Bárðar saga Snæfellsáss
Velg språk | Norrønt | Islandsk | Norsk | Dansk | Svensk | Færøysk |
---|---|---|---|---|---|---|
Denne teksten finnes på følgende språk ► |
Bárðar saga Snæfellsáss bjó til prentunar
1. Af ætt ok uppfóstri Bárðar.
Dumbr hefir konungr heitit. Hann réð fyrir hafsbotnum þeim, er ganga norðr um Helluland ok nú er kallat Dumbshaf ok kennt er við Dumb konung. Hann var kominn af risakyni í föðurætt sína, ok er þat vænna fólk ok stærra en aðrir menn, en móðir hans var komin af tröllaættum, ok brá því Dumbi í hváratveggja ætt sína, því at hann var bæði sterkr ok vænn ok góðr viðskiptis ok kunni því at eiga allt sambland við mennska menn. En um þat brá honum í sitt móðurkyn, at hann var bæði sterkr ok stórvirkr ok umskiptasamr ok illskiptinn, ef honum eigi líkaði nökkut. Vildi hann einn ráða við þá, er norðr þar váru, enda gáfu þeir honum konungsnafn, því at þeim þótti mikil forstoð í honum vera fyrir risum ok tröllum ok óvættum. Var ok hann inn mesti bjargvættr öllum þeim, er til hans kölluðu. Hann tók tólf vetra konungdóm. Hann nam í burt af Kvænlandi Mjöll, dóttur Snæs ins gamla, ok gekk at eiga hana. Hon var kvenna fríðust ok nær allra kvenna stærst, þeira sem mennskar váru.
En sem þau höfðu einn vetr ásamt verit, ól Mjöll sveinbarn. Sá sveinn var vatni ausinn ok nafn gefit ok Bárðr kallaðr, því at svá hafði heitit faðir Dumbar, Bárðr risi. Þessi sveinn var bæði mikill ok vænn at sjá, at menn þóttust engan fegra karlmann sét hafa. Var hann furðu líkr móður sinni, því at hon var svá fögr ok hvít á skinnlit, at sá snjór tók þar nafn af henni, er hvítastr er ok í logni fellr ok mjöll er kallaðr.
Litlu síðar gerðíst ósamþykki í millum þursa ok Dumbs konungs, ok vildi Dumbr konungr eigi hætta þar Bárði, syni sínum, í ófriði þeim ok flutti hann suðr í Nóreg til fjalla þeira, er Dofrafjöll heita. Þar réð fyrir sá bergbúi, er Dofri er nefndr. Hann tók vel við Dumbi. Þar var hin mesta vinátta með þeim. Leitaði Dumbr þar fóstrs syni sínum, en Dofri tók við honum. Var Bárðr þá tíu vetra. Síðan vandi Dofri hann á alls kyns íþróttir ok ættvísi ok vígfimi, ok eigi var traust, at hann næmi eigi galdra ok forneskju, svá at bæði var hann forspár ok margvíss, því at Dofri var við þetta slunginn. Váru þetta allt saman kallaðar listir í þann tíma af þeim mönnum, sem miklir váru ok burðugir, því at menn vissu þá engin dæmi at segja af sönnum guði norðr hingat í hálfuna.
Dofri átti sér dóttur eina, er Flaumgerðr hét, allra kvenna stærst ok djarfmannlig um at sjá, en þó ekki dávæn. Þó var hon mennsk í móðurætt sína, ok var móðir hennar þá önduð. Váru þau þar þrjú saman í hellinum. Vel fell á með þeim Bárði ok Flaumgerði, ok meinaði Dofri þat eigi. En þá Bárðr var þrettán vetra, gifti Dofri honum dóttur sína, Flaumgerði, ok váru þau þar með Dofra, þar til Bárðr var átján vetra.
Þá var þat á einni nótt, at Bárðr lá í sæng sinni, at hann dreymdi, at honum þótti tré eitt mikit koma upp í eldstó fóstra síns, Dofra. Þat var harðla margkvíslótt upp til limanna. Þat óx svá skjótt, at þat hrökk upp í hellisbjargit ok því næst út í gegnum hellisgluggann. Þar næst var þat svá mikit, at brum þess þótti honum taka um allan Nóreg, ok þó var á einum kvistinum fegrsta blóm, ok váru þó allir blómamiklir. Á einum kvistinum var gullslitr. Þann draum réð Bárðr svá, at í hellinn til Dofra mundi koma nökkurr konungborinn maðr ok fæðast þar upp ok sá sami maðr mundi verða einvaldskonungr yfir Nóregi. En kvistr sá inn fagri mundi merkja þann konung, er af þess ættmanni væri kominn, er þar yxi upp, ok mundi sá konungr boða annan sið en þá gengi. Var honum draumr sá ekki mjök skapfelldr. Hafa menn þat fyrir satt, at þat it bjarta blóm merkti Óláf konung Haraldsson.
Ok eftir draum þenna fóru þau Bárðr ok Flaumgerðr í burt frá Dofra. En litlu síðar kom þar Haraldr Hálfdanarson ok fæddist þar upp með Dofra jötni. Efldi Dofri hann síðan til konungs yfir Nóregi, eftir því sem segir í sögu Haralds konungs Dofrafóstra.
2. Bárðr hefndi föður síns.
Bárðr fór norðr á Hálogaland ok hafðist þar við. Hann átti þrjár dætr við Flaumgerði, konu sinni. In elzta hét Helga, önnur Þórdís, þriðja Guðrún. En sem Bárðr hafði einn vetr verit á Hálogalandi, þá andast Flaumgerðr, kona hans, ok þótti honum þat inn mesti skaði. Síðan bað Bárðr Herþrúðar, dóttur Hrólfs hersis ins auðga. Við henni átti hann sex dætr. Hét ein Ragnhildr, önnur Flaumgerðr, Þóra, Þórhildr, Geirríðr ok Mjöll.
Nú er þar til at taka, at vex at eins ófriðr milli þursa ok Dumbs konungs. Þótti þeim hann afar grimmr viðreignar. Bundust þeir þá saman ok gerðu þat statt með sér at ráða hann af. Hét sá Harðverkr, er fyrir þeim var. Gekk þetta fram, at þeir mættu honum einn dag á steinnökkva einum. Váru þeir átján saman. Sóttu þeir at honum ok börðu hann með járnstöngum, en hann varðist með árum, ok lauk með því, at Dumbr konungr fell, enda hafði hann þá drepit tólf af þeim, en Harðverkr var eftir ok þeir sex saman. Gerðist hann þá konungr yfir þeim norðr þar.
Mjöll giftist aftr Rauðfeld inum sterka, syni Svaða jötuns norðan frá Dofrum. Þau áttu þann son, er Þorkell hét. Hann var mikill ok sterkr. Hann var svartr á hár ok hörund. En þegar hann hafði aldr til, varð hann inn mesti ójafnaðarmaðr.
Litlu síðar andaðist Mjöll, móðir hans, en Þorkell kvæntist ok fekk Eygerðar Úlfsdóttur af Hálogalandi. Móðir Eygerðar var Þóra, dóttir Mjallar Ánsdóttur bogsveigis. Fór Þorkell þá byggðum til Hálogalands, var í nágrenni við Bárð, bróður sinn. Bjuggu þeir í firðinum Skjálfta norðarliga á Hálogalandi.
Nökkuru síðar fóru þeir bræðr norðr yfir Dumbshaf ok brenndu inni Harðverk inn sterka ok þrjá tigu þursa með honum. Síðan treystist Bárðr eigi þar at festast, Fóru þeir þá heim aftr í Skjálfta ok bjuggu þar, til þess er Haraldr konungr lúfa efldist til ríkis í Nóregi. Ok er hann var fullgerr í því starfi, varð hann svá ríkr ok ráðgjarn, at sá skyldi engi maðr vera í milli Raumelfar suðr til Finnabús norðr, sá er nökkurs var ráðandi, svá at eigi gyldi honum skatt, jafnvel þeir, sem saltit brenndu, svá sem hinir, sem á mörkinni yrktu. En er Bárðr frétti þetta, þóttist hann vita, at hann mundi eigi heldr undan ganga þessum hans álögum en aðrir. Vildi hann þá heldr forláta frændr ok fóstrjarðir en lifa undir slíku ánauðaroki sem hann frétti, at allr almúginn var þá undir gefinn. Kom honum þat þá helzt í hug at leita annarra landa.
3. Þeir nafnar heldu til Íslands.
Maðr er nefndr Bárðr Heyangrs-Bjarnarson, háleygskr at ætt. Þeir lögðu lag sitt nafnar ok urðu á þat sáttir at leita Íslands, því at þaðan váru sagðir landakostir góðir, enda sagði Bárðr Dumbsson sér hafa svá drauma gengit, at hann muni á Íslandi sinn aldr ala. Stýrðu sínu skipi hvárr þeira ok vel þrjátigi menn með hvárum.
Á skipi með Bárði var Herþrúðr, kona hans, ok dætr hans allar. Þar var mestr virðingarmaðr annarr en Bárðr Þorkell Rauðfeldsson, bróðir Bárðar Dumbssonar. Þar var ok á skipinu mikill bóndi, er Skjöldr hét, háleygskr at ætt, ok kona hans, er Gróa hét. Þau váru mjök ósamþykk at skapsmunum. Var ok á skipi sá maðr, er Svalr hét, ok Þúfa, kona hans. Þau váru trylld mjök bæði, óhæg ok at öllu illa fallin. Þar váru á ambáttir tvær, - hét önnur Kneif, en önnur Skinnbrók, - ok sveinn einn ungr, er Þorkell hét ok var kallaðr skinnvefja. Hann var manni firnari en systrungr við Bárð at frændsemi ok hafði verit fæddr upp fyrir norðan Dumbshaf. Þar var illt til vaðmála, ok var sveinninn vafinn í selaskinnum til skjóls ok hafði þat fyrir reifa, ok því var hann kallaðr Þorkell skinnvefja. Hann var þá frumvaxta, er hér var komit sögunni. Hann var hár maðr ok mjór ok langt upp klofinn, handsíðr ok liðaljótr ok hafði mjóva fingr ok langa, þunnleitr ok langleitr, lágu hátt kinnarbeinin, tannberr ok tannljótr, úteygr ok munnvíðr, hálslangr ok höfuðmikill, herðalítill ok miðdigr, fætrnir langir ok mjóvir. Frár var hann ok fimr við hvatvetna, örúðigr ok erjusamr ok hollr um hvatvetna þeim, er hann þjónaði. Þar var ok skipmaðr með Bárði, sá er Þórir hét, mikilhæfr ok rammr at afli. Hann var Knarrarson, Jökulssonar, Bjarnarsonar ins suðreyska. Með Bárði var ok Ingjaldr Alfarinsson, Válasonar, bróðir Hólmkels, föður Ketilríðar, er Víglundr orti flestar vísur um. Margir menn aðrir váru á skipi með Bárði, þó at hér sé eigi nefndir.
En þegar þeir nafnar váru burt búnir, létu þeir í haf ok höfðu harða útivist ok váru í sjó hálft hundrað dægra ok kómu sunnan at landinu ok heldu vestarliga. Þeir sjá þá fjall eitt mikit ok lukt allt ofan með jöklum. Þat kölluðu þeir Snjófell, en nesit kölluðu þeir Snjófellsnes. Þar fyrir nesinu skildi með þeim nöfnum. Helt Bárðr Heyangrs-Bjarnarson vestr fyrir landit ok svá í norðr, ok var hann enn úti hálft hundrað dægr í annat sinn ok kom loks í Skjálfandafljótsós ok nam Bárðardal allan upp frá Villikálfsborgará ok Eyj-ardalsá ok bjó á Lundarbrekku um hríð.
Þá þótti honum landviðri betri en hafviðri ok meinti af því löndin betri fyrir sunnan heiðar ok sendi syni sína suðr um gói, ok fundu þeir þá góibeitla ok annan gróðr. Fór þá annarr aftr, en annarr varð eftir. Þá gerði Bárðr kjálka hverju kvikendi, því er gengt var, ok lét hvat draga sitt fóðr ok fjárhlut. Hann fór Vánarskarð. Þat heitir nú Bárðargata. Hann nam síðan Fljótshverfi ok bjó at Gnúpum ok var kallaðr þaðan af Gnúpa-Bárðr.
