Brot úr elztu sögu Óláfs helga

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif


Konunga sögur I-III

Guðni Jónsson

bjó til prentunar
Reykjavík 1957


Brot úr elztu sögu Óláfs helga





1. (62.) Frá Óláfi ok skáldum hans.

Mælti konungrinn þá, er hann sendi þeim hnetrnar, at þeir skyldu svá skipta sem þeir myndi föðurarfi sínum. Þá kveðr Óttarr vísu þessa:


1.[1] Hnötr sendi mér handan,
hrönduðr ölunbranda,
ár vas þat, es mank meiri
mín þing, konungr, hingat.
Mær es markar stjóri,
meir sék þar til fleira,
niðrat oss í öðru,
íslands, mikils vísir.


Frá því er ok sagt, at Óláfr konungr sat í hásæti sínu, en Þorfiðr skáld sat á stóli fyrir honum. Þá mælti konungr: „Yrk nú, skáld,“ sagði hann, „of þat, er skrifat er á tjaldinu jafngegnt þér.“

Hann leit til, en þat var á markat, hvar er Sigurðr vá orminn, ok kvað þá vísu þessa:


2.[2] Geisli stendr til grundar
Gunnar jarðar munna.
Ofan fellr blóð á báðar
benskeiðr, en gramr reiðisk.
Hristisk hjörr í brjósti
hringi grænna lyngva,
en folkþorinn fylkir
ferr við steik at leika.


2. (48.) Frá stjórnsemi konungs ok lendum mönnum.

Óláfr konungr var maðr ríkr innanlands ok refsingasamr, spekingr at viti. Þar kom, at stórmenni kunni illa því, at konungr var ráðsamr ok óáhlýðinn, lét jafnan dóm hafa ríkjan ok óríkjan. Svá váru þá lendir menn kappsamir ok óvægnir, at sumir vildu eigi sitt mál láta fyrir konungum né jörlum. Váru þeir ok sumir, er eiga létust til lands at kalla fram í ættir til konungborinna manna eða annarra stórra höfðingja. Nú stirðnuðu af því ríkismenn við konunginn. Var mest at því Erlingr Skjálgssonr, er þá var ríkastr lendr maðr í Norvegi. Þórir hundr var ok ríkr maðr. Hann hafði farit til Bjarmalands ok drepit þar góðan mann, þann er Karli hét. Konungr sendi menn til Þóris, ok fekk hann nauðasætt fyrir illvirki sitt, fór síðan ór landi ok margir aðrir lendir menn ok gerðust ótrúir konungi af ráðum sínum ok íhuga.

Erlingr helt betr húskarla sína en aðrir lendir menn. Hann helt skytning tólf mánaði alla ok veitti sínum mönnum nema þá eina stund, er þeir höfðust við í flokki um sumrum nokkura stund. Hann hafði ok marga ánauðga menn ok lét þá vinna, þar til er hann gaf þeim frelsi, kvað á, hve mikit verk er þeir skyldu fram flytja þangat til, tók sér þá aðra í staðinn. Þessir menn fengu sér mikit fé ok áttu oft mikit korn.


3. (49.) Frá Ásbirni ok Þóri sel.

Nú er þar til máls at taka, at Óláfr konungr hafði bannat allt norðr í land at selja kornvist.

Ásbjörn hét maðr, hann var Sigurðarson, systurson Erlings Skjálgssonar. En sjá maðr fór norðan af Hálogalandi frá búum, ok var þat tízka hans at gera veizlu hvert haust ok fekk þá eigi korn, kemr á fund Erlings ok segir honum.

„Óláfr konungr“ segir Erlingr, „hefir bannat at selja korn. Nú þykkjumk ek eiga vald á þeim mönnum, er verit hafa ánauðgir mér, ok á konungr á því enga sök,“ ræðr nú í hönd honum mikit korn.

Ferr hann síðan heimleiðis ok kemr við ey þá, er Þórir selr, ármaðr konungs, réð fyrir, ok lá þar við eyna. Nú sjá menn Þóris, at skip hans váru hlaðin, lætr hann heimta á mál til sín, ok spyrr Þórir, hverr honum seldi korn. Hann segir, at sá gerði, er heimilt átti, er Erlingr var.

