Uphaf Magnús konungs Erlingssonar (FJ)
| Velg språk | Norrønt | Islandsk | Norsk | Dansk | Svensk | Færøysk |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Denne teksten finnes i flere utgaver på følgende språk ► |  |
 |
 |
 |
||
|
|
|
||||
|
Nóregs konunga sǫgur
udgivet af
G. E. C. Gads Forlag
København
1911 (1925)
Síðan er Erlingr varð þess víss, hver ráðagørð þeira Hákonar var, þá sendi hann boð ǫllum hǫfðingjum, þeim er hann vissi, at trúnaðarvinir hǫfðu verit Inga konungs, ok svá hirðsveitinni ok handgengnum mǫnnum konungs, þeim er undan hǫfðu komizk, ok húskǫrlum Grégóríí, ok gerði þeim stefnulag. En er þeir funnusk ok áttu tal sitt, þá rézk þat þegar, at þeir skyldu halda saman flokkinum, ok bundu þeir þat fastmælum milli sín. Síðan tǫluðu þeir, hvern þeir skyldu til konungs taka. Þá talaði Erlingr skakki, leitaði, ef þat væri ráð hǫfðingja eða annarra lendra manna, at tekinn væri til konungs sonr Símunar skálps, dótturson Haraldz gilla, en Jón Hallkelsson byndisk fyrir flokkinn. Jón mæltisk undan. Var þá leitat við Níkolás Skjaldvararson, systurson Magnús konungs berfœtts, ef hann vildi gerask hǫfðingi fyrir flokkinum. Hann svaraði á þá lund, at þat væri hans ráð, at taka þann til konungs, er af konungaætt væri kominn, en þann til ráða fyrir flokkinn, er vænn væri til vits; lét mundu betra verða til liðs; var leitat við Árna konungsmág, ef hann vildi láta taka til konungs nǫkkurn sona sinna, brœðra Inga konungs. Hann svaraði því, at sonr Kristínar, dótturson Sigurðar konungs, væri bezt ættborinn til konungdóms í Nóregi — »er þar, segir hann, sá maðr til forráða með honum, er skylda berr til at vera forsjámaðr fyrir honum ok ríkinu, er Erlingr er, faðir hans, maðr vitr, harðráðr ok reyndr mjǫk í orrostum ok landráðamaðr góðr; mun hann eigi skorta til þessa ráðs framkvæmð, ef hǫfðingjar fylgja«. Tóku margir vel undir þetta ráð. Erlingr svarar: »svá heyrisk mér til, sem þeir sé flestir, er þessa máls er leitat við, er heldr fœrisk undan at taka upp vandann. Nú sýnisk mér jafnvíst, þótt vér hefim þetta mál, hvárt heldr er, at tígnin fæsk þeim, er fyrir beitisk flokkinum, eða verðr hinn veg, sem áðr hefir nú mjǫk mǫrgum farit, þeim er slík stórræði hafa upp tekit, at fyrir þat hafa týnt allri eigunni ok þar með lífinu; en ef framgangrinn verðr at þessu máli, þá má vera, at þeir sé nǫkkurir, er vildi þenna kost hafa tekit; mun sá þess þurfa, er gengr í þenna vanda, at setja ramligar skorður við, at eigi sæti hann þá mótgangi eða fjandskap af þeim, er nú eru í þessu ráði«. Allir játtu því, at gera þetta samband méð fullum trúnaði. Erlingr mælti: »þat er frá mér at segja, at næst þykki mér þat bana mínum at þjóna Hákoni, ok þótt mér þykki þetta it háskasamligsta, þá vil ek heldr til þess hætta, at láta yðr fyrir sjá, ok mun ek taka við forráðum floksins, ef þat er allra yðarra ráð ok fýsi ok vilið ér allir binda þetta með svardǫgum«. Allir játtu því, ok var á þeiri stefnu þat ráðit, at þeir skyldu Magnús Erlingsson til konungs taka. Síðan áttu þeir þing í býnum ok á því þingi var Magnús til konungs tekinn yfir land alt; þá var hann v. vetra gamall. Síðan gengu til handa honum allir menn, er þar váru, er hǫfðingjar hǫfðu verit Inga konungs, ok hafði hverr þeira slíkar nafnbœtr, sem áðr hafði haft með Inga konungi.
Erlingr skakki byrjaði ferð sína ok réð sér til skipa ok hafði með sér Magnús konung ok alla handgengna menn, þá er þar váru; þar var í fǫr Árni konungsmágr ok Ingiríðr, móðir Inga konungs, ok synir hennar ii. ok Jón kutiza, sonr Sigurðar storks, ok húskarlar Erlings ok svá þeir, er verit hǫfðu húskarlar Grégóríí, ok hǫfðu allz x. skip. Þeir fóru suðr til Danmerkr á fund Valdamars konungs ok þeira Búriz Heinrekssonar, bróður Inga konungs. Valdamarr konungr var frændi skyldr Magnús konungs; þær váru systr, dœtr Haraldz konungs ór Gǫrðum austan, — hann var sonr Valdamars Jarizleifssonar —, Ingilborg, móðir Valdamars konungs, ok Málmfríðr, móðir Kristínar, móður Magnús konungs. Valdamarr konungr tók vel við þeim, ok váru þeir Erlingr lǫngum á stefnum ok ráðagørðum, ok kom þat upp af tali þeira, at Valdamarr konungr skyldi veita styrk Magnúsi konungi allan af sínu ríki, þann er hann þyrpti til þess at eignask Nóreg ok halda síðan, en Valdamarr skyldi hafa þat ríki í Nóregi, sem haft hǫfðu inir fyrri frændr hans, Haraldr Gormsson ok Sveinn tjúguskegg, Víkina alla norðr til Rygjarbits.
Var þessi ráðagørð bundin eiðum ok einkamálum. Síðan búa þeir Erlingr ferð sína af Danmǫrk ok siglðu út af Vendilskaga.
Hákon konungr fór þegar um várit eptir páskir norðr til Þrándheims; hann hafði þá skip ǫll, þau er átt hafði Ingi konungr. Hákon átti þing í býnum í kaupangi ok var hann þar til konungs tekinn um alt land; þá gaf hann Sigurði af Reyri jarldóm ok var hann þar til jarls tekinn. Síðan fóru þeir Hákon aptr suðr ok alt í Vík austr; fór konungr til Túnsbergs, en sendi Sigurð jarl austr í Konungahellu at verja land með sumu liðinu, ef Erlingr kœmi sunnan. Þeir Erlingr kómu at Ǫgðum ok heldu þegar norðr til Bjǫrgynjar. Þeir drápu þar Árna brigðarskalla, sýslumann Hákonar konungs, ok fóru aptr austr þaðan til móts við Hákon konung; en Sigurðr jarl hafði ekki orðit varr við sunnanferðina Erlings ok var hann þá enn austr við Elfi, en Hákon konungr var í Túnsbergi. Erlingr lagði við Hrossanes ok lá þar nǫkkurar nætr. Hákon konungr bjósk við í býnum. Erlingr lagði at býnum; þeir tóku byrðing einn ok hlóðu með viði ok hálmi ok lǫgðu í eld, en veðrit stóð upp í býinn, ok rak byrðinginn at býnum. Hann lét bera kaðla ii. á byrðinginn ok tengja við skútur ii., lét róa svá eptir, sem byrðinginn rak fyrir; en er eldrinn var mjǫk kominn inn at býnum, þá heldu þeir kǫðlum, er á skútunum váru, svá at eigi mátti býrinn brenna; reyk lagði svá þykt í býinn, at ekki sá af bryggjunum, þar sem fylking konungs stóð. Síðan lagði Erlingr ǫllu liðinu útan eptir á veðrit eldinum, ok skutu upp á þá. En er býjarmenn sá, at eldrinn nálgaðisk hús þeira, ok margir urðu sárir af skotum, þá gerðu þeir ráð sitt ok sendu Hróald prest langtǫlu út á fund Erlings, at taka sér grið ok býnum af Erlingi, ok rufu fylking konungs, þá er Hróaldr sagði þeim, at griðin váru tekin. En er býjarmannalið var brott farit, þá þyntisk lið á bryggjunum, eggjuðu þá sumir Hákonar menn, at við skyldi taka, en Ǫnundr Símunarson segir svá, er þá hafði mest ráð fyrir liðinu: »eigi mun ek berjask til ríkis Sigurði jarli, en hann sé hvergi nær«. Síðan flýði Ǫnundr ok þá alt lið með konungi ok fóru upp á land, ok fell þar mjǫk mart manna af Hákonar liði; svá var þá kveðit:
- 231. Ǫnundr kvazk eigi mundu
- við orrostu kosta,
- fyrr en sunnan siglði
- Sigurðr jarl með húskarla;
- mjǫk fara Magnús rekkar
- mætir upp of stræti,
- en Hákonar haukar
- hart skunduðu undan.
Þorbjǫrn skakkaskáld segir svá:
- 232. Greitt frák, gumna dróttinn
- gríðar fáks, í víðu,
- trauðr esa tenn at rjóða,
- Túnsbergi þér snúna;
- hræddusk bjartra brodda
- býjar menn við rennu;
- ugðu eld ok sveigðan
- alm dynviðir malma.
Hákon konungr fór it øfra norðr í Þrándheim; en er Sigurðr jarl spurði þetta, þá fór hann með skipum ǫllum, þeim er hann fekk, it ýtra norðr til móts við Hákon konung.
Erlingr skakki tók skip þau ǫll í Túnsbergi, er Hákon konungr átti; þar fekk hann Bœkisúðina, er Ingi konungr hafði átt. Erlingr fór síðan ok lagði undir Magnús alla Víkina ok svá norðr, alt sem hann fór, ok sat um vetrinn í Bjǫrgyn. Þá lét Erlingr drepa Ingibjǫrn sipil, lendan mann Hákonar konungs, norðr í Fjǫrðum. Hákon konungr sat í Þrándheimi um vetrinn, en eptir um várit bauð hann út leiðangri ok bjósk at fara suðr til móts við Erling. Þar váru þá með honum Sigurðr jarl, Jón Sveinsson, Eindriði ungi ok Ǫnundr Símunarson, Philippús Pétrsson, Philippús Gyrðarson, Rǫgnvaldr kunta, Sigurðr kápa, Sigurðr hjúpa, Frírekr kœna, Áskell á Forlandi, Þorbjǫrn, sonr Gunnars gjaldkera, Strað-Bjarni.
