Antonius Saga

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

For at alle norrøne tegn som blir brukt i denne artikkelen skal vises korrekt må du ha fonttypen OldNordicTimes installert på din PC eller Mac. OldNordicTimes skal lagres i Fonts i Windows eller installeres i fontboken i Mac OS.

Heilagra Manna Sögur

Antonius Saga
(Codex 234 folio. Sagaen, hvis Begyndelse mangler, tager fat midt i den latinske Originals 6te Capitel.)

C. R. UNGER

Christiania 1877

[Antonius var født i Overægypten af fornemme og fromme Forældre, havde af disse erholdt en religiøs Opdragelse. Efter disses Død delte han sin store Formue mellem de Fattige, anbragte derpaa sin Søster hos fromme Kvinder, men søgte selv Ensomhed, hvor han hengav sig til et strengt asketisk Liv under stadige Fristelser og mange Anfegtelser af Djævelen. Nætterne tilbragte han som oftest under Bøn, spiste kun en Gang om Dagen efter Solens Nedgang; undertiden kunde han tilbringe to ja tre Dage uden at tage Næring til sig; denne bestod i Brød og Salt med en Slurk Vand til. Sin Søvn nød han paa flettet Siv iført en Haarskjorte, stundom tjente ogsaa den bare Jord ham til Leie.]

Sva tamði hann sitt eiginlikt holld með meinlætvm, at ꜳ honvm fylltizt orð postolans, er hann segir sva: Þꜳ er ek verð sivkr, em ek sterkari. Þꜳ sagði hann hvgskoti(t) verða hofsamtt ok avndina sterka, er maðr þravngvir með avllv likamligvm teygingvm ok beiðni. Þetta rað var ok harðla heilsamlikt. Starf hreinlifvis ok heilagrar bindendi villdi hann eigi fyri ætla með mæling akveðins tima, helldr með ast ok orvggleik ætlaði hann þat til endalycktar at varðveita; eigi talði hann eða virði erfiði liðinnar tiðar, helldr var hann nv sterkari ok hrꜹstari, sva sem þetta væri vpphaf hans þravtar, en bio sik meira ok avfilgara til varðveizlv okominnar stvndar, sva sem postolinn mælti: Liðnvm lvtvm gleymi ek, sagði hann, en styrkivmzt i mot oorðinni freistni. Varðveitti hann ok með ser spamanzins orð sva segiandi: Gvð er lifvandi, i þess avgliti stoð ek i dag. Þessa geymði hann, þat vitandi, at spamaðrinn nefndi eigi i dag merkiandi liðna tið, helldr nv verandi stvnd. Skyndi hann nu sia(l)fvan sik slikan gvði at forna, sem rettlatvm manni byriar at vera i gvðs avgliti, þat er með reinv hiarta ok bvinn at þiona hinvm hæsta gvði ok engvm avðrvm, hvgsaði hann ok her með þann vera rettan mvnk, er lifði eptir dæmvm ok atferð hins mikla spamanz Helie.

7. Antonivs með þessvm hætti styrktr ok lærðr for a brot af þeim stað, er hann hafði verit vm stvnd, i annat herað eigi miok fiarlægtt. Þar fann hann hauga nackvara forna harðla. I einn af þeim geck hann inn ok bio ser þar herbergi. Einnhverr maðr valðiz til ok vandizt at færa honvm bravð. Antonivs var einn saman vm nætr i þessv herbergi ok byrgði vandliga dyrr. Hinn forni havggormr þolði þetta eigi at vera sva haðvliga fyrlitinn af einvm vngvm manni, ottaðiz hann nv, at þessi Antonivs mvndi bratt vilia fara i eyðimork til einsetv. Ok at saman kavllvðvm sinvm illzkvþionvm bravt hann vpp ꜳ navckvarri not hvsdyrnar ok hliop ꜳ hinn helga Antonivm með sinvm fianzligvm grimleik, ok mæddi hann með morgvm kvavlvm ok sarvm, sva at þria daga la hann eptir a golfvinv mallavss ok avrvita. En er sꜳ maðr kom eptir vanda, er honvm færði fæzlu, geck hann inn ok fann Antonivm grimliga særðan a iorðv liggianda. Sia maðr tok hann vpp ok flvtti i brvtt til hinnar næstv borgar ok lagði hann niðr i miðri kirkiv þess staðar. Ok þegar er þessi tiðenði frettvzt i borginni, safnaðizt saman til kirkivnnar þeirar, er Antonivs lꜳ, mikit fiolmenni bæði hans frændr ok annat folk af þeim stað. Giorðizt þꜳ af mavrgvm, sem vannt er, hormvngar atbvrðvm mikil sorg ok akafligr grattr. Allr þessi lydr, þviat þꜳ tok at kvellda, settizt þar vm nottina i kirkivnni. Enn með gvðligv fvlltingi endrlifnaði hinn sæli Antonivs nær miðri nott. Ok nv er hann hof vpp havfvt ok avgv, sꜳ hann mikit folk bæði karla ok kvenna ok alla fast sofvandi, ok þann einn mann sꜳ hann vakanda ok engan annan, er hann haði þangat flvtt, kallaði hann þenna þegar til sin ok bað hann flytia sik i þann stꜳð ok herbergi, sem hann hafði aðr verit, sva at engi yrði varr við. Ok er sa maðr heyrði þetta, flvtti hann Antonivm þegar aptr, þott hann vndraðizt orvggleik hans ok staðfesti harðla miok, ok lagði hann niðr i hit sama herbergi, sem hann var fyrr; byrgði siðan dyrr eptir vanda, aðr hann færi i bravtt. Enn helgi Antonivs baz nv fyri staðfastliga liggiandi ꜳ iorðvnni, þviat akaflig ohægendi af storvm sarvm talmvðv, at hann mætti standa vpp. Ok eptir lycktaða bæn kallaði hann með mikilli ravdd ok avitaði fiandann með þessvm orðvm: «Eigi skelfva mik ognir þinar, eigi kvalar þinar eða sar ok eingi otti; nv em ek her kominn ok bvinn, nv skal ek hvergi flyia, þo at þv rifvir ok slitir likam minn; æingi sarleikr ok eingi meizll mega mik fra skilia ast drottins mins, ok þott þer bvit mer i moti, sem psalmaskalldit savng, mikinn fiolða herbvða, mun eigi ottazt hiarta mitt.»

Michelangelo: Sankt Antonius' pinsler

8. Þa er hinn sæli Antonivs hafði þessa lvti sagtt, varð fiandinn með samfelavgvm sinnar illzkv miklvm otta sleginn, er hann sꜳ trv hans sterka ok oskadda; slæfvaðizt hann þo eigi enn sva sem sigraðr, helldr vakði hann vpp með sinni slægð annat nyfvndit pislarkyn ok hræzlv i gegnn þionostvmanni gvðs Antonio. Kallaði hann nv saman þræla sinnar ofdirfðar ok avitaði þꜳ fyrst sva segiandi: «Hvar er nv aræði yðartt ok dirfð, eða hvar er kraptr yðarr, hver erv grimðarfvll verk yðr, hvar(t) siai þer eigi styrkleik eins þionostvmanz Kristz, eða vili þer gleyma, er otalligr fiolði vꜳrra sveitvnga er sva miok sigraðr? Með engvm kvavlvm ok engvm sarleik eða meingiorðvm megvm ver hann vndir briotꜳ, helldr er hann mycklv sterkari en i fyrstv, ok hæðir at oss sva sem hegomligvm ok herfviligvm. Nv þꜳ bregðvm ꜳ oss likamvm ymisligra dyra eða kvikvenda, ok veitvm honvm atgavngv, at hann kenni i nockvrvm lyt afll vart ok olmleik.» Þꜳ er fiandans ærir, þeir er ecki vetta er omattvligtt illtt at giora, vorv sva eggiaðir, flycðvzt þeir saman med mikilli sveit, ok at liðinni hinni fyrstv stvnd nætr veittv þeir ꜳras Antonio með sva myklvm gny ok hræðiligvm storm, at sva matti synazt, sem herbergit hans, fiollin ok sialf iorðin mvndi af akafligvm skialfta með avllv vm snvazt. Gengv þegar at grimliga ok brvtv viða hvsveggina; tok þꜳ miok at falla þetta hit litla herbergi ok vpp at lvkazt. Eptir þat gengv vhreinir andar i syn við hinn helga Antonivm i likavmvm ymisligra skogdyra; sꜳ hann þar bæði leones ok pardos, hin grimmvztv dyr er sva heita, bia(r)ndyr, navðrvr ok þꜳ eitrorma, er regvli kallaz, ok morg avnnvr skaðsavm ok eittrfvll kvikvendi af ymisligv kyni. Avll þessi skrimsl forv remiandi, hvertt eptir sinni nattvrv ok ravst ok með gapanda gin, sva sem þav þyrsti avll til bloðs þessa rettlata manz ok hann at svelgia. Enn þott osigraðr gvðs kappi Antonivs staddr i ognn nyligrar freistni væri miok mæddr af hinvm fyrrvm kvolvm, hafði hann efvalavsliga ser i briosti i þessi margfalldri ok haskafvllri þravt [osigrat vigi, þat er nafnn Kristz, i gegn avllvm diofvligvm skeytvm. Stoð hann nv snarpliga i gegnn þessvm hinvm grimmazta diofvls her sva segiandi: «Ef nackvarr kraptr er með yðr, þꜳ mvndi ecki meirr en einn af yðarri sveit ganga mer i mot mik at hræða eða skelfva; enn fyri þvi at eingi er sannleikr með yðr hvarki krapz ne likamligra mynda, er sialfr gvð giorir vanmegna ok afllavsa með himneskvm krapti, þvi kostgiæfit er mik at skelfva eigi með striðleik eða afli helldr með syn ok otta margmyndaðra skrimsla; er þat ok hit sannazta mark yðars ostyrkleiks, er þer ervð svmir i dyra liki ok ꜳsionv. Nv ef nockvrr er sannleikrinn með yðr, ok ef þer hafvit valld ꜳ mer með akafligvm gny ok remian, en raðit eigi a mik; enn þat velldr, at þer megvt eigi, þvi at þer ervt ostyrkir ok afl(l)avsir. En sterk trv var til gvðs er hit orvggasta vigi várt, mark sigvrs ok hialpar várrar.» Ok er diofvlls ærir þottvz liottliga vera hæddir af honvm i þessvm orðvm, giorðvzt þeir æ þvi grimmari i sinni illzkv ok reiði.

9. En er hvorirtveggiv þreyttv með þessvm þætti, vitiaði drottinn þionostvmanz sins. Ok er Antonivs hof vpp avgvm(!), sꜳ hann eina stiornv skinandi með miskvnnsamligv liosi. Leið þetta ofvan i herbergit, sva at þat skein allt innan af þessi birti. Við þenna atbvrð flyðv brvtt skiottliga allir dioflar; hvsit var nv ok endr bætt ok alheilltt, enn mikill verkr likamligra sara miok i brvttv. Þꜳ er Antonivs skilði, at drottinn var honvm nalægr, fylltizt hann vpp miklvm fagnaði, ok mællti til synar þeirar, er honvm birtizt: «Heyrðv, drottinn, heyrðv, hinn goði Jesv, hvi fyrleztv mik, hvi syndir þv þik eigi mer þegar i vpphafvi, at þv linaðir meinlætvm minvm ok græddir sar mín?» Þꜳ heyrði hann ravdd ser svarandi með þessvm hætti: «Antoni, her var ek hia þer, ok beið ek, at ek mætti sia þravt þina ok trv. En fyri þvi at þv ert eigi sigraðr, man ek þer ꜳvallt fvllting veita ok giora þitt nafnn frægtt a avllv iarðriki.» Ok er Antonivs heyrði þessa lvti, reis hann vpp af iorðvnni lofvandi ok blezandi nafnn drottins ok styrkizt sva miok, at hann var nv myklv hravstari ok sterkari, en aðr hann feingi þessa vitran. Þꜳ var hann halfertvgr at alldri.

10. Hinn helgi Antonivs, framarr treystandi en fyrr gvðs miskvnn, for eptir þriꜳ daga liðna til þess hins gamla ok hreinlifva mannz, er ver savgðvm fyrri fra, ok bað, at þeir mvndv fara baðir samtt i eyðimork at byggia þar. Enn er Antonivs skilði, at hann villdi eigi fyri sakir mikils alldrs ok þess staðar, er hann hafði aðr leingi vanizt at vera, for hann einn samtt i eyðimorkina til fiallz nockvrs. En er vvinrinn sꜳ trv hans ok astvndan, ok at hann var ꜳ leið kominn, villdi hann talma ferð hans ok goða fyriætlan, skipti hann nv asionv ok syndizt sva sem einn silfrdiskr, la hann a miðri gavtv, þar sem Antonivs skylldi fara til fiallzins. Ok er hinn helgi Antonivs sꜳ diskinn liggianda fyri ser, nam hann staðar ok litaðiz vm, hvgsaði hann, hverssv þat mætti vera, at nackvarr maðr hefði tynt eða niðr felltt þenna silfrdisk, með þvi at engi var bygð i þeim stað eða manna ferð. Skilði hann nv skiott, at hinn versti fiandi var snvinn i þessa silfrs mynd at dvelia ferð hans. Mælti hann nv sva sem við þenna disk: «Þetta er silfr þitt, fiandi, eigi mantv nv fꜳ talmat gavtv mina ok fyriætlan, enn þetta man vera til vitnis glatanar þinnar.» Þꜳ er Antonivs hafði þetta mæltt, hvarf diskrinn i bravtt. Ok er hann hafði enn farið vm stvnd, var honvm eigi gior sionhverfving sem fyrr, helldr fann hann a gavtvnni satt ok ofalsat gvll. En þat er eigi vitað, hvart fiandinn hafði þat þangat flvtt, eða drottinligr kraptr at reyna hinn helga Antonivm, til þess at dioflinvm væri þat sannliga syntt, at gvðs þionostvmaðr Antonivs hafnaði eigi at eins hans falsi, helldr fyrleit hann ok sialftt gvllit. Vndraðizt Antonivs fegrð ok mikileik þessa gvllz, at eigi at siðr flyði hann, sva sem þat væri elldr hrennandi helldr en gvll. Flyði hann ok þenna stað, sva sem hann ottaðizt þar leingr at vera, ok for nv til fiallz þess, sem hann hafði aðr fyri ætlat.

11. Antonivs miok mædr af langri ferð kom þar, er hann fann einn harla fornan kastala eyddan af allri manna bygð ok fvllan af havggormvm. Ok er hann hafði vandliga skyniat þenna stað, fal hann sik þar. Allir havggormarnir flyðv þegar skiott ok fyrletv staðinn, sva sem þeir væri af nockvrvm bravtt keyrðir. Eigi hafði hann meira bravð en sex manaða fæzlv, þꜳ er hann byrgði sik i þessvm kastala. Margir aðrir siðlatir menn af Thebaida sottv þenna stað, dvavlðvz svmir litla stvnd, en svmir satv alla .xii. manaði, ok forv siðan i brvtt. Var ok i þessvm stað, sem iafnan er vannt i eyðimork, litil vatzæðr eða vppspretta. I þessvm kastala byrgðr bygði Antonivs einn saman, sva at eigi geck hann vtt, ok eigi lavk hann upp fyri þeim, er til hans sottv. Tysvar ꜳ .xii. manvðvm var honvm bravð færtt af nockvrvm siðlatvm manni ok sentt til hans vm einn glvgg kastalans. At longvm tima liðnvm tok martt folk ok frendr hans ok vinir at vitia hans optliga fyri astar sakir. En hann tok eigi við þeim, ok eigi lavk hann vpp kastalann. En er þeir vorv vti hiꜳ herberginv, heyrðv þeir bæði vm nætr ok vm daga mikit hark ok hareysti, sva sem þar væri inni mikit fiolmenni, heyrðv þeir ok herfviliktt kall með þessv ordtaki: «Dragztv i brvtt af herbergi vorv, hvat er þer sameigit med oss? eigi skalltv þola mega vorar meingiorðir.» Þat hvgðv þeir fyrst, er þeir heyrðv þessi orð, at nockvrir menn við hann svndrþyckir væri hia honvm, þeir er eptir stigvm hefði vpp komiz a veggina ok sva inn i kastalann; ok er þeir ranzavkvðv vandligar, hveriv þetta gegnði, fengv þeir seð vm eina rifv a vegginvm, at engir menn vorv hia hinvm helga Antonio. En fyri þvi at þeir skilðv nv, at dioflar hoðv giortt þetta hꜳreysti ok okyrleik, vrðv þeir akafliga hræddir, ok af miklvm otta kavllvðv þeir Antonivm til fvlltings. Ok er hann varð varr, at menn vorv vti hia herbergi hans, leði hann meirr eyrna til at heyra þeira kall ok orð en hia ser inni geyiandi diofvligar raddir. Geck hann nv til dyra ok hvggaði þꜳ, er komnir vorv, sva mælandi: «Hirðit eigi, bræðr, at mæða yðr, helldr farið er brvtt með friði ecki vetta ottandi. I gegnn þeim erv dioflar diarfaztir ok veita þeim mestar ok harðaztar arasir, er þeir sia hræddazta ok með mestri ostyrkð. En þer skolvt hafva nafnn drottinns i hiortvm yðrvm ok merkia yðr með marki hialpar varrar, þat er hinvm helga krossi, ok farið sva vtan alla hræzlv til yðarra herbergia, en latið þessa, er yðr skelfva, hæða sialfva sik.» Með þessvm hvgganarorðvm styrkðir forv þessir i brvtt, er sott havðu fvnd Antonij, hliðir með marki hialpara vars Jesus Kristz. En hann var einn eptir i þeim sama stað ohrædr ok með avllv oskialfvandi, þvi at hann hafði nv fvndit i margfalldri freistni ser veittri, at dioflar erv vandmegnir ok hegomligir.

12. Eigi mycklv siðarr forv margir hans kvnnir menn at forvitnaz ok skynia, hvartt eigi hefði með avllv dioflar drepit hann. En hinn helgi Antonivs lofvaði ok blezaði gvð ok sagði sva: «Ris vpp þv drottinn, ok dreif ovinvm minvm! lattv flyia fyr mer alla þꜳ, er mik hotvðv; sva sem eyðizt akafligr reyckr af ellde framfarandi, eða vax af miklvm ellzloga, sva fyrfariz nafnn syndvgra i avgliti drottins.» Ok enn sagði hann sva: «Allar þioðir veittv mer vmsat, en ek sigraða þær i nafnni drottins mins.» Þetta talaði hann i gegnn fianda freistni ok þeira vmsat. Þessa staðfesti hellt hann i þeim sama stað .xx. vetr, sva at af avngvm var hann senn langtt eða viða farandi.

13. Siðan giorðizt þat, at margir hormvðv af hans einsetv ok fiarvist, er hann bio einn samtt i eyðimorkinni. Ok þeir, er fystvz at gioraz eptirlikiarar hans hreinlifvis ok agiætra siða, somnvðz saman með frændvm hans ok kvnnvm niavnnvm, forv nv i eyðimavrkina til kastala þess, er hinn helgi Antonivs sat, ok brvtv vpp hvrðina, stoðv siðan i dyrvm ok baðv, at hann skylldi nv ganga i syn við þꜳ. Ok er þeir sꜳ yfvirbragð asionv hans ok bvnað, fognvðv þeir, sem þeir sæi nockvt lios af himni til sin sentt. Vandliga hvgðv þeir at honvm avllvm megin ꜳ hann litandi, vndrvðvzt þeir fegrð hans ok vhrornaðan likam, ok þat er þeir sꜳ hann eptir sva morg meinlæti ok margfallda freistni eigi vandrækiligan eða með bleikv andliti, helldr savgðv þeir sinn i milli, at þeir fvndv hann nv sva sterkan ok staðfastligan ok með avllvm sama hætti obrvgðinn, sem þeir sꜳ hann fyrr, þꜳ er hann var vaxandi a vngvm alldri. Ecki let hann ser vm finnazt þat folk, er astvndaði hann at sia, eigi tok hann við bræðrvm, frændvm eða kvnnvm monnvm, er farit havfðv langan veg hann at finna ok hann kvavddv með nockvrri akefð staðlavsligrar bliðv eða lavngv viðrmæli, helldr talaði hann vtan alla mæði með mikilli staðfesti fvllr af somasemð ok rettlæti harðla fꜳ lvti af allra þeira navðsyn, er þar vorv komnir. Jesus Kristr let ser soma marga, þꜳ er sivkir vorv, ok marga, þꜳ er aðr vorv lama, at græða fyri hans bæn, ok þꜳ heila at giora, er aðr vorv af vhreinvm avndvm kvalðir. Sva mikil gvðs giptt ok miskvnn fylgði honvm, at með sinvm orðvm giorði hann þꜳ glaða, er aðr vorv hryggvir, en þꜳ samþycka, er aðr vorv svndrþyckir eða missattir. Ollvm kendi hann at virða gvð framarr en alla veralliga lvti, þvi at hann þyrmði eigi eingetnvm syni sinvm, helldr sendi hann fyri varri hialp hann til piningar. Ok er hann hafði þessa lvti sagtt, eggiaði hann marga at fyrlata alla veralliga lvti ok raðazt til mvnkligs siðferðis; varð ok sva fyri hans kenning, at fiollin ok avll eyðimorkin giorðiz eptir skamma stvnd liðna naliga fvll af klavstrvm ok mvnkabygð.

14. Sva bar til eitt sinn, þꜳ er Antonivs skylldi af nockvrri navðzyn fara bræðra at vitia, at vegr hans var at fara yfvir eina kelldv eða leirs fvllt stavðvvatnn. Þetta var sva mikil torfæra, at þar þorðv engir menn at fara, þvi at i vatninv var mikill fiolði havggorma ok morg avnnvr skaðsavm ok mannskiæð kvikvendi. Ok er hann kom i þann stað, giorði hann bæn sina til gvðs. Geck hann siða(n) diarfliga fram i þenna haska; sva hit sama giorðv aðrir bræðr, þeir er i ferð vorv með honvm, ok með gvðs fvlltingi komvz þeir alheilir af þessi ofærv. Enn er Antonivs hafði vitiað allra bræðra, for hann aptr til mvnklifvis sins, an aflati varðveitandi hreinlifvi ok bindendi með fvllkominni staðfesti. Marga bræðr styrkti hann með sinv dæmi ok kenning. Marga af verolld leiddi hann til mikillar fysi ok astar mvnkligs siðar, sva at ꜳ skamri stvnd vorv med hans raði reist vtallig mvnklifvi, yfvir þeim avllvm var hann stiornarmaðr ok lærifaðir.