„Mjök vill Erlingr,“ segir Þórir, „niðr brjóta konungs vilja.“

Fær nú Þórir til sína menn ok lætr upp taka allt kornit, ok eftir þat tók hann segl, er Ásbjörn átti, gert af háleygskum váðum, ok var þat mikil gersimi, ok fekk honum eitt byrðingssegl vánt í staðinn, ok skildusk þeir nú við þat. Ferr Ásbjörn heim norðr við sneypu. Hann var engi jafnaðarmaðr ok svá hans faðir. Lágu menn mjök á hálsi honum.

Hann ferr norðan annat sinni um langaföstu með tvau skip eða þrjú ok hafði tvau hundruð manna, kemr við eyna, leggr í leynivág nokkurn skipunum ok gengr upp einn saman, fréttir nú, at Óláfr konungr skal veizlu taka í eyna í páskaviku.

Nú kemr Ásbjörn þann sama aftan til veizlunnar, er konungrinn var kominn. Réðst hann í sveit með steikurum. Nú er menn koma í setu, þá frétta menn eftir, hversu færi með þeim Ásbirni. Hann segir söguna, kvað manninn vel við urðu, allt þangat til er hann skipti seglunum. Þá kvað hann næsta grátraust í kverkum honum.

Ok í því kemr Ásbjörn í stofuna, snarast at honum þegar, þar sem hann stóð fyrir konunginum, ok mælti, er hann hjó til hans, at nú væri grátraustin gengin ór kverkunum, hjó svá, at höfuðit fell á borðit fyrir konunginn, en blóðit dreif á diskinn. Konungrinn bað taka hann ok drepa.


4. (50.) Frá Þórarni Nefjólfssyni ok konungi.

En þar var þá innan hirðar Skjálgr, sonr Erlings Skjálgssonar. Steig hann fram þegar of borðit ok gekk fyrir konunginn ok bað hann hjálpa þessum manni.

Konungrinn mælti: „Sjá maðr hefir svá mikinn glæp gervan, at eigi má hann frið hafa, braut fyrst mitt boð, ok nú drap hann þenna mann á svá heilagri tíð, ok þó at lítils sé vert, at blóðit stökk - - -


II.

5. (58.) Þormóðr kemr til Óláfs konungs.

Ok nú er kemr at þeiri stundu, er þeir Hárekr ok Þormóðr skulu braut fara frá hirðinni, þá koma eigi fram gjafir þær af konungs hendi við Þormóð, er honum þótti sér heitit hafa verit. Ok er þeir eru báðir saman staddir, þá kveðr Þormóðr vísu þessa:


3.[3] Loftungu gaft lengi
látr, þats Fáfnir átti,
þú lézt mér, enn mæri,
merkr fránöluns vánir.
Verðr emk, varga myrðir,
víðlendr, frá þér síðan,
eða heldr of sæ sjaldan,
slíks réttar, skalk vætta.


Konungrinn dregr hring af hendi sér, er vá hálfa mörk, ok gefr Þormóði.

„Haf mikla þökk fyrir, herra,“ sagði hann, „en fyrkunnið oss eigi várrar framgirni, þó at ek mæla of þetta nökkuru framar. Þat rædduð þér, herra,“ sagði hann, „at vér skyldim mörk gulls þiggja af yðr í málagjöf.“

Konungrinn svarar: „Þat er satt, jafnt er þú segir, skáld, ok skal ok þat eigi af draga,“ tekr nú hring annan ok gefr honum.

Ok þá er Þormóðr tók við þessum hringnum, þá kvað hann vísu þessa:


4.[4] Flestr of sér, hvé fasta
fagrbúnar hefk túna,
báðar hendr ór breiðum+
barðs þjóðkonungs garði.
Eld ák jöfri gjalda
ungr, þeims bregðr hungri,
djúps, berk goll á greipum,
gráðugs ara, báðum.


Nú skiljast þeir Knútr konungr, ok ræðst Þormóðr nú til skips með Fláreki ok gerist stafnbúi hans, ok fara þeir of sumarit, ok þykkir Þormóðr vera góðr tiltaks bæði um orð ok atgöngu, ok líkar þeim við hann einkar vel.

Þat er sagt eitthvert sinn at áliðnu sumri, at þeir leggja skip sín í lægi síð um aftan hjá ey nokkurri, ok þat sjá þeir, at renna fram hjá þeim skip nokkur, ok var þat dreki, er fyrst fór, ok allvegligt skip.

