Hrómundar þáttr halta

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif
Original.gif Dansk.gif
Original.gif
Original.gif


Íslendinga sögur

Hrómundar þáttr halta

Guðni Jónsson

bjó til prentunar


1. Frá Hrómundi halta ok frændum hans.

EYVINDR sörkvir hét maðr, er út kom með Ingimundi gamla. Hann nam Blöndudal vestr frá Skagafirði ok vildi eigi lifa eftir Ingimund ok réð sér sjálfr bana.
   Hann átti son við ambátt sinni í elli, er Hrómundr hét. Hann átti Auðbjörgu, dóttur Más Jörundarsonar háls. Hon var ambáttar dóttir. Hrómundr var löngum með Mávi á Másstöðum, er hann barðist við sonu Ingimundar um Deildarhjalla. Þar vá Hrómundr Högna, son Ingimundar, ok varð fyrir þat heraðssekr milli Jökulsár í Skagafirði ok Hrútafjarðarár. Hrómundr varð sárr á fæti ok var jafnan haltr síðan. Af því var hann kallaðr Hrómundr halti. Hann keypti Fagrabrekkuland fyrir vestan Hrútafjarðará ok bjó þar um hríð. Hann gerði virki mikit um bæ sinn ok var inn vænsti maðr ok mikill fyrir sér. Sonr hans hét Þorbjörn þyna, ok var Auðbjörg móðir hans. Hann átti Guðrúnu, dóttur Þorkels á Kerseyri, er nam sunnan Hrútafjarðarháls. Þeira sonr var Þorleifr, er Hrómundarfóstri var kallaðr. Hallsteinn hét sonr Hrómundar. Allir váru þeir frændr miklir menn ok sterkir.
   Sonr Þorkels á Kerseyri hét Þórir, bróðir Guðrúnar, konu Þorbjarnar. Hann bjó at Melum it næsta. Helga hét dóttir hans ok var fríð kona sjónum ok skörungr mikill.


2. Útkváma Sleitu-Helga.

Þat bar til tíðenda eitt sumar, at skip kom af hafi í Hrútafirði á Borðeyri. Sleitu-Helgi hét stýrimaðr, en Jörundr bróðir hans. Þeir váru tólf menn á skipi. Þeir váru ósvífir menn ok illorðir, ok áttu menn lítt kaup við þá ok fóru heldr útan heraðs til kaupa til annarra skipa. Fréttu menn, at þeir váru víkingar ok ránsmenn, en höfðu ekki nema ránsfé. Ok er á leið sumarit, kómu menn ekki til þeira.
   Þá mælti Helgi: "Þess vil ek nú fýsa, at þér séð eigi illfengir ok hafið þit betra skaplyndi hér við sveitarmenn ok takið yðr vistir með bóndum, því at mér lízt fólk þetta munu torsveigt verða ok kunna illa ágang. Hefi ek ok spurt, at menn eru hér sterkir ok afætur miklar."
   Ok er hálfr mánaðr leið, váru þrír menn vistaðir. Þá mælti Helgi: "Eigi eru menn hér fúsir at taka við oss, ok er þat várkunn, ok látum enn sveigjast til við þá."
   Ok svá gerðu þeir, en svá hafði lag á lagzt, at eigi tóku menn við þeim. Eitthvert sinn reið Þórir frá Melum til skips ok hitti Helga. Helgi tók allglaðliga við honum ok spurði, hverju hann vildi kaupa.
   Þórir kvað sér nauðsyn á vera at kaupa við, - "því at hús mín liggja við velli."
   Helgi kveðst mundu gera honum kost á því at kaupa við svá mikinn sem hann þyrfti, - "ok tak við oss öllum til vetrvistar."
   Hann kveðst eigi til þess færr, - "en vöru skortir mik eigi fyrir at gefa. Eruð þér ok ekki vinsælir menn talðir."
   Hann talðist undan at taka við þeim.
   Helgi mælti: "Allmjök sýna menn sik hér í styggleik við oss, ok er þat þó líkast, at þú setir eigi undan, bóndi, öllum auvisla við oss, ef þú tekr eigi við oss."
   Þórir kvað þat valda, er þeir höfðu fávingat.
   Helgi svarar, at hann skyldi fyrir kostum ráða, ef hann tæki við þeim, - "ella er ósýnt, hvárt þú ferr tvívegis."
   Ok er svá var komit, mælti Þórir bóndi: "Nú er þú skorar svá mjök á mik um þetta, þá skaltu eiða vinna at várum landslögum fyrir yðr alla, at þér skuluð engan ójafnað gera í vetr neinum manni eða þær sakar, at lögmætar eru, hvárki við mik né aðra, eigi við hjón mín né nábúa. Mun ek veita yðr hús, en þér skuluð sjálfir fæða yðr."
   Helgi mælti: "Þú skalt ráða, bóndi."
   Síðan fóru þeir þangat ok mötuðust einir í húsi ok sváfu þar. Ekki var þetta mjök þokkat af sveitarmönnum fyrir Þóri, ok þótti honum þetta ofráð vera. Ok er þeir höfðu þar verit um hríð, þá bar oft saman fundi þeira stýrimanns ok bóndadóttur, ok reittist á um tal ok kossa ok kneikingar með alvöru ok blíðu, ok fylgði framkvæmð byrgisskapar.
   Þórir mælti: "Þat vilda ek, Helgi, at þú efndir heit þín við mik ok gerðir mér enga skömm né óvirðing, ok lát af tali við Helgu, dóttur mína, ok halt eiða þína við mik."
   Helgi kvaðst ætla, at eigi myndi skjótt hrinda mega ást þeira Helgu, - "ok er þér engi óvirðing í, bóndi, ef ek bið konunnar með réttum landslögum, þeim sem hér ganga, ok með slíku fé sem þér líkar."
   En er bónda þótti ósýnt til bóta, en menn ósvífir, þá réð hann þat af, at hann gifti Helgu, dóttur sína, Sleitu-Helga, ok er gert brúðhlaup þeira snemma vetrar, ok þaðan af váru þeir eigi stórilla við menn, ef ekki var til gert við þá.