15. A nockvrvm degi sotti fvnd Antonij mikil(l) fiolði bræðra, ok beiddvz at heyra kenning hans ok af honvm at lærazt, hversv þeir skylldv gvði þiona. Hann talaði til þeira þessa lvti a egi(p)zka tvngv: «Helgar ritningar mætti oss þavrf vinna til læringar, en þvi at þer baðvt at heyra af mer nockvra lvti lagvm ok litlvm, er viðrkvæmiliktt, at ver lærimzt vor i milli ok semim oss til hialpsamligs verks. Nv slikt sem yðarr vitrleikr hefvir bergt af himneskri kenning, veitit mer þat sem synir favðvr; en ek em sva sem meiri at alldri, hefi ek nockvt i minni halldit eða profvat eiginligri ravn, vil ek þat giarna fornna yðarri broðurligri ast; þvi hæfvir i vpphafvi, at ver allir samt hefim vpp ok styrkim trv vora með staðfesti allra goðra lvta. Heyrit nv þꜳ, elskanligir bræðr! Varizt þer at vanrækia sia(l)fva yðr, sva at þer giorizt ostyrkir i mannravnvm eða mæðizt i freistni; talið ok eigi þetta i yðrvm hvg, lengi hofvm ver nv ok gvði þionat ok ervm fvllkomnir i bindendi ok hreinlifvi, helldr leitvm ver sva sem af nygiv vpphefviandi hversdagliga at avka starf ok iðnn goðra verka. Nv se þetta hit fyrsta boðorð avllvm sameiginliktt, at engi lati sik þrota i vpptekinni goðri fyriætlan, helldr lati hann iafnan vaxa þat, er vel var vpphafvit, þvi at manzins lif samiafnat eilifri dyrð er harðla skamt.» Ok er hann hafði þetta mæltt, þagði hann litla hrið vegsamandi agiætan avrleik gvðligrar miskvnnar.

16. Siðan hof hann sva sitt mal: «I þessv nvveranda lifvi erv iofnn kavp eða avextir skiptiligra lvta, þvi at sa er selr tekr eigi meira en iafnvægi af þeim er kavpir; en hit eilifva lif fam ver keyptt með avðgiætligv andvirði, þvi at sva er ritat: dagar lifs yðars erv .lxx. vetra, en ef manz alldr er mikil, erv þat .lxxx. vetra, en allt, þat er vmfram geingr, er eigi annat en erfviði, sorg ok sarleikr. Nv þꜳ er ver lifvm .lxxx. eða hvndrat vetra eða sva morg ár, sem ver stavrfvm i gvðs þionostv, veitazt oss storir lvtir, þvi at þar i moti tokvm ver i vara erfð eigi iorðina helldr himinriki, spilltan ok brvgðinn likam fyrlatvm ver, en mvnvm hann taka annat sinn odauðligan. Fyri þvi, synir minir, mæðizt eigi af nockvrvm lifs þessa leiðendvm, bleckiz ok eigi af metnaðargirnð hegomligrar dyrðar, þvi at meiri er dyrð sv, er birtaz mvn ꜳ oss, en hvn se samvirðandi stvndligvm piningvm eða freistni, er ver þolvm i þessi verolld. Ætli engi, at hann hafvi stora lvti fyrlatið, þott hann hafvi heim þenna fyrlitið, þvi at allt iarðriki er þravngt ok litit, ef þat er samiafnat himinriki, er meira er, en þat hafvi nockvrt endimark. Nv ef ver megvm eigi maklict iafnvirði giallda i gegnn dyrðarfvllvm himneskvm herbergivm, þott ver afneitim avllvm heimi, hvgsi hverr sialfvan sik, ok man hann skiott skilia, þo at hann hafvi fyrlatið hervð, bæi, fagra vavllv eða nockvt gvll, at eigi skal hann þaðan af hælazt, sva sem hann hafvi mikla lvti vppgefvit, ok eigi hryggvazt, sem hann mvni sma lvti i moti taka; þvi at sva sem einnhverr maðr gefr vpp eina e(i)rs sylgiv, til þess at hann megi eignaz hvndrat þeira er ꜳf gvlli erv giorvar, með sama hætti man sa, er fyrlætr drotnan allz heims, taka hvndratfallda agiætari avmbvn i himneskv sæti. Þat skolvm ver ok gloggliga skynia, at með lavgmali sialfs davðans verðvm ver navðgir fra slitnir þeim avðræðvm, er nv holldvm ver of fast at varvm vilia, sva sem ritað er i þeiri bok, er Ecclesiasticvs heitir. Nv þꜳ fyr hvi skolvm ver eigi giora krapt af navðsyn, fyr hvi skolvm ver eigi at sialfvilia fyrlata þꜳ lvti, er ver mvnvm tyna með endalyktt þessa lifs, ok afla sva hit himneska riki? Elski eigi mvnkar eða ahyggiv beri fyr þeim lvtvm, er þeir megv eigi með ser af heimi hafva, helldr skolvm ver fysazt þꜳ lvti at eignazt, er oss leiði til himins, þat er heilvg speki, hreinlifvi, rettlæti, krapta verk, skynsamlig skilning, astzamlig geymsla, fatækra gestrisni, sterk trva i gvðs þionostv, hvgr sigrandi skynlavsa reiði. Þꜳ er ver fylgivm þessvm lvtvm, mvnvm ver fyribva vara vist, sem gvðzspiallit vattar, ꜳ iorðv hins sanna fridar. Verðvm eigi afhvga, at ver ervm þionostvmenn gvðs, ok þeim skylldir þionostv at veita, er oss hefvir skapat. Þvi at sva sem goðr þræll hafnar eigi eptir framða goða þionostv hlyðni at veita veranda eða yfirkomanda boði sins herra, ok eigi þorir þat at sanna, at fyri sakir liðins erfviðis skyli hann frials vera siðan af avllv starfvi ok þionan, helldr fremr hann iafnann, sem gvzspiallit vattar, hina somv þionostv með miklvm alhvga, at hann megi þeim lika, er hann þionar, en vactar bæði hræzlv ok bardaga ser at afla; sva hit sama hæfir oss at hlyða gvðligvm boðorðvm, þat vitandi, at sꜳ hinn rettlati domandi mvn hvernn dæma eptir þeim verkvm, sem hann finnr hann vinnanda i endalyktinni; þat sama sannar hann sinvm orðvm fyri Ezechielem spamann. En vesli Jvdas var ræntr avllvm avexti ok starfvi liðins tima fyri þꜳ illzkv, er þann framði ꜳ einni nott. Fyri þvi er avllvm þeim, er drottinn veitir fvllting, halldandi með iafnaði vpptekin goð verk, at ritningin segir sialfvan gvð samvinnanda vera þeim avllvm, er gott ætlaz fyrir. Minnvmzt ꜳ boðorð postolans, at ver megvm vndir fotvm troða iðnarleysit, þav er hann vattar sik hverssdagliga deyia fra heiminvm. Ef ver hvgsvm ok með slikvm sama hætti, hversv skamæliktt er manzins lif, mvnvm ver eigi syndir fremia, þvi at þꜳ er ver efvmzt vpprisandi vm morgininn, hvartt ver mvnvm til kvellz lifva, ok treystvmz eigi, þꜳ er ver leggivmzt til svefns, at ver mvnim til dags lifvi hallda, ervm ver ok alldrigi ominnigir, hverssv skamælikt ok efvanlikt er mannzins eðli ok lif, skilivm ok, at gvðs forsia styrir oss i avllvm stavðvm. Mvnvm ver með þessvm hætti eigi misgiora ok eigi vera halldnir i nockvrvm agiarnligvm fiarsamdrætti eða rangri reiði i gegnn nockvrvm, ok eigi fysazt saman at safna iarðligar fehirzlvr, helldr af hverssdagligvm davðans otta ok biðstvnd skilnaðar likams ok andar mvnvm ver hafna avllvm falva(l)tligvm lvtvm. Sva mvn fyrlatin verða ast kvenna ok slockvaz brvni illrar lostasemi. Sva mvnvm ver vpp gefva syndir, hverr avðrvm var i millvm, hafvandi fyr avgvm hverssdagliga hinn efzta dom ok avmbvn varra verka; þvi at mikill otti ok hræzla ogvrligra pininga leysir likaminn fra breyskligri beiðni ok styðr avndina, þꜳ er rasa vill i syndir sva sem nockvra hafva gnipv. Fyr þvi bið ek, at ver leiðim vpptekit starf með allri ꜳstvndan til goðrar endalycktar. Liti engi aptr ꜳ bak i eptirliking eiginkonv Loth, þvi at drottinn segir engan þann makligan himinriki at fꜳ, er hann litr aptr a bak, siðan hann setti havndina sina yfvir arðrinn. Aptr at lita er eigi annan veg at skilia, en iðrazt þess goðs, er maðr hefir vpp hafit, ok binda sik annat sinn i veralldligvm girnðvm.

17. Bið ek, at þer ottiz eigi nafnn krapzins, sva sem omattvligt se hann at fremia, latið yðr eigi synazt sva sem vtlentt eða fiarlægtt þat starf, er fremiazt mꜳ með varv sialfræði. Sað ok efni þessa verks er með sialfvm manninvm eptir nattvrvligv eðli, ok er þess hattar hlvtr, at hann fylliz at eins með varvm vilia. Þeir er heiminn elska fylgi vtlendvm iðnvm ok astvndan girzkra iðrotta ok leiti lærifeðra hegomafvllra boka i annarri halfv heims, ef þeim likar, en oss navðgar engi navðzvn langtt at fara eða yfvir haskafvllt haf at sigla, þvi at i avllvm stavðvm ꜳ iarðriki er skipat ok ma aflat verða himinriki. Þaðan af sagði drottinn svꜳ mælandi: Riki guðs er yðar i milli, kraptr sa er með oss er leitar at eins mandomligrar hyggiv. Hverivm man efvanlikt vera, at nattvrvlikt hreinlifi andarinnar, ef hvn spillizt af engvm likamligvm savri eða veralligvm, er brvnnr ok vppras krapzins? Þvi at goðr skapari, sem navðzvn er at trva, skapaði hana goða. En ef ver dvelivm, sem vera kann, slikvm lvtvm at trva, heyrvm þꜳ Jesvm son Nave sva segianda sinv folki: Griorit rettlatt hiarta yðart fyri drotni gvði gyðinga lyðs. Johannes gaf ok eigi olikan orðkvrð af kraptinvm sva talandi: Griorit rettar gavtvr yðrar. Þat er þa er avndin er rettlát, en þꜳ er at savnnv sva, er hennar vpphaflikt hreinlifvi spillizt af engv(m) flek lastanna; ef hvn skiptir nattvrvnni, þꜳ kallaz hvn ranglat, en ef hennar frelsi ok tignn varðveitiz, þꜳ er þat kraptr. Gvð fal oss a hendi avndina vara, varðveitvm slikt veðit, sem ver tokvm. Engi ma við þat sakazt, at sa hans eiginligr lvtr, er fæðizt fyr innan sialfvan hann, se sva sem vtlendr. Sa man kenna skepnv sina, er giorði, lꜳtvm hann finna sitt verk sliktt, sem hann skapaði. Latvm oss þorf vinna þꜳ pryði ok þann bvnat, er sialfr gvð gaf oss nattvrvliga; þvi skalltu, maðr, varazt liott at giora þat, er gvðligr avrleikr veitti, þvi at sa savrgar skepnv gvðs, er breyta vill. Með avllvm athvga skolvm ver astvnda at sigra vikingligan olmleik reiðinnar, þvi at sva er ritat: Reiði manz vinnr eigi retlæti gvðs. Ef olofvt girnð tekr voxtt með manninvm, getr hvn af ser synd, en af syndinni gezt andar davði. Þat boðorð er oss af gvði gefvit, at ver varðveitim hiarta vart ok hvgrenningar með sifelldri geymslv, þvi at ovinir varir erv alldregi obvnir oss svikræði ok vndirgroptt at veita, þat erv dioflar ok vhreinir andar. Postolinn vattar, at vtan allt sátmal eigvm ver þeim i gegn at beriazt, sva segiandi: Eigi at eins eigv ver deilv at hallda i gegnn holldi ok bloði, þat er mavnnvm eða breyskri hollzins beiðni, helldr i mot havfðingivm ok mattvm þessa heims ok i gegn avndvm illzkvnnar, er i loptinv byggia, þat hvartveggia erv dioflar. Eigi er langt ifra oss fiandans flockr, þvi at akafligr þeira fiolði ferr flivgandi vm loptið, þat er oss er nalægtt. Þat er ok eigi minnar fꜳfræði at skyra þeira grein ok misiafnat, þvi spari ek þꜳ skynsemð þeim, er meiri erv. Með skommv mali man ek skyra þat, er nalægtt er ok eigi byriar, at ver siam vvitendr við at varazt, þat er fals ok prettir, er þeir semia ok efla i mot mannkyninv. Þvi skolv ver i fyrstv trva með staðfavstvm hvg, at gvð skapaði ecki, þat er illtt er, ok eigi hofzt vpphaf diofla af hans skipan, þeira rangsnvning ok illzka giorðizt eigi af nattvrvligv eðli helldr vilianligvm lesti, þvi at þeir vorv sva sem goðir af gvði skapaðir, en af eiginligv hvgskozins sialfræði fellv þeir af himni til iarðar; ok þeir velktir ok spilltir i avllvm illzkv savri skipavðv her illa ok overðvga dyrkan skvrðgoða ok heiðingligrar villv. Nv kveliazt þeir i sinni avfvnd, er þeir avfvnda oss ok lata alldregi af alla illa lvti at hræra ok vpp at vekia oss i moti, at eigi skylim ver eignazt þeira hin fyrri sæti, þat er þann fagnat er þeir fellv fra. Vmislig ok sva sem svndrskipt er þeira illzka. Svmir af þeim hafva ið mesta afl allt illt at giora, en aðrir af samiafnan þeira, er verri erv, synazt sva sem nockvrv omatkari; allir þeir eptir sinv illzkvmegnni erv skipaðir ok skiptir sva sem til einvigis at ganga i gegnn mannkyninv með svndrgreindri freistni ok ymisligvm savkvm vandra verka. Þvi er navðzvnlikt gvð at biðia, at með hans giof megim ver skynsamliga greina megnn vhreinna anda, ok þꜳ er ver skynivm ok siam fyrir flærðir þeira ok fals, reisvm ver vpp með hans travsti i gegnn þeira fylking i þessvm grimma bardaga eitt drottinligt mark ens helga kross. Þꜳ er hinn (helgi) Pall postoli hafði þessa giof af gvði þegit, sagði hann sva: Eigi ervm ver ovitandi, hvilikar erv fiandans slægðir. Eptir hans dæmi byriar, at hverr varr styrki annan með heilsamligri kenning, ok giorim kvnna var i milli þꜳ freistni, er ver hofvm þolat. A hverivm tima hata dioflar alla kristna menn með fianzligv hatri ok setia fyri þꜳ otalligar snorvr sinnar slægðar. En þo erv þeir mycklv grimmari i gegnn klavstramonnvm, mvnkvm eða meyium Kristz, ok kostgiæfva at rangsnva hiortv ok hvgskot með hinvm savrgvztvm hvgrenningvm. En þessa eða aðra þeira aslattv skolv þer ecki ottaz, þvi at skiott falla þeir fyri bæn ok favstv rettrvaðra manna, er þeir fornfæra gvði. Eigi skolv þer ok þegar yðarnn sigr hyggia vera fvllkominn, þott þeir lati af at freista yðar litla stvnd, þvi at þeir erv vanir grimmari vpp at risa annat sinn, þott þeir hafi sarir orðit fyri trvskeytvm goðra manna; ok þꜳ er þeir mega eigi giora grand i freistni illra hvgrenninga, skipta þeir vm iðrott sins bardaga, þꜳ leita þeir at skelfva með ymissvm ognnvm, stvndvm bregða þeir ꜳ sik kvenna mynd, dyra eða havggorma, stvndvm synazt þeir með sva storvm likomvm, at hofvt ber herbergivm hæra, ok otaligar asionvr taka þeir a sik, sva sem storar sveitir riddara hafva þeir enn synzt. Þvi skolv ver þo með sterkri trv treystazt, at allar þeira sionhverfvingar eyðazt þegar i fyrstv fyri marki hinns helga kross ok i bravt hverfva. Þꜳ er þeir erv kendir ok sigraðir i sinvm þessvm svikvm, taka þeir fyri at segia atbvrði oorðinna lvta; ok ef þeir erv hafnaðir, ok ef eigi (er) trvat slikvm hegoma, þꜳ kalla þeir ok vppvekia sialfvan havfðingia illzkvnnar ok fylling allz hins illa, at hann efli þꜳ i þeira þravt.

18. Trvit ok, at ek hefvi fiandan iafnan seð með slikri savmv mynd, sem hinvm helga Job, var hann fyri drottinliga vitran syndr. Avgv hans syndvz sva sem fegrð Lvciferi, logandi lios forv fram af mvnni hans, har hans var sem dreifðr logi brennanda ellz, af navsvm hans for vtt hræðiligr reykr sva sem af ellzfvllvm ofnni, andi hans syndiz sem hela. Með þes hattar ognn ok yfvirbragði syndiz hann havfðingi diofla, iafnan stora lvti fyri heitandi, en stvndvm ognandi sinni illzkv sva sem með stormæltri tvngv. Spꜳmaðrinn segir ok synir i sinni bok þessi ofdirðarorð hins forna fianda, er hann ꜳ alla verolldina sva segiandi: Með hernaði man ek fara ok vndir mik briota riki iarðarinnar, ok allan heim man ek hallda sva sem litit hreiðr mer i hendi ok bravt taka sva sem vanræktt ok fyrlatin egg. Með slikum hætti spyr hann davðligv ok illzkvfvllv sinv falsi ok veiðir optliga nockvra af þeim, er vel synaz lifva, i sinvm snorvm. En ver skolvm eigi trva fyriheitvm hans ok ecki hræðazt ognir hans, þvi at hann svikr ꜳvallt ok bleckir, ok engi erv savnn hans hott eða fyriheit. Eða hverssv mvndi hann sva stora eða otalliga lvti ogna eða fyri heita, ef eigi væri þat allt fals ok lygi? Þessi hinn grimmazti dreki er nv veiddr af drotni fyri hinn helga kross sem fiskr ꜳ avngli, ok tavmi bvndinn sem skynlavst kvikvendi, i fiotri halldinn sem flottagiarnn þræll, ok þvi at hringr er i gegnvm keyrðr hans varrar, er honvm með avllv engan rettrvaðra manna lofvat at svelgia. Nv er hann af Kristi veiddr, sva sem hinn herfviligzti titlingr i neti vafðr, ok af goðvm monnvm at haði hafðr. Nv harmar hann ok sytir samfelaga sinnar illzkv vndir fotvm troðna af kristnvm mavnnvm sem haldreka ok havggorma; sꜳ er þvi hælldizt, at hann mvndi þyrka avll havfvin ok sagðizt hallda mvndv allan heiminn ser i hendi, seð nv þꜳ, hann er af oss sigraðr, hann ma ok eigi banna, at ek tala honvm i gegnn þessa lvti. Fyri þvi, synir minir, er með avllv fyrlitandi drambandi hræsni með hegomligvm orðvm; lios þat er fiandinn synir sik stvndvm skravkliga skinanda, hefir engan sannleik liossins með ser, helldr synir hann þꜳ þann loga, er hann man at eilifv brenna, þvi at fyri bæn goðra manna flyr hann með sinni falsligri birti skiotara, en skyra megi, brvtt berandi með ser likneski sinna pininga.

19. Stvndvm erv dioflar vanir, þꜳ er þeir synazt eigi, með hliomandi savngravst ok með skammandi sinni ofdirf(ð) fram at segia með ohreinvm mvnni heilog mal ritninganna. Optliga þꜳ er ver lesvm, erv þeir vanir oss at svara við hin siðvztv orð sva sem fyri dvergmala. Þeir vekia oss ok stvndvm sva sem til bænar af svefni, at þeir taki fra oss hvilld ok svefn allrar nætrinnar. Mavrgvm synazt þeir i bvnaði gavfvgra mvnka, ok veita þeim atavlvr ok vmbvavndvn, en hræða þꜳ við hinar fyrri syndir, er þeir vita sik framit hafva. En ver skolvm með avllv hafna ok fyrlita avitan þeira ok ꜳminningar ok alla flær(ð)samliga aeggian, hvart sem þeir biðia oss fasta eða vaka; þvi at til þess taka þeir ꜳ sik asionvr þeira, er oss vorv kvnnir, at fyri yfirbragð kraptanna megi þeir avðvelliga(r) mein giora með eitri sinnar illzkv, ok fyri liking milldinnar nackvara særtt fꜳ, þꜳ er meinlavsir vorv. Þessv næst senda þeir þionostvmavnnvm Kristz þꜳ hvgrenning, at þeira iðn ok fyriætlan se havrð ok omattvlig, til þess at þꜳ er þat synizt þvngt, er vel var vpphafvit, giorizt leiðendi af avrvilnan goðrar framkvæmðar, en iðnarleysi af leti ok leiðendvm. Fyri þvi talaði spamaðrinn sendr af gvði með opinbervm orðvm sva segiandi: Vei verði þeim, er of drvckinn giorir navng sinn með stormsamligri rangsnvning, þvi at þess hattar ranglatlig aeggian visar oss eigi þann veg, er til himinrikis liggr. Þꜳ er drottinn Jesvs var her a iarðriki ok dioflar tavlavðv navðgir sanna lvti af honvm, þvi at þeir savgðv sat sva mælandi «þv ert son gvðs», byrgði hann fyri þvi þeira kallanda mvnn, sꜳ hinn sami er til mals leysti tvngvr mallavsra manna, at eigi samblandaði þeir sonnv lofvi eitr sinnar rangsnvningar, ok at ver eptir hans dæmi skolvm i eingvm lvtvm þeim samþyckia eða hlyða, iafnvel þott þeir eggi oss stvndvm þarfra lvta; þvi at með avllv eigi byriar eptir þat frelsi, er gvð hefir veit oss, ok lifgandi boðorð ritninganna at þiggia rað at fiandanvm, hverssv ver skolvm lifva, þeim er tyndi sinv sæti ok skipan ok heriaði siðan heilaktt riki Kristz. Fyri þvi bavð drottinn honvm talanda af helgvm ritningvm at þegia, at gvð sagði sva hinvm syndvga: Fyri hvi boðar þv mit rettlæti ok talar lavgmal mitt fyri þinn mvnn? Alla lvti skravkva dioflar, sva sem i eptirliking ymisligra lvta, þꜳ er talazt við. Opt heyriz sem þeir tali við bræðr, optliga giora þeir nockvrnn okyrleik vppvekiandi hliom eða hareysti, eða sem havndvm saman liostandi, hvæsandi eða ferliga hlægiandi, at þeir megi þott fyri hina minztv synð at eins inn ganga i kristins manz briost. En þꜳ er þeir erv af avllvm goðvm mavnnvm bravt keyrðir ok verða at flyia, vatta þeir vm siðir sitt vanmegnn sva sem með grati ok svt. Drottinn [bavð þeim sva sem sannr gvð ok samvitandi sins velldis at þegia; ver skolvm fylgia fotsporvm heilagra manna ok framganga þann sama veg sem þeir, er glavggliga sꜳ fyrir slikar bleckingar. Einn af þeim sagði sva: Þagða ek ok giorðvmz litillatr, þa er hinn syndvgi stoð mer i gegnn; ek sva sem davfr heyrðꜳ ek eigi, ek var sem maðr eigi heyrandi ok sem hinn mallavsi eigi vpplvkandi sinn mvnn. Kristr bavð ovinvm at þegia sem sannr gvð, en ver skolvm fiandanvm i engv trva, ok mvnvm ver hann sigra; hvart sem fiandr eggia oss at biðiazt fyrir eða fasta, skolv ver þat ecki giora eptir þeira aminning helldr at varri veniv. Hæðandi erv þeir en eigi ottandi, iafnvel þot sva syniz, at með sinv rasanda ahlavpi mvni þeir oss davða veita; ogna þeir ok heitazt at giora alla lvti, en giora eigi, þvi at þeir erv vanmegnnir. Þott ek minnvmzt mik sagtt hafva af þessvm lvtvm með skavmmv mali, erv þeir enn framarr skyrandi, þvi at þessa lvta endrminning veitir oss mikla varvð.