Ok er drekann bar fram hjá skipinu, því er Þormóðr var á, þá kallaði maðr at drekanum: „Ór hart ór konungs höfninni,“ segir hann.

Þeir vilja þegar bregða tjöldunum ok láta ór höfninni.

Ok er Þormóðr sér þat, þá bað hann hvergi braut leggja, „ok minnizt nú á,“ segir hann, „at ek skylda slíku ráða.“

Þeir svöruðu honum ok biðja hann eigi verða svá óðan, „ok hefir þú mátt ráða slíku fyrir oss, ok enn kann vera að svá sé.“

Drekinn brunar nú fram vánu bráðara, sem ek gat áðr, ok gengr nær skipinu þeira Þormóðar. Ok er þat sagt, at stafnbúinn á drekanum bregðr sverði ok höggr til Þormóðar, en hann lætr eigi á sik hallt ok höggr í móti ok vegr þann manninn, hleypr síðan af skipinu sínu ok á drekann ok hefir skjöldinn fyrir sér ok allt aftr til lyftingarinnar. Ok við þetta allt saman þá verðr kall á skipinu, ok fréttist nú, hvat er títt var, ok er hann því næst höndlaðr, en víkingarnir leggja á braut, ok hirða ekki of Þormóð, hvat af honum verðr.

Nú er sagt konunginum Óláfi, hvat í hefir gerzt, ok svá, at vegandinn er handtekinn. Konungr biðr drepa hann ok kvað hann þess verðan vera.

Ok er Fiðr Árnasonr heyrir þetta, er konungr mælti, þá gengr hann at hitta Þormóð ok mælti: „Fyrir hví var þú svá djarfr maðr, at þú treystist at hlaupa á konungsskipit,“ segir hann, „slíkt er þú hafðir áðr unnit?“

Þormóðr svarar: „Þat bar til þess,“ sagði hann, „at ek hirða ekki of lífit, ef ek kæmumst á vald konungsins.“

Nú segir Fiðr þetta Sigurði byskupi ok biðr hann veita sér orðafullting við konunginn at biðja friðar manninum ok ráða um með sér, ok sýnist honum hvatliga hafa allt jafnsaman orðit, ok biðja nú konunginn, at hann gefi honum grið, ok fara of það mörgum orðum. Konungrinn spurði, hví hann kæmi á hans vald, þars hann var áðr á öðru skipi, svá illa sem hann hafði sína sök til búit.

Þormóðr heyrði þetta sjálfr ok svarar konunginum:


5.[5] Hafa þóttumk ek, hættinn
happsækjandi, ef tækir
hreins, við haldi mínu,
hvert land þegit, branda.
Ríkr vilk með þér, rækir
randa linns enn svinni,
rönd berum ut á andra
eybaugs, lifa ok deyja.


„Já,“ sagði hann konungrinn, „auðsét er þat á, at eigi hirðir þú um líf, ef þú kemr fram, sem þú vildir “ ok tók nú við honum síðan.


6. (59.) Frá konungi ok mönnum nokkurum.

Óláfr konungr lét efla mjök kaupstaðinn í Þrándheimi. Svá bar at eitt sinni, at þar var kominn mikill fjöldi manna til kaupstaðarins, ok váru nekkverir menn gengnir upp í Gaulardal af þeim, er til komnir váru. Þat var páskamorgun. En svá bar til, at maðr einn gekk hjá þeim kaupmönnunum. Þeir varu tveir saman í göngu. Þessi maðr, er ek gat áðr, var herðimikill ok þann veg búinn, at hann var í kápu ok í hosum hvítum.

Annarr þeira spurði: „Hverr ertu, félagi? sagði hann. En sá kápumaðrinn þagði við ok svarar engu „Ek svá heill,“ kvað sá, er spurt hafði, „at ek skal maka honum háðung,“ hleypr eftir honum síðan kápumanninum ok lætr erja skóinn of legginn ofan, er þar var blautlendi ok leirugt, er þeir fóru, ok sér á mjök, þars hinn hafði hvítar hosur, en þó lætr hann sem hann viti þetta eigi, ok skilja þeir nú við svá búit.

Annan dag páskanna þá er þar sagt, at konungsmenn koma inn í herbergi þess - - -


III.

