Harðar saga ok Hólmverja

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif


Íslendinga sögur

Harðar saga ok Hólmverja

Guðni Jónsson

bjó til prentunar


1. Frá Birni gullbera ok sonum hans

Á DÖGUM Haralds ins hárfagra byggðist mest Ísland, því at menn þolðu eigi ánauð hans ok ofríki, einkanliga þeir, sem váru stórrar ættar ok mikillar lundar, en áttu góða kosti, ok vildu þeir heldr flýja eignir sínar en þola ágang ok ójafnað, eigi heldr konungi en öðrum manni. Var einn af þeim Björn gullberi. Hann fór ór Orkadal til Íslands ok nam Reykjardal inn syðra frá Grímsá til Flókadalsár ok bjó á Gullberastöðum. Hans synir váru þeir Svarthöfði, Geirmundr, Þjóstólfr, ok koma þeir ekki við þessa sögu.

Inn elzti sonr Bjarnar hét Grímkell. Hann var bæði mikill ok sterkr. Björn gullberi gerðist mikill maðr fyrir sér ok auðigr at fé. Grímkell Bjarnarson bað Rannveigar Þorbjarnardóttur ór Arnarholti ok fekk hennar, ok váru ekki lengr ásamt en þrjá vetr, ok varð hon sóttdauð. Þau áttu eftir dóttur, er Þuríðr hét. Hon fæddist upp með þeim manni, er Sigurðr múli hét. Hann bjó undir Felli. Hon var væn kona ok hög á hendr ok nökkut harðlynd. Var hon þó vinsæl.


2. Frá Grímkatli ok fleirum

Grímkell bjó fyrst suðr at Fjöllum skammt frá Ölfusvatni. Þar er nú kallat á Grímkelsstöðum, ok eru nú sauðahús. Grímkell átti mikit goðorð. Hann var auðigr maðr ok höfðingi inn mesti ok kallaðr ekki um allt jafnaðarmaðr. Hann færði bú sitt eftir konu sína dauða til Ölfusvatns, því at honum þóttu þar betri landakostir. Hann bjó þar síðan alla stund, meðan hann lifði. Hann var kallaðr Grímkell goði.

Högni hét maðr ok bjó í Hagavík, skammt frá Ölfusvatni. Þorbjörg hét kona hans. Þau áttu dóttur þá, er Guðríðr hét. Hon var væn kona ok vinsæl. Högni var ættsmár ok var þó vel at sér, en Þorbjörg, kona hans, var sýnu ættstærri, ok kom þó vel ásamt með þeim. Högni var vel fjáreigandi.

Valbrandr hét maðr, er bjó á Breiðabólstað í inum nyrðra Reykjardal. Hann var sonr Valþjófs ins gamla. Torfi hét sonr Valbrands. Þeir feðgar höfðu goðorð. Torfi var vitr maðr ok víðfrægr.

Þar óx sá maðr upp með þeim feðgum, er Sigurðr hét ok var Gunnhildarson. Hann var skyldr Torfa at frændsemi. Hann var kallaðr Sigurðr Torfafóstri. Hann var inn efniligasti maðr ok gerr at sér um flestar íþróttir.

Annat barn átti Valbrandr. Þat var dóttir, er Signý hét. Hana átti Þorgeirr ór Miðfelli, sonr Finns ins auðga Halldórssonar, Högnasonar. Hann var þá andaðr, er sjá saga gerðist. Grímr hét sonr þeira, efniligr maðr, ok óx upp með móður sinni. Signý bjó á Signýjarstöðum skammt frá Breiðabólstað. Hon var skörungr mikill, skjótorð ok skapstór ok harðúðig í öllu. Þar óx upp sá maðr með henni, er Grímr hét. Hann var kallaðr Grímr inn litli. Hann var fóstri Signýjar ok mikils háttar maðr, skjótlátr ok skynjugr um flest.

Kollr Kjallaksson bjó þá á Lundi í Reykjardal inum syðra. Hann var höfðingi mikill.


3. Grímkell bað Signýjar Valbrandsdóttur

Maðr hét Þorvaldr, er bjó á Vatnshorni í Skorradal, mikill maðr ok sterkr. Kona hans hét Þorgríma ok var kölluð smiðkona, fjölkunnig mjök. Indriði hét sonr þeira, mikill maðr ok efniligr. Þorgríma lifði lengr þeira hjóna. En þá er hon var ekkja orðin, bjó hon í Hvammi í Skorradal. Hon gerðist auðig kona ok mikil fyrir sér.

Þat er sagt eitt sumar sem oftar, at Grímkell goði reið til þings, ok einnhvern dag gekk hann frá búð sinni með flokk mikinn manna ok til búðar Valbrands ok inn í búðina. Valbrandr fagnaði honum vel, því at Grímkell var honum kunnigr áðr. Setjast þeir niðr ok tóku tal með sér.

Grímkell mælti: „Þat er mér gerla sagt, Valbrandr, at þú eigir þér dóttur þá, er Signý heitir ok sé skörungr mikill. Vil ek biðja hennar, ef þú vill gifta mér hana.“

Valbrandr svarar: „Kunnigt er oss, at þú hefir ætt góða ok auð fjár ok ert sjálfr garpr inn mesti. Vil ek þessu vel svara.“

Lýkr þeira tali svá, at Valbrandr fastnar Grímkeli goða Signýju, dóttur sína, en boð skyldi vera at tvímánaði suðr at Ölfusvatni.

Torfi Valbrandsson var eigi á þingi. Ok er Valbrandr kom heim af þingi, sagði hann Torfa, syni sínum, tíðendin.

Torfi svarar: „Alllítils þykkja yðr verðar mínar tillögur, er mik skyldi ekki at spyrja slíku, enda þykkir mér ekki ráð þetta, er þú hefir sét fyrir dóttur þinni, jafnvirðuligt sem þér þykkir vera. Mun Signýju þetta verða ekki mikit til yndis, er maðr er bæði gamall ok harðráðr.“

Torfi kvað þá vísu:


Gift hefr þorna þóftu,
þegn nam slíkt at fregna,
gamall benhríðar beiðir
brynfatla Grímkatli.
Auðs nam ynði ok blíðu
einfelldri Njörun steina.
Get ek, at gera mun lítit
gamalmenni þat henni.[1]


Spurði Signý nú gjaforð sitt ok lét sér fátt um finnast. Ok er þau Torfi ok Signý systkin finnast, lætr hann sér ekki um ráðahag þenna. „Er ást mikil,“ segir hann, „okkar í millum. Er mér ekki um, at þú ráðist ór heraði á burt með fé þitt.“

Hon svarar: „Ek sé hér gott ráð til, bróðir. Bregð þú ekki ráðahag þessum, en ek mun handsala þér fé mitt allt á þann hátt, at þú skalt gjalda heimanfylgju mína, slíka sem faðir minn hefir á kveðit, ok mun þat vísliga tuttugu hundraða munr. Vil ek þat gefa þér til vingunar útan gripi mína tvá, þá er ek hefi mestar mætur á. Er þat annat men mitt it góða, en annat hestr minn, Svartfaxi.“

Torfi lét sér þetta vel líka ok mælti þá vel til hennar.


4. Frá hrúðkaupi Grímkels ok Signýjar

Nú búast menn til brúðkaupsferðar. Kollr frá Lundi var boðinn til brúðkaupsins einnhverr virðingamestr. Hann báðu þeir feðgar vera fyrir boðsmönnum, því at Valbrandr var svá gamall, at hann nennti ekki at fara, en Torfi vildi ekki fara. Kollr réðst til ferðar með brúðinni, ok váru saman þrír tigir manna. Þau gistu at Þverfelli í Reykjardal inum syðra.

Grímr inn litli, fóstri Signýjar, skyldi geyma hrossa á gistingunni, ok um morgininn, er hann leitaði, fann hann eigi Svartfaxa, hest Signýjar. Grímr fór þá at leita norðr yfir háls til Flókadals. Gekk hann eftir döggslóð. Hann fann hestinn dauðan í jarðfalli þar í dalnum. Hann tók af fjötur, er hann hafði haft á honum um nóttina, ok fór síðan aftr ok segir Signýju, at hestr hennar var dauðr inn góði, ok hversu til hafði borit.

Hon svarar: „Þetta er ill furða ok mun eigi gott á vita. Vil ek aftr hverfa ok ekki fara lengra.“

Köllr kvað þat ógeranda ok eigi duga at bregða ferð sinni þvílíkri fyrir þessa sök, ok svá varð at vera sem Kollr vildi, ok fara þau öll saman, ok koma þau til Ölfusvatns, ok hafði Grímkell þar margt fyrirboðsmanna. Var þar veizla in prýðiligasta. Fór hon vel fram ok sköruliga.

Eftir afliðna veizluna fór Kollr í burt ok aðrir boðsmenn, en Signý var þar eftir ok fóstra hennar, er Þórdís hét, ok Grímr inn litli. Grímkell hafði gefit Koll góðar gjafir ok talaði vináttusamliga við hann, en þótti þeir feðgar sýnt óvirða sitt mál, er þeir sóttu eigi brúðkaupit. Spurði hann ok vísuna Torfa ok gat ekki at gert. Gerðist þar nú fátt á milli. Grímkell var stirðlyndr, en Signý var fálát, ok varð fátt um með þeim, því at þau máttu ekki vini saman eiga, nema Grímr inn litli, hann gat svá gert, at þeim báðum líkaði vel. Leið svá fram it fyrsta ár.


5. Grímr inn litli fekk Guðríðar

Grímr inn litli kom at máli við Signýju um várit, segist hann vilja á burt fara. „Þykkir mér vant ykkar á milli at ganga,“ segir hann, „enda er svá bezt at skilja, at hvárumtveggjum getist vel at.“

Signý mælti: „Tala þú þetta fyrst við Grímkel ok haf hans ráð við, því at þá muntu fá betri kosti. En ek vilda gjarna, at þú hefðir góða kosti, en mér virðist hann vera vel til þín.“

Nú gerir Grímr svá, at hann talar við bónda, segist vilja í burtu fara, ef hann vill þat samþykkja.

Grímkell svarar: „Þat er mitt ráð, at þú sért heima. Skaltu ok hafa betri kosti en áðr, því at mjök þarftu við Signýjar, en vit þurfum þín mjök til umbóta skapsmuna okkarra.“

Ok svá gerði Grímr, at hann var heima þau misseri, ok gazt þeim báðum vel at honum. En um várit eftir talaði Grímr við bónda, at hann vildi fyrir víst á burtu, en Grímkell mælti heldr á móti.

„Þá bið þú Guðríðar Högnadóttur til handa mér,“ segir Grímr, „ef þú vill, at ek sé hjá þér.“

Grímkell svarar: „Dýrr gerist þú nú, því at hér er mannamunr mikill. Þú ert félítill, en Högni er auðmaðr mikill.“

Grímr mælti: „Vel mátt þú þó þessu ráða.“

Grímkell svarar: „Prófa má ek þetta.“

Hann ferr nú í Hagavík, ok er honum þar vel fagnat. Hann biðr nú Guðríðar til handa Grími. „Er þat frá manni at segja, at hann er vitr maðr ok vel at íþróttum búinn. Mun hann ok vera þarfr búi ok miklu á leið koma, því er þar hentar til, en þú tekr fast at eldast, ok sýnist mér slík mægð hentug.“

Högni svarar: „Oft hefir þú leitat mér meiri virðingar en svá nökkut, en þær mæðgur skulu hér mestu um ráða.“

Grímkell kvað þau skyldu ekki mikit fé þurfa fram at leggja. „Skal hér ok ekki ríkra við liggja en þú skalt sjálfr ráða dóttur þinni fyrir mér, en vel segir mér hugr um Grím, at hann verði nytjamaðr.“

Eigi þarf hér langt um at tala. Þat verðr at lykðum máls þeira, at Grímr fær Guðríðar. Var boð þeira at Ölfusvatni, ok fór þat vel fram. Váru samfarir þeira góðar. Váru þau þar um vetrinn, ok gazt þar hverjum at vel við aðra.

En um várit vildu þau Grímr á burt fara. Sagði hann Signýju, en hon bað hann segja til Grímkels ok kvað þá mundu allt bezt fara, ef hann léti Grímkel ráða. Nú vekr hann til við bónda, at hann vill í burt fara.

Grímkell svarar: „Þat ætla ek nú ráð at gera þér þetta hallkvæmt ok láta þik þessu ráða, því at þat er líkligt, at þú verðir þrifamaðr.“

Grímr keypti þá land suðr frá Kluftum, er hann kallaði á Grímsstöðum, ok bjó þar síðan. Grímkell fekk öll búsefni Grími, en Högni galt fyrir landit. Grímr rakaði brátt fé saman. Váru tvau höfuð á hvívetna, því er hann átti. Var hann skjótt hafðr í inni beztu bóndatölu.


6. Draumr Signýjar

Þat er sagt, at Signýju Valbrandsdóttur dreymði draum einn. Hon þóttist sjá tré eitt mikit í rekkju þeira Grímkels, fagrt mjök ok svá rótmikit, at í öll húsin heima þar á bænum tóku rætr trésins, en ekki þótti henni blómit svá mikit á vera sem hon vildi.

Hon sagði drauminn Þórdísi, fóstru sinni, en hon réð svá, at þau Grímkell mundu barn eiga ok mundi þat vera mikit ok virðuligt. Kveðst hon hyggja þat svein vera, ok mun mörgum þykkja mikils um hann vert sakir framkvæmðar sinnar, — „en ekki kæmi mér þat á óvart, þó at eigi stæði hans hagr með inum mesta blóma, áðr lúki, sakir þess at þér þótti tréit þat it mikla eigi með svá miklum blóma sem þú vildir, ok ekki er víst, at hann hafi mikit ástríki af flestum frændum sínum.“


7. Fæddir Hörðr ok Geirr

Litlu síðar fæddi Signý sveinbarn. Sá var Hörðr nefndr. Hann var snemma mikill vexti ok vænn at áliti, en ekki dáliga bráðgerr fyrst í því, at hann gekk eigi einn saman, þá er hann var þrévetr at aldri. Þetta þótti mönnum kynligt ok eigi bráðgerviligt, svá sem hann var frágerðamaðr at öllu öðru.

Ok þann dag, er hofhelgi var haldin at Ölfusvatni, því at Grímkell var blótmaðr mikill, sat Signý á stóli sínum á miðju stofugólfi. Bjóst hon þá um, ok lá men hennar it góða í knjám henni. Sveinninn Hörðr stóð við stokk ok gekk nú it fyrsta sinni frá stokkinum ok til móður sinnar ok rasaði at knjám henni. Menit hraut á gólfit fram ok brast í sundr í þrjá hluti.

Signý reiddist mjök ok mælti: „Ill varð þín ganga in fyrsta, ok munu hér margar illar eftir fara, ok mun þó verst in síðasta.“

Hon kvað vísu:


Braut í sundr fyr sætu
Sírnis hljóða men góða.
Ýta, trúik, at engi bæti
auðar hlíði þat síðan.
Gangr varðat góðr ins unga
gulls lystis inn fyrsti.
Hverr mun heðan af verri.
Hneppstr mun þó inn efsti.[2]

Grímkell kom í því í stofuna ok heyrði, hvat hon kvað. Hann greip upp sveininn þegjandi ok reiddist mjök þessum orðum ok kvað vísu:


Auðs hefr átta beiðir
ógóða sér móður.
Hann nam fyrst at finna
fljóðs nýgenginn jóða
bræðiorð, þau er beiðir
brennu sjós mun kenna.
Atkvæði lifa lýða
lengr en nökkurr drengja.[3]


Svá var Grímkell reiðr orðinn, at hann vildi eigi, at sveinninn væri heima þar. Hann ferr ok hittir Grím ok Guðríði ok biðr þau taka við Herði ok fæða hann þar upp. Þau kváðust þat gjarna vilja ok tóku fegin við ok þótti góð sending í vera.

Einum vetri fyrr höfðu þau Grímr ok Guðríðr son átt, er þau létu Geir heita. Hann var snemma mikill ok vænligr ok vel at íþróttum búinn, þess at hann skorti þó um allt við Hörð. Uxu þeir nú upp báðir samt, ok varð skjótt ástúðigt með þeim.

Signý unði nú verr eftir þetta en áðr, ok var nú sýnu færa með þeim Grímkatli en fyrr.

Enn dreymði hana draum, at hon sæi tré eitt mikit sem fyrr, í rótum mest, limamargt ok gerði á blóm mikit. Þann draum réð fóstra hennar enn til barngetnaðar þeira á milli, ok mundi vera dóttir ok lifa eftir ætt stór, er henni sýndist limamargt tréit, — „en þar er þér þótti þat bera blóma mikinn, mun merkja siðaskipti þat, er koma mun, ok mun hennar afkvæmi hafa þá trú, sem þá er boðin, ok mun sú betri.“


8. Frá dauða Signýjar ok reiði Torfa

Eftir þing um sumarit bað Signý Grímkel, at hann leyfði henni at fara norðr til frænda sinna. Hann kveðst þat mundu leyfa henni, en sagði, at hon skyldi eigi vera lengr en hálfan mánuð. Tveir húskarlar fóru með henni ok Þórdís, fóstra hennar. Þau riðu norðr í Reykjardal. Torfi tók allvel við þeim ok bað, at hon væri þar um vetrinn, ok þótti ella ástleysi á finnast við sik. Hon kvað sér hálfan mánað lofat burt at vera, en eigi lengr. Torfi kvað ekki á því liggja. Hon lét þá at bæn hans ok eggjan.

Þau fóru þá heimboðum um vetrinn, ok er þau váru at heimboði niðri í Bæ, varð fóstra Signýjar bráðdauð ok er jörðuð í Þórdísarholti. Þat er skammt frá Bæ.

Mikit þótti Signýju þetta, fór síðan heim á Breiðabólstað. Ok litlu síðar fekk Signý sótt þá, er hon skyldi léttari verða, ok horfði þar mjök þungliga um sóttarfar hennar. Torfi talaði við hana, kvað sér illa hug sagt hafa um hennar gjaforð, lét sér ok mjök hugstætt til Grímkels alla stund verit hafa. Hon kvað eigi ólíkligt, at til mikils drægi um. Hon fæddi meybarn bæði mikit ok jóðligt. Torfi vildi eigi láta vatni ausa barnit, fyrr en reiddist um líf Signýjar. Hon andaðist þar þegar á sænginni.