20. Þa er Jesvs Kristr kom til iarðarinnar, sigraði hann ok niðr bravt ovininn ok eyddi avllvm hans styrk ok afli. Fyri þessa savk minnizt sia hinn gamli hervikingr a sinn hinn fyrra kraptt; ok þvi at hann ser sik fallit hafva, geisar hann með sinni illzkv mankyninv skaða at veita, en hann ma þo eigi rangsnva með illvm hvgrenningvm eða avðrvm flærðvm þat briost, er gvð styrkir ok hefir ser til bygðar valið. Með þvi ok at ohreinir andar, er oss erv avallt motstaðligir, hafva eigi mannligan likam, er þat avllvm avðsæligra env biartasta liosi, at eigi mega þeir við þat sakaz, at fyr þvi sem ver af þeim eigi sigraðir, at þeir megi eigi inngavngv na i mannliktt hvgskot sva sem at byrgðvm dyrvm. Ma þetta ok svꜳ sannliga profva, at ef þeir væri bvndnir i breyskligvm ok mannligvm likam, mætti þeim neitvt ok bavnnvt vera þessi innganga sva sem fyri læst hlið. En fyri þvi at þeir erv, sem ver savgðvm, frialsir af þessi likamligri talman, sva at þeim er mattvlikt byrgða ok læsta lvti i gegnvm at fara, ok þeir flivga leyfviliga vm alltt loptit, er avðsætt, at fyri þeira vanmegnn er oskaddr likamr heilagra manna. Er þat ok vist, at vandir fiandans þrælar með dioflinvm sinvm havfðngia, þeim er hialpari vꜳrr sannaði ok sagði i gvðzspiallinv verit fra vpphafvi manndrapara ok favðvr illzkvnnar, mvndv með engv moti oss vægia, er sterkliga berivmzt þeim i gegn, ef mattr þeira ok afll væri eigi fra þeim tekit. Heyr nv þꜳ, vondr andzskoti! ef ek lyg þessa lvti, fyri hveria savk þyrmir þv oss, er hvervetna hl(e)ypr ok hlavptir (!), fyri hveria savk mattv eigi, er i avngvm stað ert byrgðr eða halldinn, onyta orð eða atkvæði þeira, er dispvta þer i gegnn ok þinni illzkv erv gagnnstaðligir i sinv lifvi? Enn vera kann, at þv elskir oss, þꜳ er þv kostgiæfvir hverssdagliga oss vmsat at veita ok vndir at briota. En i annan stað er þat með engv moti trvanda, at þv ser lærifaðir goðgirnðarinnar eða stvndar meirr a goðvm lvtvm eða vel lifvandi mavnnvm stoð ok styrk at veita helldr en skavm eða skaða. Efta hvat er þat, er þer mꜳ iamkiært vera, sem þeim skaða at vinna, ok allra mest þeim mein at giora, er karllmannligaz beriazt i mot þinvm glæpvm, eptir þvi sem ritat er, at syndvgvm er milleikrinn rækiligr ok andztygr. Hverr mvn eiga iafnn sergnogtt briost sem þv til allrar illzkv, hverr mvn sva miok kosta sem þv at fylla fyrihvgsaðar fianzligar vmsatir? Vitvm ver, hverr þv ertt, andzskoti, er sannliga matt kallaðr vera hit savrgazta hræ. Vitvm ver, at fyr þvi lifvm ver kristnir menn, ok fyr þvi skolvm ver oravggir ganga til bardaga eða einvigis þer i gegnn, at gvð varr giorði þik ostyrkan. Fyr þvi ertv ok særðr ok með þinvm skeytvm i gegnvm skotinn, at eigi fylliz með framkvæmð allar þinar ognir. En ef ver bleckivmz, ok syniz oss eigi sliktt sem er, fyri hveria savk veitir þv vmsátt eða ahlavp varri trv með skravksamligvm ognvm eða með mikilleik likama ymisligra skrimsla? Nv ef megnn fylgir vilia, lát þer þꜳ þavrf vinna at eins illt at vilia, þvi at þeira siðr, er mikills mattar erv, er eigi at leita fiarlægs fvlltings eða bleckiligra bragða sigr at vinna, helldr at fylla þat, er þeir fysazt með sinvm eiginligvm krapti. En nv synir þv opinberliga þrotin þin avfll, er þv stvndar ꜳ sva sem með ohreinvm ok bernnsligvm sið skroksamliga at svikia, haðvliga ꜳ þik bregðandi leikligv yfvirbragði eða mynd hræðiligra kykvenda. Hvat er oss trvanda? hvartt eigi var sannr sꜳ engill, er sendr var af gvði i gegnn Assirijs? Eigi þyrpti hann fyllgð eða favrvneyti at þiggia af nockvrv folki, eigi for hann leikandi, eigi giorði hann nockvrsskonar gny með ottanda okyrleik, helldr framði þegiandi sitt mattvliktt valld eptir drottinligv boðorði ok riki, þꜳ er felldi c. lxxx. v. þvsvndir gvðs ovina skiotara en orðvm megi skyra. En fyri þꜳ savk at þer ervt miok breyskir ok ostyrkir at avflvm, mvnv þer vera i eilifri glavtvn. Þat kann vera, at i moti þessv efni taki nockvrr sva til orðz: Af hverri savk var þat, er fiandinn dirfðiz vmsat ok freistni at veita envm sæla Job fyri hans mikla trv ok til fallz at knyia alltt hans hyski ok herbergi? eða fyri hvi drap hann i einvm stað avll bavrnn hans, herbergin a þav fellandi at eyddvm aðr hans avðræðvm? Fyri hveria savk þorði hann vmfram alla þessa lvti at liosta hinn helga Job grimligvm sarvm ok leiðiligri likþra? Sa er þessa spvrning setr fram, heyri her i mot þav svavr, at þetta matti fiandi vist eigi giora, nema gvð giæfvi honvm til þess leyfvi. En þat verðr fyri tvenna savk, er gvð gefr fiandanvm valld vár at freista, til hegningar, ef ver misgiorvm, enn til dyrðar, ef ver stavndvmz vel freistnina með gvðs travsti. Af þvi ma ok skyrtt mark taka, at fiandinn ma einskis manz freista, nema hann hafvi aðr til þess tekit valld af gvði, þvi at engi beiðiz þess af avðrvm at þiggia, er hann hefvir sialfr i sinv valldi. En hvat þarf ek til þessa efnis giora minning hinns sæla Job, þess er fiandinn bað freistni at veita, ok feck hann þo með engv moti sigrað? Með þvi at hann hefvir ecki valld i gegn kvikvendvm, ma hann ok eigi fremia sitt eiginliktt afll i gegnn savðvm eða svinvm nema með gvðligvm vilia ok vppgiof; sva sem sialftt gvðzspiallit vattar i þeim stað, er sva er ritað, (at) dioflar baðu drottin Jesvm sva segiandi: Ef þv rekr oss fra manninvm, send oss þꜳ i svina flockinn. Hverssv mega þeir ok þꜳ skaða vinna eða grand giora manninvm gvðs likneskiv ok sva astzfolginni skepnv sinvm skapara með sinv illzkvfvllv valldi, er eigi þorðv ne mattv svinvm grand at giora ok þav at deyða vtan gvðliktt leyfvi. Þat skolv þer vita, hinir kiærvztv bræðr, at skirt ok hreint lif með oskaddri trv til gvðs erv en bestv ok hin bitrvztv vapnn, þav er ver skolvm beriazt með i gegnn dioflvm. Trvit ok þvi, er sannliga er reynt, at andskotinn ottaz vokvr þeira manna, er rettliga lifva, ok sva ið sama bænahalld, favstvr, hogværi, vilianliktt fatæki, hafnan hegomligrar dyrðar, litilæti, miskvnn, rettliga drottnan eiginligrar reiði, ok einkanligazt þat hiarta, er með hreinni ast elskar almattkan gvð. Veit hinn svartazti havggormr, at eptir drottinligv boðorði skal hann liggia vndir fotvm rettlatra manna, sem þav orð birta, er varr hialpari sagði sva sinvm lærisveinvm: Se herna, ek gaf yðr valld vndir fotvm at troða havggorma ok haldreka ok allan krapt ovinar, ok mvn yðr ecki vetta granda.

21. Ef dioflar giora þat skravksamlikt yfvirbragð, at þeir sanni sik vita oorðna lvti eða segi þeim fyrir, er þeir vilia falsa, tilkvomv nockvrra manna, ok þótt þeir komi, sem ohreinir andar boðoðv, þꜳ er vist eigi trvanda þeira frasavgnn, þvi at þeir erv avallt lygnir. Fyri þꜳ eina savk slogvzt þeir fyrir a leið boðandi þessa lvti ok tilkvomv þeira, er siðarr forv, at trvnaðr væri a festr þeira savgn sva sem nockvrri forspa, ok eptir þat mætti þeir avðvelligar yfvir þeim valld hafva, er trvðv þeira falsi. Krist(n)ir menn skolv ok miok varazt slikt at virða sva sem nockvrt taknn eða stormerki, með þvi at ohreinir andar, hvervetna farandi með letfæri sinnar nattvrv, erv eigi at eins skiotari gangandi monnum, helldr ok þeim, er ꜳ flvgskiotvm hestvm flytiazt, ok mega avðvelliga af þeiri savk fyri boða þeira kvomv. Eigi mega þeir þꜳ lvti segia, er þꜳ hafva enn eigi orðit, þvi at gvð einn veit oorðna lvti, helldr mega þeir ser eigna viðrkenning eða sva sem nockvra forspa, fyri þeim er eigi vita eða kvnna at skynia þeira vmsatir, þeira lvta, er þeir sa með vpphafvi hefviazt i verki eða nockvrv tilfelli. Hverssv marga hyggi þer nv vera, er mattvligtt se með letfærligvm fraleik þeim at birta, er fiarri erv staddir, þenna mikla safnat eða þꜳ lvti, sem her erv talaðir, ef þeim væri nackvat motstaðlikt, fyrri en sa nockvrr, er nv er naverandi, megi flytia eða fra segia þat, er ek segi. Nv ma yðr verð(a) avðsætt ok opinbertt af þessvm eptirfarandi dæmvm. Ef nockvrr maðr hefvir hafvit sina ferð af Thebaida eða einhverivm stað annars heraðs, ok sia diofla(r) þenna faranda sinn veg fyriætlaðan, þꜳ mega þeir boða ok fyri segia med sinvm skiotleik [fyrr sogðvm hans kvomv. Með þessvm sama hætti mꜳ ok verða af hinvm æsiligzta vexti þeirar ár, er Nil heitir, þꜳ er þeir sia mikil regnn verða i Blalandi ok þvi vita, at af þessi savk er ain vavn akafliga at þrvtna með miklvm vexti ok viða or at ganga sinvm farveg, fara þeir fyrir rennandi eða flivgandi til Egiptalanz boðandi tilkvomu arinnar ok þenna mikla vatnavavxt. Þessa lvti mætti ok menn avðvelliga fyri segia, ef þeir hefði nattvrv sva mikinn fraleik. Varðhallzmaðr ens sæla Davið vppstigandi i nockurnn enn hærsta stað sꜳ fyrri en þeir, er mycklv lægra stoðv, farandi menn, þꜳ er þangat sottv ꜳ þeira fvnd, en eigi þvi helldr sagði með forspa nockvra oorðna lvti, helldr boðaði hann þꜳ visa lvti, er hann hafði seð með nockvrv vpphafvi. Dioflar erv ok sva hattaðir, at þeir skynia alla lvti með glavggri ok harðla vakrligri grein ok boða siðan sin i milli með skiotri ras. En ef þeir atbvrðir verða, at með gvðligri skipan ok fyrihyggiu koma vppteknir lvtir eigi til þeirar endalyctar, sem likligaz mætti þickia, þat er, ef sꜳ hverfr aptr a miðri gavtv, er sina ferð hafði vpp hafvit, eða vatnavavxtr dvelst, þa er regnvm lettir ok heiðskirr himinn birtizt at hreinsvþv skyfvllu lopti, þꜳ verðr opinber svikafvll lygi ohreinna anda ok villa þeira, er þeim trvðv. Þessir lvtir vorv vpphavf heiðingligrar villv; slikar prettafvllar forsagnir af dioflvm framflvttar i hofvm eða blothavrgvm trvðv margir heiðingiar forðvm vera spadoma, allt þar til er fiandinn með sinvm erindrekvm tyndi avllv sinv herfangi i tilkvomv vars herra Jesvs Kristz, ok hann með sinvm blezaða mvnni ok fyri sina sendiboða bavð ohreinvm avndvm at þegia ok af lata slikv sinv falsi. Ek bið, at þer segit mer, hverr þat mvn ætla, at likamligr læknir skyniandi mannligan sivkleik ok brvna hitnanda briostz af lettri atekning sinna fingra, er hann ranzakar æðar þess, er vanmegnit hefvir, at hann hafvi með ser gvðdomligan kraptt? Hverr mvn dirfvazt at veita skipstiornarmanninvm gvðliga virðing eða vegsemð, þeim er skipinv styrir ok leið segir eptir merking himintvngla ok þeira gavngv? Ef nockvrr talar eptir rettri ok nattvrvligri profvan af þvrkv eða svmarligvm hita, af miklv regni eða vetrligv frosti, nv ferr sva miok, sem hann sagði, mvn eigi akrkarllinn helldr þenna lofva, fyri þat er hann gat nær slikvm lvtvm, helldr en tigna hann gvðligv nafni? Nv ef þat mætti vera, at dioflar segði eða boðaði nockvrt sinn sanna lvti, svarið þer mer þꜳ ok segit: Hverr ꜳvavxtr er þat at vita fyrr oorðna lvti, þꜳ er sinvm tima mvnv fram koma? Var nackvart sinn miok lofvaðr slika lvti vitandi, eða ovitandi piniliga hegnðr? Vel hverr maðr aflar eða fyri byr ser sialfvm annathvart kvalar, ef hann vanrækir boðorð heilagra ritninga, eða eilifva dyrð, ef hann giorir þav ok varðveitir eptir megni. Engi varr skal miok fysazt i þessv stvndliga lifvi at hafva fyrivitand oorðinna hlvta, helldr at vera hlyðinn gvðs boðorðvm ok gioraz sva kiærr vinr af þræli. Eigi er oss miok rækianda fyri at vita, hvat ꜳ okominn tima kann at bera, helldr at fylla þꜳ lvti, er oss erv skylldvliga boðnir, ok biðia þess verkavps af gvði, at með hans fvlltingi megim ver sigraz i þeiri orrostv, er ver berivmz fiandanvm i gegnn. En ef nockvrr fysiz harðla miok, sem vera kann, at skynia ok fyri at vita oorðna lvti, þꜳ hæfvir, at hann hafvi reinntt hiarta. Þvi at ek trvi, at manzins avnd, þess er trvliga þionar gvði, ef hvn staðfestizt i þvi skirlifvi, sem henni er eiginlikt ok hvn var skopvt, at alla lvti megi hvn framarr fyri vita ok skilia en ohreinir andar. Slik var avnd Helisæi spamanz, þess er birti ok syndi þꜳ kraptta, er avðrvm vorv okvnnir.

22. Nv með þessvm savgðvm hlvtvm mvn ek skyra fyr yðr aðrar bleckiligar dioflꜳ vmsatir. Þeir erv iafnan vanir vm nætr siðlatra manna at vitia, ok segiaz með falsligv yfvirbragði vera gvðs einglar, lofva þeir iðn þeira ok astvndan, vndraz mikla staðfesti, en heita þeim fyri oorðinni avmbvn ok verkavpi. En ef sva berr til, at þessir ganga i syn við yðr, þꜳ skolv þer vopnazt með heilagri trv þeim i gegnn ok veria yðr ok yðr herbergi með marki hins helga kross, ok mvnv þeir skiott hverfva ok at engv verða, þvi at þeir hræðaz miok sigrmark vars hialpara; fyri þat sama sigraði hann ok rænti alla loptliga krapta, þat er ohreina anda, ok bavð, at þeir skolv af avllvm vera fyrlitnir. Þeir erv ok vanir a sik at bregða eða sina limv ymisligv skravkligv yfvirbragði, ok ganga sva i syn við oss, at hvgrinn varr ottiz en likamrinn hristiz af hræzlv. En sa er i þessi freistni hefvir travsta trv til almattigs gvðs, rekr þꜳ ok þeira styrk ok hæðilig brigzli skiotliga ꜳ flotta.

23. Eigi er miok torvellikt skynsamliga grein at giora millvm goðra anda ok illra, ok með gvðs fvlltingi ma þat opinbert verða. Fagrlig ꜳsiona heilagra eingla er elskanlig ok hogværlig, eigi synazt þeir þrætandi eða kallandi, ok eigi er optliga af nockvrvm heyrð þeira ravst, helldr fara þeir hlioðliga ok linliga, ok þo skyndandi fagnat at veita gleði ok travst syndvgvm mavnnvm, þeim er misverka vilia iðraz, þvi at sialfr gvð er með þeim, sa enn sami er brvnnr miskvnnar ok vpprás allz rettlætis. Þꜳ er vart hvgskot birtiz liosi heilagra eingla, er þat eigi okyrt eða stormsamt, helldr lintt ok blitt; þꜳ hitnar avndin af mikilli fysi at eignazt himneska fagnaði ok skiotliga með þeim gvðs englvm at fara til himinrikis dyrðar, er hvn ser þꜳ naverandi, at vppgefnv herbergi mannligs likams, ef þat mætti þꜳ vera, ok þvngri byrði davðligra lima. Sva er mikil þeira goðgirnð, at ef nockurr ottaz miok af ostyrk mannligrar nattvrv þeira syn eða vitian, þꜳ taka þeir skiott i brvtt af manligv hiarta alla hræzlv. Með þessvm hætti giorði Gabriel gvðs eingill, þꜳ er hann talaði við Zachariam i musterinv, sva ok þeir englar, er hingatbvrð vars hialpara boðvðv fehirðvm, ok enn þeir, er vitrvðvz hia drottinligri grof eptir hans vpprisv. Allir þessir giorðv styrk ok orvgg þeira hvgskot, er þeir birtvz, ok baðv þꜳ eigi hræðazt. Mikil hræzla verðr eigi svꜳ miok af einvm samt andligvm otta, sem hvn verðr stvndvm akaflig af syn ymisligra lvta, þeira er likamligir synazt með misiofnv yfvirbragði. Enir verstv andar hafva grimligar asionvr, hræðilikt hlioð, savrgar hvgrenningar, fara með lavsvngarfvllvm leik ok hræringvm sem vanstilltir vngir menn eða illvirkiar. Af þeira navist verðr avnd manzins skiotliga hræzlv fvll, vit ok skilning slæfvazt ok dofnar; gioriz hatr milli kristinna manna, sorg ok svndrþycki milli mvnka, þvngi ok leiðendi af endrminning eiginligra synda, hræzla davðans, mikil agirni avðæfa, mæði kraptana at fremia ok vel at lifva með miklvm hiartans slæleik. En ef fagnaðr ok ovmræðilig ast ofavlsvt með orvggv travsti til gvðs kemr i stað þess otta, er gioriz af mikilli hræzlv eða syn ovina, þꜳ skolvm ver vita, at fvllting vartt er komit, þvi at orvggleikr hvgar er hit skirazta mark navistar gvðligs velldis. Abraham havfvtfaðir sa með þessvm hætti sialfvan gvð ok fagnaði harðla miok; með þessvm sama hætti gladdiz ok hinn sæli Johannes baptista þꜳ enn eigi fædr miklvm fagnaði, er hann skilði sæla mey Mariam, er þꜳ bar skapara allra lvta i hinv helgazta herbergi sins kviðar, vera komna at vitia sinnar moðvr Elisabet. En ef yfvirkomin hræzla staðfestiz með þeim, er vitiaðr er, þꜳ er vist, at fiandinn geck i syn við hann, þvi at hann kann ecki þann at styrkia eða gleðia, er hann vitiar, sva sem Gabriel styrkti ottandi mey henni bioðandi, at hvn skylldi eigi hræðaz, eða sva sem fehirðar vorv hvggaðir af gvðs eingli, helldr tvefvalldar hann hræzlvna, þar til er sa hratar nær i avrvilnanar divp, er fyri verðr; þetta giorir hann til þess, at þeir veslir menn, með þessi navðvng af honvm til þravngðir, veiti honvm overðvga vegsemð hann fvlltings biðiandi, er of miok gleyma gvði ok hans boðorðvm. Af slikv tilfelli hvgðv veslir heiðingiar falsliga sialfa dioflana gvð vera, ovitandi at sannr gvð varr bannar slika villv. Sꜳ hinn sami villdi eigi, at kristit folk anetiaðiz slikvm diofvls svikvm, sva sem gvðzspiallit vattar, at þꜳ er fiandinn dirfðiz opinberliga vars hialpara at freista ok ser at eigna hofðingskap ok valld allra lvta, giorði gvð son hann forflotta sva til hans talandi: Far brvtt, andzskoti, þvi at sva er ritat, drottin gvð þinn mantv vegsama ok honvm einvm mvntv þiona. Oss er ok leyfvi af gvði gefvit i varvm navðzynivm þessi orð fram at flytia, þvi at fyri þꜳ savk talaði hann slika lvti, at með þessvm hans orðvm brytiz niðr vár freistni, þꜳ er kemr slik at hendi, sem son gvðs þolði af andzskotanvm. Heyrið, kiærir bræðr, ek vil yðr ok a minna, at þer ꜳ hyggiz meirr vel at lifva en iartegnir at giora; variz ok við, at engi yðarr taknn eða iartegnir giorandi þrvtni þaðan af til metnaðar eða fyrliti aðra, þꜳ er slika lvti er omattvlikt at giora. Ranzakit helldr lif ok atferð serhverra, þvi at yðr hæfvir þeim at likiazt, er algiorvir erv, ok fylla þꜳ goða lvti, er a skortir aðr yðra atferð, þvi at taknn at giora er eigi vars litilleiks, helldr fremiaz þav af drottinligv valldi, þess er til sinna lærisveina talaði, sem gvðzspiallit vattar, þa er þeir dyrkvðvz af iartegna giorð, ok sagði sva: Eigi skolv þer af þvi fagna, at dioflar erv vndir lagðir yðart valld, helldr fyri þꜳ savk at nofnn yðr erv i himinriki ritvð. Skrasetning nafna a lifs bok er vitni krapz ok verðleiks, en bravtrekxtr annskotans er giof ok veizla hialparans við sina þionostvmenn. Heðan af svarar drottinn þeim, er eigi fagna af erfviði eða starfvi sins goðs lifs helldr af framning taknanna, sva segiondvm: «rakvm ver eigi diofla i þinv nafni ok giorðvm marga krapta i þinv nafni?» Ok man hann sva segia: «Ek segi yðr vist, at ek kennvmzt eigi við yðr, hverfvit brvtt fra mer, verkmenn illzkv, þvi at drottinn veit eigi skyn a verkvm vondra manna.» Þess skolv ver með allri astvð biðia, at ver giorimzt verðir þꜳ giof af gvði at þiggia at giora skynsamliga grein millvm goðra anda ok illra, þvi at eptir atkvæði ritninganna skolvm ver eigi hverivm anda trva, er oss birtizt. Nv villda ek lvka minv mali ok þꜳ lvti hlioði hylia, er mer litlvm ok lagvm [hafva til handa borit. En til þess at þer ætlit mik eigi þarflavsliga þeira lvta minnazt, er eigi mega verða, þo at ek tala sliktt, fyri þvi þo at ek mega þaðan af synazt sva sem ovitr, man ek segia fꜳ lvti af morgvm, þvi at drottinn, sꜳ er glavggliga skyniar ok litr leynda lvti minns hvgskoz, veitt, at þetta giori ek eigi af savk nockvrrar hræsni, helldr yðr til nytsemðar.