3. Hrómundr stefndi Austmönnum.

Þat bar til um vetrinn, at Hrómundi hurfu stóðhross fimm saman, ok váru þau öll stórmjök feit. Um þat váru margar getur, hvat af hrossunum myndi orðit. Synir Hrómundar kváðust ætla, at menn myndi etit hafa, er hvergi spurðist til, en hrossin spök vön at vera.
   Hrómundr sagði: "Þat er mér sagt um Austmenn þessa, at þeir hafi stærri slátr á borðum en aðrir menn viti vánir til kaupa þeira. Er ok illt orð á þeim um hotvetna. Nú eru tveir kostir til, at láta enga umræðu á koma, ok mun þá ekki illt af hljótast, eða hætta á, hvat eftir kemr, ok ganga at sínu."
   Þeir kváðu þat víst betra ok þat eitt til liggja at leita eftir.
   Hrómundr fann þá Miðfjarðar-Skeggja, er þá bjó á Skeggjastöðum í Miðfirði ok höfðingi var yfir þeim sveitum, ok réðst um við hann, hversu með skyldi fara.
   Skeggi svarar: "Svá spyrst mér til, at Austmenn þessir sé harðir í horn at taka, ok vil ek heita yðr minni forsjá, hvat sem í gerist."
   Síðan fór hann, ok fóru þeir feðgar, Hrómundr ok synir hans, litlu eftir þetta til Mela ok váru saman tíu. Austmenn váru sumir úti, en sumir gengu út, í því er þeir riðu at. Þeir höfðu litlar kvaðningar hvárirtveggju.
   Þá mælti Hrómundr: "Svá er háttat, Helgi," sagði hann, "at mér hafa hross horfit, ok er þat áhugi minn, at hér sé niðr komin."
   Helgi mælti: "Ekki hafa menn slíkt við oss mælt fyrri, ok skal hér fjandskapr í móti koma svá mikill sem vér megum mestan yðr gjalda."
   Hrómundr mælti: "Þat er víkinga háttr at afla fjár með ránum eða svörfum, en þat er þjófa háttr at leyna eftir."
   Hrómundr leitaði við Þóri, hvat satt væri eða hvat harrn vissi af. Þórir lézt hvárki vita þá sanna né ósanna at þessu. Hrómundr kvað honum litilmannliga fara. Síðan biðr Hrómundr menn sína stefna þeim, ok var ráðinn maðr til at stefna hverjum þeira. Síðan fóru stefnur fram, ok váru Austmenn málóðir ok hlaupóðir ok kváðust þessa hefna skyldu. Engir urðu áverkar með mönnum á þeim fundi, skilja við svá búit.