Þá gerði Torfi sik svá reiðan, at hann vildi láta barnit út bera. Hann bað Sigurð, fóstra sinn, taka við barninu ok fara með þat til Reykjardalsár ok tortíma því þar. Sigurðr kvað þetta allilla gert vera, en nennti þó eigi at synja Torfa þessa. Sigurðr tók nú við barninu ok fór vegar síns. Honum sýndist vænligt barnit, ok því nennti hann eigi at kasta því út á ána. Hann snýr nú upp til Signýjarstaða ok leggr þar niðr barnit í garðshliði ok þótti líkligt, at þat mundi brátt finnast. Grímr bóndi stóð úti undir húsgafli, Signýjarson. Hann sá þetta, gengr til ok tekr upp barnit ok hefir heim með sér ok lætr Helgu, konu sína, bregðast sjúka ok segja hana hafa fædda mey þessa. Hann lét ausa vatni ok nefndi Þorbjörgu.

Grímr fór heiman til Breiðabólstaðar. Hann sá margt manna fara ór garði. Þar var fylgt líki Signýjar til graftar. Torfi sagði Grími andlát móður sinnar, — „ok vil ek lúka öllu eftir hana, en þó ættum vér Grímkatli at gjalda þat fé, en vér viljum þó allvel til þín gera.“

Grímr kvað hann vel segja. Síðan jörðuðu þeir Signýju ok gengu frá síðan.

Nú finnast þeir Sigurðr ok Grímr. Segist Sigurðr vita, at Torfi muni leggja reiði á hann, þegar hann veit, at hann hefir líf gefit barninu.

„Ek kann þar ráð til,“ segir Grímr, „ek skal koma þér útan ok launa þér svá þat happ, at þik hendi.“

Ok svá gerði hann. Sendi hann Sigurð suðr á Eyrar ok fekk honum tvá hesta, ok váru klyfjar á öðrum. Þar fór hann útan.

Annan dag eftir kom Torfi til Signýjarstaða ok spurði, hví Helga lægi, því at hann vissi ekki ván vanheilsu hennar. Hann kenndi nú barnit hjá henni ok mælti: „Allmikil dirfð er í slíku, er þit þorið upp at fæða barn þat, er ek lét út bera,“

Helga svarar: „Allnáit var barn þetta Grími, ok var várkunn á, þótt hann byrgi því.“

Þá spurði Torfi, hvar Grímr væri. Hon kvað hann genginn til verkmanna. Þangat fór Torfi ok hitti Grím. Lét Torfi it versta ok kvað Grím firna djarfan verða sér ok spurði, hvat hann vissi til Sigurðar, kvað hann ills verðan fyrir þat, at hann hafði rofit skipan hans, lét Grímkel makligan þvílíkrar svívirðingar frá sér. Grímr kveðst hafa sent Sigurð vestr í fjörðu til skips.

Torfi varð reiðr við þat. Hann tók meyna ok nennti eigi at láta drepa hana, því at þat var morð kallat at drepa börn, frá því er þau váru vatni ausin. Hann hefir meyna heim ok selr til fóstrs ambátt nökkurri, ok ekki fekk hann henni til klæða, ok ekki vildi hann taka af verkum ambáttarinnar.


9. Sigmundr færði Grímkatli meyna Þorbjörgu

Sigmundr hét maðr. Hann gekk yfir á húsgang ok kona hans ok sonr, er Helgi hét. Oftast váru þau í gestahúsi, þar sem þau kómu, nema Sigmundr væri inni til skemmtanar.

Þetta it sama haust kómu þau Sigmundr til Breiðabólstaðar. Tók Torfi vel við þeim ok mælti til þeira: „Ekki skuluð þit í gestahúsi vera, því at mér lízt vel á þik, Sigmundr, ok heldr gæfusamliga.“

Hann svarar: „Ekki mundi þér þat missýnast, þó at þat væri, at þér sýndist svá.“

Torfi kveðst mundu gera sæmð til hans, — „því at ek mun þiggja at þér barnfóstr.“

Sigmundr svarar: „Er okkar sá mannamunr, þó at ek fóstra þér barn, því at þat er talat, at sá sé minni maðr, er öðrum fóstrar barn.“

Torfi mælti: „Þú skalt færa meyna til Ölfusvatns.“

Þessu játar Sigmundr. Tekr hann nú við Þorbjörgu ok bindr hana á bak sér ok ferr á burt síðan. Þetta þóttist Torfi gera allt til svívirðingar við Grímkel, en þótti þessi maðr vel fallinn til at bera meyna á rekning. Vildi hann ok ekki hætta hér betra manni til en Sigmundi, því at honum þótti engis örvænt fyrir Grímkatli, ef sá maðr hefði fært honum barnit, at honum hefði nökkur hefnd í þótt. Sigmundi varð nú gott til gistingarstaða, því at allir þóttust skyldir at gera vel við meyna ok þá, sem með henni fóru, hvar sem hon kom, ok því vildi Sigmundr fara inn lengsta veg. Hann fór út um Andakíl ok Melahverfi ok allt it ytra um Nes öll, en útan um Grindavík ok Ölfus. At aftni eins dags kómu þau Sigmundr til Ölfusvatns. Var Sigmundr vátr ok frosinn mjök. Hann settist útarliga, en Grímkell sat á rúmi sínu ok hafði sverð um kné sér. Hann spurði, hvat komit væri.

Sigmundr svarar: „Hér er kominn Sigmundr, barnfóstri þinn, bóndi sæll, ok Þorbjörg, dóttir þín. Er hon allra barna bezt.“

Grímkell mælti: „Heyrið, hvat göngumaðrinn segir. Þú mundir vera barnfóstri minn, allra stafkarla armastr. Ok eigi er eins konar fjandskapr Torfa við mik. Deyddi hann fyrst móðurina, en rak nú barnit á húsgang.“

Grímkell kvað þá vísu:


Trauðr varat Torfi at deyða
tvinna skorð ok borða.
Hann gerir hróp at sönnu
hjörlestis í því flestu.
Sendi sviptir branda
silfrkers Gná þessa
á rekning at röngu.
Raun er mál at launa.[4]


Alla vissi Grímkell ráðagerð Torfa, ok því vildi hann ekki, at mærin væri þar eftir. Grímkell bað Sigmund dragast á burt sem skjótast, nema hann vildi vera lamðr ok bíða svá ins verra. Þau urðu nú þegar á burt at fara rneð meyna. Þau fóru um Grímsnes ok um Laugardal ok lögðu nú órækt á barnit, því at þau þóttust eigi vita, at þau mundu því nökkurn tíma af hendi koma. Þeim varð nú illt til gistingarstaða. Þóttist Sigmundr nú yfir flugu ginit hafa, er hann tók við meynni af Torfa.

Þau kómu til Grímsstaða einn dag til dögurðar. Segja þau Grími, at þau fóru með ungt barn. Grímr kveðst sjá vilja barn þat it unga, er menn gera nú mest orð á. Sigmundr kvað mikit fyrir at leysa upp barnit, en sagði þat þó ekki gott mundu at hugga eftir. Grímr kvað ekki skyldu at því gaum gefa. Var barnit nú upp leyst ok sýnt Grími.

Hann mælti þá: „Þetta er sannliga barn Signýjar, hennar hefir augun, ok mundi hon þat ætla mér, at ek munda eigi láta með húsum ganga barn hennar, ef ek mætta at gera. En mikla skömm vill Torfi gera öllum frændum barns þessa ok jafnvel sjálfum sér. Nú mun ek, Sigmundr, taka af þér barn þetta ok þenna ómaga.“

Hann varð því allfeginn. Þar váru þau þann dag, en fóru síðan ofan Botnsheiði. Þess gátu margir, at Grímr mundi sik í hættu hafa við Grímkel goða um þetta mál sakir ofrkapps hans.


10. Grímkell stefndi Torfa ok gerð Þorkels mána

Um fardagaskeið reið Grímkell goði heiman út í Ölfus um Hjalla, en útan um Arnarbæli ok upp eftir Flóa í Oddgeirshóla, þaðan í Grímsnes ok gisti í Laugardal ok svá heim. Hann stefndi öllum bændum á sinn fund til Miðfells, þeim sem þá hafði hann hitt, á tveggja nátta fresti, því at Grímkell hafði goðorð yfir þessum sveitum öllum. Til Miðfells kómu sex tigir þingmanna hans. Grímkell segir þeim nauðsynjamál sitt við Torfa ok kveðst ætla at fara stefnuför til Torfa. Öllum þótti þat várkunn. Þeir riðu um Gjábakka, svá til Klufta ok um Ok, svá ina neðri leið ofan hjá Augastöðum ok svá á Breiðabólstað. Torfi var eigi heima ok farinn upp í Hvítársíðu. Grímkell stefndi Torfa um fjörráð við Þorbjörgu ok um heimanfylgju Signýjar. Hann stefndi málunum til alþingis ok reið heim síðan, ok var nú fátt fjölræðara en um mál þeira Grímkels ok Torfa.

En er Grímr inn litli spyrr þetta, ferr hann heiman út í Reykjarvík á fund Þorkels mána lögsögumanns. Þeim varð talat um mál þeira Grímkels ok Torfa. Spyrr Grímr, hvat hann ætli, hvern enda eiga muni með þeim. Honum kveðst þykkja horfa óvænliga, þar sem kappgjarnir áttu hlut í.

Grímr mælti: „Gjarna vilda ek, at þú ættir hlut at sættum með þeim, því at þú ert bæði vitr ok góðgjarn.“

Þorkell svarar: „Vel ferr þér eftirleitin ok góðmannliga, ok í því skal ek heldr hlut eiga, at þeir sættist.“

Grímr mælti: „Ek vil gefa þér fé til þess, at þú sættir þá.“

Hann hellti í kné honum hundraði silfrs ok þakkaði honum heit sín, er hann ætlaði at sætta þá. Þorkell kvað honum vel fara, — „en skil þú þat, at ek vænti þér sættinni, en ek heit eigi.“

Grímr svarar: „Þat er meira vert, er þú væntir, en þótt flestir menn aðrir heiti til fulls.“

Grímr fór á burt eftir þetta. Líðr nú framan til þings. Koma þá hvárirtveggju mjök fjölmennir.

Grímr var á þingi. Hann fór at hitta Þorkel mána ok bað hann leita um sættir, kvað hann mundu fá af því mikinn sóma, ef hann gæti sætt þá höfðingjana. Þorkell gerði nú svá. Hann fór fyrst at finna Grímkel goða ok vakði til við hann um málin.

Grímkell svarar: „Þat er skjótt at segja, at um öll skipti vár jafnsaman ok fjandskap Torfa við mik vil ek engis gerð á hafa nema mína sjálfs nema því at eins, at þat sé skilit undir niðri, at hann gjaldi eigi minna en tólf hundruð þriggja álna aura.“

Þorkell bauð þá at gera um með þeim, — „en sjá megið þit, hvat er við liggr, en er berr ófriðr, ef þit sættizt eigi, en vér munum þeim veita, er meir gerir at várum orðum ok vár orð vilja nökkurs virða, ok er þat meira vert en þat, sem hér stendr á milli.“

Grímkell mælti þá: „Því játa ek, at Þorkell dæmi um málit. Hann er kunnigr at allri réttvísi.“

Nú sér Torfi, at þetta eitt hæfir, segist nú ok þessu játa.

Þorkell mælti: „Þat er mín ummæli ok gerð, at Torfi greiði Grímkatli sex hundruð þriggja álna aura ok leigi sex vetr ok gjaldi þá tólf hundruð,“ — lézt þá hafa gert sem honum sýndist réttligast.

Grímkell svarar: „Líka mun ek mér láta þessa gerð, með því at ek hefi sjálfr undir lagit, en minnkat þykkir mér allmjök málin. Skal þetta fé eiga Hörðr, sonr minn, ok hafa þat í móðurarf sinn.“

Torfi kveðst eigi mundu gjalda Herði þetta fé, nema hann yrði eigi verrfeðrungr.

Grímkell kvað eigi þat víst vita mega, hversu þat vildi verða, en kvað Herði enga bót í því, þótt almælit sannaðist, þat, at móðurbræðrum yrði menn líkastir, — „því at þú ert eigi einhamr, ok þætti mér honum verra en ekki at hafa þat af þér.“

Þá varð óp mikit. Illa líkaði hvárumtveggja gerðin ok var þó haldin at kalla.

Liðu af þau missari ok önnur til. Þá bað Grímkell sér konu, Sigríðar Þorbjarnardóttur af Skálmarnesi. Var því máli vel svarat, því at maðr þótti göfugr ok ættstórr, þó at hann væri nökkut hnignandi. Var hon honum gefin. Var boð þeira at Ölfusvatni heima at Grímkels. Fór þat vel fram ok sköruliga. Þeira samfarir váru allgóðar. Sat Grímkell nú um kyrrt.


11. Brúðkaup Illuga ok frá atgervi Harðar

Illugi hét maðr, er bjó at Hólmi á Akranesi. Hann var sonr Hrólfs ins geitlenzka Úlfssonar, Grímssonar ins háleygska. Bróðir Illuga var Sölvi, faðir Þórðar, föður Magnúss prests í Reykjaholti. Systir Illuga var Halldóra, er átti Gizurr hvíti, móðir Vilborgar, móður Jórunnar, móður Guðrúnar, móður Einars, föður Magnúss byskups. Illugi var mikill maðr ok sterkr ok hafði auð fjár. Hann fór til Ölfusvatns bónorðsför ok bað Þuríðar, dóttur Grímkels, er hann átti við inni fyrstu konu sinni. Grímkell tók þessu vel, því at honum var Illugi kunnigr. Fóru þar festar fram. Eigi var Hörðr hjá þessu kaupi.

At tvímánaði skyldi brúðlaupit vera heima at Ölfusvatni. En er kom at þeiri stefnu, bjóst Illugi heiman við þrjá tigu manna til brúðlaups síns. Með honum var Þorsteinn öxnabroddr ór Saurbæ, mikill bóndi, ok Þormóðr ór Brekku af Hvalfjarðarströnd. Þeir fóru yfir fjörð til Kjalarness ok fyrir norðan Mosfell ok svá upp hjá Vilborgarkeldu, þaðan til Jórukleifar ok svá til Hagavíkr ok svá heim til Ölfusvatns ok kómu snemma dags.

Illugi mælti: „Hvar er Hörðr, er ek sé hann eigi, eða er honum ekki boðit?“

Grímkell kvað honum vera sjálfboðit, — „en ekki hefi ek nefnt hann sérliga til þess.“

Illugi svarar: „Þat samir þó eigi.“

Hann ríðr á Grímsstaði. Þar váru aftr hurðir. Þeir drápu á dyrr. Geirr gekk til hurðar ok spurði, hverir komnir væri. Illugi segir til sín ok spurði at Herði. Geirr kvað hann vera inni.

Illugi mælti: „Bið þú hann út koma, því at ek vil finna hann.“

Geirr gekk inn ok kom út, sagði Hörð liggja ok vera sjúkan. Illugi gekk inn, því at Hörðr vildi eigi út ganga.

Illugi mælti: „Með hverju móti er sótt þín, Hörðr?“

Hann kvað vera ekki mikla.

Illugi mælti: „Gjarna vilda ek, at þú færir til boðs míns með mér ok legðir vináttu til mín.“

Hörðr kvað hann þetta hafa mátt fyrr mæla, ef honum þætti allmikit undir. „Vil ek hvergi fara, því at lítt hafið þér mik at þessum málum kvatt.“

Illugi fær ekki af Herði útan stór orð. Hann ríðr á burt við svá búit.

Litlu síðar mælti Geirr til Harðar: „Þat er meiri sómi, at vit förum til boðsins. Mun ek sækja okkr hross.“

Hörðr kvað sér ekki um.

Geirr mælti: „Ger at bæn minni, en at sóma þínum.“

Hörðr gerði nú svá. Ríða þeir þá eftir þeim, ok er þeir fundust, varð Illugi allkátr ok lét ekki á sér finna stóryrði Harðar. Þeir riðu nú til boðsins, ok var þar vel við þeim tekit. Hörðr sat á aðra hönd Illuga. Veizlan fór vel fram ok sköruliga. Riðu þeir allir samt frá boðinu, allt til Vilborgarkeldu. Þar skilðust götur.

Þá mælti Illugi: „Nú munum vit, Hörðr, hér skiljast, ok vilda ek, at vingott væri með okkr, ok hér er skjöldr, er ek vil gefa þér.“

Hörðr svarar: „Ærnar á Grímr, fóstri minn, flagspildur,“ — ok kvað vísu:


Skjöld gaf mér inn mildi
málmrjóðr eigi góðan.
Hann mun þurfa þenna
þegn í Hildar regni.
Eigi hann sjálfr inn svinni
sinn grip, er ann minni
Auði urðþvengs hlíðar,
eiðs ok hringa meiðir.[5]


Illugi mælti þá: „Þigg þú þá hring þenna at mér til vinganar, þótt þú vilir eigi skjöldinn.“

Hörðr tók við hringnum. Var þat góðr gripr. „Eigi veit ek,“ segir Hörðr, „hví mér býðr þat í hug, at þú munir eigi vel halda mágsemð við mik, en þó mun þat síðar reynast.“

Síðan skilðu þeir, ok varð fátt um kveðjur, en skilðust þó sáttir at sinni.

En er Hörðr kom heim, þá mælti hann við Þorbjörgu: „Þér vil ek gefa hring þenna, er Illugi gaf mér, því at ek ann þér mest allra manna. En þú mun þessa gjöf eftir mik dauðan, því at ek veit, at þú munt lifa lengr en ek.“

Þorbjörg svarar ok kvað þetta:


Verðir þú, svá
at ek vita görla,
vápnum veginn
eða í val fallinn,
þeim skulu manni
mín at sönnu
bitrlig ráð
at bana verða.[6]


Þá var Hörðr tólf vetra, er hér var komit sögunni. Hann var þá jafn um afl inum sterkustum mönnum þar í sveitum.

Leið nú svá fram, þar til er Geirr var sextán vetra gamall, en Hörðr fimmtán. Hann var þá höfði öllu hæri en aðrir menn flestir. Honum mátti engar sjónhverfingar gera í augum, því at hann sá allt eftir því, sem var. Hann var hærðr manna bezt ok rammr at afli, syndr manna bezt ok um alla hluti vel at íþróttum búinn. Hann var hvítr á hörund, en bleikr á hár. Hann var breiðleitr ok þykkleitr, liðr á nefi, bláeygr ok snareygr ok nökkut opineygr, herðibreiðr, miðmjór, þykkr undir höndina, útlimasmár ok at öllu vel vaxinn.