24. Þat var opt, þꜳ er dioflar gengv i syn við mik, at þeir lofoðv mik miok, en ek bolvaða þeim i mot, ok bað ek þꜳ þegia i nafni drottins. Jafnan savgðv þeir mer ok fyrir, ꜳ hverivm tima en mikla Nil mvndi taka æsiligan vavxt, enn þeir heyrðv af mer i mot slik svavr: «Hvat kemr til yðar at ahyggiazt slika lvti?» Sva sem vapnaðir riddarar ok mer með ofriði ognandi syndvzt þeir mer stvndvm ok slogv vm mik hring ok mitt herbergi ok fylldv hvs mitt með haldrekvm, hestvm ok havggormvm ok ymisligvm skrimslvm, ok ek savng i mot þessi freistni sva segiandi: «hij in curribus etc. þessir miklazt af kerrvm ok hestvm, en ver mvnvm miklaz i nafni drottins gvðs vars;» ok skiott með gvðs miskvnn slogvz þeir með avllvm skrimslvm a flotta. A nockvrvm tima vitivðv þeir mín með micklv liosi ok savgðv sva: «Heyrðv, Antoni, ver ervm komnir at syna þer ok veita vara elldliga birti.» Ok ek með byrgðvm avgvm baðvmz fyrir til gvðs, þvi at ek villda eigi sva miok mik vanvirða at sia diofvls lios, ok skiotara en ek fꜳ sagtt, slavktizt falslikt lios vandra anda. Eptir þꜳ manaði liðna flycðvz þeir enn saman eitt sinn fyri mer ok tokv at syngia ok vm ritningar at tala sin i milli. En ek sva sem davfr afvirðvmzt slikt at heyra. Skelfðv þeir ok stvndvm klavstr mitt með miklvm okyrleik, en i gegnn þeiri freistni bað ek til drottinns með staðfavstvm ok ohrærðvm hvg. Optliga giorðv þeir mer i heyrnn hark eða hegomliga hoppan, hvislan eða havggormligar hvæsingar. En er ek tok at biðiazt fyrir, sneriz þeira hlioð i gratvliga ravst. Trvit mer, synir minir, ok þeim lvtvm, er ek mvn nv segia. Ek sꜳ nockvrt sinn fiandann með harðla hafvm likam, hann giorðiz þꜳ sva diarfr, at hann sagðizt vera gvðs kraptr ok forsia ok mællti sva til min: «Hvat villtv, Antoni, at þer veitizt af mer?» En ek spytta tysvar sinnvm, sem ek matta mest, i hans gapanda gin, ok vopnaðr með Kristz nafni hl(i)op ek ꜳ hann með avllv afli. En sꜳ hinn mikli likamr, er mer hafði synzt, fyrivarð allr ok hvarf skiotliga milli minna handa. Þꜳ er ek var fastandi, syndizt hann mer nockvrt sinn sva sem einn mvnkr ok eggiaði mik at likna nackvat minvm likam ok snæða af þvi bravði, er hann fornaði mer. Hann sagði sva: «Fyri þvi at þv ert maðr vndirliggiandi mannligvm breyskleik ok osty(r)kð, lat hvilaz litla stvnd þitt erfviði, at eigi fallir þv i likamligan sivkleik af miklv harðlifvi.» Af slikri hans vmleitan kenda ek skiott svarta ok avfvndarfvlla hoggormsins asionv; ok þꜳ er ek hlifða mer epter minvm vanda með Kriz vernð ok vopnabvnaði, syndiz mer sem reykr færi vt vm glvgg mins herbergis, ok með þessv moti hvarf fiandinn.

25. Þat var enn þꜳ er ek var staddr i eyðimork, setti hann optligha fram gvll mer fyri avgv sva sem sina gilldrv. Þetta giorði hann fyri þꜳ savk, at ek skyllda i vefviazt hans sviksamligv neti, ef ek villda þat agirnaz með einni saman syn; en ef ek villda þat nalgaz með atekning, hvgði hann mer með bardaga ahlavp at veita. Optliga þꜳ er ek var af dioflvm barðr, savng ek þessi orð: Nullus me separabit a caritate Cristi, eingi man mik mega fra skilia Kristz ast. En er þeir heyrðv þessi orð, svndrþycktvz þeir sin i milli, ok slæz hverr a annan með ærslafvllri grimð, slogvz eptir þat a flotta, eigi fyri mina verðleika, helldr af sialfs gvðs boðorði ok valldi, þess er sva sagði: Vidi Satanan quasi fulgur cadentem de celo, ek sa andzskotann fallanda af himni sva sem ellding. Þessa lvti, synir minir, sagða ek yðr fra mer, minniligr postvligs dæmis þess, er hinn helgi Pall sagði sinvm lærisveinvm fra þeim mannravnvm ok freistni, er hann þolði a sinvm davgvm, til þess at eigi nackvarr otti eða diofla freistni ok eigi nockvr mæði talmi yðra goða fyriætlan. En þvi at ek elskandi yðartt litillæti minntvmz margra hlvta fra mer segiandi, sva at ek ma þaðan af ovitr synaz, fysvmz ek enn yðr þat kvnniktt at giora, er engi heyrandi manna skal efvaz, at satt er ok ofalsat.

26. Þat var enn eitt sinn, at fiandinn knvði dyrr klavstrs mins. Ok er ek geck vtt, sꜳ ek einn mann sva hræðiligan ok hafan, at mer syndizt hofvt hans taka allt til himins. En er ek fretta hann eptir, hverr hann væri, sagði hann sva: «Ek em Sathanas.» Ek spvrða hann enn: «Hvers leitar þv her?» Hann svaraði þꜳ með þessvm hætti: «Fyri hveria savk hata mvnkar mik at þarflavsv eða kenna mer sin misfelli, eða fyri hveria savk bolvar mer allt kristinna manna folk?» Ek svaraða: «Þat giora þeir allir rettliga, þvi at ver þolvm optliga mikil ohægendi ok þyngsl af þinvm vmsatvm.» Hann svaraði: «Ecki velld (ek) þesskonar aslattv, helldr hrellaz þeir sialfvir sin i milli, ok skelfvir hverr annan. Ek em nv orðinn vesæll ok herfviligr. Ek bið, at þv minniz, hvart þv hefvir eigi lesit þav spamanz orð, er sva segia: Kristr eyddi avllvm vapnvm ovinar ok bravt niðr borgir hans. Nv hefvi ek engan stað i minv valldi, ok enga borg eignvmzt ek nv. Engi hefvi ek vopnin, avll erv þav brotin ok i brvttv, allar þioðir ok avll hervt hlioða nv ok dyrka með vegsemð Kristz nafnn. Sialfar obygðir ok eyðimerkr erv nv fvllar af otalligvm flockvm mvnka. Fyri þvi bið ek, græti þeir nv sialfvir sik, ok lati af mik at særa eða slita vtan alla savk með sinni aleitni.» Þꜳ er ek miok vndrandi heyrða slika lvti, lofvandi drottinliga miskvnn með fagna(ði) briostzins, mællta ek sva til hans: «Þessi þin orð, er þv talaðir nv nyliga, eigna ek eigi þinvm sannleik, þvi at hann ma engi með þer finnaz. En þott þv ser efvalavsliga hofvt allz fals ok lygi, iataðir þv þessa lvti navðigr lygilavst, þvi at sannliga bravt Jesvs Kristr með avllv niðr þin avfll, en þv afsviptr [engiligri fegrð ok vegsemð velltiz i oþrotnanda savri.» Ok er ek hafða varla þessi orð mællt, hvarf sa enn hræðiligi, er við mik talaði, at heyrðv nafni várs hialpara. Heyrit nv þꜳ, minir synir, hverss þickizt þer nv þvrfva framarr at fretta, hver hræzla eða hver efvaðsemð ma nv talma yðarnn goðan sið, hver freistni man yðr nv mega fra slita gvðligri ast? Ef þer ahyggizt vm annarlikt lif, geymit at hvarv yðars eiginligs lifs, ok at hegomlig hvgrenning angrizt eigi við þann hegomligan haska, er hvn staðfestiz a stvndvm at þarflavsv; ottizt engi, sꜳ er gvði treystizt sinna synda iðrandi, at fiandinn mvni þann til foraðs draga. Hrindit ꜳ brott avllv angri, þvi at drottinn, sꜳ er felldi vara ovini, er með oss, sva sem hann hefir fyriheitit, oss hlifvandi ok varðveitandi af ymisligvm andzskotans arásvm. Hyggit nv at ok virðit: sialfr fiandinn, er marghattaðar slægðir hefvir frammi með sinvm erendrekvm, iatar nv, at hann hefvir ecki afll i moti kristnvm monnvm. Þvi skolv kristnir menn ok mvnkar vm þat ꜳhyggiaz, at eigi fyri þeira iðnarleysi eða ostyrka trv veitiz dioflvm avfll eða færi þeim at granda með sinvm svikvm, þvi at slikir ok með þeiri mynd erv þeir vanir var at freista, sem þeir finna eða skynia oss ok varar hvgrenningar. Ef þeir finna i varvm briostvm nockvrtt sað hræzlv eða illra hvgrenninga, sæta þeir þegar ok leita þar at setiazt sva sem illvirkiar i eydda staði, avka þeir þꜳ yfvirkominn otta ok ohreinar hvgrenningar með þessvm hætti grimliga kveliandi þꜳ vesla avnd, er þeim gaf færi sin at freista. En ef ver giorvm glaðliga gvðs þionostv ok fysvmzt með hita heilagrar astar til himinrikis fagnaða, sialfva oss ok alltt vart efni gvði ꜳ hendi felandi ꜳ hverri stvnd, mvn eingi fiandi oss mega sigra eða þora nær at koma; þvi at þeir flyia með skavm ꜳ brott fra þvi briosti ok hiarta, er þeir finna hliptt með heilagri trv ok með Kristz marki merkt. Sva flyði fiandinn hinn helga Job styrkðan með gvðligri trv, en enn veila Jvdam, er tyndi sinni trv, batt hann hertekinn sinvm fianzligvm bavndvm. Þessi erv en orvggvztv vapnn at sigra ovininn: andlig gleði ok iafnan at hvgsa almatkan gvð ok endrminnaz hans mikla ok ovmbræðiliga miskvnn, þꜳ er a brvtt rekr alla diofla ok þeira aslattv sva avðvelliga sem nockvrnn reyk, hatar alla vara ovini en ottaz alldregi. Ætlit ok, at andzskotinn er eigi ovitandi, hvilikr elldr honvm er fyri hendi, ok hann veit skyn, at sialfr hann skal þola með sinvm erendrekvm gnogligan ok eilifvan brvna hitnanda helvitiss. En fyri þvi at ek man nv lvka minv mali, vil ek yðr a þat minna við endalyktt, at ef yðr birtiz nockvr vitran eða syn, frettið eptir diarfliga, hver (hvn er) eða hvaðan hvn kom; ok ef þessi vitran hefvir verit af gvði eða hans helgvm mavnnvm, man vtan alla dvꜹl með engiligri hvggan snvaz hrygð i fagnat; en ef þessi syn var diofvls freistni, man hvn skiott brvtt hverfva fyri eptirfrett rettrvanda mannz, þvi at þat er hit mesta mark styrkðar ok orvgleiks at spyria þann, er i syn gengr, hverr hann er, eða hvaðan hann kom. Sva kendi Jesvs son Nave eptir frettandi gvðs engil ser fvllting veitanda, ok með sama hætti matti ovinnr eigi leynaz fyri Daniele, eptir spyriandi hverr hann væri.»

27. Þa er hinn helgi Antonivs hafði sitt mal til lyckta fært, gloddvzt allir miok, þeir er heyrtt havfðv hans fagrliga ok helga kenning, fyrlitandi allir samtt diofla vmsatir ok miok vndrandi þꜳ dasamliga giptt ok giof, er hann hafði af gvði þegit grein at giora milli goðra anda ok illra. Margra briost ok hiarta hitnaði af heilagri fysi at lifa i gvðs þionostv; þeir er aðr vorv ostyrkir, giorðvzt staðfastir i heilagri trv; falslig ætlan flyði i brvtt af þeira hvgskoti, er aðr vorv eigi a rettvm veg trvarinnar; svmir frelsvðvz af ymisligri eða hegomligri hræzlv með gvðligvm styrk.

28. Avll þav klavstr ok mvnklif, er vorv i eyðimorkinni i nand við hinn helga Antonivm, vorv fvll af gvðs þionostvmavnnvm, þeim er dag ok nott stvndvðu eigi annat en syngia gvðs lof, lesa helgar bækr eða biðiazt fyrir. Af hans helgvm fortavlvm ok mikilli fysi eilifrar dyrðar favstvðv þeir mikit ok vavkðv ok stvndvðv an aflati helga ast at hallda sin i milli ok þeim, er þvrfvandi vorv, miskvnn at veita. Þessi halfva eyðimerkrinnar var sva við sem mikit herat, enn mvnkar eða einsetvmenn, þeir er þar bygðv, vorv með avllv fraskila þyss veralldarmanna ok allri hegomligri atferð, en syndvzt hverssdagliga fremia milldi verk ok rettlætis. Hverr mvndi sa vera at eins siꜳndi sva mikla mvnkasveit eða litandi þeira karllmannligan ok svꜳ samþyckan samnað, at engi villdi avðrvm mein giora, hallmæla eða einarðarlavsan vmlestr at veita, helldr elskandi helga bindendi villdi hverr avðrvm glaðliga þiona, at eigi mvndi hann skiotliga slikvm orðvm tala: Heyrðv Jacob, harðla goð erv þin herbergi; heyrðv Israel, harðla goðar erv þinar tialldbvðir, sva sem skyggiandi skogar, svꜳ sem paradisvs yfvir rennandi vavtnvm, sva sem tialldbvðir af drotni reistar ok festar, sva sem cedri þꜹ en hæstv ok en fegrstv tre hia vavtnvm vaxandi.

29. En er þessi safnaðr eflðiz dag fra degi af astvndan goðs lifs i gvðs þionostv, endrminntiz heilagr faðir Antonivs af nyiv þeirar ovmbræðiligrar dyrðar, er gvðs vinvm er bvin i himinriki, fyrlitandi alla hegomliga lvti þessa stvndligs lifs ok sva virðandi með sialfvm ser, sem þat væri allt litils vertt, er hann hafði her til starfvat eða i freistni þoltt. Var þat nv ok iafnan, at hann satt einn samt. Ok þꜳ er svꜳ bar til, at hann varð sinvm eiginligvm likam at lina, fæzlv at neyta eða svefnns eða annarra þeira lvta, er manz nattvra eða navðzvn beiðir, mæddiz hann af þvi miok með vndarligvm kinnroða, er sva mikit frelsi andarinnar skylldi vera þravngt ok halldit vndir endimarki litils ok davðligs holldz. Þat var ok opttliga, þꜳ er hann var sitiandi með bræðrvm, at hann hellt sik fra þeiri likamligri fæzlv, er fyri honvm var, af minning andligrar fæzlv. Ok þott hann giorði þetta með vndarligvm hætti hvgsandi odavðleik andarinnar, sem fyrr var sagtt, ok sem hvn neyðizt af sambvð davðligs likams, neytti hann þo optliga nockvrrar fæzlv einn samt verandi, en stvndvm hia bræðrvm sitiandi, sva sem davðligr maðr. Hann eggiaði ok með opinberri kenning, at engi skylldi of miok þrongva eða meinlæta sinvm likam, helldr næra hann ok styrkia með hæfviligri geymslv, at eigi tyndiz hann eða fyrifæriz gvðlikt verk, þat er likamrinn, i gegnn vilia sins skapara; bað ok ongan sva sælliga fæða holldit, at þat drambaði i gegnn avndinni, en sagði fyri þvi með avllvm alhvga ok iðnn avndina varðveitandi, at eigi bæri þꜳ ohammingio til handa, at hvn sigrvt af likamligvm lavstvm selldizt eptir þetta stvndliga lif til eilifra helvitis myrkra, helldr at hvn, ser eignandi valld ok stiornn yfvir sinvm likam, skylldi honvm sva styra, meðan þav bygði samt, ser til nytsemðar ok avðrvm, at með gvðligvm styrk mætti hvn verðvg verða sitt herbergi vpp at hefia sem hinn helgi postoli Pall til ens þriðia himins. Sannaði hann ok varnn hialpara sva segia ok bioða: Verit eigi miok ꜳhyggivfvllir avnd yðarri, hvat þer mvnvð snæða, eða likam, hverssv þer mvnvð klæftaz, leitið ok eigi með akefð, hvat þer skolvt eta eða drecka, þvi at slika lvti afla heiðnar þioðir með micklvm kostnaði; yðarr himneskr faðir veit, at þer ervt allra þessa hlvta þvrfvandi. Leitit ok þꜳ i fyrstv gvðligs rikis ok hans rettlætis, ok mvnv þessir allir hlvtir yðr veitazt.

30. Þa er þessir hlvtir vorv liðnir, giorði Maximianvs hinn omilldi keisari mikinn ofrið kristni gvðs ok villdi henni eyða með grimðarfvllri akefð. Þꜳ vorv havndlaðir gvðs vinir, hvar sem þeir vorv fvndnir, ok leiddir i borgina Alexandriam. Sialfr hinn helgi Antonivs for þꜳ af klavstri sinv, ok villdi fylgia pislarvattvm gvðs, sva segiandi: «Forvm at samteingiazt dyrðarfvllvm sigri bræðra varra, gavngvm fram karllmanliga sialfir, eða siam at minnzta kosti, er aðrir heyia gvðs orrostv.» Ok af ast pislarvættissins var hinn sæli Antonivs sannliga pislarvatr. En þót hann væri eigi havndvm tekinn eða samtalðr gvðs iatorvm, þeim er til malmverks vorv þrælkaðir eða i myrk(v)astofvm halldnir, þꜳ er hann geck at sinvm sialfvilia i hendr ofriðarmanninvm, lagði hann ꜳ allan hvg opinberliga ok frialsliga þꜳ at eggia, er fyri domandann vorv leiddir, at eigi skylldi þeir gvði neita fyri ognir vandra manna. En þeim er til davðans vorv dæmðir, fyllgði hann fagnandi allt til þess staðar, er þeir helltv vtt sinv bloði ok avðlvðvz farsælliga pislarvættis koronv, sva sem sialfr hefði hann sigrazt. Ok af þessv tilfelli varð domandinn miok reiðr, þꜳ er hann sa staðfesti Antonij ok hans felaga, bavð hann nv sva, at allir mvnkar skylldv bravt flyia or borginni, en ef þeir vorv þar staðnir, skylldi með avllv engi þeira vera doms verðr, helldr bað hann, at þar skylldi hverr davða þola, sem hann væri fvndinn. Ok af þessv domandans atkvæði syndiz avllvm ꜳ þeim sama degi at flyia ok sialfva sik at fela fyri ofriði gvðniðinga, nema einvm samt Antonio, hann gaf eigi gavm at boði þessa grimma domanda, flyði hann hvergi, enn geck þar til, sem vatnn var, ok tok at þva yfvirklæði sitt. A næsta degi eptir stoð hinn helgi Antonivs með avllv ottalavss i einvm hafvm stað i borginni, ok þa klæddr með biortv klæði, at sva avðzeliga kominn eggiaði hann domandann ser ꜳ hendr, ef hans gavngv bæri þar hia. Hitnaði hans hiarta af mikilli fysi til pislarvættiss fyri gvðs nafni ok syndi oss, at kristins manz hvgr skal vera staðfastr ok alldregi vandbvinn at þola pininng ok davða, ef þavrf krefr, sva miok, at hann varð hryggr, er honvm veitiz eigi, eptir þvi sem hann villdi, pining at þola fyri nafnn drottins várs Jesvs Kristz. En almattigr gvð fyribvandi sinni hiorð lærifoðvr ok giæzlvmann varðveitti Antonivm fra haꜹndvm ofriðarmanna, at settning mvnkligs siðar skylldi eigi at eins styrkiaz fyri hans helga bæn helldr ok navistv. Alldregi varð hann fraskila Krizt iatorvm, meðan hann var innan borgar, þvi at hann samtei(n)gðiz þeim fyri samband heilagrar astar mikla ꜳhyggiv fyri þeim berandi. Virði hann ser ok þat meiri pining, er hann var vti byrgðr fra þeim, er i myrkvastofvm vorv halldnir.