Hann átti mörg börn. Hans sonr var Sigmundr, faðir Þorsteins, er átti Æsu, dóttur Hrólfs rauðskeggs. Þeira dóttir var Þórunn, er átti Þorkell leifr, ok var þeira sonr Þorgeirr Ljósvetningagoði. Annarr sonr þeira Bárðar ok Herþrúðar var Þorsteinn, faðir Þóris, er var á Fitjum með Hákoni konungi ok skar rauf á húð ok hafði þat fyrir hlíf. Því var hann leðrháls kallaðr. Hann átti Fjörleifu Eyvindardóttur. Þeira synir váru Hávarðr á Fellsmúla ok Hrólfr á Mývatní ok Ketill í Húsavík, Vémundr kögurr, er átti Halldóru, dóttur Þorkels svarta, ok Áskell ok Háls, hann bjó á Helgastöðum.
4. Bárðr nam land ok förunautar hans.
Bárðr Dumbsson lagði sínu skipi inn í lón, þat sunnan gengr í nesit ok þeir kölluðu Djúpalón. Þar gekk Bárðr á land ok hans menn, ok er þeir kómu í gjárskúta einn stóran, þá blótuðu þeir til heilla sér. Þat heitir nú Tröllakirkja.
Síðan settu þeir upp skip sitt í vík einni. Þar á lóninu höfðu þeir gengit á borð at álfreka, ok þann sama vallgang rak upp í þessari vík, ok því heitir þat Dritvík.
Síðan fóru þeir at kanna lönd, ok er Bárðr kom á víkrnes eitt, þá bað Kneif ambátt, at Bárðr skyldi gefa henni nesit, ok svá gerði hann, ok er þat nú kallat Kneifarnes.
Þá fann Bárðr helli stóran, ok þar dvöldu þeir um hríð. Þar þótti þeim svara öllu því, er þeir mæltu, því at dvergmála kvað fast í hellinum. Hann kölluðu þeir Sönghelli ok gerðu þar öll ráð sín, ok helzt þat alla stund síðan, meðan Bárðr lifði.
Síðan fór Bárðr, þar til hann kom at tjörn einni. Þar fór hann ór klæðum sínum öllum ok þó sér í fjörunni, ok hana kalla menn nú Bárðarlaug. Þaðan skammt í frá gerði hann bæ stóran ok nefndi hann at Laugarbrekku ok bjó þar nökkura stund.
Sá maðr kom út með Bárði bónda, er Sigmundr hét. Hann var sonr Ketils þistils, er nam Þistilsfjörð. Hildigunnr hét kona hans. Þau váru með Bárði at Laugarbrekku.
Þorkell rauðfeldr nam sér land, er á Arnarstapa heitir, en Skjöldr bjó í Tröð. En Gróa, kona hans, undi eigi hjá honum sakir skapsmuna sinna, því at hon þóttist honum of góð, ok fór í hellisskúta einn ok ruddi með bjarghöggum, at þar varð stór hellir, ok bjóst þar um með föng sín, svá at hon hafði engan bústað annan, meðan Skjöldr lifði, ok var hann kallaðr Gróuhellir. En eftir Skjöld dauðan bað Þorkell skinnvefja Gróu, ok með atgangi Bárðar, frænda hans, fekk hann hennar, ok bjuggu þau síðan at Dögurðará.
Þórir Knarrarson varðveitti bæ Bárðar at Öxnakeldu.
Skinnbrók, ambátt Bárðar, bjó at bæ þeim, er Skinnbrókarlækr heitir.
Ingjaldr fór frarn fyrir nesit ok fann sér land at ráði Bárðar, þar sem heitir at Ingjaldshváli.
Svalr ok Þúfa hurfu frá skipinu þegar ina fyrstu nótt, ok spurðist eigi til þeira nökkura stund, en reyndar váru þau í fjallinu ok trylldust þar bæði. Ok er á leið, gerðust margar óspektir af þeim, ok treystust menn ekki at at gera sakir trölldóms þeira.
Þat var einn tíma, at hvalr kom á reka Bárðar, ok hafði Svalr þá vanda sinn ok fór til um nótt at skera hvalinn. Ok sem hann hafði skorit hvalinn um stund, kom Bárðr þar. Tókst þar glíma sterklig með þeim. Trylldist Svalr þá, svá at Bárði varð aflsfátt, en þó kom svá um síðir, at Bárðr braut hrygg í Sval ok kasaði hann þar í mölinni, ok heitir þar Svalsmöl. Aðra nótt eftir fann hann Þúfu á hvalnum ok drap hana með sama móti. Þetta þótti in mesta landhreinsan.
5. Hvarf Helgu ok hefnd Bárðar.
Þorkell Rauðfeldsson átti tvá sonu við konu sinni. Hét annarr Sölvi, en annarr Rauðfeldr eftir föður hans. Þeir uxu upp á Arnarstapa ok váru efniligir menn. Dætr Bárðar vaxa upp at Laugarbrekku, bæði miklar ok ásjáligar. Helga var þeira elzt.
Þorkelssynir ok Bárðardætr höfðu saman leika sína á vetrinn á svellum við ár þær, er þar eru ok Barnaár heita. Þau höfðu löngum leikmikit ok gengu með inu bezta kappi. Vildu Þorkelssynir meir ráða, því at þeir váru sterkari. En Bárðardætr vildu ekki láta sinn hlut lakari verða um þat, þær máttu.
Þat var einn dag, at þau váru at leik sínum, ok gekk þeim þá enn með kappi, Rauðfeld ok Helgu. Hafísar lágu við. Þenna dag var þoka mikil. Þau höfðu þá leikinn allt við sjóinn niðri. Rauðfeldr hratt þá Helgu út á sjó með jakanum, en vindr stóð mikill af landi. Rak þá jakann út til hafíssins. Fór Helga þá upp á hafísinn. Ina sömu nótt rak ísinn undan landi ok út í haf. Hon fylgdi þá ísinum, en hann rak svá ört, at innan sjau daga kom hon með ísinum til Grænlands.
Þá bjó í Brattahlíð Eiríkr rauði Þorvaldsson, Ásvaldssonar, Öxna-Þórissonar. Eiríkr átti Þjóðhildi, dóttur Jörundar Atlasonar ok Þorbjargar knarrarbringu, en stjúpdóttur Þorbjarnar ins haukdælska. Þeira sonr var Leifr inn heppni. Þá hafði Eiríkr einum vetri áðr byggt Grænland. Helga þá hjá Eiríki vetrvist.
Þá var sá maðr á vist með Eiríki, er Skeggi hét Skinna-Bjarnarson, Skútaðar-Skeggjasonar. Hann var íslenzkr ok var kallaðr Miðfjarðar-Skeggi, því at hann bjó at Reykjum í Miðfirði, en var löngum í kaupferðum.
Helga var kvenna vænst. Hon þótti ok með undarligu móti þar hafa komit, ok fyrir þat var hon tröll kölluð af sumum mönnum. Svá var hon ok karlgild at afli, til hvers sem hon tók. Hon sagði allt it sanna af ferðum sínum. Vaknaði Eiríkr við ætt hennar, því at hann þekkti Bárð, þó at Eiríkr væri þá ungr, er Bárðr kom til Íslands.
Þat var einn dag, at Helga stóð úti ok litaðist um ok kvað vísu:
Sæl væra ek,
ef sjá mættak
Búrfell ok Bala,
báða Lóndranga,
Aðalþegnshóla
ok Öndvertnes,
Heiðarkollu
ok Hreggnasa,
Dritvík ok möl
fyr dyrum fóstra.
Þessi örnefni öll eru á Snjófellsnesi.
Skeggi tók Helgu at sér ok hafði við hana fylgjulag. Um vetrinn kómu tröll ok óvættir ofan í Eiríksfjörð ok gerðu mönnum it mesta mein, lömdu skip, en beinbrutu menn. Þau váru þrjú saman, karl ok kerling ok sonr þeira. Skeggi bjóst til at ráða þau af, ok þat fór fram með því, at Helga hjálpaði honum til ok gaf honum náliga líf.
Um sumarit eftir fór Skeggi til Nóregs ok Helga með honum, ok var hann þar vetr annan. At sumri eftir fór hann til Íslands ok heim til Reykja til bús síns. Helga fór ok heim með honum. Ekki hafa þau barna átt, svá at getit sé.
Nú er þar til at taka, at þær systr, dætr Bárðar, kómu heim til Laugarbrekku ok segja föður sínum, hversu farit hafði með þeim Rauðfeld ok Helgu, dóttur hans. Bárðr varð við þat mjök reiðr ok spratt þegar upp ok gekk í burtu ok til Arnarstapa. Hann var þá mjök dökkr yfirlits. Eigi var Þorkell heima. Hann var genginn til sjóvar.
Piltarnir, Rauðfeldr ok Sölvi, váru úti. Þá var annarr þeira ellifu vetra, en annarr tólf. Bárðr tók þá báða, undir sína hönd hvárn, ok gekk með þá til fjalls. Ekki gerði þeim um at brjótast, því at svá var Bárðr sterkr, at hann mátti svá halda, þó at væri fullrosknir menn.
En er hann kom í fjallit upp, kastaði hann Rauðfeld í gjá eina stóra ok svá djúpa, at Rauðfeldr var þegar dauðr, er hann kom niðr. Þar heitir nú Rauðfeldsgjá. Hann gekk með Sölva nökkuru lengra, þar til er hann kom á einn hamar hávan. Þar kastaði hann Sölva ofan fyrir. En er hann kom niðr, brotnaði haussinn, ok dó hann svá. Þar heitir síðan Sölvahamarr. Eftir þat gekk hann aftr til Arnarstapa ok segir dauða þeira bræðra ok gekk síðan heim á leið.
Þá kom Þorkell heim ok spurði, hversu at hefði borizt um líflát sona sinna. Hann snýr þá í veginn eftir bróður sínum, ok er þeir fundust, varð ekki af kveðjum, útan þeir ráðast þegar á, ok gekk flest upp fyrir þeim. Þat varð um síðr, at Þorkell fell, því at Bárðr var þeira sterkari. Þorkell lá eftir fallit stund þá, en Bárðr gekk heim. Brotnat hafði lærleggr Þorkels í glímu þeira bræðra. Þá stóð hann upp ok hnekkti heim. Síðan var bundit um fót hans, ok greri hann mjök at heilu. Hann var síðan kallaðr Þorkell bundinfóti.
Þegar er hann var gróinn, fór hann burt af Snjófellsnesi með allt sitt ok austr til Hængs Þorkelssonar. Hans móðir var Hrafnhildr, dóttir Ketils hængs ór Hrafnistu. Hann hafði numit alla Rangárvöllu ok bjó at Neðra-Hofi.
Með ráði Hængs nam Þorkell land umhverfis Þríhyrning ok bjó þar undir fjallinu sunnan. Er hann þar talinn með landnámsmönnum. Hann var hamrammr mjök. Þá átti hann þessi börn með konu sinni: Börk blátannarskegg, föður Starkaðar undan Þríhyrningi, ok Þórný, er átti Ormr Stórólfsson, ok Dagrún, móðir Bessa.
6. Hvarf Bárðar ok frá þeim Lón-Einari.
Svá brá Bárði við allt saman, viðreign þeira bræðra ok hvarf dóttur sinnar, at hann gerðist bæði þögull ok illr viðskiptis, svá at menn höfðu engar nytjar hans síðan.
Þess er getit, at Bárðr kom einn dag at máli við Sigmund, félaga sinn, ok mælti svá: "Ek sé þat," segir hann, "at sakir ættar minnar ok harma stórra ber ek eigi náttúru við alþýðu manna, ok því mun ek leita mér nökkurra annarra ráða, en fyrir langa ok dyggiliga þjónustu við mik vil ek gefa þér jörðina hér at Laugarbrekku með því búi, er því fylgir."
Sigmundr þakkar honum gjöfina. Þóri Knarrarsyni gaf hann landit at Öxnakeldu, en Þorkatli skinnvefju gaf hann Dögurðará, ok þar var in mesta vinátta með þeim með frændsemi ok helzt langa ævi.
Eftir þetta hvarf Bárðr í burtu með allt búferli sitt, ok þykkir mönnum sem hann muni í jöklana horfit hafa ok byggt þar stóran helli, því at þat var meir ætt hans at vera í stórum hellum en húsum, því at hann fæddist upp með Dofra í Dofrafjöllum. Var hann tröllum ok líkari at afli ok vexti en mennskum mönnum, ok var því lengt nafn hans ok kallaðr Bárðr Snjófellsáss, því at þeir trúðu á hann náliga þar um nesit ok höfðu hann fyrir heitguð sinn. Varð hann ok mörgum in mesta bjargvættr.