Geirr var nökkuru ósterkari, en þó váru þá náliga engir hans jafningjar. Hann var inn mesti íþróttamaðr, þótt hann kæmist eigi til jafns við Hörð.


12. Hörðr ok Geirr fóru útan

Þat sama sumar kom skip af hafi á Eyrar. Þat átti sá maðr, er Brynjólfr hét Þorbjarnarson, Grjótgarðssonar, víkverskr maðr. Þeir váru þrír tigir manna á skipi. Þeir kómu út fyrir þing. Brynjólfr reið til þings ok var í búð Grímkels goða.

Oft mælti hann þat, at honum væri forvitni á at sjá Hörð, — „því at mér er mikit sagt,“ segir hann, „frá vænleik hans ok atgervi.“

Þat bar nú ok svá til, at Hörðr kom á þing ok þeir Geirr báðir, því at þeir skilðu aldri. Furðu ástúðigt var með þeim fóstbræðrum, því at þá skilði á hvárki orð né verk.

Þeir Brynjólfr hittast nú. Fell vel á með þeim. Sagði Brynjólfr, at ekki væri ofsögum sagt frá Herði um vöxt hans ok vænleik. „Sýnist mér þér, Hörðr,“ segir Brynjólfr, „munu vera vel hent at fara útan ok vera á hendi tígnum mönnum. Vil ek vingast við þik ok gefa þér hálft skipit við mik.“

Hörðr mælti: „Mikit tekst þú á hendr við ókunnan mann, en þó vil ek þessum þínum málum vel svara ok heita þó eigi í burt at fara, fyrr en ek veit fararefni mín, því at enn eru lítil at svá búnu.“

Geirr mælti: „Slíkt er vel boðit, fóstbróðir, ok vænligt ráð sýnist mér þetta vera. Vil ek þessa fýsandi vera.“

Hörðr mælti: „Ekki nenni ek at biðja Grímkel tillaga.“

Geirr bað hann eigi þat gera, — „því at hann ann þér mikit. Nú vilda ek, at þú værir einfelldr í þessum ráðum, ok þat annat, at þú tækir þat með þökkum, er Brynjólfr býðr þér.“

Nú fara þeir heim af þingi. Ok er Hörðr kom heim, sagði hann Þorbjörgu, systur sinni. Hon kvað Brynjólf góðan dreng mundu vera.

Geirr fýsti þá enn til útanferðar. „Vilda ek,“ segir hann, „at þú tækir Helga Sigmundarson þér til þjónustumanns.“

Þorbjörg svarar: „Letjandi vil ek þess vera, því at mér sýnist ógæfufullt allt lið Sigmundar. Mun mér aldri sá harmr ór brjósti ganga, er ek hefi af því fengit, er þau báru mik á húsgang.“

Hörðr segir: „Lítit er mér um Helga, því at oss hefir in mesta svívirðing af þeim leitt,“ — ok kvað vísu:


Hinn er mestr í manna
minnum hafðr, sem ek inni,
harmr í Hlakkar stormi
hundmargra Þorbjargar,
er Sigmundi bauð branda
bróðir hennar móður
Auði upp at fæða
ermvangs á húsgangi.[7]


Helgi sækir eftir mjök, en Geirr flytr mjök hans mál. Þat réðst af, áðr en létti, at Helgi skyldi fara með þeim, ok sagði Hörðr, at þeim mundi því þykkja nökkuru sýnna misráðit. Eftir þetta beiðir Hörðr Grímkel fjár ok mælti til sex tiga hundraða ok væri í tuttugu hundruð mórend.

Grímkell mælti: „Mjök kemr fram í slíku ofsi þinn ok ágirni.“

Hann gekk frá þegjandi. Sigríðr, kona Grímkels, kvað þetta fyrir lof hafa, — „því at þessu nærri mun sú vera, sem hann hefir ætlat sér til kaupa.“

Greiddi Grímkell féit, en þeir færðu vöruna alla undir Fell til Sigurðar múla, fóru síðan útan með Brynjólfi þegar um sumarit ok kómu við Björgvin heilu skipi.


13. Geirr drap féhirði Gunnhildar dróttningar

Haraldr konungr gráfeldr réð þá fyrir Nóregi. Þeir leituðu sér skjótt skemmuvistar ok fengu þat með umgengi Brynjólfs, því at hann gerði við þá allt it bezta.

Þat var einn dag, er Brynjólfr var riðinn upp á land, at Geirr gekk einn samt heiman. Hann hafði vararfeld yfir sér. Geirr sér þá, hvar flokkr manna fór, ok var einn af þeim í blári kápu. Þeir finnast skjótt. Spyrja þeir hann at nafni. Geirr segir til it sanna ok spyrr, hverir þeir eru. Sá kveðst Arnþórr heita, er fyrir þeim var, ok vera féhirðir Gunnhildar konungamóður. Þeir föluðu at Geir feldinn, en hann vildi eigi selja. Þá greip einn af honum feldinn. Geirr stóð eftir ok helt á sverði. Þeir hlógu þá fast ok göbbuðu hann ok sögðu, at landi hefði eigi fast haldit feldinum. Hann reiddist þá hvártveggja, gabbi þeira, enda missa feldinn. Þrífr hann þá í feldinn ok hnykkjast þeir um nökkura stund. Arnþórr seilist þá til feldarins ok ætlar at hnykkja af honum. Í því brá Geirr sverði ok hjó á hönd Arnþóri fyrir ofan olboga, svá at af tók. Náði hann þá feldinum ok fór heim síðan, því at þeim varð bilt við hann. Eftir varð honum umgerðin. Þeir tóku til Arnþórs, því at hann mæddi blóðrás.

Hörðr spurði, er Geirr kom heim, hví blóð væri á sverði hans. Geirr sagði sem farit hafði. Hörðr svarar: „Slíkt lá til sem þú gerðir at. Mun nú eigi duga atgerðalaust.“

Nú mæddi Arnþór blóðrás, ok fell hann niðr í höndum þeim, sem hjá honum váru, ok dó litlu síðar af blóðrás. Sendir nú Hörðr eftir Íslendingum þeim, sem þar váru. Þar var Tindr Hallkelsson, bróðir Illuga ins svarta. Þeir bregða við skjótt ok koma til móts við Hörð ok verða saman fjórir ok tuttugu. Þá var blásit í bænum ok sent eftir konungi ok sagt, at drepinn væri einn konungsmaðr. Kemr konungrinn skjótliga ok biðr þá fram selja Geir, — „því at hann hefir drepit vin minn, en féhirði móður minnar.“

Hörðr svarar: „Þat samir oss eigi at selja fram mann várn undir vápn yður. Viljum vér bjóða þér sjálfdæmi fyrir manninn, til þess at Geirr hafi lífs grið ok lima.“

Í því kom Brynjólfr heim, er þeir töluðu þetta, ok mælti: „Herra, gerið svá vel, takið fé fyrir manninn ok virðið til heiðr yðvarn, en vináttu mína, því at margr maðr mun lífi týna, áðr en Geirr sé drepinn.“

Konungr svarar: „Þat mun ek gera, Brynjólfr, fyrir þín orð, at sættast við Geir ok taka fébætr fyrir mína hönd, en ekki fyrir móður mína.“

Brynjólfr þakkaði honum. Hann galt upp féit allt fyrir Geir ok gaf þó konungi góðar gjafir, því at hann var vellauðigr at fé ok inn bezti drengr.

En er konungr var á burt farinn, mælti Brynjólfr: „Eigi treysti ek at halda yðr hér fyrir Gunnhildi. Vil ek senda yðr austr í Víkina á fund Þorbjarnar, föður míns, til trausts ok halds.“

Hörðr svarar: „Þinni forsjá vil ek hlíta, því at þú ert góðr drengr.“

Fóru þeir nú skjótliga austr í Víkina. Tók Þorbjörn vel við þeim sakir orðsendingar sonar síns. Váru þeir þar vel haldnir ok þóttu vera ágæta menn. Ekki þótti flestum mönnum Helgi bæta um skapsmuni Harðar. Öndverðan vetr kom Brynjólfr austr þangat. Sátu þeir þá allir saman með vinskap.

Um várit talaði Þorbjörn við þá Hörð, at hann vill senda þá austr til Gautlands — „á fund Haralds jarls, vinar míns, með skýrum jartegnum, því at ek veit, at Gunnhildr kemr hér skjótt, ok get ek þá ekki haldit yðr fyrir henni.“

Hörðr kvað þá feðga ráða skyldu. Búa þeir nú skip sitt.


14. Þeir Hörðr fóru til Gautlands

Þá er þeir váru búnir, skilja þeir fóstbræðr ok þeir feðgar með mikilli vináttu, halda nú austr til Gautlands, koma á fund Haralds jarls. Tekr hann við þeim vel, þegar at hann sér jartegnir Þorbjarnar, vinar síns. Jarl átti son, er Hróarr hét, ok var hann í hernaði, ok dóttur, er Helga hét, kvenna vænst, Setr Haraldr jarl Hörð it næsta sér í rúm Hróars, sonar síns. Váru þeir þar um sumarit.

At hausti kom Hróarr heim ór hernaði. Var honum vel fagnat. Þokar Hörðr fyrir Hróari. Skjótt gerist vingott með þeim Herði ok Hróari.

Leið nú framan til jóla. Ok er menn váru komnir í sæti jólakveld it fyrsta, stóð Hróarr upp ok mælti: „Hér stíg ek á stokk, ok strengi ek þess heit, at ek skal hafa brotit haug Sóta víkings fyrir önnur jól.“

Jarlinn mælti: „Mikil heitstrenging, ok muntu eigi verða þér einhlítr at enda, því at Sóti var mikit tröll í lífinu, en hálfu meira, síðan hann var dauðr.“

Hörðr stóð þá upp ok mælti: „Mun eigi sannligt at fylgja þínum siðum? Strengi ek þess heit at fara með þér í Sótahaug ok eigi fyrr í burtu en þú.“

Geirr strengði þess heit at fylgja Herði, hvárt hann vildi þangat fara eða annars staðar, ok aldri við hann skilja, útan Hörðr vildi. Helgi strengði ok þess heit at fylgja Herði ok Geir, hvert sem þeir færi, ef hann kæmist, ok meta engan meira, meðan þeir lifði báðir.

Hörðr svarar: „Ekki er víst, at okkar verði langt milli, ok hugsa þú um, at eigi standi af þér til beggja okkarra líflát eða þó fleiri manna annarra.“

„Svá vilda ek, at væri,“ segir Helgi.

Jarl var vel til Harðar ok kveðst helzt vænta þar frama Hróari, syni sínum, til framkvæmðar, sem Hörðr væri.


15. Þeir félagar brutu haug Sóta

En er vár kom, bjóst Hróarr við tólfta mann til haugs Sóta. Þeir riðu um skóg þykkvan. Ok í einhverjum stað sá Hörðr, hvar lá af skógarbrautinni lítill leynistigr. Hann ríðr þenna stig, þar til er hann kemr í eitt rjóðr. Þar sér hann standa eitt hús, bæði mikit ok skrautligt. Maðr stóð úti fyrir húsinu í blárendri heklu. Hann heilsar Herði með nafni.

Hann tók honum vel ok spurði, hvat hann hét, — „því at ek þekki þik ekki, þótt þú látir kunnliga við mik.“

„Björn heiti ek,“ segir sjá, „ok kennda ek þik, þegar ek sá þik, ok hefi ek þó ekki sét þik fyrr. En vinr var ek frænda þinna, ok þess skaltu njóta frá mér. Veit ek, at þér ætlið at brjóta haug Sóta víkings, ok mun yðr þat eigi greitt veita, ef þér eruð einir í aktaumum. En ef svá ferr, sem ek get til, at yðr vinnist eigi at at brjóta hauginn, þá vitja þú mín.“

Nú skilja þeir. Hörðr ríðr nú til móts við Hróar. Koma þeir til haugsins snemma dags ok taka til at brjóta ok kómust um kveldit niðr at viðum. En um morguninn eftir var haugrinn heill sem áðr. Svá fór annan dag. Þá reið Hörðr til móts við Björn ok sagði honum, hvar komit var.

„Ok fór svá,“ kvað Björn, „sem mik varði, því at mér var eigi ókunnigt, hvert tröll Sóti var. Nú er hér eitt sverð, er ek vil fá þér, ok stikk þú því í haugsbrotit ok vit þá, hvárt aftr lykst haugrinn eða eigi.“

Nú ferr Hörðr aftr til haugsins. Hróarr segist þá vilja frá hverfa ok fást eigi við fjanda þenna lengr. Þess fýstu fleiri.

Hörðr svarar þá: „Eigi dugir þat at enda eigi heitstrenging sína. Skulum vér enn til prófa.“

Inn þriðja dag fóru þeir til at brjóta hauginn. Komast þeir enn at viðum sem fyrr. Hörðr skýtr nú sverðinu Bjarnarnaut í haugsbrotit. Sofa þeir af um nóttina, en koma til um morguninn, ok hafði þar þá ekki at skipazt. Inn fjórða dag brutu þeir langviðu alla, en fimmta dag luku þeir frá hurðu. Hörðr bað þá menn varast gust þann ok ódaun, er út legði ór haugnum, en hann sjálfr stóð at hurðarbaki, á meðan ódaunninn var sem mestr. Þá urðu tveir menn bráðdauðir af fýlu þeiri, sem út lagði, en þeir höfðu forvitnazt um ok haft eigi ráð Harðar.

Hörðr mælti þá: „Hverr vill í hauginn ganga? En sá þykkir mér eiga, sem heit strengði þess at vinna Sóta.“

Þagði Hróarr þá. En er Hörðr sá, at engi var búinn til í hauginn at ganga, keyrði hann niðr tvá festarhæla.

„Nú mun ek,“ segir hann, „ganga í hauginn, ef ek skal eiga þá þrjá gripi, er ek kýs ór hauginum.“

Hróarr kveðst þessu játa fyrir sína hönd, ok þat samþykktu allir.

Hörðr mælti þá: „Þat vil ek, Geirr, at þú haldir festi, því at þér trúi ek bezt til.“

Síðan fór Hörðr í hauginn, en Geirr helt festi. Ekki fann Hörðr fé í haugnum ok segir nú Geir, at hann vill, at hann fari í hauginn með honum ok hafi með sér eld ok vax, — „því at hvárttveggja hefir mikla náttúru með sér,“ segir hann. „Bið þú þá Hróar ok Helga geyma festi.“

Þeir gerðu svá, en Geirr fór niðr í hauginn. Hörðr fann hurð um síðir, ok brutu þeir hana upp. Þá varð landskjálfti mikill, ok slokknuðu ljósin. Þar varp út ódaun miklum. Þar í afhaugnum var skrimingr lítill sá. Þá sá þeir skip ok fé mikit í. Sóti sat í stafni ok var ógóligr at sjá. Geirr stóð í haugsdurum, en Hörðr gekk til ok vildi taka féit. Þetta kvað Sóti:


Hví fýsti þik,
Hörðr, at brjóta
hús moldbúa,
þótt Hróarr bæði?
Hef ek aldri
hristi blóðorma
angr gert
ævi minnar.[8]


Hörðr kvað:


Því gerða ek
þegn at finna
ok fornan draug
firra auði,
ok af öllum
alræmt orðit,
at hvergi muni
í heimi öllum
verri maðr
vápnum stýra.[9]


Þá spratt Sóti upp ok rann á Hörð. Varð þar harðr atgangr, því at Hörðr var mjök aflvani. Tók Sóti svá fast, at hold Harðar hljóp saman í knykla. Hörðr bað Geir tendra vaxkertit ok vita, hvé Sóta brygði við þat. En er ljósit bar yfir Sóta, ómætti hann, ok fell hann niðr. Hörðr gat þá náð gullhring af hendi Sóta. Þat var svá góðr gripr, at menn segja, at engi gullhringr hafi jafngóðr komit til Íslands. En er Sóti missti hringinn, kvað hann þetta:


Hörðr rænti mik
hringnum góða.
Hálfu síðr vildak
hans of missa
en gervallrar
Grana byrðar.
Hann skal verða
at höfuðbana
þér ok öllum
þeim, er eiga.[10]


Hörðr kvað:


Þó hitt ek vissa,
at haldask mundi
öll ummæli
eyðis góðverka,
þá skyldi eigi
skauð afgömul
lengr njóta
lægis bríma.[11]


„Skaltu þat víst vita,“ segir Sóti, „at sjá hringr skal þér at bana verða ok öllum þeim, er eiga, útan kona eigi.“

Hörðr bað Geir bera at honum ljósit ok sjá, hvé vingjarnligr hann væri. Ok í því steypist Sóti í jörð niðr ok vildi eigi bíða ljóssins. Skilði svá með þeim. Þeir Hörðr tóku kistur allar ok báru til festar ok fé allt, er þeir fundu. Hörðr tók sverð ok hjálm, er Sóti hafði átt, ok váru inar mestu gersimar. Þeir kippa nú festinni ok urðu þess varir, at menninir váru á burtu af hauginum. Hörðr las sik upp eftir festinni, ok komst hann út ór hauginum. Geirr batt féit í festi, en Hörðr dró út.

Þat er at segja frá þeim Hróari ok Helga, at þá er landskjálftinn varð, æddust menn allir, þeir er úti váru, nema þeir Helgi ok Hróarr, ok urðu þeir at halda þeim, sem úti váru. En er þeir fundust, varð þar fagnafundr. Þóttust þeir þá Geir ok Hörð ór helju heimt hafa. Spurði Hróarr Hörð at tíðendum, en hann kvað vísu:


Átta ek ei við léttan
auðar hlyn né blauðan.
Þann var vánt at vinna
vóm í heiðnum dómi.
Veit ek, þá er ljós nam líta,
ljót varð ásjón Sóta.
Vildi geymir galdra
greypr í jörðina steypask.[12]


Þeir fóru nú á burt með fang sitt. Hvergi fundu þeir Björn, ok höfðu menn þat fyrir satt, at Óðinn mundi þat verit hafa. Mikit ágæti þótti mönnum Hörðr gert hafa í hauggöngunni.