31. Þa er hinn mesti ofriðarstormr var afliðinn, ok hinn sæli byskvp Petr, koronaðr með dyrð pislarsigrs, var af þessv lifvi liðinn til himinrikis fagnaða, for hinn sæli Antonivs aptr til klavstrs sins, þolandi hverssdaglikt pislarvætti i sinni samvizkv fyri ast ok vandlæti heilagrar trvar. Mæddi hann sik nv bæði með favstvm ok vokvm framarr en fyrri, harklæði hafði hann næst ser, en annat yfvirklæði fyri alþyðv avgvm. Alldregi lavgaði hann sinn likam, ok alldregi þo hann savr ser af fotvm, nema navðzvn skylldaði hann til yfir nockvt vatnn at fara. Engi maðr vm alldr sa likam Antonij nockðan fyrri en hann andaðizt.

32. Þat var a nockvrri tið, þꜳ er heilagr Antonivs villdi sik fra hallda syn ok viðrmæli mannanna, ok hann hafði byrgtt klavstr sitt, sva at með avllv lofvaði hann engvm manni inngavngv, þꜳ flvtti a hans fvnd dottvr sina sarliga af diofli kvalða einn riddara havfðingi, sꜳ er Martinianvs het. Hann knvði dyrr biðiandi, at enn helgi Antonivs gengi vtt at hialpa dottvr hans með sinvm bænvm til gvðs, at hvn hreinsaðiz af diofli. Enn sæli Antonivs villdi eigi dyrr vpp lvka, helldr sa hann vtt vm einn glvgg ok sagði sva: «Heyr þv maðr, sagði hann, hvat biðr þv mik fvlltings, ek em davðligr maðr sem þv ok samfelagi þinnar ostyrkðar. En ef þv trvir a Krist, þann er ek þiona, þꜳ þar þv a brvtt, ok bið gvð eptir þinni trv, ok mun dottir þin heil verða.» Hofðinginn trvði skiotliga orð ens helga Antonij, for hann a bravt leið sina ok kallaði a nafnn Jesvs Kristz, flvtti hann dottvr sina alheila heim.

33. Margar aðrar iartegnir let gvð ser soma at vinna fyri enn helga Antonivm. Ok var þat eptir verðleikvm, at sꜳ neitaði eigi sinn mát ok miskvnnsemð, þꜳ er sꜳ var fvndinn, er verðvgr var at þiggia, er fyri het i gvðzspiallinv sva mælandi: Biðit er ok mvnvt þer þiggia. Margir aðrir diofvloðir menn vorv flvttir fyri dyrr hans mvnklifvis, ok þvi at þeir naðv eigi inngavngv, sofnvðv þeir ok vrðv þar heilir fyri hans helgar bænir með gvðs miskvnn. Þessi mikill fiolði tilsækiandi manna hann firrandi einsetv þeiri, er hann fystiz miok at hallda, giorði honvm leiðendi. Ottaðizt hann nv miok, at gnoglig veizla margra iartegna mvndi vpphefia hvg hans til nockvrs metnaðar eða aðra til skyllda nockvrs framarr af honvm at vænta, en þeir mattv með honvm sia. Hvgsaði hann nv með ser heðan i brvtt at fara ok i ena efri Thebaidem, þar er engi matti hann kenna. Tok hann nv nockvt bravð af bræðrvm ser til farnezt, for siðan til einnar ár, sva sem vegr hans lá, ok settiz niðr a backann biðandi, ef skip kiæmi i moti honvm, sva at hann mætti yfvir ana flytiazt. Ok er hann sat þar hvgsandi af sinni ferð, heyrð(i) hann ravdd af himni sva til sin talandi: «Antoni, hvertt fer þv, eða fyri hveria savk komtv hingat?» Hann svaraði með avllv ottalavss, sva sem nockvrr maðr honvm kvnnr talaði þessa lvti, ok sagði sva: «Fyri þꜳ sꜹk kom ek hingat, at folkit lætr mik enga hvilld fa, ok fyri þvi synizt mer myclv betra at flyia i ena efri Thebaidem, einna hellzt ok fyri þꜳ sꜹk at ek em þeira lvta beðinn, er langt erv vmfram minn kraptt ok megnn.» Ravddin s(v)araði honvm þa enn: «Ef þv ferr i ena efri Thebaidem, sem þv hefir nv hvgsat, mantv þola meira starf ok erfviði ok þrifallt vm þat fram sem aðr, en ef þv fysizt sannliga hvilld at hafva, far nv i ena iðre eyðimork.» Heilagr Antonivs svaraði: «Okvnnir erv mer þeir staðir, er ek skal til sækia, eða hverr man mer þangat veg visa.» Sꜳ er við hann talaði svaraði, nv skiott, sagði hann, Sarracenos þar mvndv koma, þꜳ er vanir vorv at fara kavpferð til Egiptalanz, bað hann með þeim ferðazt.

34. Þa er þeir menn komv, er envm helga Antonio var til visat, bað hann, at þeir veitti honvm forvneyti i eyðimorkina, ok þott engi þeira væri honvm skvlldbvndinn eða kvnnr, tokv þeir hann giarnnsamliga i sitt favrvneyti ok elskvðv hann sva ok hans samfelag i ferðinni, sem þeim væri hann af gvði sendr. Ok er þeir hofðv farið þria daga ok fiorar nætr, fvndv þeir eitt fiall harðla hátt. Vndir þvi fialli spratt vpp brvnnr, þaðan af rann sætt ok fagrt vatnn ofvan ꜳ iofnv. Einn vavllr eigi mikill lá vmhverfvis fiallit, ꜳ þeim velli vorv harðla fa palmtre ofagvt ok vanræktt. Þenna stað tok hinn helgi Antonivs sva feginsamliga, sem hann væri honvm af sialfvm gvði fyribvinn. Þessi var ok sa sami staðr, er honvm var til visat af þeim, sem við hann talaði, þꜳ er hann sat ꜳ arbackanvm. Nockvt bravð tok hann i fyrstv af sinvm favrvnavtvm ser til navðzynia, ok setti nv einn samtt bygð sina i þessv fialli, sva at engi maðr var þar hia honvm. Heilt hann þenna stað sva sem sitt eiginliktt herbergi. Sarraceni siandi mikit ok dasamlikt hans travst, færðv þeir honvm fyri goðfysi, þꜳ er þeir forv aptr, nockvt bravð til atvinnv. Nockvra hvggan hafði hann ok af þeim palmtriam, er þar vorv vaxin.

35. Þa er mvnkar vissv, hvar hinn helgi Antonivs var kominn, barv þeir ahyggiv fyr honvm sva sem synir fyr favðvr, ok sendv honvm fæzlv til viðrlifvis. Þꜳ er Antonivs sꜳ, at þessi hans navðzyn var morgvm et þvngasta erfviði, villdi hann letta þessv starfvi mvnka, bað hann nv einn af þeim, er ꜳ hans fvnd kom, færa ser hvast graftol ok nockvt hveitikornn. Ok er þetta hvartveggia var honvm fært, geck hann með fiallinv ok fann einn stað, þann er honvm þotti hæfviligr sæði niðr at færa, eigi mikinn. Þar matti vatnn (renna) yfvir, þat er vppspratt vndir fiallinv, þar kastaði hann korni niðr, ok þat sæði vanz honvm alltt ár til fæzlv. Fagnaði hann nv, er hann matti lifva i eyðimork af sinv starfvi ok eiginligvm handaverkvm vtan avll annarra vhægendi. Ok nv er hann sꜳ, at margir vavnðvz at sækia hans fvnd enn i þenna stað, miskvnnaði hann þeira mæði; rotzetti hann þꜳ kalgarð i litilli torfvv i einvm stað vndir fiallinv, at eptir torsottan veg (væri) styrkðir tilsækiandi bræðr með þessi hvggan.

36. Þat giorðizt nv þessv næst, at dyr, þav er rvnnv af eyðimorkinni fyri þorsta sakir vatz at leita, giorðv hinvm helga Antonio illbyli ok bitv vpp sæði hans. Eitt af þeim tok hann havndvm ok mællti sva til allra: «Fyri hveria savk giorðvt þer mer grand? ek hefvi yðr ecki mein giortt. Farið nv i brvtt i nafni drottins ok komit her alldregi siðan.» Eingi mꜳ þat mistrva, at eptir þessi hans orð komv dyr þar eigi siðan hans sæði at spilla, sva sem þav ottaðiz hans atkvæði. Þꜳ er hinn helgi Antonivs var sva langt kominn brvt i fialliga eyðimork, sem nv var sagtt, at mikil torfæra var hans fvnd at sækia, ok skemti ser þar við bænir sinar, fengv bræðr varla af honvm með micklv bænarorði, at hann villdi næra sinn likam ok letta littað gavmlvm alldri, sva at hafva ser til fæzlv viðsmior eða alldin, eða virðazt við at taka, er þeir færðv honvm fyri broðvrligri ast.

37. Miok er þat ottanda at heyra eða fra at segia, hverssv miklar þravtir þessi gvðs kappi þolði i eyðimorkinni; þvi at sannliga var sva, sem ritað er, at hann atti eigi at einns at beriaz i mot holldi ok bloði, þat er sinvm likam eða ravngvm girnðvm, helldr ok i gegnn hofðingivm ok mattvm veralldar, þat er dioflvm ok ohreinvm avndvm, sem ver heyrðvm þꜳ sannliga segia, er ꜳ hans fvnd havfðv sótt. Þeir savgðvz heyrt hafva, þꜳ er þeir vorv þar staddir, mikinn storm ok gny ok vopnabrak ok raddir marks folks; savnnvðv þeir sik ok seð hafa fiallit alltt fvlltt af fiolða diofla; sa þeir ok hinn helga Antonivm sterkliga i mot standandi sva sem i gegnn opinbervm ovinvm, ok barðiz þo með litillatligv knefalli, með favstv ok meinlætvm við sinn likam, ok felldi allan fiandans her með vapnvm sinna bæna, en styrkði með karllmannligri ꜳeggian þꜳ menn, er ꜳ hans fvnd sottv, ravskliga i mot at standa með gvðs travsti allri diofvls freistni. Harðla er þat ok vndranda, er einn maðr sitiandi i sva mikilli eyðimork skylldi eigi hræðazt hverssdagliga diofla vmsát ok atgavngv ok eigi vndan vægiandi grimleik inna olmmvztv dyra ok ymisligra skriðkykvenda. Rettliga savng Davið af þessv efni: Qui confi(dunt) in domino, sicvt mons Syon non com(movebitur) in et(ernum) qui h(abitat) in H(ierusalem). Þat ma sva skilia: sa er treystiz gvði, man vera ohræriligr fyri sinvm ovinvm sem hit sterkazta fiall. Enn helgi Antonivs hellt með hogværi ohrærðan sterkleik sins hvgar a flotta rekandi ohreina anda, en dyrin giorðvzt honom friðsavm, sva sem ritad er. Eptir þvi sem spamaðrinn sagði, leitaði fiandinn með grimð ok gnistandi tavnnvm nockvrnn fangstað ꜳ honvm at fꜳ, en þessi gvðs riddari var með fvlltingi hialparans orvggr af avllvm hans vmsatvm.

38. Þat var a nockvrri nott, þꜳ er hinn helgi Antonivs vakði bidiandi bæn sinni til gvðs, at með fiandans aeggian ok aslattv flycktiz saman sva mikill fiolði dyra at klavstri hans, at hann sa vmhverfiss hia ser naliga avll dyr ok skrimsl eyðimerkrinnar. Ok er þav forv með gapanda gini með mikilli ogn, sem þav mvndi rifva ok slita allan hans likam, skildi hann, at þetta var fiandans slægð ok vmsátt, ok mællti: «Ef yðr er nockvrtt leyfvi af gvði gefvit mer grand at giora, svelgit þat, er yðr er veitt; en ef þer komvð hingat fyri illzkvfvlla diofla akefð, farið ꜳ brvtt sem skiotazt, þvi at ek em þionostvmaðr Kristz.» Við þessi hans orð flyði ꜳ brvt þessi hinn ꜳkafligi dyrafiolði sva sem tilskylldaðr vndan at vægia himneskv valldi ok raðning.

39. Eigi liðv margir dagar, aðr avnnvr freistni kom yfvir hinn helga Antonivm af hinvm forna fianda. Hann var hvernn dag vannr nockvt nytzamlikt at starfva, til þess at hann mætti með nockvrri giof þeim avmbvna, er honvm færðv na(v)zvnliga hlvti. Nv var hann starfvandi at vefva saman einn vandlavp; þꜳ hrærðiz ein tavg, er þar var afavst; þvi næst skilði hann, at nockvrr villdi draga vandlavpinn or havndvm honvm. Við þessa hræring reis hann vpp ok sa eitt dyr, þat hafði mannz asionv ok mannligan bvk allt ofvan til nafla, en þaðan af var þat sem asni. Eptir þessa syn giorði hann sigrmark ens helga kross ser i enni, ok mælti þetta eitt: «Ek em Kristz þræll; ef þv ert til mín sendr, þꜳ fly ek hvergi.» Vtan alla dvꜹl flyði þetta et liota skrimsl, skiotara en segia megi, með miklvm andzskota flocki, ok a miðri ras fell þat davtt niðr. Skiotr davði þessa ferlikis var sameiginn glavtvn dioflanna, þeira er allra bragða leitvðv at skelfva hinn helga Antonivm, at hann flyði af eyðimorkinni. Ok þat fengv þeir þo alldregi giortt.

40. Eptir þessa vndarliga lvti komv þeir lvtir, er mycklv meirr erv vndrandi. Eigi leið langr timi, aðr sia maðr, er sva margfalldan sigr vann, varð sigraðr af bænvm bræðra. Af mvnkvm nockvrvm var hann beðinn, at hann virðizt at vitia klavstr þeira. Með þessvm mvnkvm rezt hann til ferðar. A einvm vlfvallda hofðv þeir vatnn ok bravð ser til navzy(n)ia, þvi at i þvrrvm sandi, þar sem vegrinn lá, matti hvergi vatnn finna, þat er dreckanda væri, vtan þꜳ staði er klavstr vorv eða mvnka bygð. Sva bar nv til, at vꜳtnið þeira þravt a miðri gavtv. Akafligr hiti af erfviði ok oþolandligr brvni solarinnar ognnaði þeim avllvm skiotan davða. Forv þeir leitandi, ef nockvt vatnn af regnvm samansafnat mætti finnaz, ok fvndv með avllv ecki, þat er þeir mætti hialpaz við. Vlfvalldann hitnanda af akafligvm þorsta ok þvrrv briosti letv þeir lavsan, ok þotti avrvænt af hans lifvi. Enn goði faðir Antonivs varð miok hryggr af sameiginligvm haska sinvm ok bræðranna ok komz nv við miok; flyði siðan þangat til travstz, er engvm rettrvvðvm manni mꜳ bregðazt, ok hann var vanaztr i avllvm navðzynivm, þat er at biðia til gvðs með heilagri bæn. Sneri hann nv litað i brvtt fra forvnavtvm sinvm ok fell litillatliga a kne, hellt hann havndvm til himins ok bað til gvðs með mivklatligri bæn. Eingi var dvavlin, við en fyrstv tár, er hann hellti vtt i bæninni, spratt brvnnr vpp i þeim sama stað, ssm hann baðz fyrir. Slokðiz þar þorsti þeira, er þyrstir vorv, ok styrkðvz þornaðir limir; fylldv siðan berla sina, at þeir mætti vatna vlfvalldanvm. Sva hafði til boriz, at tavmr vlfvalldans hafði vafvizt vm einn stein; fvndv þeir hann þar halldinn. Forv siðan rettan veg ok komv vm siðir til mvnka þeira, er enn helga Antonivm havfðv til sin kallat. Þeir rvnnv i mot honvm sva sem sinvm feðr fagnandi ok kvavddv hann vegsamliga (ok) minntvzt við hann. Enn helgi Antonivs fagnaði af staðfastligri trv þeira, fyriætlan ok favgrvm siðvm, er hann sꜳ með þeim. Allir glavddvzt af hans favðvrligri vitian ok tilkvomv. En hann miðlaði þeim andliga fæzlv, þat er helga kenning, er hann flvtti með ser af fiallinv sva sem agiæta vingiof til þeirra. Lofvaði hann staðfesti þeira, er hann fann fornna i mvnkalavgvm, en eggiaði þꜳ, er nykomnir vorv, vel at hallda helgan sið. Meyna systvr sina, þꜳ miok gamla at alldri, fann hann þar, var hvn þꜳ lærimoðir annarra meyia, þeira er gvði þionvðv. Gladdizt hann af þessv ovmbræðiligvm fagnaði. Eptir þetta for hann skvndandi aptr til fiallz sinns, sva sem hann hefði lengi i brvt verit af eyðimorkinni.

41. Đoott hardla mikil torfæra væri ꜳ hans fvnd at sækia vm sva hrædiliga eyðimork, þꜳ ferðvðvzt margir til hans enn af nyiv, þeir er af dioflvm vorv kvalðir eða tilskylldaðir fyri ymisliga navðzvn. Hvggaði hann þꜳ alla með sinvm fortavlvm ok talaði sva sameiginliga til mvnka, þeim þessa lvti bioðandi: «Trvið ꜳ Jesvm Krist ok varðveitið trvliga hvgskot yðart fra savrvgligvm hvgrenningvm; varðveitið ok likamann skiran fra allri vhreinsv, ok eptir þvi sem gvðs boðorð stendr til, latið yðr eigi verða sivka eða sigraða af saðning eða kviðarins offylli; hata skolv þer hegoma dyrð; biðizt fyrir optliga; syngit lof gvði at kvelldi ok morni ok miðivm degi; verðit alldregi afhvga boðorðvm heilagra ritninga; minniz a verk þav, er helgir menn giorðv i sinv lifvi, þeir sem vorv yðr fyrri, at minning þeira dyrðligra dæma veki avndina vpp til krapta ok goðra verka, en halldi hana fra lavstvm.» Heilagr Antonivs sagði með mikilli aeggian halldandi orð hins helga Pals postola með optligri hvgsan, þav er hann sagði sva: Latit eigi sol setiaz yfvir yðarri reiði. En hann þyddi sva þessi orð, at eigi at eins skolvm ver við varaz at hallda reiði við nockvrnn mann, þꜳ er sol setz, helldr ok skolv vndir þetta atkvæði takazt allar misgiorðir mannanna, at eigi tvngll vm nott eða sol vm dagsetizt, sva sem vattr varra synda. Hann minnti ok ꜳ, at allir skylldv minnigir vera postoligs boðorðz, þess er hann mællti sva: Dæmit yðr sialfa ok reynið, at þer giorið skynsemð af degi ok nott. Fyri þvi bavð hann sva, at ef nockvrir skilði sik syngazt hafva, skylldi af lata syndir at fremia; en ef engi syndsamlig villa hefði þꜳ blecktt, skylldv þeir helldr staðfestazt i goðvm vppteknvm hlvtvm, en þrvtna eigi af metnaðarfvllri hræsni, eða fyrlita aðra eða ser eigna eða sinvm verðleikvm sitt rettlæti, eptir ravksamligvm orðvm hinns sama postola sva segianda: Varizt við at dæma fyrri en timinn kemr. Bað hann þꜳ helldr varðveita dominn gvði til handa, þvi at honvm einvm erv opinberir allir leyndir hlvtir. Eptir þvi sem ritat er, sagði hann margar gavtvr vera, þær er mavnnvnvm synaz rettar, en þeira endalykt leiðir til helvitis divps þꜳ, er eigi varazt við. Optliga sagði hann þat verða, at ver megvm varla skilia syndir varar, optzinnis sagði hann, at ver mættim bleckiaz i skynsemð eða grein verkanna; en gvðs dom, er alla hlvti veit ok ser, sagði hann eigi dæma eptir likamligv yfirbragði helldr eptir leyndvm hlvtvm hvgskozins. Eptir þi sem rett er, bað hann oss sampinaz var i milli ok hvernn varnn með avðrvm letta eða bera annars byrði, dæma ok ꜳlíta oss sialfa ok varar eiginligar samvizkvr ok bvaz sva við domi várs hialpara. Með þessvm lvtvm sagði hann þꜳ vera orvgga gavtv kraptanna at avðlazt, at hverr sem einn helldi vandliga i minni allar sinar misgiorðir til yfirbota, ok segði eigi at eins i synda iatning sinvm skriptafoðvr orð ok verk helldr allar syndzamligar hvgrenningar, ok kallaði manninn sva mest mega forðaz syndina, at hann væri skvllbvnndinn kinnroða at þola fyri allar sinar syndir, ok sinvm eiginligvm mvnni at iata ok fram at bera, hverssv liotliga sem hann hefði syngazt. Bera kvat hann sva til mega, at misgiorandi þerði eigi at syngazt at nockvrvm hiaveranda, sva ok at hann villdi forðaz nockvrnn vott yfvir at hafva sinni synd, þótt hann fengi henni framkomit, helldr ꜳ þat at stvnda at neita þꜳ framðri synd ok vndan henni at færaz með nockvrri lygiligri afsakan ok avka sva syndina at leggia nyian glæp a forna misgiorð. Bað hann her alla með hinni mestv astvndan við varaz þat rað til gefvandi, at þeir, er trvliga villdi sinar salvr lækna, skylldi slika synda iatning giora, sem nv var sagt, eða rita saman með goðri grein eptir skipan allar misgiorðir sinar [sinvm skriptafeðrvm, til þess at þꜳ er sialfvir þessir bokstafvir avitaði misgiorandann, skylldi hann liknnsamliga skammaz ok iðraz sinna afbrigða.