Erlingr var í Bjǫrgyn ok hafði lið mikit ok tók þat til ráðs, at hann lagði farbann fyrir kaupskip ǫll, er fara vildu norðr til kaupangs, fyrir því at hann hugði, at ofskjótt myndi koma Hákoni njósn, er skipin fœri í milli, ok fann þó þat til, at Bjǫrgynjar-menn væri makligri at hafa gœzku þá, er á skipunum var, þótt ódýrra væri keypt at byrðingsmǫnnum, en þeim þœtti fallit, heldr en flutt væri — »i hendr fjandmǫnnum várum ok óvinum, þeim til styrks«. Nú sǫmnuðusk skip til býjarins, þvíat mǫrg kómu hvern dag, en engi fóru í brot. Þá lét Erlingr setja upp skip sín, þau er léttust váru, ok lét þann kvítt fara, at hann myndi þar bíða ok veita viðrtǫku við vina sinna fulting ok frænda. En einn hvern dag lét Erlingr blása til stýrimanna stefnu ok gaf þá lof ǫllum kaupskipa stýrimǫnnum at fara, hvert er þeir vildu; en er menn hǫfðu fengit leyfi af Erlingi skakka, þeir er fyrir byrðingum réðu ok áðr lágu albúnir at fara með varnaði sínum, sumir með kaupum, en sumir áttu ǫnnur ørendi, var þat þá ok veðr, er vel var segltœkt norðr með landi, ok fyrr en nón kvæmi þess dags, hǫfðu allir siglt, þeir er búnir váru; sótti sá sína ferð ákafligast, er skip hafði skjótast; kepðisk hverr við annan. En er þetta samflot kom norðr á Mœri, þar var þá fyrir lið Hákonar konungs, ok sjálfr hann var þar í liðsamnaði ok búnaði ok stefndi til sín lendum mǫnnum ok leiðangrsmǫnnum ok hafði þá áðr langa hríð ekki til tíðenda spurt af Bjǫrgyn, en nú fengu þeir eina njósn af ǫllum skipum, er sunnan fóru, at Erlingr skakki hafði upp sett skip sín í Bjǫrgyn, ok mundu þeir hans eiga þangat at vitja, ok segja, at hann hefði mikit lið. Þaðan siglði Hákon til Véeyjar, en gerði frá sér inn í Raumsdal Sigurð jarl ok Ǫnund Símunarson, at fá sér lið ok skip, en hann sendi frá sér menn á Mœri hváratveggju. En er Hákon konungr hafði dvalzk fár nætr í kaupbœnum, þá lagði hann brot ok suðr nǫkkuru lengra, ok þótti sem þá myndi fljótara byrjuð þeira ferð ok lið myndi skjótara til hans koma. Erlingr skakki hafði leyft brotferð byrðingum ór Bjǫrgyn sunudag, en týsdag, er lokit var formessum, var blásit konungs lúðri ok stefnt til sín liðsmǫnnum ok býjarmǫnnum, ok setja fram skip þau, er áðr váru upp sett. Erlingr átti húsþing við lið sitt ok leiðangrsmenn, segir þá ætlan sína, nefndi menn til skipstjórnar, lét lesa upp, hverir skráðir váru á konungsskipinu. Lauk svá þessu þingi, at Erlingr bað hvern búask um í sínu rúmi, hvar sem skipat var, lét þann missa skyldu lífs eða lima, er þá dvelðisk eptir í bœnum, er hann lagði braut Bœkisúðinni. Ormr konungsbróðir lagði þegar brot sínu skipi um kveldit, ok flest skip hǫfðu áðr verit á floti.
Óðinsdag, áðr messur væri sungnar í býnum, lagði Erlingr brot ǫllu liðinu ór bœnum; þeir hǫfðu skip xxi.; þá var blásandi byrr sunnan með landi. Erlingr hafði með sér Magnús konung, son sinn; margir váru þar lendir menn ok hǫfðu it fríðasta lið. Þá er Erlingr siglði norðr fyrir Fjǫrðu, þá sendi hann skútu inn af leið til bús Jóns Hallkelssonar ok lét taka Níkolás, son Símunar skálps ok son Máríu, Haraldzdóttur gilla, ok hǫfðu þeir hann með sér út til liðsins; fór hann á konungsskipit. Frjádag þegar í óttu siglðu þeir á Steinavág; Hákon konungr lá þá í hǫfn þeiri, er heitir ....., ok hafði xiiii. skip; var hann sjálfr ok menn hans uppi á eyjunni á leiki, en lendir menn hans sátu á haugi nǫkkurum. Þeir sá, at bátr nǫkkurr røri sunnan at eynni; ii. menn váru þar á ok létu þeir fallask í kjǫlinn ofan ok tóku þeir fram árum eigi óákafligarr; en er þeir kómu at landi, festu þeir eigi bátinn ok runnu báðir; en þetta sá ríkismenn ok rœddu sín í milli, at þessir menn mundu segja kunna tíðendi nǫkkur, stóðu upp ok gengu í móti þeim; ok þegar er þeir funnusk, spurði Ǫnundr Símunarson: »kunnuð þit nǫkkut segja til Erlings skakka, er þit farið svá ákafliga?«. Sá svarar, er fyrri mátti máli upp koma fyrir mœði sakir: »hér siglir Erlingr sunnan at yðr með xx. skip eða því nær ok mǫrg ýrit stór, ok munuð þér nú skjótt sjá segl þeira«. Þá segir Eindriði ungi: »ofnær nefi, kvað karl, var skotinn í auga.« Gengu þeir þá þegar skyndiliga þar til sem leikrinn var, ok því næst kvað lúðr við ok var blásinn herblástr ǫllu liði til skipa sem ákafligast, ok var þat í þann tíma dags, er mjǫk var matbúit. Til skipanna stefndi alt fólk, hljóp hverr þar út á skip, sem honum var næst, ok urðu skipin ójafnskipuð; taka þeir til ára, sumir reisa viðuna ok snúa norðr skipunum ok stefna til Véeyjar, fyrir því at þeir væntu sér þar mikils liðs af býjarmǫnnum.
Þessu næst sjá þeir segl þeira Erlings ok sjá hvárir aðra. Eindriði ungi hafði þat skip, er kallat var Draglaun, langskipsbúza mikil, ok hafði þá orðit liðfátt, þvíat þeir hǫfðu hlaupit á ǫnnur skip, er þar hǫfðu áðr á verit; þat var seinst skipa Hákonar; en þá er Eindriði kom gegnt eyinni Sekk, þá kom Bœkisúðin eptir þeim, er Erlingr skakki stýrði, ok festi saman þau skip. En Hákon var þá náliga komim inn til Véeyjar, er þeir heyrðu lúðragang, þvíat aptr snøru þau skipin, er næst váru, ok vildu veita lið Eindriða, ok leggja þá hvárirtveggju til orrostu, svá sem við kómusk; fóru mǫrg seglin ofan þverskipa, en engi váru tengð, ok lǫgðu borð við borð. Þessi orrosta var ekki lǫng, áðr en skipan ryfisk á skipi Hákonar konungs, fellu sumir, en sumir hljópu fyrir borð. Hákon steypði yfir sik grári kápu ok hljóp á annat skip; en er hann hafði dvalizk þar lítla hríð ok þóttisk hann vita, at hann var með óvinum þar komim, ok er hann hugsaði fyrir sér, þá sá hann enga sína menn eða sín skip allnær; þá gekk hann á Bœkisúðina ok fram í stafnsveit ok bað sér griða, en stafnbúar tóku hann til sín ok gáfu honum grið. En í þessi hríð hafði orðit mikit mannfall ok þó meira af Hákonar mǫnnum. Fallinn var þá á Bœkisúðinni Níkolás, sonr Símunar skálps, ok var hans dráp kent þeim sjálfum Erlings mǫnnum. Eptir þetta varð hvílð á orrostu ok greiddusk sér hvár skipin. Þá var sagt Erlingi, at Hákon konungr var þar á skipinu ok stafnbúar hans hǫfðu tekit Hákon til sín ok heituðusk at verja hann. Erlingr sendi mann fram á skipit ok bað þat segja stafnbúum, at þeir varðveitti Hákon svá, at hann fœri eigi á brot, en lézk mundu eigi í móti mæla, at konungr hefði grið, ef þat væri ráð ríkismanna ok væri þaðan leitat um sættir. Stafnbúar mæltu allir, at hann skyldi mæla allra hǫfðingja heilastr. Þá lét Erlingr blása ákafliga ok bað menn þess, at menn skyldu leggja at skipum þeim, er óhroðin váru, segir, at þeir mundu eigi komask í betra fœri at hefna Inga konungs. Þá œpðu allir heróp ok eggjaði hverr annan ok greiddu til atlǫgunnar; í þessum þys var Hákon konungr særðr banasári, en eptir fall hans ok þá er hans menn urðu þess varir, þá røru þeir at fast ok kǫstuðu hlífunum ok hjoggu tveim hǫndum ok hirðu þá eigi um líf sitt. Þessi ofrausn gerðisk þeim brátt at skaða miklum, þvíat Erlings menn sá bera hǫggstaði á þeim; fell lið Hákonar konungs mikill hlutr; bar þat mest til, at liðsmunr var mikill ok menn Hákonar hlífðu sér lítt, en engi þurpti griðin at nefna af Hákonar mǫnnum, nema þeir einir, er ríkismenn tóku á vald sitt ok festu fé fyrir. Þessir menn fellu af Hákonar liði, Sigurðr kápa, Sigurðr hjúpa, Rǫgnvaldr kunta; en nǫkkur skip kómusk undan ok røru inn í fjǫrðu ok hjálpu svá lífi sínu. Lík Hákonar konungs var flutt inn í Raumsdal ok var þar jarðat. Sverrir konungr, bróðir hans, lét flytja lík Hákonar konungs norðr til kaupangs ok leggja í steinvegginn í Kristskirkju fyrir sunnan í kórinum.