Hann talaði þá við Hróar: „Nú þykkjumst ek eiga þá þrjá gripi, sem ek kýs.“

Hróarr kvað þat satt, — „ok ertu makligastr at hafa þá.“

„Þá mun ek,“ segir Hörðr, „kjósa sverð, hring ok hjálm.“

Síðan skiptu þeir fé öllu öðru, ok urðu allir vel ásáttir. Ekki vildi jarl hafa af fénu, þá er þeir buðu honum, kvað Hörð makligan mest af at hafa. Sitja þeir nú í sóma miklum ok váru þar þau missari.


16. Hörðr fekk Helgu jarlsdóttur

At vári sagði Hörðr, at hann vildi til Íslands, en jarl ok Hróarr kveðst gjarna vilja, at hann færi eigi á burt, ok þótti þar eigi slíkr maðr komit hafa.

Hörðr mælti: „Gera skal ek ykkr kost á því. Giftið þit mér Helgu jarlsdóttur.“

Jarl kveðst því mundu vel svara. Þau ráð tókust með samþykki Helgu ok Hróars. Hörðr unni mikit Helgu, konu sinni. Hann hafði þá fé mikit.

Þeir lögðu í hernað um sumarit allir fóstbræðr, Hörðr, Hróarr, Geirr ok Helgi, ok höfðu fjögur skip. Stýrði sínu hverr þeira. Varð þeim bæði gott til fjár ok frægðar ok fóru vel í sínum hernaði.


17. Frá Sigurði Torfafóstra ok víkingum

Nú er þar til at taka, sem fyrr var frá horfit, at Sigurðr Torfafóstri fór útan á Eyrum ok kom við Nóreg ok var þar um vetrinn. En um sumarit eftir kom hann sér í skip með kaupmönnum ok fór suðr til Danmerkr. Þá réð þar fyrir Haraldr konungr Gormsson. Kemr Sigurðr sér í kærleika við konunginn, því at hann reyndist inn röskvasti maðr. Óx honum skjótt bæði fé ok metnaðr, allt þar til er hann kom sér í lið með víkingum ok reyndist inn mesti garpr, ok svá fór fram nökkur sumur ok allt þar til, er Sigurðr varð höfðingi fyrir víkingaliði. Stýrði hann þá sjálfr fimm skipum.

Þat var eitt sumar, at hann sigldi austr fyrir Balagarðssíðu. Ok er hann kom at sundum þeim, er Svínasund heita, þá var kveld komit. Þeir váru þar um nóttina. En um morguninn verða þeir eigi fyrr varir við en þar reru at þeim víkingar á sjau skipum. Þeir spurðu, hverr fyrir skipunum ætti at ráða. Maðr stóð upp í lyfting á einu skipi, bæði mikill ok svartr. Sá kveðst heita Björn blásíða ok vera sonr Úlfheðins Úlfhamssonar, Úlfssonar, Úlfhamssonar ins hamramma, ok spurði, hverr fyrir væri. Sigurðr sagði til sín.

„Hvárt vilið þér heldr ganga á land lausgyrðir, en fá oss skip ok fé, eða vilið þér berjast við oss?“

„Þat munum vér heldr kjósa at verja fé várt ok frelsi ok falla heldr með sæmð.“

Síðan búast við hvárirtveggju. Slær þar í inn harðasta bardaga. Gengr Sigurðr vel fram, ok þar kemr, at hroðin váru öll skip Sigurðar, en þrjú af Birni. Þá stendr Sigurðr einn upp ok varðist lengi ok allt þar til, er bornir váru at honum skildir. Var hann þá höndum tekinn, ok varð hann áðr sjau manna bani einn saman. Var þá komit at kveldi dags. Hann var þá bundinn fast á höndum, en fjötraðr á fótum, ok fengnir til sex menn at geyma hans um nóttina, en hann skyldi höggva at morgni, en víkingar lágu allir á landi. Sigurðr spurði, hverir skemmta skyldu.

Varðmenn kváðu honum óvant um skemmtan, — „er þú skalt deyja á morgin.“

„Ekki hræðumst ek dauða minn, ok mun ek kveða yðr kvæði, ef þér vilið.“

Þeir kváðust þat þiggja mundu. Kveðr hann þá svá, at þeir sofna allir. Hann veltir sér þá þangat at, sem öx ein lá. Getr hann þá skorit af höndum sér strenginn, ok því næst gat hann spyrnt af sér fjötrinum með því móti, at af honum gengu bæði hælbeinin. Síðan drepr hann alla varðmennina. Síðan kastar hann sér til sunds ok leggst til lands.

Gengr hann þá yfir þvert nesit, því at hann treystist eigi at glettast við víkingana. Þá sér hann liggja fjögur skip, en búðir á landi. Hann gengr djarfliga at tjöldunum, ok var þá morgnat mjök. Hann fréttir, hverir þar væri forráðs. Þeir sögðu, at sá héti Hörðr, er fyrir þeim væri, Hróarr ok Geirr ok Helgi, en spurðu í móti, hverr hann væri. Hann sagði til it sanna. Gekk hann þá fyrir Hörð, ok spurðust almæltra tíðenda. Kenndist Hörðr skjótt við Sigurð ok býðr honum til sín. Sigurðr kveðst þat þekkjast mundu ok sagði honum frá svaðilsferðum sínum ok bað Hörð rétta hlut sinn við víkingana. Honum þótti þat ekki vænligt, en kveðst þó gera skyldu sem hann bæði. Bregða þeir þá við skjótt ok ryðja skip sín farminum, en bera á grjót í staðinn, róa síðan fram fyrir nesit.

En er víkingar verða varir við þat, búast þeir við ok þykkjast sakna vinar í stað, er Sigurðr var í burtu. Slær nú í bardaga með þeim. Ganga þeir fóstbræðr hart fram, en Sigurðr dugði þó ámælislaust. En er leið á daginn, ræðr Hörðr til uppgöngu á skip þat, er Björn blásíða var á, ok Geirr þegar eftir honum. Gekk með sínu borði hvárr, ok drápu gersamliga hvert mannsbarn fyrir framan siglu. Björn blásíða hleypr þá í móti Herði. Hörðr var þá kominn aftr yfir siglu, ok höggr Björn til Harðar með tvíeggjuðum mæki. Hörðr kemr þá þó eigi fyrir sik skildinum. Stökk hann þá öfugr fram yfir siglubitann, en mækirinn kemr svá hart í siglubitann, at felr báða eggteina. En er Hörðr sér þat, at Björn lýtr eftir högginu, höggr hann bæði hart ok skjótt um þverar herðarnar ok sundr manninn fyrir neðan bringspalirnar með sverðinu Sótanaut, ok lét Björn blásíða svá líf sitt. Ok er þetta var unnit, hafði Geirr drepit hvert mannsbarn á skipinu, en Hróarr hafði hroðit eitt skip ok þeir Helgi báðir. Sigurðr hafði hroðit eitt skip, en víkingar flýðu á inu fjórða. Tóku þeir Hörðr þar herfang mikit, bundu nú sár manna sinna. Sigurðr greri svá, at honum stóð fyrir engu. Fylgði hann Herði alla ævi síðan, meðan hann lifði, ok þótti vera inn röskvasti maðr.

Þeir sigldu nú heim til Gautlands um haustit ok sátu þar um vetrinn í góðu yfirlæti.


18. Geirr kom út ok reisti bú í Botni

Geirr fýstist nú til Íslands ok bað Hörð gefa sér fararleyfi. Hörðr bað hann fara sem hann vildi, en halda þó vináttu við sik. Helgi var eftir með Herði ok Sigurðr. Geirr fór í burt. Þeim gaf seint byri ok kómu í Víkina austr ok höfðu tjöld á landi.

Þat fréttir Gunnhildr konungamóðir ok sendir menn sína til at drepa Geir. Þeir koma um nótt ok berja þeim tjaldkúlur ok fella á þá tjöldin. Geirr komst einn á brott með vápnum sínum ok varð áðr níu manna bani. Hann fór, þar til er hann kom til Brynjólfs Þorbjarnarsonar, en þeir feðgar kómu honum í skip ok fengu honum fé nökkut. Þat þykkir mönnum sem Gunnhildr hafi bannat Geir með fjölkynngi sinni til Nóregs. Líkaði henni nú it versta, er Geiri komst undan. Létu þeir nú í haf.

Geirr kom út á Eyrum um sumarit. Þá var andaðr Grímr, faðir Geirs, ok svá Högni, móðurfaðir hans, í Hagavík, en þær Guðríðr ok Þorbjörg varðveittu bú á Grímsstöðum. Geirr fór þangat ok var þar um vetrinn. En um várit keypti hann land í Neðra-Botni ok færði þangat bú sitt, ok var allgagnsamt. Þangat fór Guðríðr ok Þorbjörg.


19. Indriði fekk Þorbjargar ok dauði Grímkels

Indriði Þorvaldsson ok Þorgríma smiðkona gerðu bú í neðanverðum Skorradal, þar sem nú heitir á Indriðastöðum, en Þorgríma bjó þá í Hvammi, móðir hans, en Þorvaldr var dauðr, faðir hans.

Þat sumar, er Geirr bjó fyrst í Botni, kom út sá maðr, er Ormr hét, á Vikarsskeiði við Þjórsá. Þeir brutu skipit, en týndu öllu fénu. Þeir váru fimmtán menn á skipi ok fengu engar vistir. Ormr hafði verit fyrir tveim vetrum í Hvítá ok þegit vist með Indriða. Ok nú reið Indriði norðan við þriðja mann í móti Ormi ok kveðst eigi vilja vita, at hann væri ráðlauss. Hann bauð honum heim með sér ok öllum skipverjum hans. Ormr játaði því ok þakkaði honum boðit. Þeir riðu allir sunnan hjá Bakkárholti um Grafning ok Bíldsfell ok svá hjá Úlfljótsvatni ok þaðan til Ölfusvatns ok koma þar í rökkri. Grímkell heilsar þeim, en bauð þeim ekki.

Indriði biðr þá Þorbjargar, dóttur Grímkels. „Er þér, bóndi, kunnigr uppruni minn ok svá fjárvöxtr. Vilda ek vita skjótt svör þín.“

Grímkell mælti: „Ekki megum vér skjóta því þegar fram, ok ekki mun þat ráðast svá skjótt.“

Ekki varð af boðum hans við þá. Indriði reið í Hagavík um kveldit.

En er þeir váru riðnir, mælti Sigríðr húsfreyja við Grímkel: „Allkynliga leizt þér á þetta at gifta eigi dóttur þína Indriða, er oss þykkir inn merkiligasti maðr vera, ok lát ríða eftir þeim ok sit eigi fyrir sóma þínum eða dóttur þinnar.“

Grímkell mælti: „Gerum sem þú vill.“

Þá var sent eftir þeim í Hagavík. Riðu þeir aftr með sendimönnum. Grímkell tók nú allvel við þeim. Töluðu þeir nú um málit, ok var þat ráðit, at Indriði skal eiga Þorbjörgu, ok skal hann hafa með henni fjóra tigu hundraða, ok skyldi þegar vera brúðkaupit at Ölfusvatni. Indriði skyldi sjálfr ábyrgjast, hversu þeim líkaði, er eigi váru við.

Indriði lét þar eftir lið sitt, en fór við þriðja mann ok sótti Þorbjörgu heim í Botn. Hann fór Jórukleif ok svá til Grímsstaða ok þaðan Botnsheiði ok svá í Botn. Geirr var eigi heima. Þat mæltu margir menn, at Geirr mundi viljat hafa átt Þorbjörgu, en ekki mælti hon þó í móti þessum málum né at fara með Indriða. Þau fara nú, þar til er þau koma til Ölfusvatns. Er þá búit til brúðkaups.

Grímkell fór til hofs Þorgerðar hörgabrúðar ok vildi mæla fyrir ráðahag þeira Þorbjargar. En er hann kom í hofit, þá váru goðin í busli miklu ok burtbúningi af stöllunum.

Grímkell mælti: „Hví sætir þetta, eða hvert ætlið þér, eða hvert vilið þér nú heillum snúa?“

Þorgerðr mælti: „Eigi munum vér til Harðar heillum snúa, þar sem hann hefir rænt Sóta, bróður minn, gullhring sínum inum góða ok gert honum marga skömm aðra. Vil ek þó heldr snúa heillum til Þorbjargar, ok er yfir henni fjós svá mikit, at mik uggir, at þat skili með okkr, en þú munt eiga skammt ólifat.“

Gekk hann þá í burt ok var reiðr mjök goðunum. Hann fór heim eftir eldi ok brenndi upp hofit ok öll goðin ok kvað þau eigi skyldu oftar segja sér harmsögur. Ok um kveldit, er menn sátu undir borðum, varð Grímkell goði bráðdauðr, ok var hann jarðaðr suðr frá garði. Alla fjárvarðveizlu bar undir Indriða ok Illuga, því at Hörðr var eigi hér á landi. Ekki vildi Indriði skipta sér neinu af fjárvarðveizlu eftir Grímkel nema heimanfylgju Þorbjargar. Illugi tók við fjárvarðveizlu þegar um haustit. En um várit var skipt fé við Sigríði, ok hafði hon land at Ölfusvatni ok þótti góð húsfreyja.


20. Hörðr kom út ok tók við fé sínu

Nökkurum vetrum síðar kom út Hörðr Grímkelsson á Eyrum ok Helga, kona hans, ok Sigurðr Torfafóstri, Helgi Sigmundarson ok þrír tigir manna. Þá var Hörðr þrjátigi vetra at aldri. Hann hafði þá útan verit fimmtán vetr í einu ok orðit gott til fjár bæði ok virðingar.

Illugi inn rauði frá Hólmi kom til skips ok bauð Herði til sín ok öllum hans mönnum ok fór sjálfr í móti þeim ok gerði allt it sæmiligasta til þeira. Hörðr tók því vel ok þótti stórmannliga boðit. Fór Hörðr til Illuga með hálfan þriðja tög manna, ok var þeim veitt mungát allan vetrinn með inni mestu rausn, ok líkaði Herði allvel. Illugi bauð honum fé sitt allt, þat sem hann hefði við tekit. Hörðr kvað sér tíðara at heimta fé sitt at Torfa, frænda sínum, ok kveðst mundu fara at finna hann.

Síðan fór hann við tólfta mann ok kom á Breiðabólstað ok hitti Torfa ok heimti fé sitt.

Torfi kveðst eigi vita glöggt um fjárheimtur þær, — „því at ek er ekki skyldr til at gjalda þér féit, ef þú ert verrfeðrungr.“

Hörðr kvað þat enn lítt reynt, en lézt eftir fénu leita mundu. Síðan reið Hörðr á burtu ok sagði Illuga, er hann kemr heim.

Illugi bað Hörð vægja, — „ok vænti ek, at þá fari betr með ykkr, því at Torfi er vitr maðr ok grimmúðigr.“

Hörðr kvað þat fjarri fara skyldu. „Hefir hann ávallt illa til vár gert, en aldri vel. Vil ek þegar fara ok láta mönnum safna.“

Hörðr reið ok safnaði mönnum um Akranes, en Illugi safnaði fyrir neðan ok vestan, um Heynes ok Garða til Fellsaxlar, ok um Klafastaði, en Hörðr fyrir austan um Kúludalsá. Þeir riðu upp um Miðfell ok svá til Breiðabólstaðar. Torfi var úti ok fagnar þeim vel. Illugi leitaði um sættir ok kvað þeim vera nauðsyn á at sættast, svá nánum mönnum.

Torfi lét meiri ván, at Hörðr hefði rétt at tala. „Mun hann ok verða mikilmenni,“ segir hann, „miklu hefir hann skjótara við brugðit. Vil ek unna honum sætta ok hér landakostar. Ek mun fá honum í hönd hér með jörðinni þrjá tigu kúa ok þrjá tigu hjóna. Mun ek fá allt til bús þessi misseri. Vil ek vita, hvat manni hann vill vera. Hann skal ábyrgjast fé þat allt, er hann tekr við, bæði lönd ok kvikfé.“

Illugi kvað þetta vel boðit, ok þetta þá Hörðr, ok sættust at því. Þangat fór Hörðr búi sínu um várit, ok galt Illugi honum fé sín öll. Gagnsamt var bú Harðar. Ól hann gest ganganda. Engir urðu til at leita á Hörð, enda var hann óáleitinn við aðra. Hann bjó þar tvá vetr.


21. Hörðr drap Auð ok varð sekr

Auðr hét maðr. Hann bjó á Auðsstöðum gagnvart Uppsölum eða heldr neðar, einrænn maðr ok auðigr, kynlítill ok þó kífinn nökkut. Sigurðr hét sonr hans. Hann átti merhryssi, móskjótt at lit, tvau. Honum þóttu hrossin góð.

Illugi inn rauði hafði gefit Herði stóðhross fimm saman, þá hann fór burt frá Hólmi, svört öll at lit. Þangat vönðust til merar Auðs inar skjóttu ok hlupu í burt ór högum sínum. Illa kveðst Herði þat þykkja, er Auði var of lítit gagn at hrossum sínum.

Fátt var um frændsemi þeira Torfa. Ekki keppðu menn mjök við Hörð, enda átti hann gott eina við menn. Þá bjó Torfi á Uppsölum. Hann hafði goðorð ok þótti ódæll ok illr viðskiptis.

Annat sumar fór á sömu leið, at hross Auðs gengu í burt frá honum ok til hrossa Harðar. Hörðr bað færa hrossin sín yfir fjallit, svá at eigi fyndi merar Auðs þau. Svá var gert, ok fundu þó merar Auðs hrossin.

Þat bar til um engiverk, at Sigurðr Auðsson kom heim frá stóðinu ok hafði eigi getat nát hrossunum. Þá sendi Hörðr Helga Sigmundarson til at veita honum lið. Helgi fór með Sigurði ok var í illu skapi ok kvað Auð einn valda slíkum spennum ok ónáðum. En er hann kemr til hrossanna, sér hann, at sveinninn hefir sært hestinn.