4. Ferð Austmanna.

Hrómundr ok hans menn riðu nú heim. Ok er þeir höfðu litla hríð heima verit, talaði Hrómundr: "Vér skulum auka þremr mönnum ok láta bæta virki várt, er mjök er hrörnat, ok látum sem þeir muni efna þat, er þeir hétu eigi góðu. Ok þann fjandskap allan, er þeir hétu, munu þeir eigi láta undan ganga."
   Síðan sendu þeir málin öll til meðferðar Skeggja í Miðfjörð, ok fóru mál þessi til alþingis, ok urðu Austmenninir allir sekir um hrossastulð. En Hrómundr ok synir hans sátu heima um þingit, en Austmenn bjuggust í brott frá Melum ok mæltu vel til Þóris. Þeir ætluðu at búa skip sitt, ok lá leið þeira um Fagrabrekku, ok váru þeir Hrómundr úti feðgar.
   Helgi mælti: "Þat skyldi verða, at yðr stæði gott ekki af virki þessu, ok þá skyldi yðr sízt lið at því verða, er yðr lægi mest við, ok vel mætta ek sjá þik blóðgan, Hrómundr, ok sonu þína."
   Hrómundr mælti: "Ekki grunum vér illvilja yðvarn, en þat ætlum vér, at nökkurir eigi rauðu at snýta, áðr vér sém við velli lagðir." Nú skilðu þeir at sinni.


5. Bardagi þeira Hrómundar ok Austmanna.

Þat bar at einn morgin, at hrafn settist á ljóra ok skrækði hátt. Hrómundr var í rekkju sinni ok vakði ok kvað vísu:

Út heyrik svan sveita
sára þorns, es mornar,
bráð vekr borginmóða,
bláfjallaðan gjalla.
Svá gól fyrr, þás feigir
folknárungar váru,
gunnar haukr, es gaukar
Gauts bragða spá sögðu.[1]

   Ok enn kvað hann:

Hlakkar hagli stokkinn,
hræs es kemr at sævi,
móðr krefr morginbráðar,
már valkastar báru.
Svá gól endr, þás unda,
eiðs af fornum meiði
hræva gaukr, es haukar
hildinga mjöð vildu.

   Ok nökkuru síðar risu upp húskarlar bónda ok gáðu eigi at láta aftr virkisdyrrnar eftir sér. Ok þann sama morgin kómu Austmenn ok váru saman tólf. Þeir kómu litlu síðar en húskarlar váru farnir frá virkinu.
   Þá mælti Helgi: "Nú verðr vel. Göngum nú í virkit ok minnumst háðuligra orða ok svá gerða, ok vil ek, at virkit verði þeim at gagni alls engu, ef ek má ráða."
   Þorbjörn þyna vaknaði við mælgi þeira ok hljóp upp þegar ok til hurðar þeirar, er var fyrir skálanum, ok sá út um glugg einn, er á var skorinn hurðunni at fornum sið, ok kenndi Austmennina, at þeir váru komnir í virkit, ok gekk inn aftr.
   Ok þá mælti Hrómundr: "Hvat er tíðenda, frændi?" Þorbjörn svarar: "Þat hygg ek, at Austmenn sé komnir í virkit með ófriði ok ætli at hefna orða þeira, er vér höfum talat við þá. En þat veit ek eigi, hversu at þeir hafa í virkit komizt."
   Hrómundr spratt upp ok mælti: "Upp vér þá ok rekum vanmenni þessi af hendi ok kaupum á oss gott orð ok dugum drengiliga."
   Hann eggjaði þá sonu sína ok svá Þorleif, fóstra sinn, ok var hann fimmtán vetra gamall, bæði mikill ok röskligr at sjá. Hann bjóst ok til útgöngu, en konur sögðu hann of ungan ok kváðu hann mundu feigan, en Hrómund of gamlan vörn at veita. Hrómundr kvað þá vísu:

Vasat mér í dag dauði,
draugr flatvallar bauga,
búumsk við Ilmar jalmi
áðr, né gær of ráðinn.
Rækik lítt, þótt leiki
litvöndr Heðins fitjar,
áðr vas oss of markaðr
aldr, við rauða skjöldu.