42. Heilagr Antonivs bað þꜳ alla þessa gavtv ganga, er kraptana villdi avðlaz, ok kendi at hepta likamliga beiðni með skynsemð hvgskozins ok sva niðr at briota skaðsamligar fiandans vmsatir. Með slikvm aeggianarorðvm eggiaði hann mvnka, er til hans komv, at hallda sinn sið, samharmandi þeim er iðrandi vorv. Marga af þeim, er sivkir komv a hans fvnd, græddi drottinn með sinni milldi fyri hinn helga Antonivm. Alldregi hof hann þo vpp til metnaðarsamligrar dyrðar af þeira alheilsv, er græddvzt, eða varð hryggr, sva at hann mavgglaði af þeira sivkleik, er eigi vrðv heilir, helldr var hann avallt með hinvm sama hvg ok aliti giorandi gvði þackir, þꜳ eggiandi, er eigi fengv likamliga heilsv, at þeir skylldi þolinmoðliga bera gvðliga raðning, sagð(i) þesskonar lækning ok heilsvgiafvar með avllv eigi vera Antonij eða nockvrs mannz, helldr eins samt almattigs gvðs, er vanr er þꜳ at græða, er hann vill, ok ꜳ þeim tima er hann vill. Sva með sinvm hvgganarorðvm lærði hann þꜳ sivka menn, er eigi græddvz af vanmegni, at bera þolinmoðliga freistni, en hina er leystvz, at þeir þackaði eigi honvm helldr gvði sina mickla miskvnn.

43. Fronto het maðr nockvrr af Palestina, er af envm versta diofli kvalðiz, sva at hann hafði sinvm tavnnvm tvngvna bitið ok miok sva mist synarinnar. Hann for til fiallz Antonij æstandi, at sꜳ hinn helgi faðir bæði fyri honvm til gvðs. Heilagr Antonivs giorði sva. Ok at lyktaðri bæn mælti hann við Frontonem: «Far nv i brvtt, ok mvntv heill verða.» Þessi hinn sivki trvði eigi hans orðvm ok dvalðiz þar lengi i gegnn boðorði ok vilia heilags favðvr. Heilagr Antonivs sagði sva til hans annað sinni: «Her mvntv eigi heill verða, ok fyr þvi gack vtt ok heðan i brvtt, ok er þv kemr a Egiptaland, mvn skiotliga Kriz miskvnn þer fylgia.» Trvði hinn sivki vm siðir, for hann nv a brvtt, ok er hann sꜳ ok ste fotvm Egiptaland, varð hann heill af allri kvavl ovinar eptir fyriheiti heilags foðvr, sva sem drotinn hafði honvm vitrað, þꜳ er hann bað heilsv envm diofvloða.

44. A þessvm tima var ein mær æzskvð af borg Tripolitane heraðs, sv er kvalðiz af sytiligri sótt ok fyrr oheyrðri ok þar með morgvm ohægendvm; þvi at horr fram fliotandi af navsvm, tár af avgvm, deynandi vágr af eyrvm, þetta allt ꜳ iorð fallanda varð skiotliga at mavðkvm. Þat avkaði hennar eymð ok vanmegnn, at hvn var afllavs i avllvm likama ok limvm, þvi at hvn hafði þꜳ sótt, er paralisis heitir. Avgvn hennar vorv ok rangsnvin i gegnn manz nattvrv. Frændr hennar fystvzt at flytia hana a fvnd hins helga Antonij, ok beiddv ser forvneytiss ok sivkri dottvr sinni mvnka, er þangat ferðvðvz, treystandi almatkvm gvði, at sꜳ hinn sami með sinni milldi mvndi hana heila giora fyri þenna sinn astvin, er konvna gręddi af bloðsott fyri atekning trafva sinna klæða, sem gvðzspiallit váttar. Mvnkarnir villdv eigi taka þav i sitt favrvneyti, sagði þat eigi vera mega, at en sivka væri flvtt alltt a fvnd Antonij. Dvavlðvz nv eptir faðir ok moðir með dottvr sinni sivkri vtan fiallz með hinvm sæla gvðs iatara ok mvnki Pafnvzcio, er harðla miok dyrkaðiz af þvi, er annat avga hans hafði verit vtt stvngit fyri gvðs nafni, en þetta let giora honvm til skammar keisari Maximianvs ofriðarmaðr gvðs kristni. Mvnkarnir komv fram til fiallzins ok fvndv enn sæla Antonivm. Ok er þeir ætlvðv at segia honvm af sivkleika þessar meyiar, varð hann skiotari af þessv efni at tala, sagði hann þeim alla savk hennar vanmegns, ok at hvn (var) með hinvm helga Pafnvzcio, sva sem hann hefði naverandi verit avllvm þessvm lvtvm. Mvnkarnir baðv, at hann mvndi lofva foðvr ok moðvr meyna a hans fvnd at færa. Ok villdi hann þat eigi veita þeim, helldr sagði hann sva: «Farið nv leið yðra ok mvnvt er finna meyna alheila, ef hon er eigi davð; en ek segi yðr, at engi skal til min koma lágs ok avðgiætligs heilsv at biðia, þvi at veizla heilsvgiafvanna er eigi nockvrvm manni at kenna, helldr miskvnn Jesvs Kristz, þess er hvervetna er vanr fvllting at veita ok hialpa þeim, er ꜳ hann trva. Ok fyr þvi er þessi mær leyst ok frelsvt fyri sinar bænir, er þer baðvt fyrir. En þꜳ er ek baðvmz fyrir til gvðs, veitti hann mer at vera samvitandi heilsv hennar.» Ok er hann hafði sva sagt, varð mærin eptir hans orðvm alheil, þvi at þꜳ er mvnkarnir komv a fvnd ens helga Pafnvcij, fvndv þeir hana sætliga sofvandi en frændr hennar glaða af sva mikilli miskvnn veittri.

45. Eigi mavrgvm davgvm siðarr giorðiz þat, þꜳ er tveir af bræðrvm forv ꜳ fvnd Antonij, at vatnn bravt a leiðinni, ok af micklvm hita ok erfviði do annarr af þorsta, en annarr lá ꜳ iorðinni at kominn davða. Þenna tima sat Antonivs i fialli sinv, hann kallaði til sin tva mvnka, er þꜳ vorv þar staðdir, ok bað þꜳ taka eina favtv vatz fvlla ok fara sem hvatazt ꜳ þann veg, er vændir til Egiptalanz, «þvi at einn af þeim bræðrvm, er hingat ferðvðvz, leið nv af þessv lifvi til gvðs, en annarr mvn bratt deyia, ef þit komit eigi skiott honvm hialpp at veita; þetta var mer vitrað nv, þꜳ er ek var ꜳ bæn minni.» Ok er hann hafði þetta sagtt, forv mvnkar skyndiliga eptir hans boðorði, ok fvndv enn andaða broðvr; grofv þeir þegar likama hans i þeim sama stað. En annan sva nærðan sem þeir mattv við komaz, tok(v) þeir i sitt forvneyti. Var þꜳ leiðarinnar eptir sva sem ein dagferð. Vera kann, at nockvrr fretti eptir, fyri hveria savk Antonivs hafvi eigi fyri sagtt þessa lvti, aðr broðirinn var andaðr. En þeskonar eptirleitan er með avllv oviðrkvæmilig kristnvm mavnnvm, þvi at þetta varð eptir gvðs domi en eigi Antonij; hann syndi sit domliktt atkvæði, sva sem honvm likaði, yfvir þeim, er hann kallaði af þessvm heimi, en let ser soma at vitra sinvm vin af þeim, er þyrstandi var ok hann villdi, at lifvinv helldi. En þꜳ var faheyrtt ok harðla dasamlikt, er enn helgi Antonivs sitiandi i þvi fialli, er sva fiarlækt var manna bygðvm, skylldi gloggliga vita alla lvti, þo at honvm væri fiarlægir. En þessa giptt avðlaðiz hann af einni samtt gvðs giof ok vitran.

46. A avðrvm tima þꜳ er Antonivs sat i fiallinv, bar sva til, er hann hof avgv sin vpp i loptið, at hann sꜳ eina avnd fara til himins, ok helga eingla sꜳ hann glaða henni i mot komandi. Varð hann miok ottafvllr af nyivng þessarrar synar, ok sagði harðla sæla vera sveit heilagra manna. Hann bað nv, at gvð skylldi birta honvm framarr þetta stormerki. Ok skiotliga heyrði hann ravdd segiandi, at þessi avnd var þess mvnks, er Ammon het, ok verit hafði i þvi heraði, er Nitria kallaz. Þessi Ammon var gamall maðr ok hafði staðfastliga gvði þionat ok heilagliga lifvat fra barnnæskv ok til elli. Sꜳ staðr, er Antonivs sat, var .xiiij. dagleiðir fra Nitria. Ok er mvnkar, þeir er komnir vorv til hans, sꜳ hann glaðan, ok þo sem hann vndraðiz nockvrnn lvt, baðv þeir hann segia ser, hver savk til væri hans gleði. Hann svaraði þeim ok sagði sva: «Ny avðlaðiz Ammon hvilld.» Þessi gvðs vin var envm helga Antonio ok kvnnr af optligri fret ok savgnn þeira, er ꜳ hans fvnd sottv. Sva vissv ok ꜳ honvm skyn allir af þeim storvm taknvm, er honvm veittvz iafnan af gvði vtan alla dvavl. Eitt af þeim er her ritað. Sva bar til at sinni, at hann atti navðzyn at fara yfvir ꜳ þꜳ, er Licvs heitir, er af skiotvm vatnavexti var mikil orðin. Þa bað hann Theodorvm, er með honvm var, at hann hneigði sik littað fra hans asionv, til þess at hvargi mætti sia annars likama beran, meðan þeir færi yfvir vatnið. Theodorvs geck a bravt, sem hann bað, þvi at hann villdi ok eigi sik lata beran sia. Ammon var i þessv bili yfvir flvttr ána með gvðligvm krapti ok settr ꜳ annan backa. Þessi enn goðfvsi maðr Theodorvs for ok yfvir ána ok vndraðiz miok, er Ammon hafði sva skiott farið yfir þetta mickla vatnn. Með þvi at hann sꜳ fætr hans þvrra ok fann ecki mark ꜳ hans klædvm, at hann hefði ꜳ vatni verið, bað hann, at Ammon mvndi segia honvm sva sem faðir syni þessa sina ferð, er langtt var vmfram mannlict skyn ok ætlan. Ok er hann villdi eigi segia þenna atbvrð, fell Theodorvs til fota honvm ok svarði, at hann mvndi eigi af lata at biðia, fyrr en hann segði honvm þat, er hann bað ok aðr var fyri honvm leynt. Ok er Ammon sa, at broðirinn villdi þessa með sva mikilli akefð biðia, skylldaði hann Theodorvm til at segia þetta avngvm manni fyrri en Ammon væri andaðr. Ok er broðirinn iataði þvi, sagði þessi hinn helgi faðir sik sva skiott ok með mikilli letfæri flvttan a annan árbacka, at með avllv vrðv fætr hans ecki vatir, eptir dæmi sialfs drottins Jesus Kristz, er þvrrvm fotvm geck ꜳ vatni; sagði þessa frvmtignn at eins þeira vera, er hann lætr ser soma með sinni milldi einkannliga at veita, sva sem hann veitti hinvm helga Petro postola, at mannligr likamr megi sva lettliga yfvir vatnn flytiaz i gegnn nattvrv. Theodorvs giorði sva, sem hann hafði heitið, ok sagði eigi fyrr þetta stormerki, en enn helgi Ammon var farinn til gvðs af þessv lifvi. Mvnkar þeir, er hinn helgi Antonivs sagði, at Ammon var andaðr, merkðv nv daginn, ok er bræðr nockvrir komv af Nitria eptir .xxx. daga, frettv þeir eptir vandliga þessvm tiðendvm ok fvndv, at Ammon hafði andaz ꜳ þeim sama degi ok þeiri savmv stvnd, sem heilagr faðir Antonivs sꜳ avnd hans til himins flvtta. Hvarirtveggiv vndrvðvz miok, er heilagr Antonivs með sinv hreinazta hvgskoti matti gloggliga vita þꜳ lvti, er honvm vorv sva fiarlægir.

47. Arkelavs iarll for ꜳ fvnd heilags Antonij ok feck fvndit hann i env ytra fialli ok sagði honvm vanmatt meyiar þeirar, er Policratia het. Hvn var i Laodicia harðla dasamlig i sinv lifvi, goðfvs ok gvði helgvð. Jarllinn beiddi, at heilagr Antonivs bæði fyri henni, þvi at hvn hafði akaflikt mein bæði i kviði ok mikinn verk i siðv; þenna sivkleika hafði hvn fengit af favstvm ok micklvm vavkvm; var hvn ok miok nvmin avllv likamligv afli. Heilagr Antonivs bað fyri henni. Archelavs merkði þann dag, ok for siðan aptr i Laodiciam, fann hann meyna alheila. Hann fretti eptir, nær hvn hefði heilsv tekit, ok fann, at sꜳ timi hæfði þeim degi, sem hann hafði merkðan. Allir vndrvðvz þenna atbvrð ok skilðv, at a þeiri savmv stvnd var þessi mær frelsvt af avllvm sinvm meinvm, sem Antonivs hafði beðit fyri henni til gvðs. Antonivs sagði optliga kvomv þeira manna, er ꜳ hans fvnd sottv, nockvrvm davgvm eða manvðvm fyrri en þeir kiæmi, sva ok af hverivm savkvm eða efni þeira ferð var. Svmir ferðvðvz, sottv ꜳ hans fvnd af einni samt fysi hann at sia, svmir forv, þeir er kvaldir vorv af dioflvm eða til skylldaðir af nockvrv avðrv vanmegni. En eingi vm alldr a hans fvnd komandi sakaðiz við sinn sivkleika, erfviði eða kostnat sinnar ferðar; allir fra hans fvndi farandi vorv af honvm saddir andligri fæzlv. Hann fyribavð avllvm, at nockvrr eignaði honvm eða hans lofvi þav stormerki, er giorðvz, en bað, at allir skylldv þar fyri veita verðvga vegsemð einvm ok savnnvm gvði, þeim er iafnan veitir sina miskvnn ok viðrkenning davðligvm monnvm, sva sem hann ser at hverivm hæfvir.

48. A nockvrvm tima, þꜳ er enn helgi Antonivs villdi vitia klavstra þeira, er honvm vorv eigi allnalæg, baðv bræðr, at þeir mvndi ꜳ skipi fara, sva sem þotti leiðinni hæfva; ste hann siða(n) ꜳ skip með mvnkvm. Ok er hann var ꜳ bæn sinni, er þeir vorv ꜳ ferð komnir, kendi hann einn samtt oþefvan mikit. Allir, þeir er hia vorv, savgðv, at þessi enn illi þefr mvndi vera af savlltvm fiskvm eða karicis, þeim gravsvm er sva heita, er i skipinv vorv. En helgi Antonivs sagði, at þetta var annarskonar fyla. Ok er hann hafði þessi orð varla mællt, þꜳ hl(i)op fiandinn i einn vngan mann. Sꜳ let fallaz niðr miðskipa með micklv kalli, ok þo sem hann villdi felaz. En skiott varð hann alheill i nafnni drottins vars Jesvs Kristz fyri hinn helga Antonivm. Allir skilðv nv, at fiandinn hafði þetta odavnan giortt.

49. Annarr diofvloðr maðr, ok þo gofvgr milli sinna vina, var enn leiddr ꜳ fvnd enns helga Antonij sva miklvm ærslvm sleginn, at hann átt fvla framfliotandi lvti af sinvm likam, ok hann vissi eigi sik vera hia envm helga Antonio. Af þessi savk var heilagr Antonivs beðinn af þeim, er enn vitlavsa havfðv þangat leiddan, at hann fyri sina bæn arnaði envm sivka miskvnnar af gvði. En hann samharmaði sva miok avmleik þessa hins vnga manz, at hann vakði alla nott með honvm biðianði gvðliga milldi, at hann græddiz af avllvm ærslvm ok vitleysi. Ok þꜳ er lysa tok af degi, hliop hinn diofvloði vpp með mikilli akefð, sva sem hann mvndi a raða hinn helga Antonivm. Þeir er hann havfðv þangat leiddan, vrðv miok ræddir, er hann dirfðizt at veita meingiorð helgvm foðvr. Heilagr Antonivs mællti til þeira: «Eigi skolv þer þessvm envm avma vngvm manni eigna annarligan glæp; þessi ærsl erv eigi ens vitlavsa, helldr þess er velldr hans vitleysi ok ærslvm. En fyri þꜳ savk dirfðiz fiandinn nv sva mikillar illzkv, at hann harmar, at drottinn bavð honvm brvtt at flyia til þvrs heraðs, þat er þangat, er hann giori engvm manni grand. En sv ærslafvll ꜳkefð, er þessi giorði mer i gegnn, var skyrtt mark bravttregxstrar andzskotans.» Þegar eptir þessi orð vtan alla dvavl tok þessi hinn vngi maðr vitt sitt ok giorði gvði þackir. Kendi hann þꜳ staðinn, hvar hann var kominn, varð hann ok sva feginn sinni alheilsv, at hann kysti ok faðmaði hinn helga Antonivm með litillæti ok goðfysi. Otallig erv avnnvr þav taknn þessvm lik, er ver namvm ok heyrðvm optliga af samþyckri savgnn mvnka, er almattigr gvð giorði fyri sinn astvin Antonivm. En þessir lvtir erv eigi at eins, er sagðir vorv vm hrið, með miklvm otta hvgsandi, þvi at þav stormerki, er fylgia, ganga miklv meirr yfvir fram tegvnd vars breyskleigs.

50. Þat var ꜳ einhverivm degi nær enni nivndv tið, þꜳ er heilagr Antonivs var ꜳ bæn sinni, aðr hann skylldi fæzlv bergia, at hann skilði sik andliga vppnvminn ok af englvm i loptið vppflvttan. Enir svavrtvztv dioflar stoðv i mot ok tokv at banna þeim ferðina. Helgir einglar frettv eptir, af hverri savk dioflar dirfðvz at heppta ferð fyri þeim, með þvi at þeir mattv enga lavstv finna með hinum helga Antonio. Þꜳ villdv dioflar við leita með illfvsligri ꜳstvndan vpp at rifvia allar syndir Antonij allt fra þeiri stvndv, er hann var fæddr. Englar gvðs baðv þꜳ eigi dirfvaz sinn bavlvaða mvnn vpp at lvka sva mikit fals at segia, savgðv, at þeir attv eigi at segia eða minnaz nockvrar hans syndir, þær er hann hafði giortt alltt fra sinvm fyrsta degi, þvi at þær vorv nv allar fyrgefnnar ok leystar fyri gvðliga goðgirnð, ok savgðv þeim lofvat vera þær hans syndir fram at bera, ef þeir vissi hann nockvrar giortt hafva fra þeiri stvnd, er hann giorðiz mvnkr ok hafði sik gvði helgat ok gefvið. Dioflar rægðv eigi at siðr enn helga Antonivm, marga lvti hvatvisliga ok þriotliga honvm i gegnn livgandi. Ok þꜳ er engi sannleikr matti finnaz með þeira falsi, lykzt vpp fyri envm helga Antonio greið ok frials gata til himins at fara. Ok skiotliga hvarf hann aptr til sialfs sins ok stoð i þeim sama stað, sem aðr þessi syn birtizt honvm, sꜳ hann ok fann sialfvan sik enn sama vera, sem hann var fyrri. Gleymði hann nv fæzlv at bergia, ok fra þeiri stvnd var hann alla nott i svt ok grati, ok þottiz skilia af þessi vitran, at hann atti at beriazt i gegnn ovin allz mankyns ok hans otalligvm her, ok hann sem aðrir gvðs riddarar mvndi með starfvi ok erfviði goðs lifs ok margfalldrar freistni himinrikis fagnað eignaz ok með kraptavopnvm þann veg fyri ser at ryðia, er þangat liggr. Þetta sannar enn Pall postoli i sinvm orðvm, þeim sem hann talar sva: Eigi at eins eigvm ver i moti at beriaz breyskligri beiðni várs likama, helldr i gegnn hofðingivm ok mattvm þessa nalægss loptz, þat er ovinvm(!) ok hans erendrekvm. Hann vissi postolinn, at fiandinn ok hans ærir, er flivgandi fara vm þetta skyfvlla lopt, stvndar ꜳ fyri margfallda freistni við mankynit, at eigi megim ver frialsliga yfvir liða hans snorvr ok vmsatir ok til himinrikis fara, ok fyr þvi let hann her fylgia mikil aeggianarorð sva segiandi: Takit gvðligan vopnabvnat, at þer megit i moti standa ok hravstliga beriaz i gegnn fiandanvm a degi eða stvnd freistninnar, at ovinrinn skammiz, þꜳ er hann finnr enga illa lvti með oss, þꜳ er hann megi rettliga segia eða moti flytia varri salvhialpp. Þat mꜳ avðvelliga vera, at nockvrvm þicki þat miok vndarliktt, er heilagr Antonivs var vppnvminn i loptið, þꜳ er gvð syndi honvm, hverssv með mikilli (vel) andzskotinn með sinvm ꜳrvm talmar himinrikiss gavtv fyri avllvm goðvm mavnnvm, ok hvarf enn siðan aptr til iarðarinnar. En i mot þessi vndran eða vmleitan skolvm ver endrminnaz orða ens helga Pals postola, er hann sagði af sinni vppnvmning sva talandi: Gvð veit, en ek veit eigi, hvarrtt ek var vppnvminn með likam eða vtan minn likam.» En helgi Pall postoli var vppnvminn allt til ens þriðia himins, ok er hann hafði þar heyrð ovmbræðilig orð, ste hann niðr til iarðarinnar; en heilagr Antonivs var vpphafviðr allt til ens skira himins loptz, ok eptir þꜳ þravt, er hann þolði af ohreinvm avndvm ok honvm birtizt greiðfærr vegr ok frials til himins at fara, hvarf hann ok aptr til iarðarinnar.

51. Heilagr Antonivs hafði þesskonar gipt af gvði av(ð)lazt, at hann vissi iafnan þꜳ lvti, er fiarri honvm giorðvz, með þeim hætti, at þꜳ er hann villdi vita þꜳ lvti, er honvm vorv aðr okvnnir, bað hann til gvðs, ok var honvm þꜳ vitrað þat, er fyri honvm var aðr leynt. Ok þvi mꜳ þat með sannleik af honvm tala, at hann var af sialfvm gvði lærðr, sem þeir lvtir birta, er her fara eptir.