Sigmundr ok Hildigunnr bjuggu síðan at Laugarbrekku, er Bárðr hvarf, allt til dauðadags, ok er Sigmundr þar heygðr. Hann átti þrjá sonu. Einn var Einarr, er bjó at Laugarbrekku. Hann átti Unni, dóttur Þóris, bróður Ásláks í Langadal. Hallveig var dóttir þeira. Hana átti Þorbjörn Vífilsson. Breiðr hét annarr. Hann átti Gunnhildi, dóttur Ásláks í Langadal. Þeira sonr var Þormóðr, er átti Helgu Önundardóttur, systur Skáld-Hrafns. Þeira dóttir var Herþrúðr, er Símun átti. Þeira dóttir var Gunnhildr, er Þorgils átti. Þeira dóttir var Valgerðr, móðir Finnboga ins fróða í Geirshlíð. Þorkell hét inn þriði. Hann átti Jóreiði, dóttur Tinds Hallkelssonar.
Eftir andlát Sigmundar bjuggu þau Hildigunnr þar ok Einarr, sonr hennar. Þat var talat, at Hildigunnr væri fjölkunnig, ok fyrir þat var henni stefnt af þeim manni, er Einarr hét ok var kallaðr Lón-Einarr, ok fór til Laugarbrekku með sjaunda mann ok stefndi Hildigunni um fjölkynngi, en Einarr, sonr hennar, var þá eigi heima. Hann kom þá heim, er Lón-Einarr var nýfarinn á brott. Hon segir honum þessi tíðendi ok færði honum kyrtil nýgervan.
Einarr tók skjöld sinn ok sverð ok verkhest ok reið eftir þeim. Hann sprengdi hestinn á björgum þeim, er Bárðr Snæfellsáss deyddi Þúfu, konu Svals, ok Þúfubjörg eru kölluð. Einarr gat farit þá hjá brekkum stórum, ok þar börðust þeir, ok fellu sjau menn af Lón-Einari, en þrælar hans tveir runnu frá honum. Þeir nafnar sóttust lengi.
Þat segja menn, at Einarr Sigmundarson hafi kallat á Bárð til sigrs sér. Þá gekk í sundr bróklindi Lón-Einars, ok er hann tók þar til, hjó Einarr hann banahögg.
Þræll Einars Sigmundarsonar, er Hreiðarr hét, hljóp eftir þeim ok sá af Þúfubjörgum, hvar þrælar Lón-Einars hlupu. Hann rann eftir þeim ok drap þá báða í vík einni. Þat heitir nú í Þrælavík. Fyrir þat gaf Einarr honum frelsi ok land svá vítt sem hann fengi unnit ok gert um þrjá daga. Þat heitir Hreiðarsgerði, ok bjó hann þar síðan.
Einarr bjó at Laugarbrekku allt til elli, ok er heygðr skammt frá Sigmundar haugi, föður hans. Haugr Einars er ávallt vallgróinn vetr ok sumar.
7. Frá Helgu Bárðardóttur.
Þat er nú þessu næst, sem fyrr var frá sagt, at Helga Bárðardóttir var hjá Miðfjarðar-Skeggja, ok er Bárðr spurði þat, sótti hann hana um haustit ok hafði heim með sér, því at Skeggi var þá kvæntr. Engu undi hon sér síðan, er hún skildi við Skeggja. Mornaði hon ok þorrnaði æ síðan.
Þat var einn dag, at hon kvað vísu þessa:
Braut vilk bráðla leita.
Brestr eigi stríð í flestu
mér fyrir menja rýri.
Mun ek dáliga kálast,
þvít auðspenni unnak
allteitum sefa heitum.
Sorg mák sízt því byrgja.
Sitk ein. Trega greinum.1
Eigi undi Helga hjá föður sínum ok hvarf þaðan í burt ok þýddist hvárki náliga menn né fénað eða herbergi. Var hon þá oftast í hreysum eða hólum. Við hana er kenndr Helguhellir í Drangahrauni ok miklu víðara eru örnefni við hana kennd um Ísland.
Hon þá vetrvist at Hjalla í Ölfusi, en ekki Guðrún Gjúkadóttir, þó at þat segi nökkurir menn, hjá þeim feðgum Þóroddi ok Skafta. Var Helga þar með dul ok lá í yztu sæng í skála um vetrinn ok hafði fortjald fyrir. Hon sló hörpu nær allar nætr, því at henni varð þá enn sem oftar ekki mjök svefnsamt.
Austmaðr var með þeim feðgum, er Hrafn hét. Oft töluðu menn um þat, at eigi þóttust vita, hver þessi kona var. Hrafn leiddi þar einnhverr mestan grun á, ok eina nátt forvitnaðist hann undir tjaldit. Sá hann, at Helga sat upp í einum serk. Honum sýndist konan fríð mjök. Vildi hann upp í sængina ok undir klæðin hjá henni, en hon vildi þat eigi. Tókust þau þá til ok skildu með því, at sundr gekk í Hrafni Austmanni inn hægri handleggr ok inn vinstri fótleggr.
Litlu síðar hvarf Helga þaðan í burt ok fór víða um Ísland ok festi hvergi yndi. Var hon ok alls staðar með dul, en oftast fjarri mönnum. Var hon ok nökkurum stundum hjá feðr sínum.
8. Af Hettu ok Ingjaldi.
Hetta er nefnd tröllkona. Hon átti byggð í Ennisfjalli ok var in mesta hamhleypa ok ill viðskiptis bæði við menn ok fénað.
Þat var einn tíma, at hon drap margt fé fyrir Ingjaldi at Hváli. En er hann varð þess víss, fór hann til móts við hana. Leitaði hon þá undan, en hann elti hana allt í fjall upp.
Miklir váru í þann tíma fiskíróðrar á Snjófellsnesi, ok lét þó engi betr sækja en Ingjaldr. Var hann ok inn mesti sægarpr sjálfr.
En er Hetta dró undan, mælti hon: "Nú mun ek launa þér fjártjón þat, er ek veld, ok vísa þér á mið þat, er aldri mun fiskr bresta, ef til er sótt. Þarftu ok ekki at bregða vanda þínum at vera einn á skipi, sem þú ert vanr at vera."
Hon kvað þá vísu:
Róa skaltu fjall Firða
fram á lög stirðan,
þar mun gaurr glitta,
ef þú vilt Grímsmið hitta.
Þar skaltu þá liggja,
Þórr er víss til Friggjar,
rói norpr inn nefskammi
Nesit í Hrakhvammi.2
Skildi þar með þeim. Þetta var um hausttíma.
Annan dag eftir reri Ingjaldr á sjó ok var einn á skipi ok rær allt þar til, er frammi var fjallit ok svá Nesit. Heldr þótti honum lengra en hann hugði. Veðr var gott um morgininn. En er hann kom á miðit, var undir fiskr nógr.
Litlu síðar dró upp flóka á Ennisfjalli ok gekk skjótt yfir. Þar næst kom vindr ok fjúk með frosti. Þá sá Ingjaldr mann á báti, ok dró fiska handstinnan. Hann var rauðskeggjaðr. Ingjaldr spurði hann at nafni. Hann kveðst Grímr heita. Ingjaldr spurði, hvárt hann vildi ekki at landi halda.
Grímr kveðst eigi búinn, - "ok máttu bíða, þar til er ek hefi hlaðit bátinn."
Veðr gekk upp at eins ok gerði svá sterkt ok myrkt, at eigi sá stafna í milli. Tapat hafði Ingjaldr önglum sínum öllum ok veiðarfærum. Váru ok árar mjök lúnar. Þóttist hann þá vita, at hann mundi ekki at landi ná sakir fjölkynngis Hettu ok þetta mundu allt hennar ráð verit hafa. Kallaði hann þá til fulltings sér á Bárð Snæfellsás. Tók Ingjald þá fast at kala, því at drjúgum fylldi skipit, en frýs hvern ádrykk, þann er kominn var. Ingjaldr var vanr at hafa yfir sér einn skinnfeld stóran, ok var hann þar í skipinu hjá honum. Tók hann þá feldinn ok lét yfir sik til skjóls. Þótti honum sér þá vísari dauði en líf.
Þat bar til um daginn heima at Ingjaldshváli um miðdegi, at komit var upp á skjá um máltíð í stofu ok kveðit þetta með dimmri raust:
Út reri einn á báti
Ingjaldr í skinnfeldi.
Týndi átján önglum
Ingjaldr í skinnfeldi
ok fertugu færi
Ingjaldr í skinnfeldi.
Aftr komi aldri síðan
Ingjaldr í skinnfeldi.
Mönnum brá mjök við þetta, en þat hafa menn fyrir satt, at Hetta tröllkona muni þetta kveðit hafa, því at hon ætlaði, sem hon vildi, at væri, at Ingjaldr skyldi aldri aftr hafa komit, sem hon hafði ráð til sett.
En er Ingjaldr var náliga at bana kominn, sá hann, hvar maðr reri einn á báti. Hann var í grám kufli ok hafði svarðreip um sik. Ingjaldr þóttist þar kenna Bárð, vin sinn.
Hann reri snarliga at skipi Ingjalds ok mælti: "Lítt ertu staddr, kumpán minn, ok váru þat mikil undr, at þú, jafnvitr maðr, lézt slíka óvætt ginna þik sem Hetta er, ok far nú á skip með mér, ef þú vilt, ok prófa, at þú fáir stýrt, en ek mun róa."
Ingjaldr gerði svá. Hvarf Grímr þá á bátinum, er Bárðr kom. Þykkir mönnum sem þat muni Þórr verit hafa. Bárðr tók þá at róa allsterkliga ok allt þar til, er hann dró undir land. Flutti Bárðr Ingjald heim, ok var hann mjök þjakaðr, ok varð hann alheill, en Bárðr fór heim til síns heimilis.
9. Af Bárði ok glímum hans.
Óvættr ein, er Torfár-Kolla hét, en Skinnhúfa öðru nafni, hon átti heima at Hnausum. Hon gerði margt illt bæði í stuldum ok manndrápum.
Þórir at Öxnakeldu fann hana á fé sínu um nátt. Þau réðust þegar á ok glímdu. Fann Þórir brátt, at hon var it mesta tröll. Var þeira atgangr bæði harðr ok langr, en þó lauk með því, at hann braut í henni hrygginn ok gekk svá af henni dauðri. En er hann stóð upp, þá kvað hann vísu:
Tröll var Torfár-Kolla,
trautt er hon laus, frá Hnausum.
Hon gekk leið, sem ljóðak,
lotin um eystri Botna.
Hugðak heimsku flagði
hryggspenning dag þenna.
Missti tröll it trausta
tír, en ek beygða svíra.
Töluðu þat margir menn, at Bárðr mundi enn í þessu hafa hjálpat Þóri, því at allir vinir hans kölluðu á hann, ef í nökkurum nauðum váru staddir.
Oft sveimaði Bárðr um landit ok kom víða fram. Var hann svá oftast búinn, at hann var í grám kufli ok svarðreip um sik, klafakerlingu í hendi ok í fjaðrbrodd langan ok digran. Neytti hann ok hans jafnan, er hann gekk um jökla.
Þess er getit, at þeir bræðr hafi fundizt ok sætzt heilum sáttum, Bárðr ok Þorkell. Áttu þeir síðan mörg skipti saman ok höfðu löngum samvistir saman í Brynjudal í helli þeim, er Bárðarhellir er kallaðr síðan, ok haft hafa þeir leika hjá Eiríki í Skjaldbreið á Eiríksstöðum.
Þangat sótti ok norðan af Siglunesi Lágálfr Lítillardrósarson. Þeir höfðu glímur, ok váru þeir jafnir Lágálfr ok Eiríkr, en Eiríkr hafði áðr borit af Þorkatli bundinfóta, en síðan glímdu þeir Bárðr ok Eiríkr, ok brotnaði hönd hans.
Lágálfr gekk heiman til leiks ok heim at kveldi. Hann glímdi um leið við sauðamann Hallbjarnar af Silfrastöðum, er Skeljungr hét. Hann var hamrammr. Skeljungr fell, ok brotnaði fótr hans. Bar Lágálfr hann til bæjar ok fór síðan veg sinn, ok er hann gekk fram eftir Blönduhlíð, kom hann á Frostustaði ok sunnan undir húsin ok at vindglugginum ok sá inn í húsit, en bóndi talaði við húsfreyju, at hon hefði tekit ór mjölbelg þeim, er hekk yfir þeim, ok sló hana pústr, en hon grét við. Lágálfr rétti inn öxina í glugginn ok hjó ofan belginn. Kom hann í höfuð bónda, ok fell hann í óvit. Lágálfr sneri á leið ok ferr heim á Siglunes um kveldit ok er ór þessari sögu. Bóndi raknar við ok ætlar belginn sjálfan ofan hafa dottit.