Sigurðr ok Eindriði ungi, Ǫnundr Símunarson, Frírekr kœna ok enn fleiri hǫfðingjar heldu saman flokkinum, leifðu skipin í Raumsdal ok fóru síðan til Uplanda. Erlingr skakki ok Magnús konungr fóru liði sínu norðr til kaupangs ok lǫgðu land alt undir sik, hvar sem þeir fóru. Síðan lét Erlingr stefna Eyraþing; var þar Magnús tekinn um alt land til konungs. Dvalðisk Erlingr þar lítla hríð, þvíat honum þóttu Þrœndir ekki vera trúligir þeim feðgum; var Magnús þá kallaðr konungr yfir ǫllu landi. Hákon konungr var maðr heldr fríðr sýnum, vel vaxinn, hár ok mjór; hann var herðibreiðr mjǫk; því kǫlluðu liðsmenn hann Hákon herðibreið; en fyrir því at hann var ungr at aldri, hǫfðu aðrir hǫfðingjar ráðagørð með honum; hann var kátr ok lítillátr í máli, leikinn ok hafði ungmennis œði; vinsæll var hann við alþýðu.
Markús á Skógi hét maðr uplenzkr, frændi Sigurðar jarls; Markús fóstraði son Sigurðar konungs; sá hét Sigurðr. Síðan tóku Uplendingar Sigurð til konungs með ráði Sigurðar jarls ok annarra hǫfðingja, þeira, er fylgt hǫfðu Hákoni konungi, ok hǫfðu þeir þá enn styrk mikinn liðs; fór flokkrinn optliga í tvenningu; var konungr ok Markús minnr á viðborða, en Sigurðr jarl ok aðrir hǫfðingjar með sínar sveitir meirr við háskann; fóru þeir með flokkinn mest um Uplǫnd, en stundum ofan í Víkina. Erlingr skakki hafði með sér jafnan Magnús, son sinn; hafði hann skipastól allan ok landvarnir; var hann í Bjǫrgyn um haustit hríð nǫkkura ok fór þaðan austr í Vík ok settisk í Túnsbergi, efnaði þar til vetrsetu ok samnaði at sér um Víkina skǫttum ok skyldum, þeim er konungr átti; hann hafði ok frítt lið ok mikit. En með því at Sigurðr jarl hafði lítit af landi, en mikit var fjǫlmenni, varð brátt féfátt, ok þar er eigi váru hǫfðingjar nær, þá varð eptir fénu leitat mjǫk aflaga, sumt með frekligum sakagiptum, en sumt berliga með ránum.
Í þann tíma stóð Nóregs-veldi með blóma miklum; var bóndafólk auðigt ok ríkt ok óvant ófrelsi eða ófriði flokkanna; gerðisk brátt mikit orðlag ok stórar frásagnir, þá er rænt var. Víkverjar váru fullkomnir vinir Magnús konungs ok Erlings; olli því mest vinsælð Inga konungs Haraldzsonar, þvíat Víkverjar hǫfðu með sínum styrk jafnan þjónat undir þann skǫld. Erlingr lét hafa varðhǫld á bœnum ok vǫkðu xii. menn hverja nótt. Erlingr átti jafnan þing við bœndr, ok var þar talat opt um óspekðir Sigurðar manna, ok með fortǫlum Erlings ok annarra liðsmanna, þá feksk mikill rómr til þess af bóndum, at þat væri mikit happaverk, at menn léti þann flokk aldri þrífask. Árni konungsmágr talaði langt um þetta mál ok hart at lykðum; beiddi hann þess alla menn, er á váru þinginu, bæði liðsmenn ok bœndr ok býjarmenn, at menn skyldu gera vápnatak at því, at dœma með lǫgum Sigurð jarl ok allan flokk þeira til fjandans bæði lífs ok dauða; en með ákafa lýðsins ok óstilling, þá játtu allir því; var þetta ódœma-verk gǫrt ok fest, svá sem lǫg váru til at dœma á þingum. Hróaldr prestr langtala talaði um þetta mál; hann var maðr málsnjallr, ok kom sú tala mjǫk í einn stað, svá sem áðr hafði talat verit. Erlingr veitti um jólin í Túnsbergi, en konungr gaf mála þar um kyndilmessu.
Sigurðr jarl fór með it fríðasta lið sitt um Víkina, ok gekk undir hann mart lið fyrir ofríkis sakir, en margir guldu fé; fór hann svá víða uppi á landi ok kom fram í ýmsum stǫðum; váru þeir sumir í flokkinum, er sér leituðu griða á laun til Erlings, en þar kómu þau svǫr í mót, at allir menn, þeir er þess leituðu, skyldu hafa lífsgrið, en þeir einir landzvist, er engi væri í stórsǫkum við hann. En er þat spurðu floksmenn, at menn skyldu eigi landzvistina hafa, þá helt þat mjǫk saman flokkinum, þvíat þeir váru margir, at sik vissu at því sanna, er Erlingi mundu þykkja mjǫk sakbitnir. Philippús Gyrðarson gekk til sætta við Erling ok fekk aptr eignir sínar ok fór aptr til búa sinna. Litlu síðarr kómu þar Sigurðar menn ok drápu hann. Mǫrg slǫg veittu hvárir ǫðrum í eltum eða í mannaaftǫkum, ok er þat ekki ritat, er eigi áttusk hǫfðingjar við.
Þat var á ǫndverðri fǫstu, er njósn kom Erlingi, at Sigurðr jarl myndi koma á fund hans, ok var til hans spurt hér ok hvar, stundum nær, en stundum firr meirr. Erlingr gerði þá njósn frá sér, at hann skyldi varr verða, hvar sem þeir kvæmi fram; hann lét ok hvert kveld blása ǫllu liðinu upp ór býnum, ok lágu þeir um nætr í samnaði, ok var alt skipt liðinu í fylkingar. Þá kom Erlingi njósn, at þeir Sigurðr jarl váru þaðan skamt í brot upp á Ré. Erlingr byrjar þá ferðina ór bœnum ok hafði með sér alt bœjarfólk, þat er vígt var ok vápnat, ok svá kaupmenn, nema xii. menn, er eptir váru at gæta býjarins. Hann fór ór býnum týsdag í annarri viku langafǫstu eptir nón, ok hafði hverr maðr sér tveggja daga vist; fóru þá um nóttina, ok varð þeim seint at koma liðinu ór býnum; um einn hest ok einn skjǫld váru ii. menn. Þá er skorat var liðit, þá var nær xiii. hundruð manna. En er njósn kom í mót þeim, var þeim sagt, at Sigurðr jarl var á Ré á þeim bœ, er Hrafnsnes heitir, með d. manna. Lét þá Erlingr kalla saman liðit ok segir þau tíðendi, er hann hafði spurt, en allir eggjuðu, at þeir skyldu skunda ok taka hús á þeim eða berjask þegar um nóttina. Erlingr talaði ok mælti svá: »þat mun líkligt þykkja, at fundr várr Sigurðar jarls myni brátt at berask; eru í þeira flokki ok margir aðrir þeir menn, er oss mætti minnisamt vera þeira handaverk, er þeir hjoggu niðr Inga konung ok svá marga aðra vára vini, sem seint er tǫlu á at koma; gerðu þeir þau verk með fjánda krapti ok fjǫlkyngi ok níðingskap, þvíat þat stendr hér í lǫgum várum ok landzrétti, at engi maðr hefir svá fyrir gǫrt sér, at eigi heiti þat níðingsverk eða morðvíg, er menn drepask um nætr. Hefir þessi flokkr sér leitat þeira heilla at tilvísan fjǫlkunnigra manna, at þeir skyldu um nætr berjask en eigi undir sólu; hafa þeir ok með þvílíkri framkvæmð þann sigr unnit, at stíga yfir hǫfuð þvílíkum hǫfðingja, sem þeir hafa at jǫrðu lagt. Nú hǫfum vér þat optliga sagt ok sýnt, hvernug afleitt oss sýnisk um þeira hátt, er þeir hafa um nætr til bardaga ráðit; skulu vér fyrir því heldr hafa hinna hǫfðingja dœmi, er oss eru kunnari ok betra er eptir at líkja, at berjask um ljósa daga ok með fylking, en stelask um nætr á sofandi menn; hǫfum vér lið gott í móti, eigi meira her en þeir hafa; skulum vér bíða dags ok lýsingar ok haldask saman í fylkingu, ef þeir vilja nǫkkur áhlaup oss veita«. Eptir þat settisk niðr alt liðit; tóku sumir í sundr heyhjálma nǫkkura ok gerðu sér af ból, sumir sátu á skjǫldum sínum, ok biðu svá lýsingar. Svalt var veðr ok vátadrífa.
Sigurðr jarl hafði svá fremmi fengit njósnina, er liðit var komit nær at þeim; stóðu menn hans upp ok vápnuðusk ok vissu ógǫrla, hversu mikit lið þeir Erlingr hǫfðu; vildu sumir flýja, en flestir vildu bíða. Sigurðr jarl var vitr maðr ok snjallr í máli, en kallaðr ekki mikill áræðismaðr; var hann ok fúsari þá at flýja, ok fekk hann af því mikit ámæli af liðsmǫnnum. En er lýsa tók, tóku hvárirtveggju at fylkja liðinu; fylkði Sigurðr jarl á brekku nǫkkurri fyrir ofan brúna milli ok býjarins; þar fell lítil á; en þeir Erlingr fylkðu ǫðrum megin árinnar; á bak fylking þeira váru menn á hestum vel vápnaðir; þeir hǫfðu konung með sér. Jarls menn sá þá, at liðsmunr myndi vera mikill, ok tǫlðu þat ráð at leita á skóginn. Jarl svarar: »þat segið þér, at mér fylgi engi hugr, en nú skal þat reyna; ok gæti nú hverr sín, at eigi flýi eða fálmi fyrr en ek. Vér hǫfum vígi gott, látum þá ganga yfir brúna, en er merkit kømr yfir brúna, þá steypumk vér á þá fyrir brekkuna, ok flýi nú engi frá ǫðrum«. Sigurðr jarl hafði brúnaðan kyrtil ok rauða skikkju ok drepit upp skautunum, fitskúa á fótum; hann hafði skjǫld ok sverð, er Bastarðr var kallat. Jarl mælti: »þat veit guð með mér, at heldr en þiggja mikit gull, þá vilda ek ná með Bastarði at koma einu hǫggvi við Erling skakka«.