Þá mælti hann: „Þú munt vera illt mannsefni, ok eigi skaltu mörgum góðum gripum spilla heðan af.“

Hann vá þá sveininn. Litlu síðar kom Hörðr at ok mælti: „Þú ert illr maðr, er þú hefir drepit ungmenni eitt ok þó saklaust. Væri þat makligt, at ek dræpa þik. Nú mun ek ekki því nenna, þó at þat væri betr, at þú lifðir eigi eftir slíkt óverkan. Mun þetta vera upphaf ógæfu þinnar. Er nú þat fram komit, er mér sagði hugr um, ok þat líkast, at svá nökkurn veginn beri til, at þetta dragi okkr báðum til bana ok fleirum öðrum með því öðru, sem þá berr til ok lagit vill verða.“

Hörðr kastaði þá feldi á líkit ok fór síðan heim fyrst. Ok þegar litlu síðar fór Hörðr til Auðsstaða, ok þá er Hörðr gekk vestan í garð, þá gekk Auðr norðan í garð.

Ok er þeir fundust, mælti Hörðr: „Þar hefir tekizt illa ok þó í móti mínum vilja, er sonr þinn var drepinn. Nú vil ek selja þér sjálfdæmi ok sýna þat, at mér þykkir þetta allilla orðit, ok lúka þegar upp allt féit, ok munu þat flestir tala, at þér sé varla ván betri málaloka at svá vöxnu máli.“

Auðr svarar: „Nú hefi ek hitt Torfa, vin minn, ok selt honum málit, ok hefir hann heitit mér at fylgja því til inna fremstu laga, enda mætta ek þat allvel sjá, at þér kæmið hart niðr Breiðbælingar.“

Hörðr mælti: „Þú hefir þat illa gert at rægja okkr Torfa saman, ok nú skaltu þess gjalda.“

Hann brá þá sverðinu Sótanaut ok hjó Auð sundr í tvá hluti ok húskarl hans. Svá var Hörðr þá reiðr orðinn, at hann brenndi bæinn ok allt andvirkit ok tvær konur, er eigi vildu út ganga.

En er Torfi spurði þetta, kvað hann engan slíks fyrr fýst hafa — „at gera slík ódæmaverk við vini mína, en þó Hörð eigi gott af eyrum at leiða.“

Ok er hann spurði, at Hörðr var eigi heima, fór hann heiman til Breiðabólstaðar stefnuför ok stefndi málunum til alþingis, fór heim síðan. En er Hörðr spurði þetta, sendi hann Helga suðr til Indriða, mágs síns, ok bað hann ríða til þings ok svara málum sínum ok bjóða sættir. Hann kveðst eigi geta af sér fyrir fjandskap Torfa at bjóða neinar sættir sjálfr. Helgi fór ok hitti Indriða ok segir honum orð Harðar.

Indriði svarar: „Ek hefi heitit Illuga rauða at fara til Kjalarnessþings, en bjóða vil ek Herði hingat til mín.“

Helgi svarar: „Minni nauðsyn mun þér vera at fara til Kjalarnessþings en at svara fyrir mág þinn jafnröskvan, ok muntu vera skauð ein.“

Þorbjörg mælti: „Þat væri órlausn nökkur, ef dugandi maðr færi með erendum, en nú kann vera at engi verði. Hefir oss þessi ógæfa af þér hlotizt.“

Helgi fór heim ok sagði ekki Herði frá heimboðinu Indriða, en kvað hann ekki lið honum veita vilja. Herði fannst fátt um ok kvað vísu:


Minn varð mágur hranna
mér, ok svá er hann fleirum
einum, illr at reyna,
elds, í málaferlum.
Þorgrímu réð heldr heima
hvarflauss vera arfi.
Oss er stála stýrir
stríðr, en verri síðar.[13]


Ok er menn kómu til þings ok dró at dómum, þá spurði Torfi, ef nökkur vildi fébótum upp halda fyrir hönd Harðar.

„Mun ek,“ segir hann, „taka fébætr, ef nökkurr vill bjóða, en eigi nenni ek at kasta máli þessu niðr undir fætr mér.“

Engi kómu svör á móti, ok urðu þeir Hörðr sekir ok Helgi báðir. En er Hörðr spurði sekð sína, kvað hann vísu:


Gera réð geymir stórra
gullhringa á alþingi
ósa enn at vísu
elds fægi útlægan
um hyski heiðar þorska
ok hjörrunna miskunnar,
oss er engi á þessu
ótti, grettis sótta.[14]


Ekki fundust þeir Torfi þá um sinn.


22. Hörðr fór í Botn með lið sitt

Litlu síðar fór Hörðr í Botn með allt sitt til Geirs, fóstbróður síns. Hörðr brenndi áðr öll hús á bænum ok svá hey. Hann kvað Torfa lítit skyldu þar féna. Þá hafði Hörðr sextán vetr ok tuttugu, er hann fell í útlegð ok hann fór í Botn. Öll hjón hans fóru með honum ok fylgðarmenn til Geirs ok höfðu þar setu.

Þat var einn dag, at Torfi kvað vísu þessa:


Víst mun Torfi treysta,
tandrauðra Nílsanda
hæðinn hölðr, at ríði
heim í Botn at gotnum.
Hreytar get ek, at viðrnám veiti.
Vargi trúik, at þegnar bjargi,
ef jafnmargir meiðar törgu
mætti finnask hér inni.[15]


Þeim varð kostnaðarsamt þau misseri, því at minni urðu tilföng en þurfti, en Geirr gáði nú verr búsýslu en áðr. Hjuggust þá upp kvikféin, svá at um sumarit eftir fæddi varla búféit fólkit. Um haustit eftir váru upp höggvin kvikféin gersamliga útan fár einar kýr.

Ok einn morgin um vetrinn fyrir jól tók Geirr á fótum Helga. Hann stóð upp skjótt, ok fóru þeir yfir háls til Vatnshorns í Skorradal. Bóndi var eigi heima. Hann var at brúðkaupi á Lundi í Reykjardal at Kolls.

Geirr mælti: „Nú mun verða at afla til bús, þannig sem verða má, ok skaltu gera annathvárt at halda vörð eða ganga í fjós.“

Helgi kaus at halda vörð. Geirr gekk þá inn í fjósit ok leysti upp nautin. Tveir menn váru á heystáli ok tefldu, ok brann þar ljós.

Þá mælti annarr þeira: „Hvárt eru laus nautin í fjósinu?“

Annarr þeira kvað konur mundu valda ok hafa eigi bundit nautin. Ferr nú annarr þeira útar undir dyrrnar. Ok er Geirr sá þat, hljóp hann at ok vá þann. Ok er þeim dvelst, er fyrri fór, ferr annarr, ok er hann kom í hlöðudyrr, hafði hann slíka för sem inn fyrri. Vá Geirr ok þenna. Síðan leiddu þeir á burt yxni sjau vetra gamalt.

Ok er þeir kómu heim í Botn, líkaði Herði allilla ok kveðst á burt skyldu, ef þeir vildi stela. „Þykkir mér,“ segir hann, „miklu ráðligra at ræna, ef eigi má við annat vera.“

Geirr bað hann eigi við sik skilja fyrir þessa sök, — „skaltu einn öllu ráða okkar í milli.“

Ok svá var, at Hörðr fór eigi á burt. En er konur kómu í fjós at Vatnshorni, þótti þeim undarligt, er naut öll váru laus. Ætluðu þær nautamenn sofa mundu. Bundu þær nautin, en er þær kómu at hlöðudurum fundu þær þá þar dauða. Váru þá bónda orð send. Kom hann heim. Var fjölrætt um þenna hlut.

Eigi vildi Hörðr láta neyta yxnisins, fyrr en maðr var sendr til Vatnshorns at segja it sanna um ferðir Geirs. Segja þat ok nökkurir menn, at Hörðr muni hafa bætt bónda at Vatnshorni fyrir menn sína ok yxni ok því muni hann þetta mál ekki síðan kært hafa.


23. Frá knattleikum

Kolgrímr inn gamli, sonr Álfs hersis ór Þrándheimi, bjó á Ferstiklu í þenna tíma. Hann var landnámsmaðr. Hans sonr var Þórhallr, faðir Kolgríms, föður Steins, föður Kvists, föður Kala.

Kolgrímr sendi orð Botnverjum, at þeir ætti saman knattleika ok sköfuleika á Sandi. Þeir játuðu því. Tókust nú upp leikar ok heldust fram yfir jól. Gekk þeim Botnverjum oftast verr, því at Kolgrímr stillti svá til, at Strendir urðu sterkari í leikinum. Mikit lögðu Botnverjar til skó sér, er þeir gengu oft. Var þá skorin yxnishúðin til skæða. Þykkir mönnum sem Kolgrímr hafi viljat forvitnast um yxnishvarfit ok því hafi hann leikana lagit. Þóttist hann þá kenna yxnishúðina á fótum þeim. Váru þeir þá kallaðir yxnismenn. Fengu þeir þá enn harðleikit, Töluðu þeir þá um, er þeir kómu heim, at þeir þættist harðleikit fá, ok kváðust upp mundu gefa brátt leikana.

Hörðr mælti hart við þá ok kvað eigi þá meðalklækismenn vera, ef þeir þyrði eigi at hefna sín, — „ok eruð þér,“ segir hann, „til illgerða einna búnir.“

Þá váru þeir komnir til Harðar Þórðr köttr ok Þorgeirr gyrðilskeggi, sekr maðr. Nú lét Hörðr gera sér hornsköfur um nóttina. Þá váru allir búnir at fara til leiks, þegar er Hörðr fór, þótt áðr væri nökkut stirðir. Önundr Þormóðsson af Brekku var í móti Herði skipaðr, vinsæll maðr ok rarnmr at afli. Sjá leikr var allharðr. En áðr kveld kæmi, lágu dauðir af Strandverjum sex menn, en engi af Botnverjum. Fóru nú heim hvárirtveggju. Önundi fylgðu allir þeir, er útan váru af Strönd.

En er þeir kómu skammt inn frá Brekku, þá bað Önundr þá fara fyrir, — „en ek vil,“ segir hann, „binda skó minn.“

Þeir vildu ekki frá honum ganga. Hann settist niðr ok heldr hart. Í því dó hann ok er þar jarðaðr. Þar heitir nú Önundarhóll. Ekki váru mál þessi sótt á hönd Herði né hans mönnum.

Þorsteinn gullknappr bjó þá á Þyrli, grályndr ok undirförull, slægvitr ok vel fjáreigandi. En Þorvaldr bláskeggr bjó á Sandi, gildr bóndi ok mikill fyrir sér.


24. Þeir Hörðr settust at í Geirshólmi

Refr hét maðr Þorsteinsson, Sölmundarsonar, Þórólfssonar smjörs. Hann bjó á Stykkisvelli í Brynjudal. Hann var goðorðsmaðr ríkr ok garpr mikill. Hann var kallaðr síðar meir Refr inn gamli. Þorbjörg katla hét móðir hans. Hon bjó í Hrísum. Hon var fjölkunnig mjök ok in mesta galdrakona. Kjartan hét bróðir Refs. Hann bjó á Þorbrandsstöðum, mikill maðr ok sterkr ok illa skapi farinn, ójafnaðarmaðr um alla hluti. Því var hann furðu óvinsæll af alþýðu manna.

Ormr hét maðr Hvamm-Þórisson, vinsæll maðr ok smiðr mikill. Þessir menn allir váru í mót Botnverjum.

Þat spyrja þeir Hörðr af þingi um sumarit, at menn ætla at safnast saman ok drepa þá, ok þykkjast þá sjá, at kvikfé váru höggvin, at þá mundi verða at ræna. Geirr bað þá virki gera ok kvað þá seint mundu sækjast. Hörðr kveðst ætla, at þeim mundi matr setinn, — „ok vil ek fara láta í hólm þann, er hér liggr fyrir landi á Hvalfirði fyrir Bláskeggsárósi fyrir útan Dögurðarnes. Sá hólmr er sæbrattr ok víðr sem mikit stöðulgerði.“

Þangat fóru þeir um þing með allt sitt. Þeir tóku ferju mikla ór Saurbæ frá Þorsteini öxnabrodd til fulltingjar sér, en sexæring frá Þormóði af Brekku, en selabát ferærðan frá Þorvaldi bláskegg. Þeir gerðu sér skála mikinn, ok horfði annarr endi í landnorðr, en annarr í útsuðr, ok váru dyrr á miðjum skálavegg til vestrs. Allt stóð skálinn suðr á hamarinn, en ganga mátti fyrir norðan milli klifs ok dura þeira, sem á gafli váru. Norðan at eins var þá á gengt, en vestr frá skálanum váru leynigrafir.

Þau váru lög þeira, at hverjum manni skyldi fyrir bjarg kasta, ef þrim náttum lengr lægi. Allir skyldu skyldir at fara, hvert sem Hörðr vildi eða Geirr, ef þeir væri sjálfir í för. Skipt var verkum með þeim. Öll váru hús upp tekin í Botni at viðum ok flutt út í Hólm. Sá hólmr er nú kallaðr Geirhólmr. Tók hann nafn af Geir Grímssyni.

Átta tigir manna annars hundraðs váru í Hólmi, þá er flestir váru, en aldri færi en á inum átta tigi, þá er fæstir váru. Þessir váru nefndir: Hörðr ok Helga jarlsdóttir, kona hans, Grímkell, sonr þeira, ok Björn, hann var tvævetr, Geirr ok Sigurðr Torfafóstri Gunnhildarson, Helgi Sigmundarson, Þórðr köttr ok Þorgeirr gyrðilskeggi. Hann var einn tillagaverstr af öllum Hólmverjum ok fýsti allra illvirkja. Þangat drifu nær allir óskilamenn ok svörðu eiða þeim Herði ok Geir at vera þeim hollir ok trúir ok hverr þeira öðrum.

Þorgeirr gyrðilskeggi ok Sigurðr Torfafóstri fluttu vatn frá Bláskeggsá við tólfta mann ok fylldu selabátinn af vatni ok helltu í ker þat, er var út í Hólmi. Leið nú svá fram um hríð.


25. Frá Þorbjörgu kötlu ok Hólmverjum

Þorbjörg katla hældist um þat, at hon kvað aldri Hólmsverja sér mundu mein gera. Svá treysti hon fjölkynngi sinni. Ok er þeir spurðu þetta í Hólm, kveðst Geirr vilja reyna þat ok bjóst heiman við tólfta mann eftir þing. Þórðr köttr fór með honum. En er þeir kómu í dalinn, sá þeir, at fé var rekit norðr um fell, er stendr á milli Brynjudals ok Botns. Geirr lét tvá varðveita ferjuna. Þórðr köttr sat á hálsi ok helt vörð.

En er Þorbjörg katla kom út, varð hon vís af fjölkynngi sinni ok framvísi, at skip var komit frá Hólmi. Hon sækir þá sveipu sína ok veifði upp yfir höfuð sér. Þá gerði myrkr mikit at þeim Geir. Hon sendi þá orð Ref, syni sínum, at hann safnaði mönnum. Þeir urðu saman fimmtán ok kómu at Þórði ketti óvörum í myrkrinu ok tóku hann höndum ok drápu, ok er hann grafinn í Kattarhöfða neðanverðum. Þeir Geirr kómust til sjóvar. Þá tók af myrkrit, ok sá þeir þá gerla, ok réðu þeir Refr til ok börðust. Allir menn váru drepnir, þeir sem Geir fylgðu, en þrír af Ref. Geirr komst á skip ok svá til Hólms ok var sárr mjök. Hörðr hafði ferð hans mjök í spotti ok kvað Kötlu enn ekki hafa í móti tekit. Helga var góðr læknir, ok græddi hon Geir at heilu. Ótti var mönnum í Hólmi at þessu.

Ok þegar er sár Geirs váru bundin, sté Hörðr á skip með tólfta mann ok fór þegar inn til Brynjudals ok kveðst enn vilja reyna Kötlu. Tveir gættu skips, en tíu fóru at sækja féit.

Katla skók þá enn sveipu sína ok gerir orð Ref ok kvað nú vera slæg í at hitta Hólmverja, — „er sá er nú fyrir þeim inn hárfagri maðr, er mestr garpr þykkist vera.“

Refr kom við inn sétta mann. Ekki fal sýn fyrir Herði af göldrum Kötlu, ok fóru þeir leið sína, sem þeir höfðu ætlat, ok hjuggu á skip sitt, til þess er þeir höfðu fullfermt, svá at Refr horfði á ok hans menn, fluttu síðan út í Hólm, ok skilði svá með þeim.


26. Hólmverjar ræntu í Saurbæ

En er mjök leið á sumarit, fór Hörðr við fjórða mann ok tuttugunda til Saurbæjar, því at Þorsteinn öxnabroddr hafði hælzt um þat, at Skroppa, fóstra hans fjölkunnig, mundi svá geta gert, at honum yrði ekki mein at Hólmverjum, með fjölkynngi sinni. Ok er þeir kómu at landi, varðveittu sjau skip á floti, en sjaután gengu upp. Þeir sá griðung mikinn á melnum upp frá naustum. Þeir vildu glettast við hann, en Hörðr vildi eigi þat. Tveir menn af liði Harðar sneru í móts við griðunginn ok brugðu á sitt ráð. Boli brá við hornunum í hvárttveggja sinn. Annarr þeira stefndi á síðuna, en annarr í höfuðit. Spjótit hvárstveggja fló aftr ok fyrir brjóst þeim, ok höfðu báðir bana.

Hörðr mælti: „Hafið þér ráð mín, því at eigi er hér allt sem sýnist.“

Nú koma þeir á bæinn. Skroppa var heima ok dætr bónda, Helga ok Sigríðr, en Þorsteinn var í seli í Kúvallardal. Þat er í Svínadal. Skroppa lauk upp öllum húsum. Hon gerði sjónhverfingar, því at þar, sem þær sátu á palli, sýndist þeim standa eski þrjú. Menn Harðar töluðu um, at þeir vildu brjóta eskin. Hörðr bannaði þat. Þeir fóru þá norðr frá garði ok vildu vita, ef þeir fyndi fé nökkut. Nú sá þeir, hvar gyltr ein rann með tveim grísum norðr ór garði. Þeir kómust fyrir hana. Þá þóttust þeir sjá mannfjölða mikinn fara á móti sér með spjótum ok alvæpni, ok nú skekr gylta norðan hlustirnar með grísum sínum.