Segja þat ok nökkurir menn, at verit hafi at leikum í Skjaldbreið Ormr Stórólfsson ok glímdi við Bergþór Bláfelling, ok hafi Ormr af borit. Þar var ok Ormr skógarnefr ungr. Hann glímdi við Þóri ór Þórisdal. Sá dalr er í Geitlandsjökli. Var Þórir þeira drjúgari. Þar var ok Þórálfr Skólmsson, er glímdi við Hallmund ór Balljökli. Var nær um með þeim, en Bárðr þótti þeim sem sterkastr mundi vera. Skildi svá þessa leika, at ekki varð fleira til tíðenda.
10. Frá Bárði ok Tungu-Oddi.
Önundr hét maðr ok kallaðr breiðskeggr. Hann var Úlfarsson, Úlfssonar af Fitjum, Þórissonar hlammanda. Hann bjó í Reykjardal inum efra á þeim bæ, er á Breiðabólstað heitir. Hann átti Geirlaugu, dóttur Þormóðar af Akranesi, systur Bessa. Þórodda hét dóttir þeira. Hennar fekk Torfi Valbrandsson, Valþjófssonar, Örlygssonar frá Esjubergi. Henni fylgdi heiman hálfr Breiðabólstaðr, ok váru gervir ór tveir bæir. Sjá Torfi drap Kroppsmenn tólf saman, ok hann réð mest fyrir drápi Hólmsmanna, ok var þar fyrirmaðr Víga-Hörðr, systursonr Torfa, ok Geirr, er hólmrinn er við kenndr, Geirshólmr. Torfi var ok á Hellisfitjum ok Illugi svarti, Sturla goði. Þá váru átján Hellismenn drepnir, en Auðun Smiðkelsson brenndu þeir inni á Þorvarðsstöðum. Sonr Torfa var Þorkell á Skáney.
Oddr hét sonr Önundar, mikill maðr ok efniligr. Eigi þótti annarr maðr efniligri til höfðingja þar í sveitum en Oddr.
Þá er hann var tólf vetra, gerði hann ferð sína út á Snjófellsnes til skreiðarkaupa, ok er hann fór heim, reið hann um Drangahraun. Þá bar menn hans alla undan fram, því at Oddr gerði at hesti, ok varð honum ekki fljótt um. Þá gerði á þoku dimma.
Ok er hann rak fyrir sér hestinn um göturnar, sá hann, hvar maðr gekk ór hrauninu ofan at sér. Sá var í grám kufli ok hafði klafastaf í hendi. Hann veik at Oddi ok heilsaði honum með nafni. Oddr tók vel kveðju hans ok spyrr hann at nafni.
Hann segist Bárðr heita ok eiga heima þar á nesinu. "Á ek við þik erendi, þat fyrst, at ek vil vingast við þik ok bjóða þér til jólaveizlu. Þykkír mér ok betr, at þú játir ferðinni."
Oddr svarar: "Þat skal þá ok vera, síðan þú leggr þat til."
"Þá gerir þú vel," segir Bárðr, "en þó vil ek þú segir engum frá þessu."
Oddr játar því, - "en vita vil ek, hvert ek skal þessarar veizlu vitja."
"Þú skalt," segir Bárðr, "fara til Dögurðarár ok láta Þorkel skinnvefju vísa þér réttan veg til heimilis míns."
Síðan skildu þeir, ok ferr Oddr heim ok gat ekki um þetta.
En um vetrinn sjau náttum fyrir jól, reið Oddr heiman einn samt ok út á Nes ok létti eigi fyrr en hann kom til Dögurðarár. Þat var síð um kveld. Þá váru tvær nætr til jóla. Var lúinn hestr hans mjök, því at hann hafði átt færðir illar ok veðráttu harða.
Oddr klappar á dyrum, ok var langt, áðr til hurðar var gengit, þó var þat um síðir, ok hurðu upp lokit á miðjan klofa. Þar kom út höfuð heldr ámátligt, því at sjá gægðist út hjá gáttinni. Hann belgdi augun ok vildi sjá, hvat komit væri úti. Mjök var sjá þunnleitr ok Ijótr ásýndar. En er hann sá manninn, vildi hann aftr reka hurðina, en Oddr setti á milli öxarskaftit, svá at eigi gekk aftr hurðin. Því næst fell Oddr á hurðina svá fast, at hon brotnaði í mola.
Gekk hann þá inn í bæinn ok þar eftir, sem undan var gengit, ok allt þar til, er hann kom í stofu. Þar var bjart ok heitt. Þorkell sat á palli. Var hann þá allkátr ok bauð Oddi gisting. Var hann þar um nóttina í góðum beina.
En um morguninn var Oddr snemma á fótum, ok bjuggust þeir til ferðar. Var þá veðr kalt ok frost mikit, kollheið upp í himininn ok eskingr með fjöllum. Þorkell var á göngu, en Oddr reið. Stefndu þeir til fjalls, ok gekk Þorkell fyrir. En er þeir kómu í fjallit, gerði á myrkr mikit með drífu, ok því næst tók at fjúka, ok gerði á ina sterkustu hríð. Fóru þeir svá lengi, þar til Oddr tók at ganga, en Þorkell leiddi hestinn.
En er minnst var ván, hvarf Þorkell frá honum í hríðinni, svá at hann vissi aldri, hvat af honum varð. Bæði var þá hvasst ok kalt, bratt ok hált at ganga. Hvarflaði hann þá lengi svá, at hann vissi aldri, hvar hann fór.
Ok nökkuru síðar verðr Oddr varr við, at maðr gengr í dimmunni í grám kufli við stóran klafastaf. Lætr hann gnauða broddinn í jöklinum. En er þeir finnast, kennir Oddr þar Bárð Snæfellsás. Heilsar hvárr öðrum ok spyrjast almæltra tíðenda. Biðr Bárðr hann með sér fara. Ganga þeir ekki lengi, áðr þeir koma í helli stóran ok því næst í annan helli, ok var þar bjart í honum. Þar sátu konur heldr stórar ok þó hreinligar. Váru þá dregin af Oddi klæðin ok veittr inn bezti beini. Var hann þar um jólin at öllu vel haldinn. Ekki var þar fleira en heimamenn Bárðar. Á Þórdísi leizt Oddi bezt af dætrum Bárðar, ok við hana talaði hann flest. Skjótt fann Bárðr þat ok gaf sik ekki at því.
Bárðr bauð Oddi þar at vera um vetrinn, ok þat þá hann. Síðan lagði Bárðr ástfóstr við Odd ok kenndi honum lögspeki um vetrinn. Var hann síðan kallaðr lögvitrari maðr en aðrir menn.
En Bárðr fann, at hugir þeira Þórdísar ok Odds fóru saman. Spurði hann Odd, hvárt hann vildi eiga Þórdísi.
Oddr segir: "Ekki er því at leyna, at ek hefi meira hug lagt á hana en á nökkura konu aðra. Er þat ok mála sannast, ef þú vill mér hana gifta, at ek skal ekki undan ganga."
Var þat ok gert, at Bárðr gifti dóttur sína Oddi ok gaf henni fáséna gripi heiman. Skyldi Bárðr sækja brullaupit til Odds ok færa þangat brúðina. Síðan skildu þeir með vináttu.
Fór Oddr heim ok bjóst við boðinu, ok at nefndum tíma kom Bárðr í Tungu með brúðina ok þau tólf saman. Þar var Þorkell bundinfóti með bróður sínum ok Ormr inn sterki, mágr hans. Þorkell skinnvefja var ok þar með Bárði, ok tók Oddr allvel við þeim. Þar var ok Ingjaldr frá Hváli ok Þórir Knarrarson, vinr Bárðar, Einarr Sigmundarson frá Laugarbrekku ok sjau menn aðrir, ok þekktu menn þá ekki. Þar váru margir boðsmenn fyrir, Torfi Valbrandsson, mágr Odds, Illugi svarti ok Geirr inn auðgi ór Geirshlíð, Arngrímr goði ór Norðtungu. Þar var ok Galti Kjölvararson, frændi Odds, ok margt annarra manna.
Ekki varð til tíðenda at boðinu. Síðan fór hverr heim til sinna heimkynna. Góðar urðu ástir þeira Odds ok Þórdísar. Þrjá vetr váru þau ásamt, þá andaðist Þórdís, ok áttu þau ekki barn. Þat þótti Oddi mikill skaði.
Síðan fekk Oddr Jórunnar Helgadóttur. Þeira sonr var Þorvaldr, er réð fyrir brennu Blund-Ketils, ok Þóroddr, er átti Jófríði Gunnarsdóttur. Dætr þeira Tungu-Odds váru þær Þuríðr, er Svarthöfði átti, ok Húngerðr, er Svertingr Hafr-Bjarnarson átti, ok Hallgerðr, er Hallbjörn átti, sonr Odds frá Kiðjabergi. Kjölvör var móðursystir Odds, móðir Þorleifar, móður Þuríðar, móður þeira Gunnhildar, er Kolli átti, ok Glúms, föður Þórarins, föður Glúms at Vatnsleysu.
11. Fæddr Gestr Bárðarson.
Nú er þar til at taka, at Miðfjarðar-Skeggi bjó at Reykjum í Miðfirði. Hann hafði fengit þeirar konu, er Hallbera hét ok var Grímsdóttir. Þeira sonr var Eiðr, er síðan átti Hafþóru, dóttur Þorbergs kornamúla ok Ólöfar elliðaskjaldar, systur Þorgeirs gollnis. Annan son áttu þau, er Kollr hét, faðir Halldórs, föður þeira Þórdísar ok Þorkötlu, er Skáld-Helgi þráði.
Skeggi átti þrjár dætr. Ein hét Hróðný, er átti Þórðr gellir. Önnur hét Þorbjörg, er átti Ásbjörn inn auðgi Harðarson. Þeira dóttir var Ingibjörg, er átti Illugi svarti. Þeira synir váru þeir Gunnlaugr ormstunga ok Hermundr ok Ketill. In þriðja dóttir Skeggja hét Þórdís. Hon óx upp á Reykjum. Hon var kvenna fríðust ok ger at sér um flest.
Þórðr gellir bjó í Hvammi í Hvammssveit, höfðingi mikill.
Þorbjörn öxnamegin bjó á Þóroddsstöðum í Hrútafirði. Hann var sonr Arnórs hýnefs Þóroddssonar, er þar nam land. Þorbjörn var inn mesti garpr. Hann drap Atla Ásmundarson, en Grettir hefndi bróður síns ok vá Þorbjörn. Bróðir Þorbjarnar var Þóroddr drápustúfr.
Grenjuðr, sonr Hermundar hokins, bjó at Melum í Hrútafirði. Hann átti dóttur, er Þorgerðr hét. Þau Grenjuðr ok Þorbjörg áttu einn son, er Þorbjörn hét, manna gerviligastr.
Þat var um haustit á Reykjum í Miðfirði, at barit var á dyrum síð um kveldit, þá Eiðr var sextán vetra. Hann gekk til dyra. Maðr stóð fyrir dyrum, mikill vexti ok var í grám kufli ok studdist fram á klafastaf, er hann hafði í hendi. Sjá maðr heilsar bóndasyni með nafni, en Eiðr spyrr, hverr hann var. Hann kveðst Gestr heita. Hann spurði, hvárt Eiðr væri nökkurs ráðandi. Eiðr segist ráða því, hann vill.
"Viltu þá," segir Gestr, "veita mér vetrvist í vetr?"
"Ekki er ek ráðinn í því," segir Eiðr.
"Litla gerið þér yðr, uppvaxandi menn," segir Gestr, "at þér takizt eigi á hendr at gefa einum manni mat nökkurar nætr, enda skal ek fara í burt ok bera hróðr þinn, hvar sem ek kem."
Eiðr mælti: "Hví skaltu eigi vera hér í vetr heldr en fara burt á náttarþeli?"
Gekk Gestr þá inn með bóndasyni. Spurði bóndi, hvaðan þessi maðr væri, en Eiðr segir allt frá viðtali þeira Gests. Skeggja fannst lítit um, en lét Eið þó ráða.
Þar var Gestr um vetrinn, er reyndar var Bárðr Snæfellsáss. Bárðr kenndi Eið lögspeki ok mannfræði. Varð Eiðr allra manna lögvitrastr, svá at hann var af því Laga-Eiðr kallaðr.