Lið Erlings skakka vildi ganga fram at brúnni; hann mælti, bað þá venda upp með ánni — »er á þessi lítil ok engi torfœra, þvíat slétt er at«. Var svá gǫrt. Jarls fylking fór upp eptir brekkunni gegnt til; en þá er þraut brekkuna ok slétt var yfir ána ok gott, þá mælti Erlingr, at hans menn skyldu syngva Pater noster ok biðja, at þeir hefði gagn, er betr gegndi. Þá sungu þeir kirjál allir hátt ok bǫrðu vápnum allir á skjǫldu sína; en við þann gný skutusk á brot ok flýðu ccc. manna af Erlings liði. Gekk Erlingr ok hans lið yfir ána, en jarls menn œpðu heróp; ok þeim brásk framhlaupit fyrir brekkuna at Erlings fylking; tóksk orrosta á framanverðri brekkunni; váru fyrst spjóta lǫg ok þegar brátt hǫggorrosta; fór á hæl jarls merki, svá at Erlingr ok hans menn kómusk upp á brekkuna. Varð þá skǫmm orrosta, áðr jarls lið flýði á skóginn, er at baki þeim var áðr. Þá var sagt Sigurði jarli ok báðu menn hann flýja. Hann segir: »fram vér nú, meðan vér megum«. Gengu þeir þá fram allhraustliga ok hjoggu til beggja handa. Í þeiri hríð fell Sigurðr jarl ok Jón Sveinsson ok nær lx. manna. Þeir Erlingr létu fátt manna ok ráku flóttann at skóginum. Þá kannaði Erlingr liðit ok hvarf aptr; hann kom þar at er þrælar konungs vildu draga klæði af Sigurði jarli, ok var hann eigi með ǫllu ørendr ok vissi þó ekki. Hann hafði fólgit sverð sitt í umgørð, ok lá þat hjá honum. Erlingr tók þat upp ok laust með þrælana, bað þá braut skríða. Eptir þat hvarf Erlingr aptr með liði sínu ok settisk í Túnsbergi. Vii. nóttum síðarr en jarl fell tóku þeir Erlings menn Eindriða unga, ok var hann drepinn.
Markús af Skógi ok þeir Sigurðr fóstrar réðu ofan í Víkina, er váraði, ok fengu sér þar skip. En er Erlingr spurði þat, þá fór hann austr eptir þeim, ok hittusk þeir í Konungahellu. Flýðu þeir Markús út í eyna Hísing; dreif þar ofan landzfólk, Hísingsbúar, ok gengu í fylking með Markús mǫnnum. Þeir Erlingr røru at landi, en Markús menn skutu á þá. Þá mælti Erlingr við sína menn: »tǫkum skip þeira, ok gǫngum ekki upp at berjask við landzher; Hísingsbúar eru illir heimsóknar, harðir menn ok óvitrir; munu þeir lítla hríð hafa flokk þenna með sér, þvíat Hísing er lítit land«. Svá var gǫrt, at þeir tóku skipin ok fluttu yfir til Konungahellu. Markús ok hans lið fóru upp á Markir ok ætluðu þaðan til áhlaupa; hǫfðu þá hvárir njósn af ǫðrum. Erlingr hafði fjǫlmenni mikit, nefndi þar til lið ór heruðum; veittu þá hvárigir ǫðrum árásir.
Eysteinn, sonr Erlendz hímalda, var kosinn til erkibyskups eptir andlát Jóns erkibyskups. Eysteinn var vígðr á sama ári ok Ingi konungr fell. En er Eysteinn erkibyskup kom til stóls, var hann vel þokkaðr ǫllu landzfólki; hann var skǫrungr mikill, maðr ættstórr; tóku Þrœndir vel við honum, þvíat flest stórmenni í Þrœndalǫgum var bundit í frændsemi eða í nǫkkurum tengðum við erkibyskup, en allir fullkomnir í vináttu. Erkibyskup hóf þá málaleitan við bœndr, talaði fyrst um fjárþurpt staðarins ok þat með, hversu mikla upreist staðrinn þurpti at hafa, ef hann skyldi þá vera þeim mun sœmiligarr haldinn en áðr, sem hann var þá tígnari en áðr, er þar var erkibyskupstóll settr; hann beiddi þess bœndr, at þeir skyldu veita honum silfrmetinn eyri í sinn sakeyri, en áðr hafði hann sakmetinn eyri, sem gekk í konungs sakeyri; en þess auralags er helmingsmunr, at meiri er sá, er hann vildi hafa, silfrmetinn eyrir. En við styrk frænda erkibyskups ok vina, en framkvæmð hans sjálfs, þá gekk þetta við, ok var þat dœmt at lǫgum um ǫll Þrœndalǫg, ok þetta gekk við um fylki þau, er í hans erkibyskupsríki váru.
Sigurðr ok Markús, þá er þeir hǫfðu látit skip sín í Elfinni, sá þat, at þeir fengu ekki fang á Erlingi, þá snørusk þeir til Uplanda ok svá it øfra norðr til Þrándheims; var þeim þar vel fagnat; var Sigurðr þar til konungs tekinn á Eyraþingi. Réðusk þar til floksins margir góðra manna synir; réðu þeir þar til skipa ok bjoggusk skyndiliga, fóru, er sumraði, suðr á Mœri, ok tóku allar konungstekjur, hvar sem þeir fóru. Þeir váru í Bjǫrgyn lendir menn til landvarnar Níkolás Sigurðarson, Nǫkkvi Pálsson ok enn fleiri sveitarhǫfðingjar, Þórólfr dryllr, Þorbjǫrn gjaldkeri ok margir aðrir. Þeir Markús siglðu norðan ok spurðu, at Erlings menn hǫfðu fjǫlment í Bjǫrgyn, siglðu þar útleið ok suðr um. Þat hǫfðu menn á máli, at þat sumar hǫfðu Markús menn byr, hvar sem þeir vildu fara.
Erlingr skakki, þegar hann spurði, at þeir Markús hǫfðu norðr snúit, þá helt hann norðr í Víkina, ok dró at sér lið ok varð brátt fjǫlmennr ok hafði skip stór ok mǫrg; en er hann sótti út í Víkina, fekk hann andviðri ok lá lengi hér ok hvar í hǫfnum alt þat sumar. En er þeir Markús kómu austr á Lista, þá spurðu þeir, at Erlingr hafði her óvígjan í Víkinni, vendu þá aptr norðr; en er þeir kómu á Hǫrðaland, þá ætluðu þeir til Bjǫrgynjar, en er þeir koma fyrir býinn, þá róa þeir Níkolás innan í móti þeim ok hǫfðu lið miklu meira ok skip stœrri. Sá þeir Markús þá engi annan sinn kost, en róa suðr undan, stefna sumir til hafs út, sumir suðr í sund, sumir í fjǫrðu inn, en Markús ok sumt lið með honum hljóp upp í ey þeiri, er Skarpa heitir. Þeir Níkolás tóku skip þeira, gáfu grið Jóni Hallkelssyni ok nǫkkurum mǫnnum ǫðrum, en drápu flest þat, er þeir náðu. Nǫkkurum dǫgum síðarr fann Eindriði heiðafylja þá Sigurð ok Markús; váru þeir fluttir til Bjǫrgynjar; var Sigurðr hǫggvinn út frá Grafdali, en Markús hengðr við annan mann á Hvarfs- nesi; en þat var Mikjálsmessu. Flokr sá, er þeim hafði fylgt, dreifðisk þá.
Frírekr kœna ok Bjarni inn illi, Ǫnundr Símunarson, Ǫrnólfr skorpa, þeir hǫfðu róit á haf út með nǫkkurum skipum ok heldu it ýtra með hafi austr fyrir land; en hvar sem þeir kómu við land, ræntu þeir ok drápu vini Erlings. En er Erlingr spurði dráp þeira Markús, þá gaf hann heimleyfi lendum mǫnnum ok leiðangrsmǫnnum, en hann sjálfr helt þá sínu liði austr yfir Foldina, þvíat hann spurði þar til Markús manna. Erlingr helt til Konungahellu, ok dvalðisk þar um haustit. Á fyrstu viku vetrar fór Erlingr út í eyna Hísing með miklu liði ok krafði þar þings. Hísingsbúar kómu ofan ok heldu upp þingi. Erlingr bar sakir á hendr þeim um þat, er þeir hǫfðu hlaupit í flokk með Markús mǫnnum ok fylkt liði í móti honum. Ǫzurr hét sá maðr, er ríkastr var bónda, er talaði af þeira hendi. Var þingit langt, en at lykðum festu bœndr dóm Erlingi, en hann gerði þeim stefnulag á viku fresti í bœnum, ok nefndi til xv. menn af bóndum at koma þar. En er þeir kómu, dœmði Erlingr á hǫnd þeim at gjalda ccc. nauta. Fóru bœndr heim ok urðu illa sínum hluta. Lítlu síðarr lagði ís á ána ok fraus inni skip Erlings; þá heldu bœndr gjaldinu ok lágu í samnaði um hríð. Erlingr bjó þar til jólaveizlu, en Hísingsbúar hǫfðu samburðarǫl ok heldu sveit um jólin. Um nóttina eptir fimta dag jóla, fór Erlingr út í eyna ok tók hús á Ǫzuri ok brendi hann inni, ok allz drap hann lxxxxx. manna ok brendi iii. bœi; fór síðan aptr í Konungahellu. Síðan kómu bœndr til hans ok guldu gjaldit.