Geirr mælti: „Förum til skips. Vér munum eiga hér við liðsmun.“

Hörðr kvað hitt ráð at renna eigi svá skjótt at öllu óreyndu. Í því tók Hörðr upp stein mikinn ok laust gyltina til bana. Ok er þeir kómu at, sá þeir, at þar lá Skroppa dauð, en dætr bónda stóðu uppi yfir henni, þar at grísirnir höfðu sýnzt. Nú sá þeir, þegar at Skroppa var dauð, at þetta var nautaflokkr, er í móti þeim fór, en engir menn. Þetta sama fé ráku þeir til skips ok drápu ok hlóðu ferjuna af slátri. Geirr tók á burt Sigríði nauðga, ok fóru síðan út í Hólm. Skroppa var jörðuð inn frá Saurbæ, á milli ok Ferstiklu, í Skroppugili.

Þorsteinn gullknappr sat í friði fyrir Hólmverjum, því at þeir höfðu sætzt á laun, at hann skyldi flytja alla einhleypinga í Hólm ok segja þeim allar vælar landsmanna. Hann hafði unnit þeim eiða at halda þetta allt ok svíkja þá í engu, en þeir höfðu heitit honum at ræna þar ekki.


27. Bolli þræll gabbaði Hólmverja

Um vetrinn fyrir jól fóru þeir tólf saman í Hvamm til Orms á náttarþeli. Ormr var eigi heima. Hann var farinn nökkut at erendum sínum. Bolli hét þræll hans, er annaðist um bú ávallt, er Ormr var eigi heima. Þeir brutu upp útibúr ok báru út vöru ok mat. Þeir tóku kistu Orms, er gripir hans váru í, ok fóru með þetta allt á burtu. Bolla þótti sér illa tekizt hafa, er eigi var vakat yfir útibúrinu. Hann kveðst skyldu ná kistunni af Hólmverjum eða fá bana ella ok bað þá segja bónda, at hann væri við átjánda mann at naustum ina fjórðu nótt þaðan ok léti hljótt yfir sér.

Bolli býst nú. Hann hafði slitna skó ok vöruváðarkufl. Hann var í Brynjudal ina fyrstu nótt ok þó eigi at bæjum. Hann kom til Þorsteins gullknapps ok nefndist Þorbjörn, sagðist vera sekr maðr ok kveðst vildu út til Harðar ok koma sér í sveit með honum. Þorsteinn gullknappr flutti hann út í Hólm, ok er þeir Hörðr ok Geirr sá manninn, leizt þeim eigi einn veg báðum. Geir þótti ráð at taka við honum, en Hörðr kveðst ætla njósnarmann. Geirr réð þó, ok sór hann þeim áðr eiða, en þeir tóku við honum. Margt sagði hann þeim af landi, ok kveðst þó vera syfjaðr. Hann lagðist niðr ok svaf um daginn. Þeir Geirr kómu eigi upp kistunni ok spurðu Þorbjörn, hvert ráð hann legði til.

Þorbjörn kvað þat ekki vant. „Er þar ekki í,“ sagði hann, „útan smíðartól bónda,“ — kvað Ormi þat eitt mein þykkja í ráni þeira Hólmverja, er tólakista hans var í burtu. „En ek var þá,“ segir hann, „at Mosfelli, er ránit spurðist. Mun ek færa honum kistuna, ef þér vilið.“

Lítil slægja þótti Geir í vera um kistuna, með því at ekki væri í nema smíðartól ein. Tvær nætr var Þorbjörn þar ok talði um fyrir þeim, at þeir léti lausa kistuna. Ekki var Herði um, at þeir hefði nökkur ráð Þorbjarnar, kvað þau mundu illa gefast. Geirr vildi þó ráða, ok fóru þeir sex saman um nátt til nausta Orms. Þeir báru þá kistuna á land ok upp í naustit ok settu undir húfinn á skipi Orms. Þá kallaði Þorbjörn, at menn skyldu upp standa ok taka þjófana. Þeir hlupu þá upp, er fyrir váru, ok sóttu at þeim. Geirr greip þá einn árarstubba ok barði á tvær hendr, ok varðist hann þá allröskliga. Geirr náir þá skipi sínu. Fjórir menn létust af Geir. Ormr tók ferju, ok reru eftir Geir.

Hörðr tók til orða heima í Hólmi: „Þat er líkara, at Geirr þurfi manna við, ok eigi þykkjumst ek vita, hvé Þorbjörn sjá hefir gefizt honum.“

Tók hann þá skip ok rær inn á fjörð, kemr nú afi eltingum þeira Orms ok Geirs. Sneri þá Ormr skjótt undan ok at landi. Geirr fór út í Hólm með Herði.

Ormr gaf síðan Bolla frelsi ok land á Bollastöðum ok öll búsefni. Bjó hann þar síðan ok varð auðigr maðr ok ófælinn.


28. Bardagi Illuga rauða ok Hólmverja

Eftir þing um sumarit fóru þeir Hörðr ok Geirr við fjórða mann ok tuttugunda á ferju einni einn aftan ok lendu í Sjálfkvíum fyrir durum at Hólmi. Þeir létu sex gæta skips, en átján gengu upp. Þeir ráku fé ór Akrafelli. Hörðr sá, at maðr gekk út at Hólmi í skyrtu ok línbrókum. Þat var í sólarupprás. Hörðr kenndi þar Illuga, því at hann var allra manna skyggnstr.

Nú varð Illugi varr við ferð þeira ok sendi þegar menn í Garð ok á Heynes ok svá til Kúvallarár at safna mönnum. Hann réð eigi fyrri til við þá en hann hafði þrjá tigu manna. Ok er Hörðr sér mannasafnaðinn, bað hann Geir kjósa, hvárt hann vildi, drepa féit ok gera til ok ferma skipit, eða vill hann verja Illuga ok hans mönnum, svá at þeir kæmist ekki til. Geirr kveðst heldr vilja gera til féit en eiga við Illuga.

Hörðr mælti: „Nú kaustu þat, er mér þótti miklu betra. Em ek ok þessu vanari. Mun ek verja þeim við tólfta mann, ok skulum vér vera ávallt jafnmargir, en þér skuluð vera því færi, sem féit gera til, sem nökkurir falla af oss.“

Urðu þeir þá fjórtán, er fénaðinn gerðu til. Nú tókst atlaga með þeim Herði ok Illuga. Var þat at frágerðum, hversu röskliga at Hörðr varði kvíarnar, því at þeir Illugi sóttu hart at. Einart söfnuðust menn at Illuga, svá at þeir urðu alls um síðir fjórir tigir manna, en þeir Hörðr urðu tólf saman. Urðu nú menn hans mjök sárir, því at liðsmunr var mikill. Sigurðr Torfafóstri dugði allhraustliga, sem hann var ávallt vanr. Helgi Sigmundarson varðist ok karlmannliga. Þorgeirr gyrðilskeggi hlóð ferjuna. Geirr var eigi handseinn at drepa féit ok gera til eftir. Níu fellu af Herði, áðr en ferjan var hlaðin. En er þeir stigu á skip, sóttu hinir hart at, landsmenninir, ok fellu þá sex menn af Herði, áðr en þeir létu skipborðit gæta sín. Hörðr varð sárr af bryntrölli. Allir váru nökkut sárir.

Illugi lætr þá safna skipum, en þeir Hörðr höfðu meitt öll stór skip. Landnyrðingr stóð í móti þeim Herði. Þeir bundu þá sár sín ok reru með inu nyrðra landi, um Katanes ok Kalmansárvík. Þeir lögðu farminn á eitt sker, því at veðr bægði þeim. Geirr vildi þar eftir vera ok einn maðr með honum, en Herði þótti þat fólska at hætta sér þar. Hörðr helt ferjunni inn á fjörðinn. Þá hvíldust þeir, því at þeir höfðu mjök hlaðit, þó at snúit væri þeim. Þeir Illugi sækja þá eftir þeim Herði fast, en þeir halda fram fyrir nesit. Þá gaf Hörðr nafn nesinu ok kallaði Katanes, því at honum þótti þar margr kati fyrir fara. Þegar þeir Illugi koma eftir, sækja þeir þegar at þeim.

Hörðr mælti þá: „Hart sækir þú eftir, mágr, ok þetta bauð mér fyrir löngu hugr, sem nú er fram komit.“

Illugi mælti: „Mikit hafið þér ok til gert.“

Þá gerðist atsókn hörð. Hörðr varði öðrum megin ferjuna, en sex öðrum megin. Litlu síðar kómu Hólmverjar á þrimr skipum ok hlaupa þegar á ferjuna. Þá lætr Illugi undan síga, en þeir elta hann út eftir firði.

Brandr hét maðr, sonr Þorbjarnar kolls undan Miðfelli. Hann kom at Geir í skerinu ok barðist við hann ok drap þann, er honum fylgði. Geirr varðist vel, en Brandr var við sjaunda mann. Þá kom Hörðr at í því ok kvað Geir hafa farit eigi fjarri því, sem hann gat til. Þá flýði Brandr. Þeir lögðu eftir honum ok drápu hann, — þar heita nú Brandsflesjar inn frá skerinu, þat er fyrir austan Kalmansá, — ok fimm menn aðra, inn sétti komst undan.

En þeir Hörðr ok Geirr fluttu allt fangit til Hólms. Hörðr kvað þá vísu:


Flóðs hafði fellda áðan
fimmtán viðu mána,
tófta var Týr á sættir
trauðr, Illugi inn rauði.
Heldr réð Geirr at gjalda
grimmúðigr þá rimmu.
Nú fellu af veiti vella
vargfæðar jafnmargir.[16]


Leið nú af sumarit.


29. Hólmverjar ræntu geldingum Indriða

Annan vetr eftir jól fóru þeir Hörðr ok Geirr ok fjórir tigir manna upp Álftarskarð ok svá í Svínadal ok þaðan í Skorradal ok lágu í leyni um daginn, en fóru ofan til sauðhúsa um nóttina ok ráku þaðan í burt um morguninn átta tigu geldinga, er Indriði átti, upp hjá Vatni. Þá gerði snæfall mikit ok gerningaveðr móti þeim. Þá mæddust forustusauðir, er þeir kómu undir fjallit, ok vildu þeir Geirr þá láta eftir sauðina, en Hörðr kvað þat lítilmannligt, þó at nökkur snæskafa væri eða lítit mugguveðr í móti. Hörðr tók þá forustusauðina sinni hendi hvárn ok dró svá fyrir um fjallit. Varð þat slóð mikil. Þeir ráku þar í eftir annat féit. Því heitir þar Geldingadragi síðan. En er þeir kómu í Svínadal, var þar engi snjór, fóru síðan til skips síns ok drápu þar féit. Þar heitir síðan Gorvík, fara nú út í Hólm. Leið nú af vetrinn.

Um várdaga fara þeir Hörðr ok Geirr ok Sigurðr Torfafóstri, Helgi ok Þorgeirr gyrðilskeggi með sex tigu vígra karla. Þeir fóru norðr Álftarskarð til Indriðastaða ok leyndust þar í skógum, þar til er naut váru rekin til haga. Svartr hét sá, er fénu stýrði, ok sveinn lítill með honum. Þeir Hörðr fóru til nautanna ok ráku fyrir vestan Vatn. Svartr fór ok með. Þeir fóru um Geldingadraga í Svínadal. Þar drápu þeir Svart. Síðan fóru þeir at sofa þar uppi í dalnum. Sveinninn vísaði aftr nautunum, meðan þeir sváfu. Hörðr vakði ok sá undan skildi sínum.

Hann lét sveininn fara leiðar sinnar ok mælti til hans: „Far þú nú, sveinn, því at betr er þat komit, er systir mín hefir, en þeir Hólmverjar.“

Heim kom sveinninn ok sagði Þorbjörgu orð Harðar ok kvað skaða mikinn at slíkum manni, — „ok gerði hann vel við mik, en menn hans drápu Svart.“

Engu svaraði hon sveininum. Því heitir þar nú Kúhallardalr, at nautin hölluðust þar frá þeim. Geirr vaknar ok vildi fara eftir nautunum, en Hörðr kvað þat eigi skyldu. Síðan safna þeir um Svínadal svínum bænda ok ráku ofan á sandinn ok drápu þar svínin ok lögðu á skip. Þar heitir nú Svínasandr, fóru síðan út í Hólm.


30. Frá ráðagerð Hólmverja

Um alþingi um sumarit fóru þeir Hólmverjar inn til Dögurðarness. Þeir fóru Síldarmannagötu til Hvamms í Skorradal ok tóku yxn Þorgrímu smiðkonu við Skorradalsvatn fyrir sunnan ok ráku suðr á hálsinn. Einn var apalgrár uxinn. Hann viðraði mjök. Hann hljóp aftr í hendr þeim ok svá hverr at öðrum ok út á vatnit ok lögðust yfir, þar er mjóst var, ok gengu síðan heim í Hvamm.

Hörðr mælti þá: „Mikit er um kynngi Þorgrímu, at fénaðr skal eigi sjálfr mega ráða sér.“ Þorgríma hafði sofit ok vaknaði vánum bráðara ok sá út.

Hon leit uxana váta ok mælti þá: „Hart hefir yðr nú boðit verit, en laust heldu garparnir nú.“

Hörðr spurði nú félaga sína, hvárt þeir vildi ekki breyta um hagi sína ok athafnir. „Þykkir mér,“ segir hann, „illt ráð várt at svá búnu, at vér lifum við þat eitt, er vér rænum til.“

Þeir sögðu, at hann mundi mestu um ráða.

„Þá vilda ek,“ segir hann, „at vér færum til kaupmanna í Hvítá ok gerðum þeim tvá etjukosti, at þeir gæfi upp skipit við oss, eða vér munum drepa þá ella.“

Geirr kveðst þessa albúinn, — „en þó vil ek áðr, at vér brennum inni Torfa Valbrandsson ok Koll at Lundi, Kolgrím inn gamla, Indriða ok Illuga.“

Hörðr mælti: „Minna mun fram koma um stórræði yður, ok er hitt líkara, at vér verðum allir drepnir, sakir þess at menn munu eigi þola oss svá mikinn ójöfnuð sem vér bjóðum.“

Fleiri váru þeir, er löttu at fara til skipsins, en fýstu illvirkja, útan Sigurðr Torfafóstri.

Hörðr mælti: „Þat mun verða fram at koma, sem ætlat er, ok búit, at eigi sé hægt við at gera. En firr er þat mínu skapi at liggja í þessum illvirkjum lengr.“

Aftr fóru þeir í Hólm ina sömu nótt ok váru heima þrjár vikur. Síðan fóru þeir til lands, átta tigir manna.

Hörðr kveðst þá vilja, at þeir brenndi inni Illuga eða Indriða, — „þar sem þeir hafa einart,“ segir hann, „mér í móti verit, en aldri með, í svá miklum nauðum sem ek hefi staddr verit.“

Þeir fóru um nóttina í Svínadal ok lágu þar í skógum um daginn, en aðra nótt fóru þeir í Skorradal ok leyndust þar.


31. Hólmverjar fóru til Indriðastaða

Þá nótt ina sömu, er Hörðr fór ór Hólmi, dreymði Þorbjörgu á Indriðastöðum, at átta tigir varga rynni þar at bænum ok brynni eldr ór munni þeim ok væri einn í hvítabjörn ok þótti hann heldr dapr ok dvölðust nökkura stund á bænum ok runnu síðan vestr ór garði á hól nökkurn ok lögðust þar niðr. En Indriði sagði þat vera hugi Hólmverja til sín. Þorbjörg kveðst ætla, at þeir mundu vera sjálfir ok koma þar brátt. Hon bað Indriða veita heim brunnlæk ok þekja yfir, því at hon kveðst vera berdreym. Svá var nú gert. Þorbjörg lét gera reykháfa stóra. Hon lét bera fé upp á þvertré, því at vatn stóð í miðjum veggjum. Hon hafði ekki ok svá mannfátt fyrir.

Litlu síðar kómu þeir Hörðr. Gekk hann at durunum upp ok fór fyrir liðinu. Hann drap á dyrr. Þorbjörg gekk til hurðar ok heilsaði vel Herði ok bauð honum til sín ok virkðaliði hans. Vildi hon, at hann skilði við harkalið þat, ok kvað marga mundu verða honum þá at liði. Hörðr bauð henni út á völl til sín ok kvað hana skyldu velkomna hjá sér, ef hon skilði við Indriða. Hon kvað þat verr sama ok lézt eigi mundu við hann skilja. Síðan drógu þeir viðköst at durum ok lögðu eld í bæinn, en þeir vörðu með vatni, sem fyrir váru. Þeim sóttist illa. Þat undraðist Geirr.

Hörðr mælti: „Þat get ek, at systir mín hafi ráð til gefit um vatnrás þessa.“

Þeir fóru at leita ok fundu lækinn ok veittu af, en þó var nóg vatnit í bænum, svá hafði mikit inn hlaupit áðr. Hörðr sá, at maðr stóð í einum reykháfnum ok helt á boga. Hörðr skaut þann mann með gaflaki til bana. Eftir þat sá Hörðr fara lið at bænum, er Þorbjörg hafði eftir sent. Geirr kvað þá mundu verða undan at leita. Ekki latti Hörðr þess. Hurfu þeir síðan frá. Engi fellu þar hús ofan. Fjölði manna kom til Indriðastaða. Heim fóru Hólmverjar ok sátu nú um kyrrt um stund.


32. Atför ráðin við Hólmverja

Bændr lögðu fund á Leiðvelli við Laxá hjá Grunnafirði, at eigi færi svá lengr fram, at þeim Hólmverjum þyldist öll illvirki, þau er þeir gerði. Öllum heraðshöfðingjum váru orð send, at þeir kæmi til þessarar stefnu, ok öllum bændum ok griðmönnum. En er Indriði bjóst til fundarins, spurði Þorbjörg, hvert hann ætlaði at fara. Hann sagði henni.

„Þá vil ek fara með þér,“ segir hon, „því at þú mátt vita, at ek er þér trú.“

Eigi vildi hann, at hon færi til fundarins, ok kvað henni ekki gaman mundu vera í því at heyra, hvat þar er mælt. Hon kveðst þat þykkjast vita. Síðan reið Indriði til fundarins. Litlu síðar lét Þorbjörg söðla sér hest ok fór með annan mann til stefnunnar. Þar var fyrir mannfjölði mikill ok háreysti mikit. En er hon kom, drap klukku þeira hljóð, ok þögnuðu allir.

Hon mælti þá: „Vita þykkjumst ek framferði yðvart ok ætlan, en ekki skal því leyna yðr, sem mér býr í skapi, at ek skal verða þess manns bani eða láta verða, sem Hörð, bróður minn, vegr.“

Síðan ríðr hon á burt. Á þessu þingi var Torfi Valbrandsson, Kollr frá Lundi, Indriði, Illugi, Kolgrímr, Refr ok Þorsteinn öxnabroddr ok Ormr ór Hvammi ok margir aðrir heraðshöfðingjar.