Þá var Þórdís, dóttir Skeggja, fimmtán vetra. Töluðu þat sumir menn, at Gestr mundi fífla hana um vetrinn. At sumri fór Gestr í bruttu ok þakkaði Eið vistina. En er leið sumarit, digraðist Þórdís í gerðunum, en um haustit varð hon léttari í seli. Þat var sveinbarn frítt ok mikit. Hon jós sveininn vatni ok kvað hann skyldu heita í höfuð föður sínum, ok var hann kallaðr Gestr.
Annan dag eftir kom kona í selit ok bauð at taka við sveininum ok fóstra. Þórdís lét þat eftir henni. Litlu síðar hvarf hon brutt ok sveinninn. Var þetta reyndar Helga Bárðardóttir. Fæddist Gestr upp með henni nökkura stund.
Litla rækt lagði Skeggi á Þórdísi, síðan þetta var.
Fám vetrum síðar bað Þorbjörn Grenjaðarson Þórdísar Skeggjadóttur, ok var hon honum gift. Setti Þorbjörn þá bú saman í Tungu fram frá Melum. Váru þau ekki lengi ásamt, áðr þau gátu tvá sonu. Hét inn eldri Þórðr, en inn yngri Þorvaldr. Þeir váru báðir efniligir menn, ok bar Þórðr þó langt af. Þorbjörn gerðist auðigr maðr at ganganda fé, svá at hann hafði í geymslu fimm hundruð sauða.
12. Af uppfóstri Gests.
Sá maðr bjó at Lækjamóti í Víðidal, er Þorgils hét, ýmist kallaðr Þorgils gjallandi eða spaki. Hans sonr var Þórarinn spaki, fóstri Víga-Barða.
Þá bjó Auðunn skökull á Auðunarstöðum ok var þá gamall ok hafði verit inn mestí maðr ok mikill garpr.
Þorbjörn bóndi í Tungu hafði mörg órræði til penninga. Hann hafði selför fram í Hrútafjarðardali ok lét þar vinna öndverð sumur. Þórdís húsfreyja var jafnan í seli. Þá var Þórðr sex vetra, en Þorvaldr fimm.
Eitt kveld var Þórdís við læk ok þó hár sitt. Þá kom Helga Bárðardóttir þar með Gest, ok var hann þá tólf vetra.
Hon mælti: "Þar er sonr þinn, Þórdís, ok væri eigi víst, at hann hefði meira vaxit, þó at hann hefði hjá þér verit."
Þá spurði Þórdís, hvat konu hon væri.
Hon sagðist Helga heita ok vera dóttir Bárðar Snæfellsáss, - "en víða höfum vit Gestr verit, því at heimili mitt er eigi á einum stað. Vil ek þat ok segja þer, at vit Gestr erum systkin, ok er Bárðr faðir okkar beggja."
Þórdís segir: "Þat er ólíkligt."
Ekki dvaldist hon þar ok fór þegar á burt, en Gestr var eftir hjá móður sinni, ok var hann bæði mikill ok fríðr, því at hann var svá stórr þegar sem þeir menn, er á tvítugsaldri váru.
Gestr var í Tungu inn næsta vetr, ok þá sótti Bárðr, faðir hans, hann ok flutti hann heim með sér í Snæfellsjökul. Fært hafði Bárðr Þórdísi vænan kvenmannsbúning. Gestr óx upp með föður sínum, ok kenndi hann honum allar þær listir, sem hann kunni. Gerðist Gestr svá sterkr, at engi var líki hans, þeira er þá váru uppi.
13. Af jólaveizlu Hítar.
Í þann tíma var Hít tröllkona uppi ok byggði Hundahelli í þeim dal, er síðan var kallaðr Hítardalr.
Hít setti þá jólaveizlu sterka. Hon bauð þar fyrstum Bárði Snæfellsás, ok fór Gestr með honum, sonr hans, ok Þorkell skinnvefja. Þangat var ok boðit Guðrúnu knappekkju ok Kálfi, syni hennar. Þangat var ok boðit Surt af Hellisfitjum ok Jóru ór Jórukleif. Sá þurs var þangat boðinn, er Kolbjörn hét. Hann byggði þann helli, er stendr í Breiðdalsbotnum, en þat er í framanverðum Hrútafjarðardal, þar sem grynnir dalinn vestr undir Sléttafelli. Kolbirni fylgdu þeir Gapi ok Gljúfra-Geirr, er heima átti á Hávagnúpi í Gnúpsdal, Glámr ok Ámr ór Miðfjarðarnesbjörgum. Þar var ok Guðlaugr ór Guðlaugshöfða.
Svá var sætum skipat í Hundahelli, at innar um þvert á miðjan bekk sat Guðrún knappekkja. Á aðra hönd henni sat Jóra ór Jórukleif Egilsdóttir, en á aðra hönd henni sat Helga Bárðardóttir, en eigi váru þá fleiri. En Hít gekk um beina. Í öndugi sat Bárðr Snæfellsáss, en útar frá Guðlaugr ór Guðlaugshöfða, en innar frá Gestr Bárðarson, þá Kálfr ok Þorkell skinnvefja. Gegnt Bárði sat Surtr af Fitjum, en innar frá honum sat Kolbjörn ór Breiðdal, þá Glámr ok Ámr, en útar í frá Geirr ok Gapi.
Váru þá borð upp tekin ok matr á borinn heldr stórkostligr. Drykkja var þar mjök óstjórnlig, svá at allir urðu þar ginntir.
En er máltíð var úti, spurðu þursar ok Hít, hvat Bárðr vildi til gamans hafa, kváðu hann þar skyldu hýbýlum ráða. Bárðr bað þá fara til skinnleiks.
Stóðu þeir þá upp Bárðr ok Surtr, Kolbjörn, Guðlaugr ok Gljúfra-Geirr ok höfðu hornaskinnleik. Var þá ekki svá lítit um þá. Þó var þat auðsét, at Bárðr var sterkastr, þó at hann væri gamall. Bjarnfeld einn stóran höfðu þeir fyrir skinn ok vöfðu hann saman ok köstuðu honum á milli sín fjórir, en einn var úti, ok skyldi sá ná. Ekki var gott at vera fyrir hrundningum þeira. Flestir stóðu upp í bekkjum nema Gestr, hann sat kyrr í rúmi sínu.
En þá Kolbjörn var úti, ætlaði hann at ná skinni fyrir Bárði ok hljóp at heldr snarliga. En er Gestr sá þat, skaut hann fætinum fyrir Kolbjörn, svá at þursinn hraut þegar út á bergit svá hart, at brotnaði í honum nefit. Fell þá blóð um hann allan. Varð þá upphlaup ok hruðningar heldr sterkligar. Vildi Kolbjörn hefna sín á Gesti.
Bárðr segir, at þat skal engum duga at gera nökkut ómak í herbergjum Hítar, vinkonu sinnar, - "þar sem hon hefir boðit oss með kærleikum."
Varð nú svá at vera sem Bárðr vildi, en þó undi Kolbjörn illa við, er hann gat eigi hefnt sín. Fór nú hverr til síns heimkynnis. Sýndist þat enn sem oftar, at allir þursar váru við Bárð hræddir. At skilnaði, er Gestr fór í burtu, gaf Hít honum hund, er Snati hét. Hann var grár at lit. In mesta fylgd var í rakkanum sakir afls ok speki. Hon segir, at hann væri betri til vígs en fjórir karlar. Síðan fór Bárðr heim, ok höfðust þeir Gestr þá heima við um tíma.
14. Af Þórði í Tungu ok Kolbirni.
Gustr hét sauðamaðr Þorbjarnar bónda í Tungu Hann geymdi fjár vetr ok sumar. Hann sýndi bónda ina mestu dyggð í öllum hlutum. Gustr var frækinn ok fóthvatr, en ekki sterkr.
Tíu vetrum síðar en Gestr fór ór Tungu bar þat til tíðenda, at allt sauðfé hvarf í brott, þat er Þorbjörn bóndi átti í geymslu Gusts sauðamanns, ok leitaði þrjá daga í samt, svá at hann fann engan sauð, ok kom svá heim at kveldi ok sagðist mundu upp gefa leitina fjárins, - "því at ek hefi þessa daga leitat í allar ættir ok þær leitir, er mér þykkir nökkur líkendi vera, at fénaðr megi verit hafa."
Bóndi gaf honum stór ávít ok kvað féit nærri liggja mundu. Gustr kvað þó eigi lengr leita mundu.
Um morguninn reið Þorbjörn til Reykja í Miðfjörð at hitta Skeggja, mág sinn. Skeggi tók allvel við honum ok frétti tíðenda.
Þorbjörn segist eigi segja tíðendi, - "útan horfit er mér sauðfé mitt allt í burt, ok hefir leitat verit þrjá daga í samt ok finnst eigi. Er ek því hér kominn. at ek vilda þiggja af þér heil ráð, hversu með skal fara, ok at þú segir mér, hvat þér þykkir líkligast, ai af sé orðit, því at engi líkendi eru á um hvarf fjár þessa."
"Sjá þykkjumst ek", segir Skeggi, "hvat af fé þínu mun orðit. Þat hafa tröll tekit einhver ok hafa huldu yfir. Mun þat ekki öðrum vinnast en sonum þínum at ná því aftr, því at til þeira mun leikr gerr. Má vera, at þeir þykkist sín eiga í at hefna ok hafi orðit halloka fyrir einhverjum þeira náungi, þó at hann geti eigi á þeim hefnt, ok er þat mitt ráð, at þeir bræðr leiti."
Reið Þorbjörn heim aftr við svá búit ok talar við sonu sína, at þeir leiti fjárins.
Þórðr segir: "Skeggi, frændi minn, mun þetta til hafa lagt, en þó þykkir mér sem sá muni í trölla hendr sendr, en þó má vera, at Skeggi, frændi minn, hafi nökkut í sét, at okkr aukist framkvæmd við, ok skulum vit fara at vísu."
Ok einn morgin snemma bjuggust þeir til ferðar bræðr fram á heiðar, ok nær miðjum degi höfðu þeir ekki til fundit, en váru þó komnir langt fram.
Þá mæltí Þórðr: "Nú skulum vit skilja, ok skaltu ganga upp undir Snæfell ok kanna allar Hvammsártungur ok ganga svá it efra aftr um fjöllin ok svá til Svínaskarðs ok Haukadalsskarðs ok þaðan heim, en ek ætla at kanna Hrútafjarðardal allan fram í botn, ok ef ek kem eigi heim í kvöld, þá heilsa föður mínum ok móður ok vinum ok frændum, því at þat er þá líkast, at mér verði eigi aftrkvámu auðit."
Síðan skildu þeir bræðr. Gekk Þorvaldr allan greindan veg ok kom heim um kveldit ok hafði ekki fundit af fénu.
En frá Þórði er þat at segja, síðan þeir bræðr skildu, at hann gengr fram á dalinn, ok ætlar hann at kanna hann á enda. Ok er hann hefir gengit um hríð, gerir á svarta þoku svá mikla, at hann sá hvergi frá sér.
Ok er minnst ván er, varð hann varr við, at maðr var nær honum í þokunni. Þórðr stefndi þangat, ok er hann nálgast, sér hann, at þetta var kona ein. Þórði sýndist hon fríð ok vel á sik komin ok ekki stærri en at meðallagi. En er hann hugðist mundu ná henni, hvarf hon honum svá skjótt, at hann gat eigi auga á fest, hvat af henni varð í þokunni.
Eftir þat reikar Þórðr eftir dalnum ok ekki lengi, áðr hann heyrir í dimmunni dyn mikinn, ok vánum bráðara sér hann mann, ef svá skal kalla. Þessi maðr var mikill vexti ok mjök stórskorinn. Bjúgr var hans hryggr ok boginn í knjám. Ásjónu hafði hann ljóta ok leiðinliga, svá at hann þóttist enga slíka sét hafa, nef hans brotit í þrim stöðum, ok váru á því stórir knútar. Sýndist þat af því þríbogit sem horn á gömlum hrútum. Hann hafði stóra járnstöng í hendi.
Ok er þeir mættust, heilsaði þessi dólgr á Þórð með nafni. Þórðr tók kveðju hans ok spurði í mót, hvert nafn hans væri. Hann kveðst Kolbjörn heita ok ráða fyrir dal þessum. Þórðr spyrr, hvárt hann hefði ekki orðit varr við fé föður síns.
Kolbjörn segir: "Ekki er því at leyna, at ek veld fjárhvarfi föður þíns. Er nú svá til borit sem ek munda kjósa, at hann mundi at þér víkja um leitina, eða hefir þú nökkut fundit manna, síðan þú fórt heiman, annat en mik?"
Þórðr kallaðist víst sét hafa eina konu, en talat ekki við hana, - "því at hon hvarf mér svá skjótt."