   Síðan tóku þeir frændr vápn sín allir fjórir, Hrómundr halti ok Þorleifr, Þorbjörn þyna ok Hallsteinn, ok gengu út þær dyrr, er á váru enda hússins, ok fóru fyrir ofan þvertré, en læstu hinar dyrrnar, er á váru hliðvegginum. Austmenn hljópu upp í vegginn ok skutu at þeim mjök harðfengiliga, því at Helgi var manna bezt vígr, mikill ok sterkr ok vaskligr. Var hann nú æfr mjök, ok allir váru þeir illir viðreignar ok harðir, kváðu þá Hrómund minni skyldu eiga til at reka, ok þeir skyldi þá muna þjófsnafnit. Hrómundr kvað þá nógt mundu til vinna, ef þeir sækði í virkit. Vörðust þeir þá eigi síðr með hlífum ok trjám en vápnum, en Austmenn börðu grjóti ok skotum ok sóttu at it harðasta, en hinir vörðust allvel ok váru eigi fleiri fyrir en fjórir. Þeir sendu ok ofan stórt grjót, ok þótt Hrómundr væri aldraðr, gekk hann vel fram ok var stórhöggr, ok með fulltingi sona sinna ok Þorleifs, fóstra síns, fellu sex Austmenn, ok í þeiri hríð fell ok Hrómundr ok Þorleifr, fóstri hans.
   Austmenn þeir, er eftir lifðu, hrukku ór virkinu allir, en Þorbjörn þyna hljóp eftir þeim ok elti ór virkinu alla þá, er eftir lifðu. En er Þorbjörn vildi aftr lúka hurðina, þá skaut Helgi spjóti til hans, ok kom á hann miðjan. Hann tók sjálfr spjótit ór sárinu ok sendi aftr til Austmanna, ok kom á Jörund miðjan, bróður Helga. Helgi þreif hann upp, þegar hann fell til jarðar, ok kastaði á bak sér ok hljóp ór virkinu ok með honum allir hans félagar þeir fimm, er eftir lifðu.
   Hallsteinn hljóp eftir þeim, en þeir undan, þar til er þeir kómu at læk einum, þeim er út er frá Fagrabrekku. Þar vildi Helgi yfir hlaupa með Jörund, bróður sinn, en hávir bakkar váru at tveim megin, ok varð honum aflfátt, ok skriðnaði Jörundr aftr af herðum honum ok var þá dauðr. Helgi snaraðist þá við, ok í því kom Hallsteinn at honum ok hjó af honum höndina, ok þá heldu Austmenn undan, en Hallsteinn starfaði at Jörundi ok fann, at hann var dauðr, ok því bar þá undan, ok sá Hallsteinn þat ok sneri þá aftr. Varð hann þess víss, at faðir hans var dauðr ok Þorbjörn þyna. Þorleifr var eigi örendr. Hann bar hann inn. Konur spurðu, hversu farizt hefði. Hann sagði sem var.
   Þeir Helgi létu út inn sama dag ok týndust allir fyrir Skriðinsenni.
   Þorleifr var græddr ok bjó at Fagrabrekku ok þótti góðr bóndi, en Hallsteinn fór útan ok kom á fund Óláfs Tryggvasonar. Konungr boðaði honum trú, ok var þat auðsótt. Gerðist Hallsteinn þá konungsmaðr ok var með honum síðan ok var inn fræknasti drengr ok öruggr í framgöngu ok vel virðr af Óláfi konungi, ok svá er sagt, at hann hafi fallit á Orminum langa ok sýnt þar áðr hreystiliga vörn ok aflat sér svá góðan orðstír, ok lýkr hér frá honum at segja.




Athugasemdir og skýringar:

  1. Vísurnar í þættinum eru áður skýrðar í I. bindi á 120.-122. bls.