Erlingr skakki bjósk þegar um várit, er hann mátti flota skipum sínum fyrir ísum, ok fór ór Konungahellu. Hann spurði, at þeir herjuðu norðr í Víkinni, er verit hǫfðu fyrr Markús menn. Erlingr helt til njósnum um farar þeira, ok fór at leita þeira ok hitti þá, er þeir lágu í hǫfn nǫkkurri. Ǫnundr Símunarson ok Ǫrnólfr skorpa kómusk undan, en Frírekr kœna ok Bjarni inn illi urðu handteknir, ok drepit mart af sveitum þeira. Erlingr lét binda Frírek við akkeri ok kasta fyrir borð; var Erlingr af því verki it mesta óþokkaðr í Þrœndalǫgum, þvíat Frírekr átti þar ina beztu ætt. Bjarna lét Erlingr hengja ok mælti hann þá, sem hann var vanr, in mestu orðskrœpi, áðr hann var hengðr; svá segir Þorbjǫrn skakkaskáld:
- 233. Urð dró austan fjarðar
- Erlingr at víkingum,
- (mein fekk margr af Kœnu
- maðr) es hann fór þaðra;
- fœrðr vas fleinn meðal herða
- Fríreks; ofar nekkvi
- skoldi óþarfr ǫldum
- illgjarn við tré Bjarni.
Ǫnundr ok Ǫrnólfr ok þær sveitir, er undan hǫfðu komizk, flýðu
til Danmerkr, en váru stundum á Gautlandi eða í Víkinni.
Erlingr skakki helt síðan til Túnsbergs ok dvalðisk þar lengi um várit; en er sumraði, helt hann norðr til Bjǫrgynjar; var þar þá allmikit fjǫlmenni. Þar var þá Stephánús légátús af Rúmaborg ok Eysteinn erkibyskup ok aðrir byskupar innlenzkir. Þar var ok Brandr byskup, er þá var vígðr til Íslandz; þar var ok Jón Loptsson, dótturson Magnús konungs berfœts; þá hafði Magnús konungr ok aðrir frændr Jóns tekit við frændsemi hans. Eysteinn erkibyskup ok Erlingr skakki váru opt á tali ok á einmælum; ok eitt sinn var þat í rœðum þeira, at Erlingr spurði: »er þat með sannendum, herra, er menn segja, at þér hafið aukit auralag um sakeyri yðarn við bœndr norðr í landit?«. Erkibyskup svarar: »þat er víst satt, at bœndr hafa mér þat veitt, at auka auralag um sakeyri minn; hafa þeir þat gǫrt at sjálfræði sínu, en með engum pyndingum, aukit í því guðs dýrð ok auðœfi staðar várs«. Erlingr segir: »hvárt eru þat lǫg, herra, ins helga Óláfs konungs, eða hafið ér tekit nǫkkuru frekara þetta mál, en svá sem ritit er í lǫgbókinni?«. Erkibyskup segir: »svá mun inn heilagi Óláfr konungr lǫgin hafa sett, sem hann fekk þá jáorð ok samþykki alþýðu til; en ekki finzk þat í hans lǫgum, at bannat sé at auka guðs rétt«. Erlingr segir: »vilið þér auka yðarn rétt, þá munuð þér styrkja vilja oss til þess, at vér aukim jammiklu konungs réttinn«. Erkibyskup segir: »aukit hefir þú nú áðr með gnógu nafn ok ríki sonar þíns; en ef ek hefi aflaga tekit auralǫgin af þeim Þrœndum, þá ætla ek stœrra bera hin lagabrotin, er sá er konungr yfir landi, er eigi er konungs sonr; eru þar hvárki til þess lǫg né dœmi hér í landi«. Erlingr segir: »þá er Magnús var til konungs tekinn yfir Nóregs ríki, var þat gǫrt með yðarri vitand ok ráði ok svá annarra byskupa hér í landi«. Erkibyskup segir: »því héztu þá Erlingr, ef vér samþykðim með þér, at Magnús væri til konungs tekinn, at þú skyldir styrkja guðs rétt í ǫllum stǫðum með ǫllum krapti þínum«. »Játi ek því, segir Erlingr, at ek hefi heitit at halda guðs lǫg ok landzrétt með ǫllum mínum styrk ok konungs. Nú sé ek hér betra ráð til, en hvárr okkarr kenni ǫðrum brigðmæli; hǫldum heldr ǫll einkamál vár; styrkið þér Magnús konung til ríkis, svá sem þér hafið heitit, en ek skal styrkja yðart ríki til allra farsælligra hluta«. Fór þá ǫll rœðan mjúkliga með þeim. Þá mælti Erlingr: »ef Magnús er eigi svá til konungs tekinn, sem forn siðr er til hér í landi, þá meguð þér af yðru valdi gefa honum kórónu, sem guðs lǫg eru til at smyrja konung til veldis. En þótt ek sjá eigi konungr eða af konunga ætt kominn, þá hafa þeir konungar nú verit flestir í váru minni, er eigi vissu jafnvel sem ek til laga eða landzréttar; en móðir Magnús konungs er konungs dóttir ok drótningar skilfengin; Magnús er ok drótningar sonr ok eiginkonu sonr. En ef þér vilið gefa honum konungsvígslu, þá má engi hann taka síðan af konungdóminum at réttu. Eigi var Viljálmr bastarðr konungs sonr, ok var hann vígðr ok kórónaðr til konungs yfir Englandi, ok hefir síðan haldizk konungdómr í hans ætt á Englandi, ok allir verit kórónaðir. Eigi var Sveinn Úlfsson í Danmǫrk konungs sonr, ok var hann þó þar kórónaðr konungr, ok síðan synir hans, ok hverr eptir annan þeira frænda kórónaðr konungr. Nú er hér í landi erkistóll; er þat mikill vegr ok tígn landz várs; aukum vér nú enn með góðum hlutum; hǫfum konung kórónaðan eigi síðr en enskir menn eða Danir«. Síðan tǫluðu þeir erkibyskup ok Erlingr um þetta mál optliga, ok fór alt sáttgjarnliga. Síðan bar erkibyskup þetta mál fyrir légátann ok fekk auðvelliga snúit légátanum til samþykkis við sik. Atti erkibyskup þá stefnu við ljóðbyskupa ok aðra kennimenn ok bar þetta mál fyrir þá; en allir svǫruðu á eina lund, segja þat sitt ráð, sem erkibyskup vildi vera láta, ok fýstu allir, at vígsla fœri fram, þegar þeir funnu, at erkibyskup vildi svá vera láta; var þat þá allra dómr.
Erlingr skakki lét búa í konungsgarði til veizlu mikillar, ok var hǫll in mikla tjǫlduð pellum ok bakklæðum ok búin með inum mesta kostnaði. Var þá veitt hirðinni ok ǫllum handgengnum mǫnnum; þar var fjǫlði boðsmanna ok margir hǫfðingjar. Magnús tók þá konungsvígslu af Eysteini erkibyskupi, ok þar váru at vígslunni aðrir v. byskupar ok légátinn ok fjǫlði kennimanna. Erlingr skakki ok með honum xii. lendir menn sóru lagaeiða með konungi. Ok þann dag, er vígslan var, hafði konungr ok Erlingr í boði sínu erkibyskup ok légátann ok alla byskupa, ok var sú veizla in vegsamligsta; gáfu þeir feðgar þar margar stórgjafar. Þá var Magnús konungr viii. vetra; iii. vetr hafði hann þá konungr verit.
Valdamarr Dana-konungr hafði þá spurt þau tíðendi af Nóregi, at þar var þá Magnús einn konungr, þá var eytt flokkum ǫllum ǫðrum þar í landi. Þá sendi konungr menn sína með bréfum til Magnús konungs ok þeira Erlings, minti þá á einkamál þau, er Erlingr hafði bundit við Valdamar konung, svá sem hér var fyrr ritat, at Valdamarr konungr skyldi eignask Víkina austan til Rygjarbits, ef Magnús yrði einvaldzkonungr í Nóregi. En er sendimenn kómu fram ok sýndu Erlingi bréf Dana-konungs ok hann skilr tilkall þat, er Dana-konungr hefir í Nóreg, þá bar Erlingr þetta fyrir aðra menn, þá er hann skaut ráðum til; en þeir sǫgðu allir eitt, at aldri skyldi Dǫnum miðla af Nóregi, þvíat menn sǫgðu, at sú ǫld hefði verst verit þar í landi, er Danir hǫfðu vald yfir Nóregi. Sendimenn Dana-konungs tǫluðu sitt mál fyrir Erlingi ok beiddu hann órskurðar. Erlingr bað þá fara með sér í Vík austr um haustit, segir, at hann myndi þá veita órskurð, er hann hefði hitta þá menn í Víkinni, er vitrastir váru.
Erlingr skakki fór um haustit austr í Vík ok dvalðisk í Túnsbergi; gerði menn yfir til Borgar ok lét stefna þar iiii. fylkna þing í Borginni; síðan fór Erlingr þannug með liði sínu. En er þing var sett, þá talaði Erlingr ok segir frá því, hver ráðagørð hefði verit staðfest með þeim Danakonungi, þá er þeir Erlingr hǫfðu hafit flokk þenna fyrsta sinn — »vil ek, segir hann, ok halda ǫll einkamál þau, er vér gerðum þá, ef þat er vili ok samþykki yðart bóndanna, at þjóna Dana-konungi heldr en þessum konungi, er hér er vígðr ok kórónaðr til landz«. Bœndr svǫruðu Erlingi ok segja svá: »fyrir engan mun viljum vér gerask menn Dana-konungs, meðan einn vár er á lífi Víkverjanna«. Geystisk þá at múgr allr með ópi ok kalli ok báðu Erling halda eiða sína, er hann hafði þá svarit ǫllu landzfólki, at verja — »land sonar þíns, en vér skulum allir fylgja þér«. Sleit svá því þingi. Síðan fóru sendimenn Dana-konungs heim suðr til Danmerkr ok sǫgðu sitt ørendi slíkt sem var. Danir veittu Erlingi mikit ámæli ok ǫllum Norðmǫnnum, segja, at þeir væri aldri reyndir nema at illu; fóru þau orð um, at Dana-konungr myndi eptir um várit hafa úti her sinn ok herja í Nóreg. Erlingr fór um haustit norðr til Bjǫrgynjar ok sat þar um vetrinn ok gaf þar mála.