"Þat mun verit hafa", segir Kolbjörn, "Sólrún, dóttir mín. Er þat nú boð mitt við þik, at þú kjós hvárt vilt heldr missa fjár föður þíns ok fá aftr engan sauð, því at mér líkar ekki allvel við frændr þína suma, eða hitt elligar, at vit semjum til ok gifta ek þér Sólrúnu, dóttur mína. Mun þá ok laust féit fyrir þér."
Þórðr segir: "Þat mun frændum mínum þykkja skjótkeypt minna vegna, en svá at einu leizt mér á konu þessa, at því mundi ekki mjök misráðit, þó at hennar fengi röskr maðr."
"Þessa ráðahags skyldi ekki öllum kostr", segir Kolbjörn, "en ekki vilda ek fyrirmuna dóttur minni góðs gjaforðs."
Ferr þat fram, at Kolbjörn fastnar Þórði dóttur sína, Sólrúnu, með þeim skilmála, at á hálfsmánaðar fresti skal hann sækja brullaupit heim til Kolbjarnar. Sagði hann heimili sitt vera í helli þeim, er í Brattagili er, bað hann hafa með sér svá marga menn sem hann vildi, fráteknum Miðfjarðar-Skeggja ok Eið, syni hans, Þórði gelli ok Þorgilsi spaka ok Þorbirni öxnamegin - ok sízt Auðuni skökli ór Víðidal. "Ekki vil ek, at þú bjóðir þursum né bergbúum ok einna sízt Bárði Snæfellsás ok hans fylgjurum."
Þessu játar Þórðr, ok skildu við svá búit. Víkr Kolbjörn þá í veg með Þórði. Sjá þeir þá, hvar féit liggr í einum dyn allt í dalverpi einu. Rekr Þórðr þat þá heim með sér í Tungu. Allir menn fagna honum vel ok frétta hann tíðenda, en hann segir slík, sem váru ok orðit höfðu í hans ferð. Þorbirni bónda fannst mikit um þetta ok sagði líkligt, at hann mundi heillaðr af tröllum.
Þórðr kvað mega takast betr, - "ok segir mér ekki illa hugr um þessa ráðabreytni."
"Hitt þykkir mér ráð, frændi," segir Þorbjörn, "at þú sækir ekki þetta brullaup ok segir engum manni frá ok látir sem ekki hafi í orðit."
Þórðr gaf sér þá fátt um. Leið nú fram til ánefndrar stefnu.
15. Brullaupsveizla at Kolbjarnar.
Þórðr talar við Þorvald, bróður sinn: "Viltu, frændi, fara með mér at sækja brullaup mitt?"
"Feigð ætla ek at þér sækja, er þú vilt fara í flagða hendr. En þó at ek vissa þat fyrir, at ek kæma eigi aftr, þá vilda ek þat þó heldr at fylgja þér en at vera heima, ef þú skyldir þar deyja. Skal ek at vísu fara, ef þú ert ráðinn í at hitta Kolbjörn."
Bjuggust þeir til ferðar ok gengu fram í Hrútafjarðardal, þar til þeir fundu helli stóran, gengu þar inn, ok var þar bæði fúlt ok kalt. En er þeir höfðu setit um stund, kom maðr stór inn í hellinn ok rann með rakki furðuliga mikill. Þeir spurðu hann at nafni. Hann kveðst gestr þar vera. Þeir sögðu þat satt vera.
"Ertu, Þórðr", segir hann, "kominn til at sækja brullaup þitt?"
Hann kvað þat satt vera.
"Viltu þat," segir Gestr, "at ek sé boðsmaðr þinn ok sé ek í boði þínu ok rakki minn?"
"Svá lízt mér á þik", segir Þórðr, "at mér megi at þér fullting verða, hvers sem við þarf, ok vil ek því játa."
"Standið þá upp", segir Gestr, "þú munt vilja sjá brúðarefni þitt eða hversu sæmiliga þat er sett."
Gengu þeir innar eftir hellinum, þar til er þeir kómu í afhelli. Þar sá Þórðr Sólrúnu sitja á stóli, ok var hár hennar bundit við stólbrúðirnar. Hendr hennar váru bundnar, en matr svá nærri, at hon þefaði af, en hafði ekki af meira en hon mátti sem minnst lifa við. Var hon svá mögr ok máttdregin sem henni væri kastat skinni á bein. Þó sá Þórðr, at konan var fögr. Þórðr leysti hana. Fullan ástarþokka lagði Þórðr til hennar ok kyssti hana kærliga.
Hon mælti: "Kostið þér ok farið í bruttu, áðr en Kolbjörn kemr heim."
Þeir spurðu, hvar hann var, en hon segir hann farinn at bjóða flögðum til brullaupsins. "Ætlar hann ekki annat en drepa ykkr bræðr báða, en halda mér hér í slíkum kvölum sem ek hefi áðr haft."
Þórðr spurði, hvárt hon væri dóttir Kolbjarnar. Hon sagðist eígi hans dóttir vera, segir hann hafa numit sik á burt af Grænlandi undan Sólarfjöllum - "frá Bárði, föður mínum, með fjölkynngi ok ætlar mik sér til handa ok frillu. En nú hefi ek ekki viljat samþykkjast honum, ok því hefir hann jafnan illa haldit mik, en þó verst, síðan hann játaði mik þér. Fyrirman hann hverjum manni at eiga mik, hverjar glósur sem hann gerir þar á."
Þórðr kveðst lífit skyldu á leggja at ná henni í burt. Síðan gengu þeir í burt frá henni, en hon var eftir. Ok er þeir höfðu verit í hellinum um stund, heyrðu þeir dyki mikla ok skvoldr mikit. Kom þá Kolbjörn ok þrír tigir þursa með honum ok mörg flögð önnur. Þórðr ok hans félagar gengu í móti Kolbirni ok hans félögum ok heilsuðu þeim. Kolbjörn var heldr ófrýniligr ok í illu skapi ok leit ekki vinaraugum til Gests.
Síðan váru borð sett ok sæti skipuð. Sátu þeir á annan bekk Gestr, Þórðt ok Þorvaldr. Hundrinn Snati lá fyrir fótum þeira. Annars vegar á miðjan bekk sat Gljúfra-Geirr. Hann var mestr vinr Kolbjarnar ok honum líkastr um þat, illt var. Þar innar frá sat Ámr ok Gapi, þá Glámr ok síðan hverr af öðrum, svá at skipaðr var hellirinn þeim megin, sem þeir váru. Ekki kom brúðrin í sæti.
Kolbjörn gekk um beina. Var nú matr borinn fyrir þá Gljúfra-Geir ok hans bekkjunauta, var þat bæði hrossakjöt ok manna, tóku þá til matar ok rifu sem ernir ok etjutíkr hold af beinum. Matr var borinn fyrir þá Þórð ok hans félaga, sá hverjum manni var vel ætr. Drykkr var þar áfengr ok lítt sparðr.
Kolbjörn átti móður, er Skrukka hét. Hon var it mesta tröll ok þá þó afgömul. Vildi Kolbjörn ekki, at hon væri í þys þeira ok ónáðum. Var hon í afhelli einum. Var þat þó fátt, at henni kæmi á óvart sakir fjölkynngi sinnar.
Nú tóku menn Kolbjarnar at drekka með lítilli stillingu, ok urðu þeir skjótt allir svíngalnir ok váru ekki lágtalaðir, en hellirinn hljóðaði mjök undir.
Kolbjörn gekk at Þórði ok mælti: "Hvat viltu til gamans eða skemmtunar láta hafa, mágsefni, því at þú skalt hér mestu ráða um hýbýlaháttu?"
Gestr segir, því at hann varð skjótari til andsvara: "Hafi þat þínir menn helzt til gamans, sem þeim er skapfelldast. Hafið þá, hvárt þér vilið, knútukast eða glímur."
Síðan tók Glámr eina stóra knútu ok sendir af hendi heldr sterkliga, ok stefndi á Þórð miðjan.
Þetta sér Gestr ok mælti: "Láttu mik sjá við þessum leik, því at ek mun honum vanari en þit." Ok svá gerði hann ok tók á lofti knútuna ok sendi síðan aftr. Leitaði hon sér staðar, svá at hon kom í augat Glámi svá snart, at þat gekk út á kinnarbeinit. Varð Glámr illa við þetta ok grenjaði upp sem varghundr.
Þenna áverka sér Ámr, fóstbróðir hans, ok tekr þegar knútuna ok lætr fjúka at Þorvaldi. Þetta sér Þórðr ok tekr í móti ok sendir aftr. Knútan kemr á kinnbein Áms, svá at kjálkinn brotnaði í stykki. Varð nú óhljóð mikit í hellinum.
Skrámr ór Þambárdal greip þá upp furðuliga stóran langlegg ok snaraði af hendi heldr sterkliga ok stefndi á Gest, því at hann sat honum jafngegnt. Gestr tók á móti ok lét eigi langt at bíða, áðr hanri sendir aftr með engri vægð. Kemr leggrinn á lærit ok höndina á Skrám með svá miklu afli, at hvárttveggja brotnaði. Þursarnir gera nú miklu meira óhljóð en frá megi segja, því at svá má at kveða, at þeira hljóð væri líkari nágöll en nökkurs kykvendis látum.
Kolbjörn mælti þá: "Gefið upp þenna leik, því at af Gesti munum vér allir illt hljóta. Var þat ok þvert í móti mínum vilja, at hann var hingat boðinn."
"Svá búit muntu þat hafa," segir Gestr.
Síðan tóku þeir at drekka í annan tíma, allt þai til er allir duttu niðr með svefni hverr í sínu rúmi nema Gljúfra-Geirr ok Gapi.
Kolbjörn segir, at þar skal hverr liggja, sem kominn er, - "útan þit Geirr skuluð fara í svefnhelli minn." Ok svá gerðu þeir.
Gestr segir, at þeir félagar skulu fá sér sæng í öðrum stað. Lögðust þeir niðr.
Ok er þeir váru sofnaðir, stendr Gestr upp ok tekr sverð sitt ok gengr aftr í hellinn ok höggr höfuð af hverjum sem einum bergbúa, þeim sem inni var. Ok er hann hafði lokit þessu starfi, gengr hann fram ok leitar, ef hann yrði varr við, hvar þeir Kolbjörn lægi. Finnr hann þá hurð eina í hellisberginu. Hon var svá sterkliga læst, at Gestr þóttist vita, at þeir mundi vakna við, ef hann ætti þar nökkut við.
Síðan gengr hann í hellinn til Sólrúnar. Hann biðr hana upp standa ok fara með sér. Hon gerir svá ok kveðst þó hyggja, at þat mundi bæði hennar bani ok allra þeira. Þau koma þar, sem þeir bræðr váru. Gestr biðr þá upp standa sem hvatligast ok verða í burtu ór helli þessum, áðr en Kolbjörn vaknar, - "ef svá má verða. Er Sólrún hér komin."
Síðan standa þeir bræðr upp ok fara ofan eftir dalnum veg sinn.
16. Drepinn Kolbjörn ok hyski hans.
Nú er þar til at taka, at Skrukka, móðir Kolbjarnar, vaknar nökkuru síðar en þau eru í burtu, verðr nú þegar vís af sínum trölldómi, hvat þeir félagar höfðu til ráðs tekit, sprettr þá upp, sem ísheil væri. Hon hleypr þegar á hurðina, þar sem Kolbjörn svaf inni, svá hart, at þegar stökk hurðin í marga hluti. Kolbjörn vaknar ok spyrr, hverr þar ferr með svá miklum hávaða.
Skrukka segir til sín ok mælti: "Hitt er ráð, Kolbjörn frændi, at liggja eigi lengr, því at burt er Þórðr farinn með Sólrúnu ok hans félagar. Hefir Gestr þessu öllu ráðit. Hefir hann drepit alla þína boðsmenn nema þá, er hér eru. Er nú ekki annat til en fara eftir þeim ok drepa þau öll."
Kolbjörn segir: "Oft sýnist þat, at þú ert ekki mörgum lík sakir þinnar vizku. Munda ek oft flatt af fara, ef ek nyta eigi þín við. Skaltu nú, móðir, fara fyrst, sakir þess at þú ert albúin, ok vit, at þú komist fyrir þau. Far þú it efra um hálsa ok kom þeim á óvart, en vér skulum fara it neðra um dalinn, ok munum vit þá geta fundit þau."
Síðan fór Skrukka, en Kolbjörn ok þeir félagar bjuggust sem hvatligast. Fara þau síðan, þar til þau sjá, at þeim er eftirför veitt. Kolbjörn kallar, þegar hann sér þau, bað eigi lengra renna.
