalla.
Svá segir Steinn Herdísarson í Óláfsdrápu:
- 167. Sín óðul mun Sveini
- sóknstrangr í Kaupangi,
- þars heilagr gramr hvílir,
- (hann’s ríkr) jǫfurr banna;
- ætt sinni mun unna
- Áleifr konungr hála
- (Ulfs þarfat þar arfi)
- alls Nóregs (til kalla).
Í þessum stefnuleiðangri var sætt gǫr milli konunganna, en friðr milli landanna. Magnús konungr fekk vanheilendi, reformasótt, ok lá nǫkkura hríð; hann andaðisk í Niðarósi ok var þar jarðaðr; var hann vinsæll konungr af allri alþýðu.