Vetr þann fóru menn nǫkkurir danskir it øfra um land ok segja þat, sem margtítt er, at þeir skyldu til ins helga Óláfs konungs til vǫku. En er þeir kómu til Þrándheims, þá hittu þeir þar marga ríkismenn; segja þá ørendi sín, at Dana-konungr hafði sent þá at leita sér vináttu til þeira ok viðtǫku, ef hann kømr í land, en hann heitr at gefa þeim bæði ríki ok fé. Þessarri orðsending fylgði bréf ok innsigli Dana-konungs ok þat með, at þeir bœndrnir skyldu senda í mót sín bréf ok innsigli. Þeir gerðu svá ok urpusk flestir vel undir orðsending Dana-konungs. Sendimenn fóru aptr austr, er á leið langafǫstu. Erlingr sat í Bjǫrgyn. En er váraði, segja vinir Erlings honum pata þann, er þeir hǫfðu spurt af byrðingsmǫnnum, er komnir váru norðan ór Þrándheimi, at Þrœndir væri berir í fjándskap við hann ok þeir lýsti því á þingum sínum, ef Erlingr kvæmi í Þrándheim, at hann skyldi aldrigi koma út um Agðanes með fjǫrvi. Erlingr segir, at slíkt væri uplostning ok hégómi. Erlingr lýsti því, at hann myndi fara suðr á Unarheim til gagndagaþings ok lét búa snekkju xx.-sessu ok skútu xv.-sessu ok enn vistabyrðing. En er skipin váru búin, þá lǫgðusk á sunnanveðr hvǫss. Týsdag í gagndǫgum lét Erlingr blása liði sínu til skipa, en menn váru trauðir ór býnum ok þótti ilt at róa andróðann. Erlingr lagði norðr í Byskupshǫfn. Þá mælti Erlingr: »illa kurrið þér at róa andróðann; takið nú ok reisið viðurnar, dragið síðan seglin, ok látum ganga norðr skipin«. Þeir gerðu svá, siglðu norðr um daginn ok um nóttina. Óðinsdag at kveldi siglðu þeir inn um Agðanes; varð þá fyrir þeim samflot mikit, byrðingar ok róðrarferjur ok skútur; þat var vǫkulið; fóru inn til býjar, sumir fyrir þeim, en sumir eptir; gáfu býjarmenn engi gaum at fyrir þá sǫk um langskipasigling.
Erlingr skakki kom til býjarins þann tíma, er sunginn var óttusǫngr uppi at Kristskirkju. Þeir Erlingr hljópu í býinn, ok var þeim sagt, at Álfr hroði, sonr Óttars birtings, lendr maðr, sat þá enn ok drakk með sína sveit. Erlingr veitti þeim atgǫngu; var Álfr drepinn ok flest ǫll sveit hans; fátt fell annarra manna, þvíat flestir hǫfðu gengit til kirkju. Þetta var um nóttina fyrir upstigningardag. Þegar um morgininn lét Erlingr blása ǫllu liðinu út á Eyrar til þings; en á þinginu bar Erlingr sakir á Þrœndi ok kendi þeim landráð við konunginn ok sik ok nefndi til Bárð standala ok Pál Andréásson ok Razabárð — hann hafði þá býjarbyggð —, ok enn mjǫk marga aðra. Þeir svǫruðu ok fœrðu sik undan sǫkum. Þá stóð upp kapalín Erlings ok helt upp bréfum mǫrgum ok innsiglum ok spurði, ef þeir kendi innsigli sín þar, þau er þeir hefði sent um várit Dana-konungi; váru þá ok lesin upp bréfin. Þar váru ok þeir inir dǫnsku menn með Erlingi, er með bréfum hǫfðu farit um vetrinn; hafði Erlingr fengit þá til þess; segja þeir þá fyrir allri alþýðu hvers þeira orð, er mælt hafði — »svá mæltir þú, Razabárðr, ok barðir á brjóstit: ór þessu brjósti kómu at uphafi ǫll þessi ráð«. Bárðr svaraði: »œrr var ek þá, herra minn, er ek mælta slíkt«. Urðu þá engi fǫng ǫnnur en festa Erlingi sinn dóm á ǫllu því máli; tók hann þá þegar ógrynni fjár af mǫrgum mǫnnum, en lagði alla ógilda, þá er drepnir váru; fór síðan aptr suðr til Bjǫrgynjar.
Valdamarr konungr hafði þat vár úti her mikinn í Danmǫrk ok helt liðinu norðr í Víkina. Þegar hann kom í veldi Nóregs konungs, þá hǫfðu bœndr fyrir samnað ok múg mannz. Konungr fóra friðsamliga ok spakliga; en hvar sem þeir fóru við meginland, þá skutu menn á þá, ok þótt i. eða ii. væri, ok þótti Dǫnum þat fullr illvili landzmanna. En er þeir kómu til Túnsbergs, þá stefndi Valdamarr konungr þar þing á Haugum, en ekki sótti til ór heruðum. Þá talaði Valdamarr konungr ok mælti svá: »auðsætt er um landzfólk þetta, at allir standa oss í móti; eigum vér nú ii. kosti fyrir hǫndum, þann annan, at fara herskildi yfir landit ok eira engu, hvárki fé né mǫnnum; hinn er annarr kostr, at fara suðr aptr við svá búit, ok er þat nærr mínu skapi, at fara heldr í austrveg til heiðinna landa, er gnóg eru fyrir, en drepa eigi hér kristit fólk, þótt þeir hefði œrna makligleika til þess«. En allir aðrir váru fúsir til at herja, en þó réð konungr, at þeir fóru aptr suðr, ok var þó allvíða rænt um úteyjar, ok hvarvetna þegar konungr var eigi nær. Fóru þeir suðr til Danmerkr.
Erlingr skakki spurði, at Dana-herr var kominn í Víkina; þá bauð hann út almenningi um alt land at liði ok skipum, ok varð þat it mesta herhlaup, ok helt her þeim austr með landi. En er hann kom til Líðandisness, spurði hann, at Dana-herr var farinn suðr aptr til Danmerkr ok þeir hǫfðu víða rænt í Víkinni. Þá gaf Erlingr heimleyfi ǫllu leiðangrsliði, en hann sjálfr ok nǫkkurir lendir menn siglðu með mjǫk mǫrg skip suðr eptir Dǫnum til Jótlandz. En er þeir kómu þar, sem heitir Dýrsá, þá lágu þar fyrir Danir, komnir ór leiðangri, ok hǫfðu skip mǫrg. Erlingr lagði at þeim ok barðisk við þá. Danir flýðu brátt ok létu mart manna, en þeir Erlingr ræntu skipin ok svá kaupstaðinn ok fengu þar allmikit fé ok fóru síðan aptr til Nóregs. Var þá um hríð ófriðr milli Nóregs ok Danmerkr.
Kristín konungsdóttir fór um haustit suðr til Danmerkr; fór hon á fund Valdamars konungs, frænda síns; þau váru systrabǫrn; fagnaði konungr henni forkunnar vel ok fekk henni veizlur þar með sér, svá at hon fekk þar vel haldit sína menn. Var hon opt á tali við konunginn, ok var hann allblíðr til hennar. En eptir um várit sendi Kristín menn til Erlings ok bað hann fara á fund Dana-konungs ok sættask við hann. Um sumarit eptir var Erlingr í Víkinni, hann bjó eitt langskip ok skipaði inu fríðasta liði sínu; síðan siglði hann yfir til Jótlandz. Hann spurði, at Valdamarr konungr var í Randarósi; siglði Erlingr þannug ok kom til býjarins þann tíma, er flest fólk sat um mat. En er þeir hǫfðu tjaldat ok fest skip sitt, gekk Erlingr upp ok þeir xii. saman, ok allir brynjaðir, hǫfðu hǫttu yfir hjálmum, en sverð undir mǫtlum, gengu til konungs herbergis. Þá fóru þar sendingar inn ok váru opin dyrrin; gengu þeir Erlingr þegar innar fyrir hásætit; mælti Erlingr: »grið viljum vér hafa, konungr, bæði hér ok til heimfarar«. Konungr leit við honum ok mælti: »ertu þar, Erlingr?«. Hann svaraði: »Erlingr er hér, ok seg oss skjótt, hvárt vér skulum grið hafa«. Þar váru inni lxxx. konungs manna, ok allir vápnlausir. Konungr mælt:: »grið skuluð þér hafa, Erlingr, sem þú beiðisk; á engum manni níðumk ek, ef á minn fund kømr«. Þá kysti Erlingr á hǫnd konungi ok gekk út síðan til skips síns. Dvalðisk hann þar um hríð með konungi; tǫluðu þeir um sættargørð milli sín ok landanna, ok kom þat ásamt, at Erlingr settisk þar í gísling með Dana-konungi, en Ásbjǫrn snara, bróðir Absalóns erkibyskups, fór til Nóregs í gísling í móti.
Þat var eitt sinn, er þeir tǫluðu Valdamarr konungr ok Erlingr; mælti Erlingr: »herra, þat þykki mér líkast til sætta, at þér hafið alt þat af Nóregi, sem yðr var heitit í einkamálum várum; en ef svá er, hvern hǫfðingja vilið þér yfir setja þar, hvárt nǫkkurn danskan?«. »Nei, segir hann, engir Dana-hǫfðingjar munu fara vilja í Nóreg ok fásk þar við hart fólk ok óhlýðit, en hafa hér áðr œrit gott«. Erlingr mælti: »ek fór fyrir þá sǫk hingat, at ek vil fyrir engan mun missa yðarrar vináttu; higat til Danmerkr hafa fyrr farit menn af Nóregi, Hákon Ívarsson ok Finnr Árnason, ok gerði Sveinn konungr, frændi yðarr, hvárn tveggja þeira jarl sinn. Eigi em ek nú minni valdzmaðr í Nóregi, en þeir váru þá, ok gaf konungr þeim yfirsókn á Hallandi, því ríki, er hann átti áðr. Nú þykki mér, herra, þér vel mega unna mér þess landz, ef ek gerumk yðarr maðr handgenginn, at ek halda af yðr þessu ríki; svá ok Magnús konungr, sonr minn, má ok eigi mér þess synja, en ek vil við yðr vera skeyttr ok skyldr til allrar þjónostu, þeirar, er því nafni byrjar«. Slíkt talaði Erlingr ok annat þessu líkt ok kom svá at lykðum, at Erlingr gerðisk handgenginn Valdamar konungi, en konungr leiddi Erling til sætis ok gaf honum jarldóm ok Víkina til léns ok yfirsóknar. Þá fór Erlingr heim til Nóregs ok var síðan jarl, meðan hann lifði, ok helzk í sætt við Dana-konung jafnan síðan. Erlingr átti iiii. frillusonu, einn hét Hreiðarr, annarr Ǫgmundr; þeir váru sér um móður; iii. Finnr, iiii. Sigurðr, þeira móðir var Ása in ljósa; þeir váru yngri. Kristín konungsdóttir ok Erlingr áttu dóttur, er Ragnhildr hét; hon var gipt Jóni Þorbergssyni af Randabergi. Kristín fór af landi með þeim manni, er Grímr rusli var kallaðr; þau fóru út í Miklagarð ok váru þar um hríð ok áttu þau bǫrn nǫkkur.