7. (61.) Frá Óttari skáldi ok Óláfi konungi.

- - Óttari, ok gengr hann nú fyrir konunginn ok kveðr hann virðiliga. Konungrinn svarar engu ok er reiðr mjök yfirlits ok þrútinn. Ok þegar ok jafnt hefr Óttarr upp kvæðit ok kveðr, unz lokit er, ok er þat þrýtr, þá hefr hann upp þegar annat kvæði, ok er þat drápa, er hann hafði ort of konunginn sjálfan Óláf, ok er þetta upphaf at:


6.[6] Hlýð, manngöfugr, minni.


Hann hefr svá upp, at allir eru at kvaddir hirðmenninir, ok fekk kvæði þetta af mönnum góðan orðróm, en hin in fyrri drápan þótti ekki vera með slíkum hætti sem frá hafði sagt verit. Ok kemst Óttarr nú í frið við konunginn ok var lengi með honum.


8. (62) Frá Óláfi konungi ok skáldum hans.

Þat er sagt eitthvert sinn, at konungrinn Óláfr sat í loftum nokkurum, en stóðu fyrir honum sverð mörg, ok horfðu upp hjöltin á öllum. Óttarr skáld kvað þá vísu þessa:


7.[7] Sverð standa þar, sunda
sárs leyfum vér árar,
herstillis verðr hylli
hollust, búin golli.
Við tæka ek, víka,
vask endr með þér, sendir
elds, ef eitthvert vildir,
allvaldr, gefa skaldi.


Konungr mælti: „At vísu skal ek gefa þér - - -


9. (63.) Frá Steini Skaftasyni.

- - alla saman fara láta mörkina, ok þat skildi konungrinn ok mælti: „Ofmenn eru oss slíkt,“ sagði hann, ok biðr nú fá honum aðra hálfa mörk gullsins ok mælti: „Þetta mun skilja okkart félag,“ sagði hann, ok svá var ok, at Steinn var þar síðan skamma hríð, ok fór hann á braut, ok er þat hér eigi sagt, hvat hann drýgði síðan.


10. (64.) Hernaðr í Danmörk.

Nú skal þar til taka, sem fyrr var frá horfit. Þá er Óláfr inn sænski var frá fallinn, þá tók Önundr Svíþjóð ok allt ríki eftir föður sinn, ok heldu þeir Önundr ok Óláfr konungr fast ok vel sinni vináttu ok mágsemd, meðan er váru uppi báðir. Nú væri margt frá Óláfi at segja, þat er hann drýgði í mörgu lagi, er stórmerkjum sætti, meðan hann var yfir landi, ok má ekki of þat ræða, eftir því sem var, at eigi eru svá vitni um þau öll, er tækilig eru.

En þá er Óláfr hafði ellifu vetr yfir landi verit, þá gerðist óþokki mikill við Óláf af Knúts hendi, ok girndist sá annars sæmð, er þá hafði mesta hlotit, er hann vann til handa honum. - - -


IV.

11. (65.) Frá boðum Knúts konungs.

Knútr konungr sendi menn til Önundar við þeim orðum, at Knútr konungr vildi honum fyrirgefa þetta it mikla mál, ef hann vildi nú við skiljast ok herja eigi lengr á land hans með Óláfi, mági sínum, ok heitr honum þar með sinni vináttu ok fégjöfum. Ok nú fara þeir sendimenninir með þessum erendum, unz þeir koma á fund Önundar konungs ok bera upp fyrir hann þau orð, er þeir eru með sendir ok nú var frá sagt. Þar með bera þeir fram gersimar þær, er Knútr konungr sendi Önundi konungi, en þat váru kertistikur af gulli gervar.

Svá er frá sagt, at Önundr konungr leit til ok mælti: „Fögr leiku eru þetta,“ sagði hann, „en eigi vinn ek þó þat til, at skiljast við Óláf, þó at ek eiga þessa gripi.“

Ok nú bera þeir fram borðker gott; þat var gert ór gulli ok sett gimsteinum, ok var þat in mesta gersimi.

Konungrinn mælir þá enn þessum orðum: „Þat er um at ræða, at sjá er ágætligr hlutr ok mikil gersimi, en eigi sel ek Óláf konung við borðkerinu.“

Nú sjá þeir sendimenn Knúts, at Önundi er Óláfr k[onungr] - - -


12. (66) Orrosta við Ána helgu.