52. Þa er bræðr tavlvðv vm þav stormerki, er honvm vorv vitrvð ok nv var fra sagtt vm stvnd, frettv þeir hann eptir, hvað avnd manzinns mvndi at hafaz eða hvilikan stað hvn mvndi til bygðar hafva ser af gvði veittan eptir vttferð af sinvm likam. A næstv nott eptir kom yfvir hann ravdd af himni ok kallaði hann með nafni sva segiandi: «Antoni, ris vpp þv, gack vtt ok skynia þat, er þv ser.» Hann geck vtt, þvi at hann vissi hverivm hann atti andsvavr at veita. Ok er hann hof vpp avgv til himins, sꜳ hann sva sem likendi eins manz; sꜳ var harðla langr ok hræðiligr, hofvt hans syndiz honvm taka alltt til skyia; hann sa ok nockvra fiðrða ok vængiaða, þeir hofvz vpp ok fystvz til himins at flivga. Enn hræðiligi, er Antonivs sꜳ, retti fra ser hendr þeim i moti takandi ok bannaði þeim ferðina. Nockvra af þeim feck hann havndvm tekit, vorv þeir af honvm kastaðir aptr ꜳ iorðina; en svmir af þeim, er hann kostgiæfði at þarflavsv at hallda, flvgv fria(l)sliga til himins at honvm harmanda, er hann feck þeim þat eigi bannat. Þeir er sigrvðvz, ok hinir er sigraðir vorv, giorðv helgvm favðvr Antonio enn mesta fagnað ok þo samblandaðan svt ok harmi. Skiotliga kom enn yfvir hann ravdd sva mælandi: «Antoni, hygg at vandliga þeim lvtvm, er þu ser.» Ok at birtv hans briosti af gvðligv liosi skilði hann, at þetta vorv salvr, er hann sꜳ i loptið vpp flivga. En sa, er þeim bannaði, var sialfr fiandinn þeim aptr halldandi ser til handa, er sik havfðv honvm samtengt fyri sinar synðir, en hann kvalðiz af greiðfærri ferð heilagra til himinrikis fagnaða, þeira er hann matti eigi fꜳ svikit. Af dæmvm slikra syna ok fyribvrða eflðizt ok eggiaðiz heilagr Antonivs hversdagliga af goðv til ens agiætara lifs. Þꜳ hlvti, er honvm vorv vitraðir, sagði hann bræðrvm eigi af savk nockvrrar hræsni, helldr til lofs gvðligri milldi; skylldaðiz hann þeim at birta þat, er þeir spvrðv eptir, at þeir efvaðiz alldregi gvði at treystaz ok af honvm fvlltings at biðia; hans et helgazta briost villdi ok einna sizt nockvt hlioði hylia fyri sinvm andligvm sonvm af þeim taknvm, er þeira savgnn ok viðrkenning mætti þꜳ styrkia til astar við helgan sið ok efla til goðrar fyriætlanar, en syna ꜳvavxtt ok eilifva avmbvn stvndligs starfs ok erfviðis.

53. Heilagr faðir Antonivs tyndi alldri sinni þolinmæði af skiottri eða braðri reiði, ok alldregi af sinv litillæti leitaði hann sialfr sinnar dyrðar, þvi at alla klerka, þo at með invm minnztvm vigslvm væri, setti hann vmfram sialfvan sik ok sagði þꜳ fyri ser eiga til bænar at ganga. Sva sem hinn litillatazti lærisveinn neigði hann sitt hofvt byskvpvm ok prestvm blezanar biðiandi. Ef ꜳ hans fvnd sottv fyri sakir sinna navzynia þeir, er diakns vigslv havfðv, þott hann fvlltingði þeim með sinni heilsamligri kenning eptir þeira beizlv, setti hann þꜳ framarr sialfvm ser gvð at vegsama ok hann miskvnnar at biðia fyri allra sameiginni hialp, ok skammaðiz eigi sialfr af þeim at nema, ef þavrf beiddi. Optliga spvrði hann þꜳ ymisligra lvta, er með honvm vorv, ok ef hann heyrði af þeim nockvt, þat er honvm þotti ser navðzvnlikt, sagði hann ser vera þat mickla hialp ok fvllting. Mikil miskvnn birtiz opinberliga ꜳ hans asionv, hafði (hann) ok sva dasamliga þesshattar giof avðlazt af sialfvm gvði, at ef nockvrr ꜳ hans fvnd komandi, sꜳ er hann fystiz at finna ok mætti eigi aðr kenna enn helga Antonivm at syn, geck sa þegar at avngvm tilvisanda þar til, sem heilagr Antonivs var, engvm avðrvm gavm gefvandi, þott hann væri staddr milli mikils fiolða mvnka, þeckiandi andliktt skirlifvi i hans asionv ok litandi miskvnn heilags hvgskotz fyri likamliga skvgsia. Heilagr faðir Antonivs var ꜳvallt með glavðv andliti avðzæliga synandi, at hann hvgsaði iafnan af himneskvm lvtvm; segir ok sva ritningin, at asionan blomgaz af hiartans gleði, en h(r)yggiz, ef hiartat sytir. Sva kendi Jacob mag sinn Laban sva segiandi til dættra hans, þꜳ er Laban bioz at veita honvm vmsatir: «Eigi syniz mer asiona favðvr yckars sem i giær eða fyrri.» Með þessvm hætti kendi Samvel spamaðr Davið, at hann hafði glaðlikt andlit ok avgv. Sva et sama matti Antonivs kendr vera, þvi at hann hellt ꜳvallt env sama yfvirbragði, hvartt sem at hendi bar bliða lvti eða striða; hof hann sik alldri til metnaðar af farsæligvm eða bliðvm lvtvm, enn neigðiz alldregi eða lægðizt fyri havrðvm eða motzstaðligvm tilfellvm; var hann ok dyrðligr bæði i asionv, heilagri trv ok milldi. Alldregi samblandaðiz hann samneyti þrætvmanna fyrri, en hann feck þeim fra snvit sinv ranglæti ok þeir hetv at bæta sin afbrigði. Alldregi mællti hann vingiarnnliga við Manicheos eða aðra villvmenn, nema þav ein, er þar fyrir mætti þeir leiðrettaz ok fra snvaz sinni illzkvfvllri villv; sagði vinnattvr villvmanna ok allar þeira viðræðvr giora glavtvn salinni. Sva hataði hann ok fyrleit þꜳ menn, er vafðir vorv i Arrivs villv, at hann bað alla við varaz nær þeim at koma. Sva hafði til borit at sinni, at nockvrir Arrianite sottv a hans fvnd, ok siðan er hann hafði þꜳ profvat ok með þeim fvndit vesælliga villv, rak hann þꜳ a brvt af fiallinv ok sagði þeira orð micklv verri ok skaðsamligri en havggormlikt eitr.

54. Þessv næst savgðv Arrivs villvmenn með sinni falsligri lygi enn helga Antonivm sva trva, sem þeir savnnvðv með skravkligv yfvirbragði sik trva. Hann vndraðiz miok þeira ofdirf(ð) ok harmaði þetta sva sem með nockvrri hræring rettrar reiði þeim i gegnn. Siðan for hann i Alexandriam, sva sem hann var beðinn af byskvpvm ok avllvm bræðrvm, ok fyrdæmði þar Arrianitas með sinvm opinbervm orðvm, sagði hann þessa þeira villv vera siðazta ok fyrirennara Antikristz boðandi hans tilkvomv. Hann predicaði ok opinberliga avllvm lyð, at son lifvanda gvðs er eigi skepna ok eigi getinn i guðdoms eðli eptir hætti davðligra manna, helldr sannaði hann hann vera eiginligrar ok einnar veranar með gvði feðr, at eigi skylldi synaz eða trvað vera af nockvrvm, at hann væri skepna eða kallaðr at eins son gvðs, helldr sannr son lifvanda gvðs. Hann sagði ok vera harðla omilldlikt ok gagnnstaðliktt avllvm rettendvm at hvgsa, mæla eða trva, at son gvðs var stvndvm, en nackvat sinn eigi, með þvi at son gvðs er orð gvðs ok at eilifv sannr gvð, samiafnn ok sameilifr gvði feðr, þvi at hann er fæddr af gvði feðr, þeim er ꜳvallt er. Heilagr Antonivs sagði ok sva avllv folki hiaveranda: «Variz við með avllv kostgiæfvi at samteingiaz þeim, er i Arrivs villv erv vafðir, þvi at lios hefvir ecki samfelag með myrkrvm; megit er þꜳ ok sannliga heita ok vera rettkristnir menn, ef þer trvit rettliga. Arrianite segia orð gvðs - er son gvðs er at savnnv getinn af gvði feðr ovmræðiliga - ok trva skepnv vera, ok þvi erv þeir eigi með nockvrri grein fraskila helldr samteingðir villv heiðinna þioða, þeira er þiona skynlavsri skepnv helldr en skapara sinvm, þeim er blezaðr er vm alldir. Ek bið yðr, er heyrit þessi min orð, truið mer. Allar hofvtskepnvrnar ok allir skapaðir lvtir samharma eptir orðvm postolans ok fyllaz reiði i gegnn ærslafvllri villv Arrianorvm, er þeir dirfvaz þann enn sama ok enn sanna gvð at samiafna ok samtelia sinni skepnv, er fyri þann ok af þeim erv allir lvtir giorfvir ok skapaðir.»

Eigi ma þat orðvm skyra, hverssv framarliga þessi kenning af sva agiætvm manni framflvt styrkði folkit retta trv at hallda. Allr lyðr rettrvaðra manna gladdiz miok siandi fianzliga villv ok miok andzstyggia kristiligri trv ver(a) bannzetta af stolpa kristninnar Antonio. Engi var sv tegvnd ok eingi vngvr maðr eða gamꜳll, er heima sæti i sinvm herbergivm, allir villdv sia ok heyra enn helga Antonivm. Hvat þarf ek at tala af kristnvm monnvm i þessv tilfelli, þeir vorv engir fraverandi; heiðnir menn ok sialfir hofprestar skvrðgoð blotandi flyctvz saman sva sem tilskylldaðir af drottinligv valldi, ok savgðv sva: «Ver biðivm, at þer latið oss sia gvðs mann.» Þetta var milli allra kristinna manna ok heiðinna et frægazta nafnn Antonij. Margir fystvz at taka ꜳ trofvm klæðis hans eða við at snerta, ef þeir mætti eigi nær meirr komaz, ok trvðv þꜳ atekning ser mvndv mikit stoða til hialpar. Margir vrðv þeir þar heilir, er aðr vorv diofvloðir. Þeir leystvz ok margir þar, er þangat flvttvz ymisligvm sottvm sivkir. Hverr man þat taltt fa, hversv mikit herfang skvrðgoðin ok þeira þionostvmenn letv lavst, eða hversv margir fra heimtvz heiðinligri villv ok samteingðvz safnaði ok hiorð kristinna manna. Efvalavsliga sva margir snervz fra blotvm ok þarflavsligri þionostv skvrðgoðanna ꜳ fam davgvm, at sa flockr sigraði með sinni tavlv þꜳ, er retta trv tokv ꜳ avllv ari þess i milli. Þꜳ er þetta et otalliga folk sotti avllvm megin at envm helga Antonio, villdv hans favrvnavtar hlifva honvm ok fra honvm neigia envm mesta manfiolða, þvi at þeir ottvðvz, at þessi atzoknn eða þrongving mvndi þessvm helga favðvr giora mikit leiðendi; mællti hann til þeira með envm hogværazta hvg: «Er nackvat þessi safnaðr meiri enn flockar vhreinna anda, eða er vtalligri þessi mikill mannfiolði, er bvinn er goðfvsliga þionostv at veita, en sveitir er oss i moti beriaz heima i fialli varv?»

55. Eptir þessi tiðendi sneri heilagr Antonivs heim a leið af Alexandria. Ok er hann for vtt af hliði borgarinnar, kallaði eptir honvm ein kona ok sagði sva: «Heyrðv, gvðs maðr, nemðv stað! Dottir min er kvalið af hinvm grimmazta diofli. Nemðv stað, ek bið þik, nemðv stað, at eigi falla ek ok skiotliga davð niðr.» Ok er enn dyrðligi faðir heyrði hennar kall með akafligri bæn, nam hann stað littat, sva sem hann var þꜳ ok beðinn af sinvm favrvnavtvm. Konan kom nv ok fyri hann, sv er kallat hafði; mærin samankreptt lꜳ ok fyri honvm a iorðinni. Heilagr Antonivs bað hlioðliga Jesvm Krist miskvnnar fyri heilsv meyiarinnar. Ok er hann ognaði ohreinvm anda, flyði fiandinn i brvtt. Mærin varð alheil. Allt folk sianda þessa iartegnn lofvaði gvð; moðirin fagnaði alheilsv dottvr sinnar; en sialfr Antonivs gladdiz af þvi, er hann hvarf aptr til eyðimerkrinnar, þeirar er hann elskaði harðla miok.

56. Heilagr Antonivs var spakr at viti, er þat ok harðla dasamlikt, er af honvm er sannliga sagtt, með þvi at hann var olærðr ok hafði engar bækvr lesit, at hann var enn hvassazti i avllv hvgviti ok enn vitrazti i avllvm lvtvm. Sva bar til eit sinn, at tveir spekingar af heiðnvm mavnnvm komv ꜳ hans fvnd, hvgðvz þeir mvndv avðvelliga hann sigra eða yfvirstiga. Antonivs var þꜳ i env ytra fialli. Ok er hann sa spekingana, skilði hann af þeira yfvirbragði, at þeir vorv heiðnir menn, geck siðan til moz við þꜳ ok talaði til þeira fyri tvlk með þessvm hætti: «Fyri hveria savk villdv spekinga(r) giora ser sva mikla mæði at fara mik at finna heimskan mann sva langan veg?» Þeir svavrvðv skiott ok savgðv hann eigi vera heimskan helldr harðla spakan. Heilagr Antonivs svaraði: «Ef þit forvð at finna heimskan mann, þꜳ er þarflavslict yckartt starf; en ef þit ætlit mik spakan vera, ok hyggit, at ek hafva nockvra speki með mer, þꜳ er þat gott, gioriz þꜳ eptirlikiarar þess er þit reynið, þvi at goðv hæfvir hverivm at likiazt. Ef ek hefða sott yckarnn fvnd, þꜳ mvnda ek giorazt yckarr eptirlikiari, en þvi at þit sottvð mik heim sva sem spakan mann, gioriz þꜳ kristnir menn, sva sem ek em.» Eptir þetta forv spekingar i brvtt hvartveggia miok vndrandi hvassleik vitz ok skilningar Antonij ok bravtrextr diofla fra oðvm mavnnvm, er þeir sa fyri hans verðleika veitazt.

57. Aðrir spekingar af verolld komv enn a fvnd ens helga Antonij með nockvrri haðvng, ætlvðv hann at sigra einna hellz fyri þꜳ savk, er hann var olærðr ok hafði engar bækr lesit. Ok er þeir leitvðv ꜳ hann af þessv efnni með slægligri vmsat, talaði hann sva til þeira: «Svarið mer fyrst ok segit: hvart er fyrri skilning eða bokstafvir? eða hvart hefvir vpphaf skilning af bokstavfvm, eða hafva bokstafvir vpprás af skilning?» Þeir svavrvðv ok letv þegar asannaz, at skilning væri fyrri, ok hvn sialf hefði bokstafvi fvndit. Heilagr Antonivs svaraði: «Trvið ok þꜳ, at sa hirðir ecki bokstafvi at nema, er hvassa skilning hefvir ok alheila.» Hverr mvndi sa af þeim, er hia vorv heyrandi þessa þrætv, er eigi mvndi ottazt eða mikils vm þickia vertt, hverssv þessir spekingar vorv með fam orðvm sigraðir; þeir ok sialfvir, er yfir vorv stignir, vndrvðvz miok, er finnaz matti sva mikil spekð með einvm olærðvm manni, þeim er þeir hvgðv fꜳvisan ok ofroðan vera. Ok þott hann hefði verit naliga allan alldr sinn i eyðimork eða fiollvm i einsetv fiarri alþyðv bygðvm, þꜳ var hann þo eigi oþyðr eða stirðlyndr, helldr var hann glaðr ok bliðr i mali ok þeckr i allri viðræðv. Flvtti hann ok fram gvðliga kenning eptir boðorði ens helga Pals postola smvrða með salti heilagrar spekðar, sva at þar fyri forðaðiz hann alla avfvnd, en var elskaðr af avllvm goðvm mavnnvm.