Óláfr, sonr Guðbrandz Skafhǫggssonar ok sonr Máríu Eysteinsdóttur konungs Magnússonar, var at fóstri með Sigurði agnhǫtt á Uplǫndum. En er Erlingr var í Danmǫrk, þá hófu þeir fóstrar flokk Óláfr ok Sigurðr, ok réðusk til margir Uplendingar. Var þar Óláfr til konungs tekinn. Þeir fóru með flokkinn um Uplǫnd, en stundum í Víkina, stundum austr á Markir; ekki váru þeir á skipum. En er Erlingr jarl spurði til floks þessa, þá fór hann liði sínu í Víkina ok var á skipum um sumarit ok, um haustit í Ósló ok veitti þar um jólin. Hann lét halda njósnum upp á landit til floksins, ok fór sjálfr upp á land at leita þeira ok með honum Ormr konungsbróðir; en er þeir kómu til vats þess, er heitir ....., þá tóku þeir skip ǫll, þau er váru við vatnit.
Prestr sá, er sǫng á Ryðjǫkli, — þat er við vatnit —, bauð þeim jarli til veizlu ok at koma þar at kyndilmessu. Jarl hét fǫrinni, þótti þat gott at hafa þar tíðir; røru þeir þannug yfir vatnit um kveldit fyrir messudaginn. En prestr sá hafði annat ráð með hǫndum; hann sendi menn at bera njósn þeim Óláfi um farar Erlings; hann gaf þeim Erlingi sterkan drykk um kveldit ok lét allmjǫk drekka. En er jarl fór at sofa, þá váru rekkjur þeira búnar í veizlustofunni; en er þeir hǫfðu lítla hríð sofit, vaknaði jarl ok spurði, ef þá myndi vera óttusǫngsmál. Prestrinn segir, at lítit var af nótt, bað þá sofa í ró. Jarl svarar: »mart dreymir mik í nótt, ok illa sef ek«. Hann sofnaði síðan. Annat sinn vaknaði hann ok bað prest upp standa ok syngva tíðir. Prestr bað jarl sofa, segir, at þá var mið nótt. Lagðisk jarl niðr ok svaf lítla hríð ok hljóp upp ok bað menn sína klæðask. Þeir gerðu svá ok tóku vápn sín, gengu til kirkju ok lǫgðu úti vápnin, meðan prestr sǫng óttusǫnginn.
Óláfi kom njósn um kveldit, en þeir gengu um nóttina vi. rastir gǫtu, ok þótti mǫnnum þat furðumikit farit. Þeir kómu á Ryðjǫkul um óttusǫng; niðamyrkr var sem mest. Þeir Óláfr gengu at stofunni ok œpðu þá heróp, drápu þar inni nǫkkura menn, er eigi hǫfðu gengit til óttusǫngs. En er þeir Erlingr heyrðu ópit, hljópu þeir til vápna sinna ok stefndu síðan ofan til skipanna. Þeir Óláfr mœttu þeim við garð nǫkkum, varð þar bardagi; óku þeir Erlingr undan ofan með garðinum, ok hlífði garðrinn þeim; þeir hǫfðu lið miklu minna, ok fell mart af þeim ok mart varð sárt. Þat hjálp þeim mest, er þeir Óláfr kendu þá eigi; svá var myrkt; en Erlings menn leituðu einart til skipanna.
Þar fell Ari Þorgeirsson, faðir Guðmundar byskups, ok mart annarra hirðmanna Erlings. Erlingr varð sárr á vinstri síðu, ok segja sumir menn, at hann sjálfr drœgi sverðit á sik, þá er hann brá; Ormr var ok mjǫk sárr. Nauðuliga kómusk þeir á skipin ok létu þegar frá landi. Þat var kallat, at þeir Óláfr hefði ina mestu óhamingju borit til fundarins, svá sem þeir Erlingr váru fram seldir, ef þeir Óláfr hefði meirum ráðum fram farit. Síðan kǫlluðu menn hann Óláf ógæfu, en sumir kǫlluðu þá Hettusveina. Fóru þeir með flokk þann enn sem áðr uppi um land, en Erlingr jarl fór út í Víkina til skipa sinna ok var eptir um sumarit í Víkinni, en þeir Óláfr á Uplǫndum en stundum austr á Mǫrkum; hǫfðu þeir flokk þann svá annan vetr.
Eptir um várit fóru þeir Óláfr út í Víkina ok tóku þar konungsskyldir, dvǫlðusk þar langa hríð um sumarit. Erlingr jarl spurði þat ok helt liði sínu austr til móts við þá, ok varð fundr þeira austan fjarðar, þar sem heitir á Stǫngum. Varð þar orrosta mikil, ok hafði Erlingr sigr. Þar fell Sigurðr agnhǫttr ok mart af Óláfs mǫnnum, en Óláfr kom á flótta; fór hann síðan suðr til Danmerkr ok var inn næsta vetr eptir á Jótlandi í Álaborg. En eptir um várit fekk Óláfr sótt, þá er hann leiddi til bana, ok er hann þar jarðaðr at Máríukirkju, ok kalla Danir hann helgan.
Níkolás kúfungr, sonr Páls Skoptasonar, var lendr maðr Magnús konungs; hann tók hǫndum Harald, er sagt var at væri sonr Sigurðar konungs Haraldzsonar ok Kristínar konungsdóttur, bróðir Magnús konungs sammœðri. Níkolás flutti Harald til Bjǫrgynjar ok fekk í hendr Erlingr jarli. Þat var háttr Erlings, ef óvinir hans kómu fyrir hann, at hann mælti ekki eða fátt við þá, ok stilliliga þat er var, ef hann var ráðinn at drepa, en hina hrakði hann sem mest í orðum, er hann vildi, at lífit hefði. Erlingr mælti fátt við Harald, ok var mǫnnum grunr á, hvat hann myndi fyrir ætla. Þá báðu menn Magnús konungr, at hann skyldi friða fyrir Haraldi við jarl. Konungr gerði svá. Jarl svárar: »slíkt ráða þér vinir þínir; en þú munt lítla hríð ráða ríkinu í frelsi, ef þú skalt heilhugaráðum einum fram fara«. Síðan lét Erlingr Harald flytja yfir í Norðnes, ok var hann þar hǫggvinn.
Eysteinn er nefndr sá maðr, er kallaðisk sonr Eysteins konungs Haraldzsonar; hann var þá ungr maðr, eigi með ǫllu fullroskinn, er frá því er sagt, at hann kom fram á einu sumri austr í Svía-veldi ok fór á fund Birgis brosu; hann átti þá Brígiðam, dóttur Haraldz gilla, fǫðursystur Eysteins; bar Eysteinn upp fyrir þau sín ørendi ok bað þau sér fultings. Jarl ok bæði þau tóku vel hans máli ok hétu honum sínu trausti; dvalði hann þar um hríð. Birgir jarl fekk Eysteini nǫkkurn liðkost ok góða penninga til skotsilfrs sér ok leysti hann vel af hendi; hétu þau bæði honum sinni vináttu. Eysteinn fór þá norðr í Nóreg ok kom ofan í Víkina; dreif þá þegar lið til hans ok eflðisk flokr sá; tóku þeir Eystein til konungs, ok fóru þeir með flokk þann í Víkinni um vetrinn. En fyrir því at þeim varð féfátt, þá ræntu þeir víða, en lendir menn ok bœndr gerðu lið at þeim; en er þeir váru ofrliði bornir, þá flýðu þeir brot á skóga ok lágu lǫngum á eyðimǫrkum; gengu þá klæði af þeim, svá at þeir spentu næfrum um fótleggi sér; þá kǫlluðu bœndr þá Birkibeina. Þeir hljópu opt í byggðina ok kómu fram hér ok hvar ok réðu þegar til áhlaupa, er eigi var fjǫlment fyrir. Þeir áttu nǫkkurar orrostur, svá at fylkt var til, ok hǫfðu þeir sigr í ǫllum. Á Krókaskógi lagði þeim nær ófǫr; kom at þeim bóndasamnaðr, fjǫlði liðs. Birkibeinar feldu brota fyrir þá ok hljópu síðan á mǫrkina. Birkibeinar váru ii. vetr í Víkinni, svá at þeir kómu ekki norðr í land.
Magnús konungr hafði þá verit xiii. vetr konungr, er Birkibeinar hófusk. It iii. sumar réðu þeir sér til skipa, fóru þá fyrir land fram, fengu sér fjár ok lið. Þeir váru fyrst í Víkinni, en er á leið sumarit, stefndu þeir norðr í land, fóru svá skyndiliga, at ekki kom njósn fyrir þá, fyrr en þeir kómu til Þrándheims. Birkibeinar hǫfðu mest í flokki sínum Markamenn, Elfargríma, ok mjǫk mart hǫfðu þeir af Þelamǫrk, ok vel váru þeir þá vápnaðir. Eysteinn, konungr þeira, var fríðr ok fagrleitr, lítilleitr, ekki mikill maðr; hann var kallaðr af mǫrgum mǫnnum Eysteinn meyla. Magnús konungr ok Erlingr jarl sátu í Bjǫrgyn, þá er Birkibeinar siglðu norðr um, ok urðu ekki við þá varir. Erlingr var maðr ríkr, spakr at viti, hermaðr inn mesti, ef ófriðr var, landráðamaðr góðr ok stjórnsamr, kallaðr heldr grimmr ok harðráðr; en hitt var þó mest, at hann lét óvini sína fá eina landzvistina fá, þótt beiddisk, ok urðu fyrir þá sǫk margir til at hlaupa í flokkana, þegar er hófusk í móti honum. Erlingr var hár maðr ok harðvaxinn, nǫkkut barraxlaðr, langleitr, skarpleitr, ljóslitaðr, ok gerðisk hárr mjǫk, bar halt hǫfuðit nǫkkut, hugaðlátr ok veglátr, hafði forneskju klæðabúnað, langa uphluti ok langar ermar á kyrtlum ok á skyrtum, valskikkjur, upháfa skúa. Slíkan búnað lét hann konung hafa, meðan hann var ungr, en þá er hann réð sjálfr, bjó hann sik mjǫk í skart. Magnús konungr var léttlátr ok leikinn, gleðimaðr mikill ok kvinnamaðr mikill.