Sólrúnu varð illt við þetta ok mælti: "Þóttumst ek vita, at þetta mundi eftir koma, því at þat er nú ráðit, at þér eruð drepnir allir. Er Kolbjörn svá mikit tröll, at ekki stendr við honum."
Gestr rnælti: "Því mun nú hamingjan ráða. Munum vér nú skipta liði. Þórðr skal í móti Kolbirni, mági sínum. Er þat makligt, at hann hafi mesta raun, því at hann hefir oss öllum í þessa þraut komit. Þorvaldr skal í mót Gapa, en ek mun þreyta við Gljúfra-Geir. Flestrá mun nú neyta verða. Snati, þú skalt móti kerlingu, en Sólrún skal sjá á leik várn."
Ok þegar Kolbjörn kom, þá ráðast þeir allir á ok glíma allsterkliga. Snati fór upp á hamarinn, þar sem Skrukka var undir niðri, ok velti ofan stóru grjóti at henni. Hon grettist ekki vel við þetta, færði upp á móti steinana. Svá lauk með þeim, at Snati velti einu stóru bjargi, ok kom þat á hrygg kerlingar, þá er hon ætlaði at taka upp einn stein, svá at hann gekk í sundr, ok dó af því.
Gestr ok Gljúfra-Geirr gengust fast at, ok lauk svá, at Gestr leiddi hann á mjöðm ok brá honum á loft með svá miklu afli, at höfuðit kom fyrst niðr á honum svá hart, at haussinn brotnaði í smán mola, ok var dauðr innan lítils tíma.
Þá kemr Gestr þar at, sem Þorvaldr var búinn til falls, ok hjó Gestr undan Gapa báða fætrna fyrir ofan kné. Fell Gapi þá á bak aftr.
Þeir Þórðr ok Kolbjörn áttu mikinn atgang ok harðan, ok lauk með því, at Þórðr fell. Í því kom Gestr at ok þreif í hjassann á Kolbirni, en setti knéin í bakit svá hart, at þegar gekk ór hálsliðinum. Hratt Gestr honum þá ofan af Þórði. Stóð Þórðr þá upp ok var mjök stirðr af handagangi Kolbjarnar. Deytt hafði Þorvaldr þá Gapa.
Gestr mælti: "Nú er svá komit, Sólrún, at vér höfum sigr fengit, en þú ert frelst ór trölla höndum."
"Þér eigum þat at kenna," segir Þórðr, "ok vil ek, at þú kjósir þér laun fyrir sjálfr."
"Eigi vil ek fé ykkat bræðra hafa, en ef ykkr þykkir nökkurra launa vert vera, þá takið þit mér far til Nóregs, því at mér er forvitni á at sjá þann konung, er þar ræðr fyrir, er svá mikit er af sagt."
Þeir sögðust þat skyldu gera.
"En nú vil ek ekki dyljast fyrir ykkr," segir Gestr, "at ek er bróðir ykkarr sammæddr. Munum vér hér nú skilja fyrst at sinni. Skal ek koma at vári til skips."
Fór Gestr þá sinn veg, en þeir bræðr sinn veg með Sólrúnu heim í Tungu ok sögðu allt frá sínum ferðum, sem farit hafði, ok þótti flestum, sem heyrðu, Þórðr mikla lukku á hafa haft.
17. Gestr fann Óláf konung.
Kolbeinn hét stýrimaðr, er skip átti uppi á Borðeyri í Hrútafirði. Þar réðu þeir bræðr til ok tóku þar Gesti far at sumri. Létu þeir í haf, þegar byr gaf. Þar fór útan Gestr ok hundr hans, Snati, Þórðr ok Sólrún ok Þorvaldr. Þeim gaf vel byri ok kómu við Þrándheim.
Þá réð Óláfr konungr fyrir Nóregi Tryggvason. Þeir bræðr kómu á hans fund ok Sólrún með þeim. Þeir kvöddu konung ok báðu hann vetrvistar, en konungr spurði, hvárt þeir vildi skírast láta. Þeir létu seint við því. Þat fór þó fram, at þeir váru skírðir ok svá Sólrún. Váru þau með konungi um vetrinn í góðu yfirlæti. Gestr sat eftir við skip ok hafði hrauktjald. Hundr hans var hjá honum, en ekki manna.
Þat var einn dag, at konungr var kátr ok mælti til Þórðar: "Hvar fekk þú konu þessa ina vænu?"
"Út á Íslandi," segir Þórðr.
"Hversu gamall maðr ertu?"
Þórðr segir: "Nítján vetra er ek."
Konungr segir: "Þú ert röskligr maðr, eða hvar þykkist þú í mestri mannraun verit hafa?"
"Út á Íslandi," segir Þórðr, "þá er ek fekk konu þessar."
"Hverr barg þér?"
"Sá heitir Gestr," segir Þórðr.
"Fór hann hingat?" sagði konungr.
Þórðr sagði þat satt vera, - "en vil ek segja yðr, hvat ek vil af yðr þiggja. Ek vil gerast hirðmaðr yðvarr."
"Kom þú þá Gesti á minn fund, ef þú vilt gerast minn maðr."
Síðan fór Þórðr á fund Gests. Var hann tregr til þess ok mælti: "Ekki er ek fúss til at finna konung, því at mér er sagt, at hann sé svá ráðgjarn, at hann vill öllu ráða, jafnvel því, á hvern menn trúa."
Verðr svá um síðir, at Gestr ferr með Þórði ok kemr á konungs fund. Gestr heilsar á konung, en konungr tekr honum vel.
Gestr spurði: "Hvat erendum, herra, hafið þér við mik?"
Konungr mælti: "Slík sem við aðra menn, at þú trúir á sannan guð."
Gestr segir: "Alls ekki.er mér um at láta þá trú, sem inir fyrri frændr mínir hafa haft. Er þat hugboð mitt, ef ek læt þann sið, at ek muna ekki lengi lifa."
Konungr mælti: "Líf manna er í guðs valdi, en þat skal engum manni hlýða í mínu ríki álengdar at fága heiðinn sið."
Gestr segir: "Líkligt þykkir mér, herra, at yðvarr siðr muni betri vera, en fyrir heit eða kúgan læt ek ekki mína trú."
"Svá skal vera," segir konungr, "því at þann veg lízt mér á þik, at þú munir af sjálfs þíns hendi vilja heldr þann átrúnað niðr leggja en nökkurs manns harðendum, ok muntu ekki öllungis giftulauss vera ok vert með oss í vetr velkominn."
Gestr þakkaði konungi sín ummæli ok segist þat munu þiggja. Var Gestr með konungi um hríð ok ekki lengi, áðr hann var prímsigndr. Líðr nú svá fram til jóla.
18. Sendiför Gests til Raknahaugs.
Ok atfangakveld fyrir jól sat konungr í hásæti sínu ok öll hirðin, hverr í sínu rúmi. Váru menn glaðir ok kátir, því at konungr var inn glaðasti.
Ok er menn höfðu drukkit um stund, gekk maðr inn í höllina. Hann var mikill ok illiligr, skrámleitr ok skoteygr, svartskeggjaðr ok síðnefjaðr. Þessi maðr hafði hjálm á höfði ok var í hringabrynju ok gyrðr sverði. Gullligt men hafði hann á hálsi ok digran gullhring á hendi. Hann gengr innar eftir höllinni ok at hásæti konungs. Engan mann kveðr hann. Mönnum fannst mikit um sýn þessa. Engi maðr beiddi hann orða.
Ok er hann hafði staðit um stund fyrir konungi, mælti hann: "Hér hefi ek svá komit, at mér hefir sízt nökkurr greiði boðinn verit af jafnmiklu stórmenni. Skal ek vera því örvari, at ek skal bjóða til eignar gripi þessa, sem ek hefi hér nú, þeim manni, sem þá þorir at sækja til mín, en sá mun engi hér inni vera."
Síðan gekk hann í burt, ok varð illr þefr í höllinni. Varð öllum at þessu mikill ótti. Konungr bað menn sitja kyrra, þar til sem þefr sá þyrri, ok gerðu menn svá sem konungr bauð, En er skoðat var, lágu margir menn sem hálfdauðir ok í óviti, þar til er konungr kom sjálfr til ok less yfir þeim. Dauðir váru allir varðhundar nema Vígi einn ok Snati, hundr Gests.
Konungr mælti: "Hvat ætlar þú, Gestr, hverr maðr sjá mun vera, er hér kom inn?"
Gestr segir: "Ekki hefi ek sét hann fyrr, en sagt hefir mér verit af frændum mínum, at konungr hefir heitit Rakni, ok af þeiri sögn þykkjumst ek kenna hann. Hefir hann ráðit fyrir Hellulandi ok mörgum öðrum löndum. Ok er hann hafði lengi löndum ráðit, lét hann kviksetja sik með fimm hundruð manna á Raknaslóða. Hann myrði föður sinn ok móður ok margt annat fólk. Þykkir mér ván, at haugr hans muni vera norðarliga í Hellulands óbyggðum at annarra manna frásögn."
Konungr mælti: "Líkligt þykkir mér, at þú munir satt segja. Er þat nú bæn mín, Gestr," segir konungr, "at þú sækir gripi þessa."
"Forsending má þat heita, herra," segir Gestr, "en eigi mun ek undan skorast, ef þér búið ferð mína eftir því, sem þér vitið mér á liggja."
Konungr segir: "Ek skal þar allan hug á leggja, at þín ferð takist vel."
Síðan bjóst Gestr. Konungr fekk honum fjóra tigu járnskó ok váru dyndir innan. Hann fekk honum seiðmenn tvá eftir bæn Gests. Hét hann Krókr, en hon Krekja. Síðan fekk hann honum til fylgdar prest þann, er Jósteinn hét. Hann var ágætr maðr ok mikils virðr af konungi. Ekki kvaðst Gesti um hann vera.
Konungr mælti: "Þá mun hann þér bezta raun gefa, er þér liggr mest á."
"Því skal hann eigi fara þá?" segir Gestr. "Mörgu getið þér nærri, en eigi þykkir mér á manni mega sjá, ef hann dugir vel í mikilli raun."
Sax gaf konungr Gesti ok sagði þat bíta mundu, ef til þyrfti að taka. Dúk gaf hann honum ok bað hann vefja honum um sik, áðr en hann gengi í hauginn.
Konungr gaf Gesti kerti ok sagði sjálft kveikjast mundu, ef því væri á loft haldit, - "því at svart mun í haugi Raknars, en vertu eigi lengr en lokit er kertinu, ok mun þá hlýða."
Þriggja missera björg fekk konungr Gesti. Síðan sigldi hann norðr með landi ok allt fyrir Hálogaland ok Finnmörk til Hafsbotna.
Ok er þeir kómu norðr fyrir Dumbshaf, kom maðr af landi ofan ok réðst í ferð með þeim. Hann nefndist Rauðgrani. Hann var eineygr. Hann hafði bláflekkótta skautheklu ok kneppta niðr í milli fóta sér. Ekki var Jósteini presti mikit um hann. Rauðgrani taldi heiðni ok forneskju fyrir mönnum Gests ok taldi þat bezt at blóta til heilla sér. Ok einn dag, er Rauðgrani taldi fyrir þeim slíka vantrú, reiddist prestr ok þreif róðukross ok setti í höfuð Rauðgrana. Hann steyptist fyrir borð ok kom aldri upp síðan. Þóttust þeir þá vita, at þat hafði Óðinn verit. Fátt gaf Gestr sér at presti.
Litlu síðar kómu þeir við Grænlands óbyggðir. Var þá komit at vetri. Þeir váru þar um vetrmn.
Hjá björgum nökkurum sjá þeir stengr tvær af gulli ok fastan við ketil fullan með gull. Gestr sendi Krók ok Krekju at sækja stengrnar ok ketilinn. En er þau kómu at fram ok ætluðu at taka, þá rifnaði jörðin undir fótum þeim, ok svalg hon þau, svá at jörðin luktist fyrir ofan höfuð þeim, en horfit allt saman, ketillinn ok stengrnar, er til var litit.
Gestr vakti hverja nótt í skáladyrunum um vetrinn. Þat var eina nótt, at griðungr ógurligr kom at skálanum ok öskraði mjök ok lét illiliga. Gestr réðst í móti bola ok hjó til hans með öxi. Boli hristi sik við, en ekki beit á, en öxin brotnaði. Þá tók Gestr báðum höndum í hornin á bola, ok glímdu þeir heldr sterkliga. Fann Gestr, at honum varð aflafátt við þenna ófagnað. Ætlaði hann at færa hann þá at skálaveggnum ok stanga hann þar upp við. Í því kom Jósteinn prestr at ok slser með róðukrossi á hrygg bola. Við þat högg steyptist boli í jörð niðr, svá at aldri varð síðan mein at honum. Ekki bar þar fleira til tíðenda.