Torfi mælti þá: „Einsætt er mönnum þeim, sem hér eru við staddir ok verða allir at því samráða at taka þessa vændismenn af lífi, eða munu þeir gervir fyrst alránir, sem næstir eru, en síðan allir aðrir heraðsmenn. Meguð þér þat sjá, at þeir munu eigi öðrum hlífa, er Hörðr vildi brenna inni mága sína. Snúum brátt at nökkuru ráði góðu, svá at engi njósn komi þeim. Er þetta öllum it mesta nauðsynjaverk.“

Illugi lét meiri illvirki af þeim standa en svá mætti vera, kvað þar saman komit it versta fólk. „Mun ek þar engar tengðir virða. Höfum vér svá spurt til þeira, at þeir hafi oss slíkan hlut ætlat sem Indriða.“

Kolgrímr kvað þá mestan kulða af kenna, er næstir eru, en þó ekki langt at bíða, áðr en aðrir ætti slíkt fyrir höndum, þótt firr sæti. Slíkum orðum mælti hverr at öðrum. Refr kvað þat eitt til liggja, at maðr væri gerr út í Hólm, sá er þeim sverði eiða, at ekki væri af svikum við þá, ok segi, at þat væri vili allra landsmanna, at þeir færi í burt ór Hólmi, hvert sem þeir vildi, ok væri þá sáttir hvárir við aðra.

Torfi var mestr upphafsmaðr um ráðagerð þessa ok þat með, at hann biðr þá þegar ríða um nóttina inn til fjarðar, svá at eigi yrði Hólmverjar varir við, — „því at mér sýnist,“ segir hann, „sumir grunsamligir á Ströndinni.“

Þeir riðu þegar um nóttina. Þeir átu dögurð um morguninn eftir á nesi því innanverðu, er þeir kölluðu Dögurðarnes síðan.

Þann morgin inn sama sóttu þeir vatn, Þorgeirr gyrðilskeggi ok Sigurðr Torfafóstri, tólf saman á skútu einni. Hólmverjar vissu engar vánir til mannsafnaðar eða nökkurra svika við sik.


33. Dráp Sigurðar Torfafóstra

En er landsmenn urðu varir við ferð þeira Sigurðar, þá sendu þeir Koll Kjallaksson við fjórða mann ok tuttuganda. Ok er þeir fundust, flýði þegar Þorgeirr gyrðilskeggi við sjaunda mann, en Sigurðr Torfafóstri bjóst til varnar við fimmta mann, ok varð þar allhörð atlaga. Varðist Sigurðr þá enn allhraustliga, því at hann var bæði sterkr ok vápnfimr. Þar til börðust þeir, at fallnir váru allir félagar Sigurðar, en hann var þá enn ekki sárr. Þorvaldr bláskeggr sótti þá hart at ok margir aðrir. Þá váru fallnir fimm menn af Koll. Sigurðr verst þá enn ágæta vel. Vegr hann þá enn marga menn, enda berast þá sár á hann. Þorvaldr bláskeggr snarar þá at Sigurði ok leggr í gegnum hann með spjóti. Sigurðr hafði vegit með öxi. Hann kastar þá til Þorvalds öxinni, ok kemr öxin í höfuðit, ok fell hvárrtveggi dauðr niðr. Þá hafði Sigurðr orðit níu manna bani, en fylgðarmenn hans höfðu drepit þrjá. Alls fellu þar í árkvíslunum sjautján menn af hvárumtveggjum. Þær eru nú kallaðar Bláskeggsár.

Þorgeirr gyrðilskeggi nam staðar á Arnarvatnsheiði ok lagðist í helli á Fitjum ok safnaði sér liði ok var þar, þar til er Borgfirðingar gerðust til þeira. Þá stökk Þorgeirr norðr á Strandir ok var þar drepinn, sem segir í Álfgeirs þætti.


34. Kjartan Kötluson ginnti Hólmverja

Nú leitast þeir um höfðingjarnir, hverr til vill verða at fara út í Hólminn, en flestir tölðust undan því. Torfi talar þá um, at þeim mundi aukast mikill frami í, er færi, ok mundi þykkja síðan meiri maðr en áðr, en sagði líkligt, at þeir mundi gæfulausir vera, sem í Hólminum váru, sakir illgerða sinna.

Kjartan Kötluson, bróðir Refs, inn mesti garpr ok manna fráligastr, hann kveðst mundu til hætta at fara, ef þeir vildi gefa honum til hringinn Sótanaut, ef Hörðr yrði veiddr, — „en ek á þó illt at launa Hólmverjum.“

Þeir játuðu þessu ok þótti hann vænligastr til af þeim, er þar váru þá.

Kjartan mælti þá: „Mun eigi þat líkast at hafa bátinn Þorsteins gullknapps? Oft hefir hann oss at óliði farit.“

Öllum þótti þat vænligt ok sögðu, at Hólmverjar mundu þat sízt gruna. Kjartan Kötluson reri nú út á báti Þorsteins gullknapps. Hann var í brynju undir kufli. En er hann kom í Hólm, segir hann Herði, at landsmenn vilja sættast, lét Illuga ok vini hans eiga mikinn hlut í, at þeir færi frjálsir. Geirr trúði þessu ok þótti líkligt vera, er hann hafði bát Þorsteins gullknapps, því at hann hafði þeim eiða unnit, at hann skyldi aldri þeim til svika ganga. Margir váru fúsir í burt ok leiddist þar at vera ok fýstu, at farit væri með Kjartani í burt ór Hólmi.

Þá mælti Hörðr: „Mjök oft höfum vit Geirr orðit eigi á eitt sáttir, því at okkr hefir jafnan eigi einn veg sýnzt. Þykkir mér þeir illan mann hafa til fengit, þar sem Kjartan er, slík hugðarmál at bera, jafnmikil nauðsyn sem við liggr hvárumtveggjum. Höfum vér ok lítt við Kjartan vingazt.“

Hann mælti þá: „Ekki skulum vér nú á þat minnast, því at þat heyrir eigi þeim, er sáttmál bera, en satt eitt segi ek yðr, ok sverja mun ek þat, ef yðr þykkir þá fullara.“

Herði kveðst svá á hann lítast, at hann mundi eigi eiðvarr vera, ok kvað þá vísu:


Mér lízk málma snerru
meiðr, sá er ferðar beiðir,
hryggðarfullr, hvergi bregðask
hann at njósnar kanna.
Brennu skyldi í burtu hranna
Baldr sjá komask aldri,
ef eyðir álms því réði,
ómeiddr, sá er slíks beiddi.[17]


Þá fýstu flestir allir burtferðar. Tóku þá þegar sumir sér flutning með Kjartani. Hörðr kveðst hvergi fara mundu, — „en ek læt vel, at þeir reyni, hversu Kjartan væri þeim trúr. En þat ætla ek,“ segir hann, „at þér séð ókátari inn síðara hluta dags.“

Kjartani þótti því betr sem hann flytti í burtu fleiri. Margir stigu á ferjuna. Sagði Kjartan, at þeir skyldu sjálfir fara í móti sínum mönnum í annat sinni. Þeir fóru nú frá Hólmi. Eigi mátti mannfjölða sjá, fyrr en skipit kom fram fyrir tangann. En er þeir váru landfastir orðnir, gerðu bændr at þeim kvíar af mannfjölða. Ok er þeir kómu á land, váru þeir teknir allir ok haldnir ok síðan snúinn vöndr á hár þeim ok höggnir gervallir. Þá fögnuðu landsmenn, er svá lítit lagðist fyrir slíka illvirkja, ok þótti þeim nú líkliga á horfast, at þeir mundu allir unnir verða.


35. Dráp Geirs

Kjartan fór í annat sinn út til Hólms. Hólmverjar spurðu, hví félagar þeira hefði ekki farit á móti þeim. Kjartan sagði þá svá fegna orðit hafa friðinum, at þeir hefði hlaupit leikandi á land. Geirr trúði þessu ok sté á skip með Kjartani við marga menn. Hörðr latti þessarar ferðar ok sagði til mikils draga mundu. Ekki vildi hann fara. Helgi Sigmundarson var eftir hjá honum ok Helga jarlsdóttir ok synir þeira tveir ok sex menn aðrir.

Þeir Geirr fóru nú burt frá Hólmi, ok þótti Herði hvergi betr, er Geirr vildi fara með Kjartani. En er þeir róa fram fyrir nesit, sá Geirr mannfjölðann á landi. Þóttist hann þá vita, at þeir mundu sviknir vera.

Hann mælti þá: „Illa gefast ill ráð ok verða oft til síð um sén, enda hefir Hörðr mér oft nær getit, ok enn hygg ek, at svá muni vera, ok er þat nú líkast, at hér verði endir á várum illum framferðum, ok væri vel, ef Hörðr kæmist undan, því at honum er einum meiri skaði en oss öllum.“

Þeir váru mjök komnir at landi. Geirr hljóp þá fyrir borð á sund ok lagðist fram með berginu. Ormr hét Austmaðr, er var með Indriða, rammr maðr at afli. Hann skaut manna bezt ok vel búinn at öllum íþróttum. Hann skaut eftir Geir gaflaki, ok kom í milli herða honum, ok fekk hann af því bana. Hann var lofaðr mjök af þessu verki. Þar heitir Geirstangi, er líkit rak á land.


36. Dráp Harðar

Helga jarlsdóttir stóð á Hólminum út ok sá þessi tíðendi. Hon sagði Herði ok bað hann sjá. Ekki sýndist þeim þetta einn veg. Hon sagði, at til mikils mundi um draga. Landsmenn lofuðu mjök Kjartan ok kváðu hann mikit mundu vaxa af þessum ferðum, létu nú ok vera fátt eftir. Kjartan kveðst nú ætla knapp á at ríða at ná Herði ok lokka hann at líka eftir á. Hann hafði sexæring ok ferr nú út til Hólms. Hörðr spurði, hvar Geirr væri eða hví hann kæmi ekki í móti honum.

Kjartan kvað hann vera haldinn á landi, þar til er hann kæmi, — „sættizt þér svá allir í einu.“

Hörðr mælti: „Mikit færist þú í fang, Kjartan, er þú flytr oss alla Hólmverja til lands, ok mikil laun muntu fyrir taka af landsmönnum. Mun ek hvergi fara. Hefi ek þér ávallt illa trúat, ok eigi má á manni sjá, ef þú gefst vel.“

Kjartan mælti: „Eigi muntu því hugminni en þínir menn, at þú þorir eigi at fara á land.“

Hörðr spratt þá upp ok stóðst eigi eggjun hans ok kveðst ætla, at hann mundi eigi þurfa sér hugar at frýja, áðr en lyki þeira viðskiptum. Hörðr kvað Helgu skyldu fara með sér. Hon kveðst eigi fara mundu ok eigi synir hennar heldr ok lét nú at því koma, sem mælt er, at eigi má feigum forða. Grét Helga þá sáran. Hörðr sté á skip reiðr mjök, ok fara nú, unz þeir koma þar at, er Geirr flaut dauðr við sker eitt.

Hörðr hljóp þá upp ok mælti til Kjartans: „Allra manna armastr, ok skamma stund skalt þú eiga at fagna þessum svikum.“

Hörðr hjó þá til hans með sverðinu Sótanaut ok klauf hann at endilöngu niðr í beltisstað, allan búkinn með tvífaldri brynjunni. Í því renndi skipit at landi, ok urðu þeir allir handteknir, sem á skipinu váru. Indriði lagði fyrstr hendr á Hörð ok batt hendr hans heldr rammliga.

Hörðr mælti þá: „Heldr fast bindr þú nú, mágr.“

Indriði svarar: „Þat kenndir þú mér, þá er þú vildir mik inni brenna.“

Illugi mælti til Indriða: „Eigi á Hörðr þó góða mágana, enda hefir hann illa til gert.“

Iridriði svarar: „Löngu hefir hann því fyrirgert, at nökkurar tengðir sé við hann virðandi.“

Hann rétti þá fram öxina ok teiknaði til, at nökkurr skyldi vega at Herði, en engi vildi þat gera. Hörðr snarast þá við hart ok varð lauss. Hann þreif öxina ór hendi Indriða ok stökk út yfir þrefaldan mannhringinn. Helgi Sigmundarson varð lauss ok hljóp þegar eftir honum. Refr sté á hest ok reið eftir þeim ok gat eigi nát þeim. Þá kom á Hörð herfjöturr, ok hjó hann af sér í fyrsta sinn ok annat. Í þriðja sinni kom á hann herfjöturrinn, ok þá gátu þeir kvíat hann ok slógu um hann hring, ok stökk hann enn út yfir hringinn ok vá áðr þrjá menn. Hann hafði Helga Sigmundarson þá á baki sér. Hljóp hann þá til fjalls. Sóttu þeir þá hart eftir honum. Refr var fljótastr, því at hann var á hesti, ok þorði hann eigi at ráða á Hörð. Þá kom enn herfjöturr á Hörð. Komst þá eftir meginflóttinn. Hann kastaði þá Helga af baki sér.

Hann mælti þá: „Mikil tröll eigu hér hlut í. En ekki skuluð þér þó hafa yðvarn vilja um þat, sem ek má at gera.“

Hjó hann þá Helga sundr í miðju ok kvað þá eigi skyldu drepa fóstbróður sinn fyrir augum sér. Þat þótti mönnum sem Helgi mundi mjök svá dauðr áðr. Svá var Hörðr þá reiðr ok ógurligr at sjá, at engi þeira þorði framan at honum at ganga. Torfi sagði, at sá skyldi eiga hringinn Sótanaut, sem Hörðr hafði á hendi sér, sem þyrði at vega at Herði. Þá slógu þeir hring um hann. Þá kom Þorsteinn gullknappr at heiman frá Þyrli. Sóttu þeir þá hart at Herði. Varð hann þá enn sex manna bani. Þá gekk öxin af skaftinu. Í því hjó Þorsteinn gullknappr á hnakkann með háskeftri öxi, því at engi þeira þorði framan at honum at ráða, þó at hann væri slyppr. Af því sári fekk Hörðr bana. Þá hafði hann drepit af þeim þrettán menn með þeim fjórum, sem hann drap við skip, áðr en hann var fangaðr.

Allir lofuðu hreysti hans, bæði vinir hans ok óvinir, ok þykkir eigi honum samtíða á alla hluti röskvari maðr verit hafa ok vitrari en Hörðr, þó at hann væri eigi auðnumaðr. Ollu því ok hans fylgðarmenn, þó at hann stæði í slíkum illvirkjum, ok þat annat, at eigi má sköpunum renna.


37. Aftaka Hólmsmanna

Landsmenn lofuðu Þorstein gullknapp fyrir þetta verk ok fengu honum hringinn Sótanaut ok kváðust honum hans vel njóta ok unna. En er Þorsteinn spurði umræðu Þorbjargar, vildi hann gjarna þetta verk aldri gert hafa. Nær sex tigir manna váru drepnir af Hólmverjum ok at auk þeir fóstbræðr í Dögurðarnesi. Nú töluðu þeir um höfðingjarnir, at ráð væri at fara eftir Helgu ok drepa sonu þeira Harðar. Þá þótti sumum of síð dags. Höfðu þeir þá at því samtak, at þeim skyldi engi grið gefa né ásjá veita, ella skyldi allir þeim hefna. Svá var ríkt við lagit. Þeir ætluðu út um morguninn, en váru þar um nóttina.


38. Helga fór ór Hólmi

Helga er nú í hólminum ok þykkist vita nú allar vælar ok svik landsmanna. Hon hugsar nú sitt mál. Þat verðr nú hennar ráð, at hon kastar sér til sunds ok leggst til lands ór Hólminum um nóttina ok flutti með sér Björn, son sinn, fjögra vetra gamlan, til Bláskeggsár, ok þá fór hon móti Grímkatli, syni sínum, átta vetra gömlum, því at honum dapraðist sundit þá, ok flutti hann til lands. Þat heitir nú Helgusund. Þau fóru um nóttina upp á fjall frá Þyrli ok hvíldust í skarði því, er nú heitir Helguskarð. Hon bar Björn á baki sér, en Grímkell gekk.

Þau fara, þar til er þeir ok hon koma til Indriðastaða. Hon settist þá niðr útan undir túngarði, en sendir Grímkel til húss at biðja Þorbjörgu þeim griða. Þorbjörg sat á palli, er sveinninn kom inn. Hann bað hana griða, en hon stóð upp ok tók til hans ok leiddi hann út ok spurði, hverr hann var. Hann sagði til it sanna. Hon spurði at tíðendum eða hvar Helga væri. Grímkell sagði slíkt, sem hann vissi, ok fylgði henni til Helgu. Þorbjörg mátti þá ekki mæla, svá fekk henni mikils. Hon fylgði henni í útibúr eitt ok læsti þau þar.

Þenna aftan kom Indriði ok margt manna með þeim. Ekki fann á Þorbjörgu, ok bar hon mat fyrir gesti. En er þeir sögðu henni tíðendin ok þat, at Þorsteinn gullknappr hafði vegit Hörð ok gengit aftan at honum, en hinn staðit kyrr fyrir, þá kvað Þorbjörg vísu:


Varð í hreggi hörðu
Hörður felldr at jörðu,
harm hefr átta unnit,
Unns, ok fimm at gunni.
Heldr nam grimmra galdra
galdr rammliga at halda.
Mundi bitra branda
brandr elligar standa.[18]


En er þau kómu í sæng um kveldit, þá brá Þorbjörg saxi ok vildi leggja á Indriða, bónda sínum, en hann tók í móti ok varð sárr mjök á hendi.