Níkolás, sonr Sigurðar Hranasonar, hann var sonr Skjaldvarar, dóttur Brynjólfs úlfalda, systur Halldórs Brynjólfssonar, en sammœðra við Magnús konung berfœtt. Níkolás var inn mesti hǫfðingi; hann átti bú á Hálogalandi í Ǫngli, þar sem heitir á Steig. Níkolás átti garð í Niðarósi ofan frá Jóanskirkju, þar sem átti Þorgeirr kapalín. Níkolás var opt í kaupangi, ok hafði hann ráð ǫll fyrir býjarmǫnnum. Skjaldvǫru, dóttur Níkolás, átti Eiríkr Árnason; hann var ok lendr maðr.
Þat var Máríumessu ina síðarri, er menn gengu frá óttusǫng í býnum, at Eiríkr gekk til Níkolás ok mælti: »mágr, þat segja fiskimenn nǫkkurir, er útan eru komnir, at langskip siglði útan eptir firðinum, ok geta menn, at Birkibeinar myni vera, ok er sá til, mágr, at láta blása býjarliði ǫllu með vápnum út á Eyrar«. Níkolás svarar: »ekki fer ek, mágr, at fiskimanna kvittum; mun ek gera njósn út á fjǫrðinn, en hǫfum þing í dag«; gekk Eiríkr heim, en er hringði til hámessu, gekk Níkolás til kirkju. Eiríkr kom þá til hans ok mælti: »þat hygg ek, mágr, at sǫnn sé njósnin; eru nú þeir menn hér, er séit kveðask hafa seglin; þykki mér nú þat ráð, at vit ríðim ór býnum ok samnim oss liði«. Níkolás svarar: »kvaksamr ertu svá, mágr, hlýðum fyrst messu; gerum þá ráð vár síðan«; gekk Níkolás til kirkju. En er messa var sungin, gekk Eiríkr til Níkolás ok mælti: »mágr, nú eru hestar mínir búnir; vil ek brot ríða«. Níkolás svarar: »far vel þú þá; vér munum hafa þing á Eyrum ok kanna, hvat liðs er í býnum«. Reið þá Eiríkr í brot, en Níkolás gekk í garð sinn ok síðan til borða.
En í þann tíma er vist var sett, kom maðr inn ok segir Níkolási, at þá røru Birkibeinar í ána. Þá kallaði Níkolás, at hans menn skyldu vápnask, en er þeir váru vápnaðir, bað Níkolás þá ganga inn í loptit, ok var þat it ósnjallasta ráð, fyrir því ef þeir hefði varit garðinn. þá hefði hýjarfólkit komit til at hjálpa þeim, þvíat Birkibeinar fyldu allan garðinn ok gengu síðan at loptinu umhverfis. Þeir kǫlluðusk á; buðu Birkibeinar Níkolási grið, en hann neitti. Síðan bǫrðusk þeir; hǫfðu þeir Níkolás til varnar bogaskot ok handskot ok ofngrjót, en Birkibeinar hjoggu húsin ok skutu sem tíðast. Níkolás hafði rauðan skjǫld, ok gyldir naglar í, ok stirndr, Viljálmsgǫrð. Birkibeinar skutu svá, at uppi stóð á reyrbǫndunum. Níkolás mælti: »lýgr skjǫldrinn nú at mér«. Þar fell Níkolás ok mikill hluti sveitar hans, ok var hann it mesta harmaðr. Birkibeinar gáfu grið ǫllum býjarmǫnnum.
Eysteinn var þar síðan til konungs tekinn, ok gekk alt fólk undir hann; hann dvalðisk um hríð í býnum, fór síðan inn í Þrándheim; þar kom mart lið til hans; þar kom til hans Þorfinnr svarti af Snǫs ok hafði sveit manna. Ǫndverðan vetr fóru þeir út til býjar; þá kómu til þeira synir Guðrúnar af Saltnesi, Jón ketlingr, Sigurðr ok Viljálmr. Þeir fóru upp ór Niðarósi til Orkadals; þá váru skoruð þar nær xx. hundruð manna; fóru svá til Uplanda ok þá út um Þótn ok Haðaland, þá á Hringaríki.
Magnús konungr fór í Vík austr um haustit með sumu liðinu ok Ormr konungsbróðir. Erlingr jarl var eptir í Bjǫrgyn ok hafði þar mikit lið ok skyldi gegna Birkibeinum, ef þeir fœri it ýtra. Magnús konungr settisk í Túnsbergi ok þeir Ormr báðir; veitti konungr þar um jólin. Magnús konungr spurði til Birkibeina uppi á Ré. Síðan fór konungr ór býnum með liði sínu ok þeir Ormr ok kómu á Ré. Snjár var mikill ok veðr furðukalt. En er þeir kómu á bœinn, þá gengu þeir ór túninu á veginn, ok fyrir útan við garðinn fylkðu þeir ok tráðu sér gadd; þeir hǫfðu eigi ǫll xv. hundruð manna. Birkibeinar váru á ǫðrum bœnum, en sumt lið þeira hér ok hvar í húsum. En er þeir urðu varir við her Magnús konungs, heimtusk þeir saman ok skutu á fylking. En er þeir sá lið Magnús konungs, þá þótti þeim, sem var, at þeira lið var meira, réðu þegar til bardaga. En er þeir sóttu fram veginn, þá máttu fáir senn fram fara, en þeir, er hljópu af veginum, fengu snjá svá mikinn, at þeir fengu varla fram komizk, ok brásk þá fylking þeira, en þeir fellu, er fyrstir gengu fram brautina; var þá niðr hǫggvit merkit, en þeir, er þar váru næst, opuðu, en sumir slógusk á flótta. Magnús konungs menn fylgðu þeim ok drápu hvern at ǫðrum, er þeir náðu. Birkibeinar kómu þá ekki fylking á ok urðu berir fyrir vápnum, ok fell þá mart ok mart flýði. Var þá sem opt kann verða, þótt menn sé frœknir ok vápndjarfir, ef slǫg stór fá ok komi á flótta, at flestir verða illir aptrhvarfs. Tók þá at flýja meginlið Birkibeina, en fjǫlði fell, þvíat Magnús konungs menn drápu alt þat, er þeir máttu, ok váru engum manni grið gefin, þeim er þeir náðu, en flóttinn dreifðisk víðs vegar. Eysteinn konungr kom á flótta; hann hljóp í hús nǫkkut ok bað sér griða ok þess, at bóndi skyldi fela hann; en bóndi drap hann, fór síðan á fund Magnús konungs ok fann hann á Hrafnsnesi; var konungr inni í stofu ok bakaði sik við eld, ok var þar mart manna. Síðan fóru menn ok fluttu þannug líkit, báru inn í stofuna; bað konungr menn þá til ganga ok kenna líkit. Maðr einn sat í krókpallinum, ok var þat Birkibeinn, ok hafði engi maðr gaum gefit at honum; en er hann sá lík hǫfðingja síns ok kendi, þá stóð hann upp skjótt ok hart; hann hafði øxi í hendi, hljóp hann skjótt innar á gólfit ok hjó til Magnús konungs, kom á hálsinn við herðarnar. Maðr nǫkkurr sá, er øxin reið, ok skaut honum frá; við þat snørisk øxin ofan í herðarnar, ok varð þat mikit sár. Síðan reiddi hann upp øxina annat sinni ok hjó til Orms konungsbróður; hann lá í pallinum; hǫggit stefndi á báða fótleggina; en er Ormr sá, at maðr vildi drepa hann, brásk hann við skjótt, kastaði fótum fram yfir hǫfuð sér, ok kom øxin í pallstokkinn; stóð øxin fǫst; en vápn stóðu svá þykt á Birkibein, at varla mátti hann falla. Þá sá þeir, at hann hafði dregit um gólfit eptir sér iðrin, ok er þess mannz hreysti allmjǫk lofuð. Magnús konungs menn ráku flóttann lengi ok drápu alt þat, er þeir máttu. Þar fell Þorfinnr á Snǫs, ok fellu þar ok margir aðrir Þrœndir.
Flokkr þessi, er Birkibeinar váru kallaðir, hǫfðu saman samnazk með fjǫlmenni miklu; var þat fólk hart ok menn inir vápndjǫrfustu ok lið heldr óspakt, fóru mjǫk geystir ok rasandi, síðan þeir þóttusk hafa styrk mikinn. Þeir hǫfðu í flokkinum fátt þeira manna, er ráðagørðarmenn væri, eða vanir væri stjórn landz eða laga eða her at stýra, en þótt sumir kynni betr, þá vildi þó flokkrinn allr hafa þat, er sjálfum sýndisk; þóttusk þeir øruggir af liðsfjǫlða sínum ok hreysti; en þat lið, er undan komsk, var mart sárt ok hafði látit vápn ok klæði, en alt félaust; sótti sumt austr á Markir, en mart á Þelamǫrk, þat flest, er þar átti kyn; sumt fór alt austr í Svía-veldi; allir forðuðu sér, þvíat lítil ván þótti griða af Magnúsi konungi eða Erlingi jarli.
Magnús konungr fór síðan út aptr til Túnsbergs, ok varð hann allfrægr af sigri þessum, þvíat þat var allra manna mál, at Erlingr jarl væri brjóst ok forusta fyrir þeim feðgum; en eptir þat er Magnús konungr hafði fengit sigr á svá styrkum flokki ok fjǫlmennum ok hafði haft minna lið, þótti þá svá ǫllum mǫnnum, sem hann myndi yfir alla ganga, ok at hann myndi þá vera því meiri hermaðr en jarl, sem hann var yngri.