Eftir orrostuna heimtist saman herr Svíakonungs ok Norvegskonungs austr fyrir Gautland fyrir aflit Svíakonungs. Danakonungr veik aftr ok lagðist í Eyrarsundi með flota sínum ok ætlaði nú at hitta Norvegskonung, ef hann vildi heim fara of haustit, ok hafði óflýjanda her. En Óláfr konungr sá, at þat var ófæra mikil at fara með lítit lið í þvílíkan her, þótt hann væri frækn ok hefði lið frítt. Þá minntist hann þess, er Óláfr Tryggvason hafði farit, þá er hann treysti svá skipum stórum ok liði fræknu at leggja fram í svá mikinn her sem hér var fyrir. Nú tók Óláfr konungr vitrligra ráð, gekk af skipum sínum þar, sem heitir Barvík, ok fór svá it efra of Gautland ok Smálönd ok svá yfir it vestra Gautland ok svá ofan í Víkina.


13. (67.) Frá Háreki í Þjóttu.

En einn gamall höfðingi, vitr maðr, er hét Hárekr, hann var norðan ór Þjóttu, sonr Eyvindar skáldaspillis, hann sagði konungi, at hann lézt eigi mega svá langa leið ganga ok lézt heldr verða - - -


V.

- - sundit, ok enn mælti annarr: „Þat er fornt skip nakkvat. Sé, hversu grátt er ok skinit mjök, ok mun þat vera síldaferja nokkur, skipit er sett mjök, en menninir fáir á.“

Nú fara þeir Hárekr svá í gegnum flotann; tekr nú sól upp at renna. Ýkva þeir Hárekr nú undir land einshvers staðar, reisa viðu sína, færa upp gullspánu ok veðrvita, vinda nú upp segl sitt. Þat var hvítt sem snær, gert af háleygskum váðum ok stafat rauðum vendi. Gengr nú snekkjan fram undan landinu ok á leið sína.

Nú sér lið Knúts konungs, hvar skipit siglir allglæsiligt. Nú er sagt konungi, at þeir hyggja þat, at Óláfr konungr hafi siglt í gegnum sundit, svá er þetta skip vel búit.

Konungr svarar: „Þetta mun vera af liði Óláfs konungs ok eigi hann sjálfr. Kann vera, at þar hafi siglt sá inn sami karl, er sigldi um oss fyrr í Beltissundi, ok þóttumk hafa hann þá handtekinn.“

En Hárekr ór Þjóttu siglir nú norðr með landi, en þá er hann sigldi þaðan einhvern dag góðan byr, þá orti hann vísu þessa:


8.[8] Lækkat Lundar ekkjur — —- —


14. (68.) Frá mótblæstri gegn Öláfi konungi.

- - var fyrr ok flæði Þórir þá undan norðr á Finnmörk ok var þar tvá vetr.

Í þessum óþokka öllum, er gerðist í landi með Óláfi ok inum lendum mönnum ok þeim orðum, er frá Knúts fóru, þá fór Óláfr skipaliði austr í Svíþjóð til fundar við Önund, mág sinn, at ráða um, hversu þeir skyldi standa í móti óvinum sínum. En þá er hann vildi aftr fara til Norvegs, þá lá Knútr fyrir honum í Eyrarsundi með þrjú hundruð skipa. Þá setti Óláfr upp skip sín í Barvík ok fór landveg í Norveg.

Ok þat haust it sama, er þeir börðust Óláfr ok Knútr ok Önundr við Ána helgu, þá segja sumir menn, at Knútr færi á för, fyrir því at þeir höfðu vit við, er fyrir váru. Þat segja þeir Óláfr léti stífla ána uppi ok vötn stór, er við lágu, en er skipastóll Knúts kom á ána, þá hleyptu þeir ofan ánni ok vötnunum á skip Knúts, ok fórst fjöldi liðs fyrir honum, ok skildu þeir við þat, ok leitaði Knútr konungr aldregi síðan til Svíþjóðar.


15. (69.) Frá Erlingi Skjálgssyni.

Á inu þrettánda ári ríkis - - -


VI.

16. (71.) Liðsafnaðr gegn Óláfi konungi.