19. Þeir Gestr fundu hauginn.
At vári fóru þeir þaðan, ok bar hverr sínar vistir. Þeir gengu fyrst eftir landinu milli vestrs ok útsuðrs. Síðan sneru þeir um þvert landit. Váru fyrst jöklar, ok þá tóku við brunahraun stór. Tóku þeir þá járnskó þá, er konungr hafði fengit þeim. Þeir váru fjórir tigir, en menn váru tveir tigir ok Gestr umfram. En er allir höfðu tekit skóna nema Jósteinn prestr, gengu þeir á hraunit. Ok er þeir höfðu gengit um stund, varð prestr ófærr. Gekk hann þá blóðgum fótum hraunit.
Gestr mælti þá: "Hverr yðar sveina vill hjálpa skráfinni þessum, svá at hann komist af fjallinu?"
Engi tók undir þat, því at allir þóttust nóg bera.
"Þat mun ráð at hjálpa honum," segir Gestr, "því at konungr mælti þar mikit um, en oss mun þat bezt gegna at bregða ekki af hans ráðum, ok far nú hingat, prestr, ok sezt upp á bagga minn ok haf með þér föng þín."
Svá gerir prestr. Gestr gekk þá fyrir ok gekk þá harðast. Svá gengu þeir upp þrjá daga. En er hraunit þraut, kómu þeir at sjó fram. Þar var hólmr stórr fyrir landi. Út til hólmsins lá eitt rifj mjótt ok langt. Þar var þurrt um fjöru, ok svá var, þá þeir kómu at. Gengu þeir þá út í hólminn, ok þar sá þeir standa haug einn stóran.
Segja sumir menn, at sjá haugr hafi staðit norðarliga fyrir Hellulandi. En hvar sem þat hefir verit, þá hafa þar engar byggðir í nánd verit.
20. Gestr vann haugbúann.
Gestr lét fara til at brjóta hauginn um daginn. At kveldi höfðu þeir brotit glugg á hauginn með atgangi prests, en um morguninn var hann gróinn sem áðr. Brutu þeir dag annan, en at morgni var sem fyrr.
Þá vildi prestr vaka í haugbrotinu. Sat hann þar alla nóttina ok hafði hjá sér vígt vatn ok róðukross.
Ok er á leið at miðri nótt, sá hann Raknar, ok var hann fagrbúinn. Hann bað prest fara með sér ok kveðst góða skyldu hans ferð gera, - "ok er hér hringr, er ek vil gefa þér, ok men."
Engu svarar prestr ok sat kyrr sem áðr. Mörg fádæmi sýndust honum, bæði tröll ok óvættir, fjandr ok fjölkunnigar þjóðir. Sumir blíðkuðu hann, en sumir ógnuðu honum, at hann skyldi þá heldr burtu ganga en áðr. Þar þóttist hann sjá frændr sína ok vini, jafnvel Óláf konung með hirð sinni, ok bað hann með sér fara. Sá hann ok, at Gestr ok hans félagar bjuggust ok ætluðu í burt ok kölluðu, at Jósteinn prestr skyldi fylgja þeim ok flýta sér í burt. Ekki gaf prestr um þetta, ok hvat undrum sem hann sá eða hversu ólmliga þessir fjandr létu, þá kómu þeir þó aldri nær presti sakir vatns þess, er hann stökkti.
Í móti degi hurfu þessi undr öll af. Kom Gestr þá ok hans menn til haugsins. Ekki sá þeir presti brugðit um nökkut.
Þá létu þeir Gest síga í hauginn, en prestr ok aðrir menn heldu festi. Fimmtigi faðma var niðr á haugsgólfit. Vafit hafði Gestr sik með dúkinum konungsnaut, en gyrt sik með saxinu. Kertit hafði hann í hendi, ok kveiktist þat, þegar hann kom niðr.
Gestr sá nú víða um hauginn. Hann sér skipit Slóðann ok í fimm hundruð manna. Þat skip hafði svá stórt verit, at þat var eigi fært við færi menn. Þau váru kölluð jafnstór ok Gnoðin, er Ásmundr stýrði. Gestr gekk þá upp í skipit. Sá hann, at þeir váru allir búnir til uppstöðu, áðr en kertisljósit kom yfir þá, ok þá gátu þeir hvergi hrært sik ok blöskruðu augunum ok blésu nösunum. Gestr hjó af þeim öllum höfuð með saxinu, ok beit þat, sem í vatn brygði. Rænti hann drekann öllu skrúði ok lét upp draga.
Síðan leitaði hann Raknars. Fann hann þá niðrgang í jörð. Þar sá hann Raknar sitja á stóli. Furðu var hann illiligr at sjá. Bæði var þar fúlt ok kalt. Kistill stóð undir fótum hans fullr af fé. Men hafði hann á hálsi sér harðla glæsiligt ok digran gulihring á hendi. Í brynju var hann ok hafði hjálm á höfði ok sverð í hendi. Gestr gekk at Raknari, en kvaddi hann virðuligri konungskveðju, en Raknarr hneigði honum á móti.
Gestr mælti: "Bæði er, at þú ert frægr, enda þykkir mér þú allítrligr vera at sjá. Hefi ek langan veg sótt þik heim. Muntu mik ok góð erendislaun láta hafa, ok gef mér gripina þá ina góðu, er þú átt. Skal ek þá víða þína risnu bera."
Raknarr veik þá at honum höfðinu með hjálminum. Tók Gestr hann, ok því næst færði Gestr hann ór brynjunni, ok var Raknarr inn auðveldasti. Alla gripina hafði hann af Raknari nema sverðit, því at þá er Gestr tók til þess, spratt Raknarr upp ok rann á Gest. Hvárki fann þá á honum, at hann væri gamall né stirðr. Þá var ok albrunnit kertit konungsnautr. Trylldist Raknarr svá, at Gestr varð allr forviða fyrir. Þóttist Gestr þá sjá vísan dauða sinn. Upp stóðu ok allir þeir, sem í skipinu váru. Nógt þótti Gesti þá um vera. Kallaði hann þá á Bárð, feðr sinn, ok litlu síðar kom hann, ok orkaði Bárðr engu. Færðu þeir inir dauðu hann í reikuð, svá at hann náði hvergi í nánd at koma.
Þá hét Gestr á þann, er skapat hafði himin ok jörð, at taka við trú þeiri, er Óláfr konungr boðaði, ef hann kæmist í burtu lífs ór hauginum. Fast herti Gestr þá á Óláf konung, ef hann mætti meira en sjálfum sér, þá skyldi hann duga honum. Eftir þat sá Gestr Óláf konung koma í hauginn með ljósi miklu. Við þá sýn brá Raknari svá, at ór honum dró afl allt. Þá gekk Gestr svá fast at, at Raknarr fell á bak aftr með tilstilli Óláfs konungs. Þá hjó Gestr höfuð af Raknari ok lagði þat við þjó honum. Allir inir dauðu settust niðr við kvámu Óláfs konungs, hverr í sitt rúm. At þessu starfi enduðu hvarf Óláfr konungr at sýn frá Gesti.
21. Skírn Gests ok andlát hans.
Þat er nú at segja frá þeim, er á hauginum váru, at þann tíma, sem þessi undr váru, sem nú var frá sagt, brá þeim svá við, at þeir ærðust allir nema prestr. Hann fór aldri frá festinni. En er Gestr knýtti sik í festina, þá dró prestr hann upp með allan fjárhlut ok fagnaði Gesti ok þóttist hann ór helju heimt hafa, fara til, þar er menn þeira váru ok heldust á, ok stökkti prestr á þá vatni. Tóku þeir þegar vit sitt.
Bjuggust þeir í burt. Náliga þótti þeim jörðin skjálfa undir fótum þeim. Gekk ok sjórinn yfir allt rifit með svá stóru boðafalli, at mjök svá gekk sjór yfir allan hólminn.
Aldri hafði Snati gengit frá hauginum, meðan Gestr var inni. Nú þóttust þeir eigi vita, hvar þeir skyldu rifsins leita. Vísaði hann Snata út á boðana, en rakkinn hljóp þegar út á boðana ákaft, þar sem rifsins var ván, ok stóðst eigi kynngi Raknars, ok drukknaði hundrinn þar í bárunni. Þat þótti Gesti inn mesti skaði.
Jósteinn prestr gekk þá fram fyrir þá ok hafði róðukross í hendi, en vatn í annarri ok stökkti því. Þá klufðist sjórinn, svá at þeir gengu þurrum fótum á landi.
Fóru þeir allan inn sama veg. Gestr færði konungi alla gripuna ok sagði allt, sem farit hafði. Konungr bað hann þá skírast láta. Gestr sagðist því heitit hafa í Raknarshaugi. Var þá ok svá gert.
Ina næstu nótt eftir, er Gestr var skírðr, dreymdi hann, at Bárðr, faðir sinn, kæmi til hans ok mælti: "Illa hefir þú gert, er þú hefir látit trú þína, þá er langfeðgar þínir hafa haft, ok látit kúga þik til siðaskiptis sakir lítilmennsku, ok fyrir þat skaltu missa bæði augu þín."
Tók Bárðr þá at augum hans heldr óþyrmiliga ok hvarf síðan. Eftir þetta, er Gestr vaknaði, hefir hann tekit augnaverk svá strangan, at inn sama dag sprungu þau út bæði. Síðan andaðist Gestr í hvítaváðum. Þótti konungi þat inn mesti skaði.
22. Af Þorbjarnarsonum ok Hjaltasonum.
Um sumarit eftir bjuggust þeir bræðr, Þórðr ok Þorvaldr, til Íslands ok kómu skipi sínu á Borðeyri í Hrútafirði, fóru síðan heim til föður síns ok þóttu inir mestu menn.
Þórðr bjó í Tungu eftir föður sinn, en Þorvaldr fekk Herdísar, dóttur Óspaks af Óspaksstöðum, ok bjó at Hellu í Helludal.
Þeir váru systkinasynir, Þorbjörn, faðir þeira, ok Hjalti Þórðarson, er nam Hjaltadal. Synir Hjalta váru þeir Þórðr ok Þorvaldr, sem fjölmennast erfi hafa haldit á Íslandi eftir föður sinn. Þar váru tólf hundruð boðsmanna. Þar færði Oddr Breiðfirðingr drápu, sem hann hafði ort um Hjalta. Áðr hafði Glúmr Geirason stefnt Oddi um ányt til Þorskafjarðarþings. Þá fóru þeir bræðr norðan á skipi til Steingrímsfjarðar. Þar kómu þeir bræðr Þorbjarnarsynir ór Hrútafirði til móts við þá, ok gengu allir samt norðan yfir heiðina, þar sem heitir Hjaltdælalaut.
En er þeir kómu á þingit, váru þeir svá vel búnir, at menn hugðu þar væri komnir Æsir. Þá var þetta kveðit:
Manngi hugði manna
morðkannaðra annat,
ísarns meiðr, en Æsir
almærir þar færi,
þás á Þorskafjarðar
þing með ennitinglum
holtvaltaris Hjalta
harðfengs synir gengu.3
Vörðu þeir mál fyrir Odd með styrk þeira bræðra ór Hrútafirði. Síðan fóru hvárirtveggja með inum mestu kærleikum heim aftr til heimkynnis síns, ok skildu þeir frændr með mestu kærleikum. Er mikil ætt komin af þeim Þorbjarnarsonum ok svá Hjaltasonum.
Ekki er getit, at Gestr Bárðarson hafi nökkur böm átt. Ok lýkr hér sögu Bárðar Snæfellsáss ok Gests, sonar hans.
Athugasemdir og skýringar:
1) Eg ætla bráðlega að halda á brott. Eigi linnir harmi mínum vegna mannsins á neinn hátt. Eg mun dragast upp aj vesöld, því að eg unni manninum af glöðum og heitum hug. Eg fæ því eigi dulið sorg mína. Eg er einmana og lýsi trega mínum.
2) Þú skalt róa Firðafjall (Kirkjufell) fram á úfinn sjó, ef þú vilt finna Grímsmið. Þar mun glitta i golþorsk. Rói hinn nefstutti setuhundur Nesið (Rifshöfuð) i Hrakhvamm, þá skaltu liggja þar. Þór ber ástarhug til Friggjar.
3) Vísan er áður skýrð í I. bindi á 148.-149. bls.