Hann mælti þá: „Bæði er nú, Þorbjörg, at ór hörðu er at ráða, enda villtu mikit at gera, eða hvat skal nú vinna til sátta með okkr?“

„Ekki annat en þú færir mér höfuð Þorsteins gullknapps.“

Því játaði Indriði. Hann fór um morguninn einn saman, ok it gegnsta reið hann til Þyrils. Hann steig þá af baki ok gekk ofan Indriðastíg hjá Þyrli ok beið þar, unz Þorsteinn fór til blóthúss síns, sem hann var vanr. En er Þorsteinn kom, gekk hann inn í blóthúsit ok fell fram fyrir stein þann, er hann blótaði ok þar stóð í húsinu, ok mæltist þar fyrir. Indriði stóð úti hjá húsinu. Hann heyrði þetta kveðit í steininum:


Þú hefir hingat
í hinzta sinni
feigum fótum
fold spornaða.
Þér mun rétt,
áðr röðull skíni,
harðr Indriði
heiftir gjalda.[19]


Síðan gekk Þorsteinn út ok heim. Indriði sá ferð hans gerla. Indriði bað hann eigi hlaupa svá mikinn. Hann snýr þá fram fyrir hann ok hjó þegar með sverðinu Sótanaut undir kverkina, svá af tók höfuðit. Hann lýsti þessu vígi á hendr sér heima á Þyrli. Sagði hann Þorstein lengi ótrúan verit hafa. Hann reið heim ok seldi Þorbjörgu höfuðit. Hon kveðst ekki hirða um þat, þegar þat væri af bolnum.

„Nú muntu,“ segir Indriði, „sættast við mik.“

Hon kvað þat eigi skyldu, fyrr en hann tæki við Helgu ok sonum hennar, ef þau kynni þar at koma, ok veitti þeim allan dugnað, þann sem þau þyrfti. „Þá mun ek,“ sagði hon, „veita þér alla elsku þaðan af.“

Indriði kveðst ætla, at þau mundu hafa á sjó hlaupit ok drekkt sér, er þau fundust eigi í Hólminum, — „ok vil ek því heita þér þessu, at ek veit, at ekki mun þurfa til at taka.“

Þá gekk Þorbjörg eftir þeim Helgu ok leiddi þau fram.

Indriði mælti þá ok varð fár við: „Ærit langt hefi ek nú fram talat, en þó mun þat nú ráð at halda orð sín.“

Endi hann ok vel öll sín orð. Gaf ok engi maðr honum at þessu sök. Þótti öllum Þorbjörgu mikilmannliga verða.


39. Þórólfr gerðist flugumaðr til Refs

Þórólfr hét maðr ok kallaðr starri, hagr ok heldr auðigr, gálauss ok glensmikill, frækinn ok framgjarn ok harðgerr í hvívetna. Hann kom it sama haust til Indriðastaða ok bauðst bónda. Þorbjörg bað hann taka víst við honum, ok svá varð. Dvalðist hann þar um hríð til smíða. Helga jarlsdóttir var kát við hann ok þær Þorbjörg báðar. Hann þóttist vera í þingum við jarlsdóttur, en hon tók því ekki allfjarri. Þórólfr hafði verit með Ref um sumarit ok hafði illa þar at getizt. Hann leitar nú vetrvistar til Þorbjargar.

Hon svarar: „Ek mun fá þér vetrvist ok hringinn Sótanaut, Helgu jarlsdóttur ok mikit fé annat, ef þú drepr Ref í Brynjudal.“

Hann svarar: „Þetta er mér ekki illa hent. Trúik mér ok allvel hent til at geta þetta gert, ef ek hefi sverðit Sótanaut. Er ok ekki ván, at ek muna lítit til vinna, en taka mikit upp,“

Þessu keyptu þau. Ekki var hægt at ná sverðinu, því at Indriði hafði þat alla stund, hvert sem hann fór.

Einn dag tók Þorbjörg sverðit Sótanaut ok reist hér ok hvar, svá at sverðit fell sjálft niðr ór. En er Indriði ætlaði at gyrða sik sverðinu, þá fell þat niðr ór slíðrunum. Honum þótti þat kynligt, en Þorbjörg kvað þat náttúru sverðsins, ef þat vissi tíðendi á. Hann bað hana gera at umgerðinni. Hon kvaðst þat í tómi mundu gera.

Indriði átti at fara vestr á Mýrar at sætta vini sína. Hann hafði þá eigi sverðit. En er hann var farinn, seldi Þorbjörg Þórólfi sverðit Sótanaut ok bað hann neyta drengiliga, ef hann vildi ná ráðahag við Helgu.

Þórólfr fór til Refs ok kom þar síð dags. Hann leyndist í torfbingi ok hlóð at sér elditorfi, svá at ekki kom upp nema nasirnar einar. Refr var varr um sik, svá at hann lét lokur fyrir hurðir hvert kveld ok lét ljós bera tysvar um hús öll, fyrst fyrir náttverð ok í annat sinn, áðr en menn fóru í rekkjur, ok enn var svá gert. Eigi fannst Þórólfr at heldr. Þórólfr talaði hverjum manni líkt. Hann stóð upp, þegar niðr var lagizt. Hann vakði griðkonu Refs ok sagðist vera sauðamaðr. Hann bað hana kalla til skæða við Ref, því at hann kveðst skyldu á fjall ganga um morgun.

Hon kvað hann ekki óstarfsamt gera, kvað hann eigi alls minna hafa en aðra, — „ok er engi sá af húskörlum, at þarfari sé en þú.“

Hann kvað þat vera skyldu, áðr en lyki.

Refr hvíldi í lokrekkju, ok vildi hann ekki þangat láta ganga til sín um nætr. Hon fór þó ok sagði Ref skæðakallit sauðamanns. Sagði hon hann ómakligan at missa skó eða aðra hluti, þá sem hann þyrfti at hafa, — „þar sem hann hugsar ávallt um þitt góz bæði nátt ok dag.“

Refr lét illa at henni, er hon skyldi fara með slíkum erendum um nætr, — „en þó liggr léskrápr einn útar í torfbási, ok taki hann sér þar af skæði.“

En er hon gekk í burt, rak Þórólfr kefli fyrir hleðann, svá at eigi gekk aftr. Hann hafði staðit uppi yfir Ref, meðan at þau töluðust við, ok varð honum bilt. Refr sofnaði, en Þórólfr þorði eigi á hann at ráða.

Þorbjörg katla, móðir Refs, kallaði: „Vaki þú, son minn, fjandinn stendr uppi yfir þér ok vill vega þik.“

Þá vildi Refr upp standa, ok í því hjó Þórólfr með sverðinu Sótanaut undan honum báða fætr, annan þar, sem mjóstr var kálfi, en annan í ristarlið. Síðan hljóp Þórólfr fram á gólfit ór lokrekkjunni. Þá kom Þorbjörg katla í móti honum ok greip til hans ok rak hann undir sik ok beit í sundr í honum barkann ok gekk svá af honum dauðum. Refr tók sverðit Sótanaut, en hringrinn hvarf af Þórólfi, er þær Þorbjörg ok Helga höfðu selt honum, sá er Hörðr hafði tekit af Sóta. Refr var græddr ok borinn á stóli alla stund síðan, því at hann mátti aldri ganga, ok lifði þó lengi upp frá þessu, svá at hann var kallaðr Refr inn gamli, ok þótti æ inn mesti mætamaðr.


40. Indriði heimti sverðit

Litlu síðar kom Indriði heim ok spurði þessi tíðendi. Þóttist hann þá vita, at Þorbjörg mundi hafa verit í þessum ráðum. Eigi vildi hann þó missa sverðsins. Fór hann síðan ok hitti Ref ok bað hann laust láta sverðit, — „því at ek hefi í engum þessum ráðum verit,“ segir hann.

Refr selr honum sverðit. „Vil ek ekki óvingast við þik,“ segir Refr.

Tók Indriði þá við sverði sínu ok reið heim síðan. Má í slíku marka, hverr höfðingi Indriði hefir verit, at slíkr garpr sem Refr var treysti eigi öðru en láta laust sverðit við Indriða, þegar hann beiddi, svá mikil örkumsl sem hann hafði fengit af því.

Litlu síðar fundust þær Þorgríma smiðkona ok Þorbjörg katla, móðir Refs, ok fundust síðan dauðar báðar í Múlafelli. Þær váru allar rifnar ok skornar í sundr í stykki, ok reimt þykkir þar síðan vera hjá kumlum þeira.

Þess geta menn til, at Þorgríma, móðir Indriða, mundi vilja sækja hringinn Sótanaut til handa Indriða, en Katla verði, ok vildi eigi lausan láta, ok fyrir því dræpist þær niðr. Aldri fannst hringrinn síðan.


41. Hefnt Harðar ok ummæli Styrmis fróða

Fám vetrum síðar kom skip í Breiðavík. Þar var á Tindr Hallkelsson ok Þórðr Kolgrímsson frá Ferstiklu. Þeir riðu frá skipi, Tindr á Hallkelsstaði, en Þórðr yfir Hvítá ok ætlaði heim.

En er Helga jarlsdóttir frétti þetta, mælti hon til Grímkels, sonar síns, at seint kæmi honum í hug föðurdauðinn. Hon bað hann þá sitja fyrir Þórði Kolgrímssyni, — „því at faðir hans var verstr mótgöngumaðr Herði, föður þínum.“

Þá var Grímkell tólf vetra.

„Vilda ek, frændi,“ segir hon, „at þú dræpir Þórð, því at gild hefnd er í honum.“

Grímkell var við þriðja mann. Þeir fundust við Bakkavað fyrir austan Hvítá undir torfstökkum nökkurum. Litlu síðar fundust þeir allir dauðir hvárirtveggju.

Skeifr hét maðr, er bjó á Hvítárvöllum, félítill maðr. Þess gátu sumir, at hann mundi hafa drepit sára menn ok tekit síðan góða gripi, þá sem Þórðr hafði haft með sér ok aldri spurðist til síðan. Skeifr fór útan ok kom aldri út síðan ok varð vellauðigr at fé.

Indriði vildi eigi hætta Helgu hér á landi ok Birni, syni hennar. Þau fóru útan á Eyrum til Nóregs ok þaðan til Gautlands, ok lifði Hróarr þá. Hann varð feginn Helgu, systur sinni, en þótti mikill missir at Herði. Ekki var Helga gift síðan, svá at þess sé getit. Björn varð mikill maðr ok kom aftr til Íslands ok drap marga menn í hefnd föður síns ok varð inn röskvasti maðr. Fjórir menn ok tuttugu váru drepnir í hefnd eftir Hörð. Engi þeira var fé bættr. Synir Harðar drápu suma ok frændr ok mágar, en suma Hróarr. Flestir allir váru drepnir með ráði Þorbjargar Grímkelsdóttur. Þykkir hon mikill kvenskörungr verit hafa.

Þau Indriði bjuggu á Indriðastöðum til elli ok þóttu inir mestu menn, ok er margt manna frá þeim komit.

Þá hafði Hörðr nítján vetr ok tuttugu, er hann var veginn, ok höfðu honum flestir tímar til heiðrs ok metnaðar gengit útan þeir þrír vetr, er hann var í útlegð. Segir ok svá Styrmir prestr inn fróði, at honum þykkir hann hafa verit í meira lagi af sekum mönnum sakir vizku ok vápnfimi ok allrar atgervi, hins ok annars, at hann var svá mikils virðr útlendis, at jarlinn í Gautlandi gifti honum dóttur sína, þess ins þriðja, at eftir engan einn mann á Íslandi hafa jafnmargir menn verit í hefnd drepnir, ok urðu þeir allir ógildir.

Nú lúkum vér hér Hólmverja sögu.




Vísnaskýringar:

  1. Gamall brynfatla benhríðar beiðir hefr gift Grímkatli þorna þóftu. Þegn nam at fregna slíkt. Nam einfelldri steina Njörun auðs ynði ok blíðu. Ek get, at þat gamalmenni mun gera henni lítit: Hinn gamli vígamaður hefir gift Grímkatli konuna. Eg frétti það. Hann svipti hina trygglyndu konu veraldlegu yndi og blíðu. Eg hygg, að gamalmennið verði henni til lítillar ánægju.
  2. Braut í sundr Sírnis hljóða men góða fyr sætu. Trúik, at engi ýta bæti auðar hlíði þat síðan. Inn fyrsti gangr ins unga gulls lystis varðat góðr. Hverr mun verri heðan af. Inn efsti mun þó hneppstr: Hann braut í sundur hið góða gullmen fyrir mér. Eg ætla, að enginn maður muni bæta mér það síðan. Hin fyrsta ganga hins unga manns varð ekki góð. Hver ganga hans mun annarri verri héðan í frá. Hin síðasta mun þó erfiðust.
  3. Auðs beiðir hefr átta sér ógóða móður. Hann nam fyrst jóða fljóðs at finna nýgenginn bræðiorð, þau er beiðir brennu sjós mun kenna. Atkvæði lýða lifa lengr en nökkurr drengja: Maðurinn hefir átt sér illa móður. Hann hlaut fyrst af börnum hennar að verða, er hann var nýfarinn að ganga, fyrir reiðiorðum, sem hann mun fá að kenna á. Ákvæði manna endast ævinni lengur.
  4. Torfi varat trauðr at deyða skorð tvinna ok borða. Hann gerir at sönnu hróp hjörlestis í því flestu. Sviptir branda sendi þessa silfrkers Gná á rekning at röngu. Mál er at launa raun: Torfi var ekki tregur til að valda dauða konu minnar. Hann gerir mér sannarlega svívirðing í flestu. Hann sendi mey þessa á hrakning með rangindum. Það er mál til komið að launa þá raun.
  5. Inn mildi málmrjóðr gaf mér skjöld eigi góðan. Hann mun þurfa þenna þegn í Hildar regni. Inn svinni meiðir eiðs ok hringa, er ann minni Auði urðþvengs hlíðar, eigi hann sjálfr grip sinn: Hinn örláti maður gaf mér skjöld eigi góðan. Hann mun þurfa á honum að halda í bardaga. Hinn vitri maður, sem ann systur minni, eigi sfálfur grip sinn.
  6. Verðir þú veginn með vopnum og fallinn í val, svo að eg viti með sannindum, þá skulu biturleg ráð mín sannarlega verða þeim manni að bana.
  7. Hinn harmr í Hlakkar stormi Þorbjargar, sem ek inni, er mestr hafðr í minnum hundmargra manna, er bróðir móður hennar bauð Sigmundi at fæða upp ermvangs branda Auði á húsgangi: Sá harmur í hug Þorbjargar, sem eg greini frá, er hinn mesti í minnum fjölmargra manna, er móðurbróðir hennar bauð Sigmundi að ala hana upp á húsgangi.
  8. Hvers vegna fýsti þig, Hörður, að brjóta haug minn, þótt Hróar bæði þig þess? Eg hefi aldrei gert þér mein á ævi minni.
  9. Því réðst eg í að finna þig og svipta fornan draug fé sínu, að það er orðið alræmt, að hvergi í víðri veröld muni verri maður stýra vopnum.
  10. Hörður rænti mig hringnum góða. Hálfu síður vildi eg missa hann en allt gull mitt. Hann skal verða að höfuðbana þér og öllum þeim, sem eiga hann.
  11. Þó að eg vissi, að öll ummæli illvirkjans mundu verða að áhrínsorðum, þá skyldi eigi að heldur hin afgamla lydda njóto gullsins.
  12. Ek átta ei við léttan né blauðan auðar hlyn. Þann vóm í heiðnum dómi var vánt at vinna. Ek veit ásjón Sóta varð ljót, þá er ljós nam líta. Greypr geymir galdra vildi steypask í jörðina: Eg átti hvorki við auðveldan mann né huglausan. Þann heiðna draug var erfitt að vinna. Eg veit, að ásýnd Sóta varð ljót, þegar hann sá ljósið. Hinn grimmlegi galdrasnápur vildi steypast í jörð niður.
  13. Mágur minn varð mér illr at reyna í málaferlum, ok svá er hann fleirum hranna elds einum. Hvarflauss arfi Þorgrímu réð heldr vera heima. Stála stýrir er oss stríðr, en verri síðar: Mágur minn reyndist mér illa í málaferlum, og svo reynist hann fleiri mönnum. Hinn staðfasti sonur Þorgrímu kaus heldur að sitja heima. Hann er mér nú erfiður, en verri mun hann síðar.
  14. Geymir stórra gullhringa réð enn at vísu gera ósa elds fægi útlægan á alþingi um hyski hjörrunna heiðar þorska miskunnar ok grettis sótta. Oss er engi ótti á þessu: Hinn auðugi maður hikaði ekki við að gera mig útlægan á alþingi úr mannfélaginu sumar og vetur. Mér stendur enginn ótti af því.
  15. Víst mun Torfi, hæðinn hölðr tandrauðra Nílsanda, treysta, at ríði heim í Botn at gotnum. Get ek, at hreytar veiti viðrnám. Trúik, at þegnar bjargi vargi, ef jafnmargir törgu meiðar mætti finnask hér inni: Víst mun Torfi, hinn hæðni auðmaður, treysta því, að hann megi ríða heim í Botn að mönnum. Eg hygg, að menn muni veita viðnám. Eg trúi, að menn muni seðja hungur úlfsins, ef eg hefði jafnmarga bardagamenn hér heima.
  16. Illugi inn rauði hafði áðan fellda fimmtán flóðs mána viðu. Tófta Týr var trauðr á sættir. Grimmúðigr Geirr réð heldr at gjalda þá rimmu. Nú fellu jafnmargir vargfæðar af vella veiti: Illugi inn rauði felldi áðan fimmtán menn. Hann var tregur að sættast. Hinn grimmhugaði Geir galt heldur en ekki þann bardaga. Þar féllu jafnmargir menn af Illuga.
  17. Mér lízk hryggðarfullr málma snerru meiðr, sá er beiðir ferðar, hann hvergi bregðask at kanna njósnar. Sjá hranna brennu Baldr skyldi aldri komask burtu ómeiddr, sá er beiddi slíks, ef álms eyðir réði því: Mér virðist hinn kjarklausi vígamaður, sem biður okkur farar, hvergi munu bregðast í því að reka njósnir. Sá maður skyldi aldrei komast burt ómeiddur, er beiddi slíks, ef eg mætti ráða.
  18. Hörður varð felldr at jörðu í hörðu Unns hreggi. Hann hefr unnit átta ok fimm at gunni. Galdr grimmra galdra nam at halda heldr rammliga. Brandr bitra branda mundi standa elligar: Hörður var felldur að jörðu í hörðum hardaga. Hann vann þrettán menn í bardaganum. Kynngi grimmra galdra (þ. e. herfjöturinn) hélt honum helzti rammlega. Vígamaðurinn mundi hafa staðizt ellegar.
  19. Þú hefir gengið hingað feigum fótum í hinzta sinn. Harður Indriði mun ótæpt gjalda þér fjandskap, áður en sól renni upp.