— — ferð hafa skyldi at svá förnu máli sem þá var, en þar urðu engi órslit ger af þeim ok mátu allir við konunginn. En þat er frá sagt, at konungrinn tekr þat ráð, at hann lætr þar setja upp öll skip sín, sem þá váru þeir staddir, en þat var í Slygs á Mæri norðr, ok ganga þeir þar frá skipum sínum ok fara síðan, unz þeir koma á Upplönd, ok dveljast nú þar.


17. (75.) Óláfr konungr flýr land.

Ok nú af nýju leitar konungrinn ráðs við vini sína ok biðr þá til leggja nokkur góð ráð. Ok þeir menn, er í ráðagerð váru með honum, lögðu þat til, at hann skyldi þings kveðja í inni næstu þinghá ok tala þar síðan of málit, ok kváðu hann þá myndu skilja mega, hvern hug menn hefði til hans, ef hann færi svá með. Konungrinn gerir nú svá, kveðr þingsins ok talar þar sjálfr málit ok hefir þat í málinu, at hann segir, hversu þeim er afhent ok bakborit at taka fé til höfuðs honum ok gerast þeir griðbítar at níðast á konungi sínum, þeim er réttkosinn er til - - - misgjört, þat megum vér linliga fyrirgefa, ok má þá þat verða enn til umbóta nakkvarra of hitt málit.“

Ok lætr konungrinn nú fara þá menn í friði, er með féit fóru, ok tók engan penning af þeim.

Þessir váru í ferð með Óláfi konungi þeira manna, er vér kunnum nöfnum merkja, sem nú mun ek telja: Ástríðr dróttning, Guðröðr, Hálfdanr, Rögnvaldr, Dagr, Hringr, Þorleifr tveggja hvárr, Áslákr, Helgi, Þórðr, Einarr, Fiðr Hárekssonr, Þórðr, Fiðr Árnasonr, Þorbergr, Árni, Kolbjörn, Þormóðr skáld, Tófi, Egill. Þessir allir fóru ór landi með konunginum ok fara nú austr of Eiðaskóg ok í Svíaveldi, ok dvalðisk þar mjök lengi með Sigtryggvi, föður Ívars, föður Sóna, föður Karls. Þaðan fór hann of várit austr í Garðaríki, ok er hann annan vetr í Hólmgarði með Jarizleifi konungi ok Ingigerði, dóttur Óláfs ins sænska, systur Ástríðar, er Óláfr konungr átti þá.


18. (76.) Frá Knúti konungi ok Birni stallara.

En Knútr konungr, er hann kom - - -


VII.

19. (100.) Kom upp helgi Óláfs konungs.

— — hlaupa í netit.“

Hann svaraði: „Ei er digr minn háls, en ef margir hlaupa slíkir í netit, þá vættir mik, at rifni möskvarnir þínir.“ Þetta fór eigi fram sem hon beiddi.


20. (101.) Tekinn upp helgr dómr Óláfs konungs.

Síðan var Óláfr í skrín lagiðr með mikilli dýrð ok fagrligum jarteinum. Þar fengu blindir menn sýn, en líkþráir menn heilsu.


21. (104.) Frá Guthormi hertoga.

Sá atburðr gerðist í Öngulseyjarsundi, at Guthormr, son Gunnhildar, er var systursonr Óláfs, hét á hann til fulltings, at hann mætti halda fé sínu ok fjörvi, er hann barðist við Margað jarl. Hann hafði sextán skip, en Guthormr fimm, ok fekk Guthormr sigr af örleik ok heilagleik Óláfs. Síðan lét hann gera róðuna miklu.


22. (105.) jartegn í Miklagarði.

Þau stórmerki gerðust út í Miklagarði, at Bolgar gerðust til Miklagarðs at herja. Garðskonungr bauð liði út í móti ok fundust á Pekinavöllum ok váru þeir sextíu of einn. Grikkja lið reið fyrst fram, ok fengu eigi sigr. Þá riðu Frakkir fram ok fengu eigi sigr.

Þá harmaðist konungr mjök við ok lagði reiði á þá. Þeir svöruðu: „Tak nú til vínbelgja, væringja þinna.“

Eigi þótti rétt at leiða svá góða menn í svá mikinn háska. Þórir helsingr, er þá var formælandi væringja, svaraði: „Þótt væri eldr brennandi, þá myndim vér í ráðast, ef þér væri í friðr.“

„Heit,“ sagði konungr, „á Óláf, konung yðarn, til fulltings.“

Þeir heita því. Þá fylktu væringjar liði ok runnu á mót heiðingjum.

Konungrinn heiðni mælti: „Hve mikit lið hafa þeir?“ Þeir sögðu hönd fulla manna.

„Hverr er sá,“ sagði hann, „inn ítarligi ok inn göfugligi, er ríðr fyrir liði þeira hvítum hesti?“

En þeir létust engan sjá. Þá varð ótti í liði þeira ok hræðsla, ok lögðu þeir á flótta, en væringjar eftir ok með þeim Grikkir ok Frakkir ok drápu af þeim þats þeir vildu, en væringjar höfðu konung blindan ok tók hann skírn ok sagði þeim vitruna. Síðan var Óláfi þar kirkja ger.


23. (119.) Jartegnir við tunguskorna menn.

Þóra Guthormsdóttir, móðir Sigurðar konungs, lét skera tungu ór höfði manni, er Kolbeinn hét, of eigi meiri sakar en hann hafði tekit af krásadiski hennar. Hann fór til Óláfs ok sofnaði of óttusöng. Síðari Óláfsmessu sá konungr ok tók í tungustúfinn ok togaði, ok var heill, er hann vaknaði.

Vindr tóku mann, er Halldórr hét, á þeim degi, er Nikulás kardináli kom í Noreg, hálfum mánuði fyrir Óláfsmessu fyrri, vildu fyrst hengja hann, en virgillinn slitnaði ávallt, drógu út tungu of kverkina, skáru þar af, ætluðu, at leyna skyldi. Hann varð heill at Óláfs. Þessa menn sá Hallr munkr báða heila.


24. (118.) Jartegn við kryppling einn.

Alvaldr hét krypplingr, er Óláfr græddi. Hann sofnaði úti of dag. Maðr kom at honum göfugligr ok spurði, hvert hann vildi fara. Hann nefndi bæinn. „Far til Óláfskirkju í Lund ok mundu þar heill verða.“ Síðan fór hann ok kom of síðir til Lundabryggju. Hann spurði, hvar Óláfskirkja væri. Honum var sagt, at miklu váru kirkjur þar fleiri en menn vissi, hvar Óláfskirkja væri. Þá kom at maðr ok mælti við kryppilinn: „Förum báðir saman, ok kann ek leið til Óláfskirkju.“ Þresköldr var þar hár, ok varð Alvaldr at veltast yfir inn ok varð heill ok sá hvergi förunaut sinn.


25. (109.) Jartegn við Ríkarð prest.

Sú jartein gerðist á Upplöndum, at bræðr tveir, synir Guðorms grábaks, Einarr ok Andrés, móðurbræðr Sigurðar ins unga konungs, ábrýddu of systur sína at saklausu, en þó nokkut af hennar orðum, at presti enskum, er Ríkarðr hét, heimtu hann braut frá öðrum mönnum, ok vissi enskis ótta ván, fóru á skipi hjá vatnsströndu, er Rönd heitir, ok lendu at Skiptisandi. Þeir báru sakar á hönd honum. Hann synjaði. Síðan bundu þeir hann ok mæltu við þjón sinn, at hann skyldi ljósta hann öxarhamarhögg, svá at hann ómætti af. Þá tóku þeir hæl ok veltu út augunum.

Hann spurði, hví svá hart skyldi við hann leika. „Verðr ertu þess,“ sögðu þeir.

„Skipti almáttigr guð milli vár,“ sagði hann, „ok inn helgi Óláfr konungr.“

Síðan drógu þeir út tungu hans ok skáru af mikit ok spurðu, ef hann mætti mæla, en hann leitaði við at mæla. Þá tóku þeir í tungustúfinn ok skáru af tysvar þaðan af ok í tungurótum it síðasta sinn ok brutu fótlegg hans ok köstuðu honum í naust nokkurt við Askeimsherað ok gerðu orð til bæjarins, hvat títt var, en húsfreyja ok dóttir hennar fóru eftir honum ok báru hann heim í möttli sínum ok leituðu honum hægenda, en hann vissi löngum ekki til sín, ok er náttaði, rann á hann ómeginshöfgi.

Þá sá hann at sér koma mann þekkiligan ok mælti: „Illa ertu leikinn, Ríkarðr félagi. Sé ek, at eigi er nú málit mikit.“

Þá tók hann í tungustúfinn ok heimti svá hart, at honum varð sárt við. Þá tók hann þegar mál sitt ok mælti: „Sæll em ek, guði þökk ok inum helga Óláfi.“


VIII.

26. (122.) Jartegn við syndugan mann.

Þat hefi ek sagt frá jarteinum þeim, er várr dróttinn hefir gert fyrir sakar ins helga Óláfs konungs, en þetta sýndist allháleitt vera, er nú vekrir hug várn ok margra guðs vina at sönnu. Svá sem sál hvers kristins manns er ágætari at eðlisskepnu en líkaminn, svá er ok hennar dauði hættari ok þyngri ok svá heilsan dýrri. En óvinr alls mannkyns léttir aldregi slíkt at vinna nú á hverjum degi við oss sem hann vann forðum í Paradísu. Hug hvers manns vill hann æ spilla ok tæla hvern mann með svikfullri flærð, því skrokki biðr hann trúa, er hann telr fyrir, ok guðs reiði ok boðorðabrot segir hann lítilvert. Veraldar virðing heitir hann ok svíkr með því margan, en guðs dóm ok helvítis píslir kveðr hann engan mann hræðast þurfa. Með þeiri villu sveik hann inn fyrsta mann. Þar með blekkir hann hvern hans afsprengi.

Þess bragðs neytti hann við mann nokkurn, þann er hann sveik með svá banvænum drykk, at hann gleymdi allra guðs boðorða ok fylgdi villtr ok ofdrambsfullr íblást fjandans, en sá vesli maðr var á heraði því, er Ytrey heitir. Svá aumliga hafði óvinrinn hann blindaðan, at hann virði enskis annars heims píslir móti munúð sinni ok veraldargirnd, eða hví var hann þá eigi sárliga svikinn, er hann gafst í fjandans veldi til þessa heims sæmðar ok nítaði sínum skapara ok sagðist ór samneyti ok fagnaði allra heilagra manna? Síðan fylgdi hann fjandans ráðum ok fór því einu jafnan fram, er ferligt var.

Nú á móti Óláfsmessu of sumarit þá sótti fjöldi mikill til miskunnar þangat, sem sá helgi konungr hvílir. Þá fór á vesli maðr þangað fyrir þess eins sakar, at hann mætti sjá ok heyra, mæla ok gera nokkurt þess saurlífis, er hann fengi fastligar bundit sik í fjandans föruneyti. En várr dróttinn er svá aumhjartaðr, mínir góðu vinir, at honum þykkir því öllu aumligra of þann aumingja, er hann sér hann sárligar svikinn en hvern kristinn mann.

Nú of daginn þá er var líkamr þess helga manns út borinn með háleitri tign, þá tók sjá vesli maðr at hugleiða dýrð þessa dýrliga konungs ok sína vesöld ok eilífan ófarnað, er hann þóttist vita sér fyrir höndum, þegars hann skildist við þessa veröld. Því næst vitjaði hans svá háleit miskunn ins helga anda fyrir návista sakar þess guðs mildings ok sendi honum svá mikla iðran, at utan þóttust menn þat mega á hann sjá, hve hann þóttist ok hve mjök hann þóttist syndgazt hafa. Ok er skrínit var flutt ór stað ok til annars, þá þokaðist hann til miskunnar þangat, sem sá helgi maðr hafði áðr hvílzt, tók þá kalla á þann milda mann með sárum styn ok andvarpan, bað aumliga með miklum grát þann milda konung með guðs fulltingi leysa synd sína ok af sér þau seigu bönd, sem hann hafði sik í fest ok fjandinn hann í vafit. Nú lét guð hann njóta ins helga árnaðarorðs Óláfs konungs ok leysti hann til sín háleitliga af and - - -




Fotnoter

  1. Sjá 304. bls. hér að framan.
  2. Sjá 304.—305. bls. hér að framan.
  3. Sjá 294. bls. hér að framan.
  4. Sjá 295. bls. hér að framan.
  5. Sjá 296. bls. hér að framan.
  6. Sjá 300. bls. hér að framan.
  7. Sjá 300.—301. bls. hér að framan.
  8. Sjá 314.—315. bls. hér að framan.