58. A þessvm savmvm stvndvm komv et þriðia sinn a fvnd heilags Antonij nockvrir heiðnir spekingar, sva sem litils væri vertt, er heiðinglig spekð hafði aðr af honvm tysvar sigrvð verit. Þessir havfðv af avllvm iðrottvm mikit nvmit, ok sva sem blindaðir með skyi allrar veralldligrar vizkv, er þeir syndvz harðla mikit af kvnna, hvgðvz þeir af sinni list þann avðvelliga sigra mvndv, er þeir vissv fꜳfroðan at veralldligv nami. Þꜳ er þessir baðv hann syna ser nockvra skynsemð af kristiligri trv ok kostgiæfðv með spvrning slægligra spakmæla honvm haðvngar at leita af sialfvm gvðligvm krossi, þagði heilagr Antonivs litla stvnd; harmaði hann miok i fyrstv þeira herfviliga villv. Eptir þat talaði hann til þeira fyri tvlk, þann er vanr var gloggliga at skyra hans orð með girzkv mali, ok sagði sva: «Hvartt er fegra, eða hvartt er sæmiligra, at dyrka drottinligan kross eða a at minnazt hordoma, frændadrap eða savrlifvi, er þeir hafva framið, er þer kallit gvð yðvr ok vegsamit? Þvi at með avðrv, þat er hinvm helga krossi, er hafnnanligr ok avðgiætligr davði, agiætligr ok dyrðarfvllr kraptr, en með avðrvm, þat er gvðvm yðrvm, er eð liotazta siðlæti lærimoðir allra illra ok savrvgligra hlvta. Eða hvart er betra ok fegra at segia þat, at son lifvanda gvðs verandi sannr gvð, sem hann var ok er, tok mannligan likam fyri varri hialp, til þess at, þa er hann giorðiz samfelagi vars davðleiks, giorði hann oss lvttakendr himneskrar ok odavðligrar nattvrv ok flvtti oss með sinni miskvnn til himinrikis fagnaða; eða, sem þer sannit sialfvir, at lægia afspring gvðligrar hyggiv til at dyrka eða virðing at veita iarðligri skepnv ok vegsama sva sem byrgðan himneskan gvðdom i ymisligvm likneskivm kykvenda, bvsmala eða havggorma? Eða hverssv megi þer dirfvaz eða þora haðvng at veita rettri trv kristinna manna, þeira er segia, at Kristr sonr gvðs vtan alla sina þyrptt giorðiz þat, er hann hafði eigi aðr verit, en var sem hann var aðr, með þvi at þer sialfvir dragandi avnd af himneskvm lvtvm, segit hana vera grafna eða i molld hverfva með likavmvm sva manna sem havggorma eða annarra kykvenda? Kristilig trv vattar gvð sinn komið hafva af himni til iarðarinnar fyri (hialp) ok heilsv allz heims, en þer boðit ok segit með yðrv falsi, at gvð er ecki nema andi at eins, flytið er ok færit ymsa vega yðra lygiliga trv ok sagnir, hvat gvð er. Kristilig trv, sv er at verðvgv vegsamar milldi almattigs gvðs, segir ok trvir viðrkvæmiliga, at allzvalldanda gvði var mattvliktt þat, er hann holldgaðizt ok giorðiz maðr avllvm mavnnvm til hialpar, sva at hans holldgan eyddi hvergi eða minnkaði gvðliga tignn; en þer hrosit liotliga ok segið avndina fallandi eða framfliotandi af nockvrvm envm skirazta gvðligvm brvnni, þꜳ er hvn lifgar manninn, en dirfiz at sanna ok segia, at hvn skiptiz eða snviz i nockvrt annat efni, siðan er hvn skilz við sinn likam. En þꜳ er þer segit slikt fals, lastið er fyri þessi meinlæti omilldrar tvngv, er þer talið af avndinni, drotning mannligs eðlis, þat er sialfva nattvrvna. Þvi at sialf likneskia, sv er eptir yðarri savgnn ok trv helldr ok hefvir nattvrvliga liking sins skapara, eina ok ena savmv veran með þeim, er hvn hofz af, vændir ok snyr sinar eiginligar meingiorðir ok allt þat, er hvn er lægð eða minnkvð, til sinnar vpprasar. Fyri þvi hyggit at með rettri skyn, at avll yðr meinmæli, þav er þer talit af mannligvm avndvm, snvit er fyri yðra gvðlavstvn vpp ꜳ þann enn sama, er þer kallit favðvr andanna. Yðr þickir atfyndilig vár trv, ok leiðit haðvng kross drottins várs Jesus Kristz. Hvilict spell eða hveria ohreinsv megi þer finna með krossins trv eða kristiligv siðlæti? Hyggit at, hvartt eigi er micklv betra at taka með þolinmæði krossins kvavl eða nockvt annat kyn davðans, þat er veitiz af vandvm mavnnvm, helldr en sva at eyða et fallvallta lif, at vera vafðr i yðarri vesæligri villv vtan alla vmbot, ok þaðan af herfviliga at grata ok syta i eilifri ok endalavsri kvavl. Ek bið yðr: Skamiz en dyrkizt eigi af sviksamligvm vmsatvm Tiphonis; skammiz en hæliz eigi af haðvligvm flotta Satvrni ok þeiri enni omannligri grimð, er hann svalg ok 7t sonv sina; skammiz ok harðla miok en lofvið eigi frændadrap Jovis ok hans savrlifvi, kvenna nám eða ena liotvztv hordoma, er hann var sannr at, ok enn þat, ef yðr syniz, er hann át sonv sina. Eptir þvi sem yðr skalld segia, vælaði hann ok gret blavtliga kvalðr af oleyfðri ast, slikt til þess vinnandi, at hann mætti fram koma ok fylla ærslafvlla lostasemi; hann let fallaz i faðm Dane, hann var bæði verð ok vinnandi savrlifvissins i þeim stað, sem yðvr falslig trv vattar. Þessa lvti, er nv hefvi ek af talað, trvið er, þessa lvti dyrkit er ok vegsamið, með þessvm lvtvm erv yðr hof skreytt ok skrifvt. Fyri (þvi) bið ek fyri yðra hialp ok heilsv, virðit vár orð yðr til nytzemðar, ok greinið alla þessa lvti með rettvm domi; leitið eptir, ef þer fait nockvt fvndit i bokvm kristinna manna, þat er yðr þickir vera trvanda. Ef þer finnið þat ecki, þꜳ megit er ok eigi við kannazt dyrðarfvllt nafn hins helga kross, þess er þer hæðit ok hallmælit. En ef þer finnit i kristnvm bokvm alla lvti trvandi, fyri hveria savk, [þa er þar samteingiaz dyrð krossins ok vpprisa ens krossfesta Kriz, veitið þer vmlestr gvðligri pining með haðvligvm ok heimskvfvllvm orðvm, en fyrgleymit verðvga vegsemð at veita varvm hialpara fyri þav stormerki, er hann framði? hann gaf syn blindvm, en heyrnn davfvm, havlltvm gavngv, en hreinsaði þꜳ er likþrair vorv, þvrrvm fotvm geck hann yfvir sió, hreinsaði hann diofvloða, en lifgaði davða, ok eptir sinn likamligan davða leysti hann andir sinna vina fra helvitis kvavlvm, navð ok pining. Þessa alla lvti syna ok sanna helgar ritningar, þær er þer fyrlitið ok lastið, ok enar savmv bækr birta bæði lof gvðligs velldiss ok stormerki, harðar piningar ok haðvligan davða, er son gvðs þolði fyri várri hialp. Nv þꜳ ef þer vilit i brvtt kasta þvi skaðsamligv ok miklv hatri, er yðr byr innan briostz ok þer fylliz i gegnn gvði, mvnvð þer þegar finna ok skilia, at Jesvs Kristr er sannr gvð, ok hann hvlði sinn gvðdom með breyskri nattvrv vars manndoms til þess at miskvnna avllv mankyni. Enn nv ef yðr þickir þat eigi mikil skavm, segit oss nockvt fra yðrvm sið. En hvat mvn en veslazta villa mega tala af þionostv eða dyrkan sva skaðsamligra eða grimra lvta, þeira er sva erv svndrþyckir við helga trv, nema þat er ek heyri, at þer flytið með skravkligvm frasavgnvm af savrvgligv ok grimmv lifi eða herfviligvm davða gvða yðarra, eða hitt er þer þyðit með skyranligvm hvlningvm þeira navfnn: sem þꜳ er þer kallit [Libervm favðvr, en iorðina Simiclavdivm, elld Wlkanvm, loptið Jvnonem, sol Apollinem, tvngll Dianam, hafit Neptvnvm, Jovem hofðingia allrar lostasemi segit er himinloptið sialft vera. En eigi þvi helldr eptir þessar dirfðarfvllar þyðingar vilið þer a sannan gvð trva, helldr hafnið þer skapara yðrvm, en veitið þar i staðinn skepnvnni overðvga dyrkan ok þionostv. Nv ef sva bæri til, at sialfvar havfvtskepnvrnar með sinni agiætligri fegrð heimpti yðr til nockvra vegsemð ser at veita, þꜳ er þat leyfvilikt at vndraz at eins ok lata ser mikit vm finnaz þeira hátt ok skipan, er þeim hefir sett gvðlig fyrihyggia, en olofvat er þær at dyrka eða þeim þionostv at veita. Þvi at þꜳ er þer þionið skepnvnni með ravngvm ꜳtrvnaði, giorið er sialfvm skaparanvm meingiorð. Er þessattar trv ok skynsemð, sem þer fylgit, miok bakborin ok motztaðlig avllv env retta, sem þꜳ at sv vegsemð veitiz herberginv, er hofvtsmiðnvm hæfvir fyri sinn hagleik, eða þat lof verði eignað læknvðvm lvtvm, er goðr lækner er verðr at hafva fyri sina kiænskv. Nv ef velhverr hofvtsmiðr eignaz rettliga verðvkt lof fyri sitt stvndlict starf nytzamlikt, hyggit at þꜳ ok metið rettliga, hverssv skylldvg er avll skepnan vegsamliga dyrð at veita allzvalldanda gvði, er sannliga kallaz enn hæsti hofvtsmiðr. Latið nv heyra, hver svavr þer setið fram þessvm lvtvm i gegnn, at ver megim skilia ok við kannazt yðra rækiliga iatning ok ætlan, þꜳ er þer hafvit af krossi Kristz, þeim er yðr þickir miok hæðiligr.» Við þessa dispvtan ens helga Antonij snervz spekingarnir, ok leit hvárr til annars, miok vndrandi hans snilld, ok efvðvz, hver andzsvavr þeir skylldv veita hans mali. Heilagr Antonivs nackvat brosandi talaði enn til þeira fyri tvlkinn sva segiandi: «Hofvðskepnvrnar birta ok syna sina þionostv, sva sem ver megvm skynia af þeira syn, sem ek sagða fyrri. En fyri þvi at þer ætlit þꜳ lvti at navðzvn dyrkandi vera, er þer ætlit gvð yðr, ok ervð bvnir at sanna þat með geymslv þrætvligrar iðrottar, skylldið er oss til at syna ok sanna vártt siðlæti sva sem með þeiri savmv list. Svarið mer nv þꜳ ok segit, hvartt opinberligar ma reynd vera viðrkenning gvðs vars af sambvrð margra orða eða fyri verk trvarinnar? Segit mer ok hvart fyrra er, verk trvarinnar eða dispvtan fyri þrætvliga profvan framfarandi?» Þeir svꜹrvðv ok savgðv verk trvarinnar vera meira ok sterkara avllvm orðvm, savnnvðv ok þat vera opinbera viðrkenning sialfs gvðs. Heilagr Antonivs samþyckti þessv ok sagði sialfr, at þeir hefði vel svarað, þvi at fyri þat verk, er gioriz af heilagri trv, vex ok vpp rennr astarþocki i goðs manz hiarta til gvðs, en þrætvlig dispvtan hofz ok tok sit vpphaf af þeim, er þꜳ list fvndv ok samsettv. «Nv með þvi at þav verk, er fram nytiaz fyri helga trv, styrkia ok stavðvgan giora hvernn, þann er trvna vill rettliga hallda, er miok þarflavslig þrætvlig samsetning yðarra orða, sv er þer ætlit at eyða með vara skilning ok vpp slita þꜳ trv, er rotzetiz i varvm briostvm; þvi at optliga berr sva til, at þer megið þo eigi þꜳ lvti skynia, er ver megvm bæði skyra ok skilia. Ok þvi er verk heilagrar trvar, þessa lvti vinnanda með oss, sterkara ok meirr stavðvet en flærðafvll endalyktt eða byrging yðarra spakmæla. Ver kristnir menn hofvm eigi sett travst eða stormerki vars lifs i speki þessa heims, helldr i krapti heilagrar trvar, þeirar er oss er af gvði gefvin fyri drottin várn Jesvm Krist. Sialf skipan þeira lvta, er hverssdagliga gioraz, synir sannleik þessarra minna orða. Þeim, er ofroðir erv ok ecki hafva lesið yðrar bækr eða iðrottir nvmið, vinna þavrf gnogliga ein samtt orð almattigs gvðs til hans viðrkenningar. Hyggit at nv þꜳ, hverssv margir ver, er rettkristnir menn ervm, heimtv(m)z hverssdagliga fra heiðingligri hiorð, þat er fra yðrvm safnaði ok trv, ok byggivm nv naliga vm allan heim, en eptir tilkvomv vars drottins Jesvs Kristz [eyðiz fyri yðr allar flokafvllar rangsnvningar yðarra spakligra orða. Hyggið at (ok) skynit. Ver kennvm einfallda trv Kristz, ok berivm ver sva niðr allan blotzskap ok skvrðgoða þionostv, hofvin yðr gvlli prydd fellv fyri predican ens helga kross, þess er þer hæðit ok afvirðit. Ef þer megit, þrætið nv i mot, gangið nv fram, ef þer dirfvizt nockvra þess at eggia með þrætvligvm sambvrð yðarra orða at setia hæðiliga (heiðni) vmfram kristinliga trv. Vm allt iarðriki er nv kvnnikt ok af avllvm rettkristnvm mavnnvm trvað, at Jesvs Kristr enn krossfesti son lifvanda gvðs er sannr gvð. Eigi yðr falslig mal ok eigi dispvtan veralldligrar speki ma nockvt mein giora sva miklvm fiolða rettrvaðra manna. Ver nefnnvm at eins enn krossfesta Krist, ok flyia þegar remiandi allir dioflar, þeir sem þer dyrkit sva sem gvð, fra þeim likavmvm, er þeir hafva aðr i hlavpit, fyri fyrsta marki ens helga kross. Hvar erv nv þeir enir skravksfvllv yðrir spadomar, eða hvar erv galldrar egipzkra manna? Hvat giora yðr nv fiolkvnnig kvæði yðarra spekinga? Ek kann yðr segia: þessir allir lvtir vorv þꜳ með avllv eyddir, er Jesvs Kristr var ꜳ krossi pindr fyri hialpp ok heilsv allz heims. En eigi þvi siðr vanræki þer yðra hialp ok gefit eigi gavm gvðligvm iartegnvm, þꜳ er þer siait otalliga flocka þeira, er sivkir vorv, eignaz sina alheilsv, ok þar með leggið er ꜳ allan hvg haðvng at veita dyrðarfvllvm davða vars hialpara Jesvs Kristz. Hyggit ok at, hvaðan af þat er: yðr heiðinglig trv var enn alldregi havtvð af konvngligv valldi eða riki, helldr var hvn harðla kiær naliga allri veralldar bygð ok stvdd með valldi margra vavlldvgra manna, en hvn hrapar nv avll ok er miok sva at falli komin. En ver þionostvmenn enns krossfesta Kristz risvm vpp þvi ravskligar ok eflvmz þvi framarr ok blomgvmz margfalldandi, sem ver ervm meirr af verolldinni þravngðir ok hataðir. Yðvr skvrðgoð vorv forðvm inni lyktt i hofvm, þeim er harðla vandliga vorv með skrifvðvm ok skreyttvm veggivm smiðvt, enn nv er þat hvartveggia af fyrnskv niðr fallit. Her i gegnn mꜳ eigi gvðlig kenning, sv er yðr synizt vera heimska eða sva sem leikr, verða inni byrgð eða lyktt i nockvrri halfv veralldarinnar, ok alldregi ma hvn verða talmvð eða bavnnvð af heiðingligvm herskap, þo at hvn se skelf með ymisligvm ꜳrasvm ok þoli margfallda freistni vikingligs ofriðar grimra ok heiðinna hofðingia. Segit mer, hvar i verolldinni skein eða lysti fyrri sva mikil birti gvðligrar trvar? Hve nær komv samtt fyrri sva margir kraptar sin i milli, sem nv megið er sia, at nockvrir hallda helga bindendi, svmir erv samteingðir i helgvm hivskap, margir þiona sva gvði, at þeir hallda sitt hreinlifvi alltt fra bernskv ok til endalycktar. Nv mꜳ ok sia, hverssv fagrliga kristnin blomgaz af dyrðarfvllri staðfesti pislarvattanna, þeira er þreyta sinni trv at hallda fyri gvðs ast allt til vthellingar sins bloðs, en vpphaf allra þessa dyrðligra lvta er kross Kristz, er helgaðiz af gvðligri pining. En i milli sva otalligra krapta kristinna manna er eigi annat yðartt starf, enn fram at setia fyri þꜳ, er ovarir erv, yðartt hegomafvllt málsnilldar net, til þess at briota niðr með myrkrafvllri profvan yðarrar þrætv ið sanna lios ok alla goða lvti. Se herna, ver giorvm, sem várr lærifaðir sagði, flytivm fram vára helga kenning, eigi með heiðinligri ꜳeggian eða dispvtan, helldr með opinberligri trv, þeiri er æðri er ok helgari allri savnnvn orðanna.» Með spekingvm þeim, er heilagr Antonivs talaði þessa lvti til, vorv nockvrir diofvloðir i ferð, ok er hann hafði þꜳ fram leidda þeira i millvm, mællti hann enn til spekinganna: «Takit nv yðr lækningar lyf, þav sem yðvr likar, ok bindið ꜳ þessa, at þeir megi heilir verða; flytið nv fram yðr bolfvt kvæði ok galldra fvll, þav sem þer vilit, ok rekit brvtt gvð yðr fra þessvm envm vitlavsa, þat er dioflana, er kvalið hafva þessa env æra menn, er þer hyggit gvð yðr vera. En ef yðr er þetta omattvlikt, gangið þꜳ til handa ok gefvizt vpp ok segit yðr sigraða vera; flyit siðan til travstz vndir sigrmarki Jesvs Kristz, ok ef þer trvið, mvnið er skiotliga sia mattvlikt valld ens krossfesta Kristz.» Ok er hann hafði sva mæltt, giorði hann liflikt mark ens helga kross i tavlv heilagrar þrenningar þeim i enni, er vitlavsir vorv, ok við ꜳkall ens blezaða nafns várs hialpara Jesvs Kristz flyðv ohreinir andar fra þeim, er aðr vorv diofvloðir. Spekingarnir hiaverandi ok siꜳndi þessi stormerki skilðv hneyckða vera ok yfvirstigna sina veralldliga speki, vndrvðvz þeir ok ottvðvz miok, er þeir fvndv sva mikit mannvit með þessvm gvðs manni Antonio, ok þar með gnogliga veizlv gvðligra takna, er þeir sꜳ sinvm avgvm fyri hann fremiazt. En hann eptir sinvm vanda eignaði allzvalldanda gvði allar iarteinir ok heilsvgiafvar, ok sagði sva: «Hirðit ecki þat at hvgsa eða ætla, at ek hafva þessvm heilsv gefvið, Kristr giorir slikar iarteinir fyri sina þræla. Trvið rett ok mvnvð er siꜳ, at goðfvs trva fyri gvði en eigi hegomligr metnaðr malsnilldar avðlaz slik takn. Flyið til lavgmals ens krossfesta Kristz, halldit hans lavg ok gioriz varir eptirlikiarar hans þionostvmanna, latið yðr þavrf vinna skilning ok vizkv heilagrar trvar, en stvndit eigi afram at flytia honvm i mot heðan ifra nockvrar prettafvllar profvanir veralldligrar vizkv.» Þꜳ er hinn helgi Antonivs lavk sinv mali, vorv spekingarnir lostnir vndarligvm otta af þeim dasamligvm lvtvm, er þeir sꜳ ok heyrðv, kvavddv þeir hann nv vegsamliga ok savgðv ser mikit stoða til nytzemðar, er þeir havfðv hans fvnd sottan, ferðvðvz siðan i brvt til sinna heimkynna.

59. Þat ma vera, at morgvm þicki miok vottanlikt, er fra þessvm manni er enn sagtt envm helga Antonio. Með þvi at hann fal sik i eyðimork ok einsetv vtar i heiminvm, en nockvr mannlig bygð væri, þꜳ er (hann) fystiz gvði at lika meirr en mavnnvm ok villdi forðaz allt hegomliktt orðlof ok eptirmæli, var hann þo kvnnr morgvm veralligvm havfðingivm ok af þeim lofvaðr fyri sitt dyrðlict lif. Ok her með var hann miok agiætr i sialfs keisarans havll, þvi at Constantinvs keisari ok hans synir Constans ok Constantivs, heyrandi marga lvti af hans frægð, sendv til hans sin bref, biðiandi sva sem sinn foðvr, at hann sendi þeim sitt bref i moti þeim til eptrlætis. Heilagr Antonivs hellt sik ok sinn sið, sva sem aðr hann tok við þessvm brefvm; skipti hann ecki skapi við ritt eða kveðivsendingar hofðingianna, en þo litlv siðar kallað(i) hann saman mvnka ok sagði sva: «Konvngar af verolld sendv til vár bref, en hvat þvrfva kristnir menn slikt at vndraz eða lata ser mikit vm finnaz? þot ymislig eða svndrgreinð se mannlig tignn i verolldinni, þꜳ er ein ok en sama skipan avllvm sett at fæðaz ok deyia. Þat lavgmal, er almattigr gvð gaf mavnnvnvm, ok þat er hann avðgaði ok tignaði sina kristni fyri son sinn með sinvm eiginligvm orðvm ok setningvm, þessi(r) allir lvtir erv halldandi með avllvm hvgarins astarþocka. Fyri hveria skynsemð skylldaz mvnkar at taka við konvnga brefvm, eða vm slika lvti at ahyggiazt? Hvat skal ek taka við brefvm þessvm, með þvi at ek kann eigi eða veit vana kveðivsending eða þionostv þeim i moti at giallda?» Nv var hann beðinn af avllvm bræðrvm at rita nockvra lvti ok bliða sva kristna konvnga með sinvm brefvm, at eigi sneriz þeir til nockvrs striðs eða reiði fyri hans þavgnn. Ritaði hann siðan i mot keisarans brefvm ok sona hans slika lvti, sem honvm þottv bezt hæfva. Lofvaði hann fyrst þat, er þeir vorv rettkristnir menn ok dyrkvðv einn sannan gvð, þar næst gaf hann þeim heilsamlikt rað, eggiaði, at þeir ætlaði eigi miok mikils vertt stvndlikt konvnglict valld, ok þeir hæfviz eigi til ofmetnaðar af skamæligri stiorn veralldligs rikis, sem þeir vissi eigi sialfva sik vera davðliga menn, ok gleymði þaðan af, at þeir attv þat fyri hendi, sem allir aðrir, at vera dæmðir eptir sinvm verðleikvm i endalykt af sialfvm gvði, er konvngr er konvnga. At lycktvm bað hann, at þeir skylldi varðveita milldi ok rettlæti við vndirmenn sina, ok minnti þꜳ 7, at þeir bæri miskvnnsamliga ahyggiv fyri þeim, er avreiga vorv ok fatækir. Bað hann þꜳ ok alldregi ominniga vera, at drottinn Jesvs Kristr at eilifv lifvandi ok rikiandi er einn gvð ok konvngr allra verallda. Hofðingiarnir gloddvzt miok at viðteknvm ok yfvirlesnvm þessvm brefvm, hitnaði þeira briost af heilagri frægð ens sæla Antonij sva miok, at þeir fystvz at kallaz hans andligir synir.

60. Eptir þat er heiðingligir spekingar vorv af hinvm helga Antonio sigraðir, konvngarnir með hans fagrligri aminning styrkðir, ok bræðvrnir með hans helgvm fortavlvm hvggaðir, þeir er með honvm vorv eða hans fvnd hofðv sott, er hann tok iafnan með mestri bliðv ok fagnaði, en stvndaði þo ꜳ, hverss þeira ena fegvrstv siðv i sinvm verkvm at syna, þꜳ hvarf hann aptr til ens iðra fiallz. Tok hann þꜳ at hallda reglv sina ok þat harðlifvi, sem hann var vanr heima at hafva. Jafnan geck hann, eptir þvi er navðsvn beiddi, til tals við þꜳ, er hans fvnd sottv, eða sat hia þeim. En eptir þvi sem ritat er i bok Danielis spamanz, syndiz þeim, er með honvm vorv, sem hann væri iafnan micklvm otta nockvra lvti hvgsandi, þvi at hann svaraði þeim lvtvm, er talaðir vorv, optliga eigi fyrr en eptir nockvrar stvndir liðnar, sva at þat mætti avðvelliga skilia, at þꜳ vorv honvm nockvrir leyndir lvtir vitraðir, sem birtiz, þꜳ er hann vissi verandi heima i fialli sinv, hvilikir lvtir giorðvz fiarri honvm i Egiptalandi, sva sem hann sagði byskvpi þeim, er þꜳ var hia honvm staddr, er Serapion het. Sv syn er ok harðla miok sytandi ok gnogligvm tarvm gratandi, segir Athanasivs byskvp, er þessa savgv hefvir ritað, er envm helga Antonio var vitrvð ok nv skal næst fra segia.

61. Þa er hann sat eitt sinn vinnandi með sinvm havndvm nockvra nytsamliga lvti, ok margir bræðr hia honvm, hof hann vpp avgvn ok horfði staðfastliga i himininn styniandi með mikilli andvarpan. Ok er hann hafði nockvra stvnd at hvgat þeiri vitran, er honvm birtiz, tok hann at skialfva af akafligvm harmi; ok skiott setti hann niðr knein bæði, siðan fell hann allr til iarðar biðiandi til gvðs, at hann með sinni milldi minnkaði ok brvtt tæki þꜳ miklv vhæfv, er hann vissi fyri havndvm vera. Ok er hann tok mavrg tár at fella ꜳ bæninni, ottvðvz þeir miok, er hia vorv, ok baðv hann skyra fyri ser þꜳ ena haskafvllv syn, er honvm var vitrvð. Gratligr snavktr talmaði bæði ravst ok tvngv, ok þꜳ er hann leitaði við at mæla, feck hann varla fyri akafligri svt, er svndr sleit miðia ræðv, heilvm eða fvllm orðvm talað. Sagði hann þo með sytavndvm orðvm sva til þeira: «Heyrið, minir synir, betra væri skiott at deyia en þꜳ glæpi at sia, er yfvir gnæfva.» Ok er hann hafði sva mæltt, sigraðizt hann annat sinn af mikilli tarfelling. Þvi næst með micklv andvarpi mællti hann sva: «Harla mikil ohæfva ok fyrri oheyrð i verolldinni mvn yfvir koma. Almennilig trv mvn með miklvm ofriðar stormi vera brotin ok niðr spillt, þvi at menn glikir skynlavsvm kykvendvm mvnv með ránfeingi taka helga lvti Kristz. Ek sa otalligan fiolða mvla flyckiaz avllvm megin at alltari drottins, þeir bavrðv með sinvm hofvm, eyddv ok niðr brvtv allt þat er fyri varð. Þessi er savk til, er þer siait mik syta ok grata.» Ok er hann hafði þeim þessa lvti sagtt, kom yfvir þꜳ ravdd drottins sva mælandi: «Alltari mitt mvnv vándir menn svivirða.» Þessi syn ok vitran fylldiz með framkvæmð, þvi at eptir tvꜳ vetr liðna giorðv Arriani hinn grimmazta ofrið gvðs kristni. Þꜳ vorv ræntar helgar kirkivr; þꜳ vorv tekin eða spilltt heilvg ker gvðligrar þionostv; allir helgir lvtir heilagra kirkna þeir er finnaz mattv, spilltv vandir menn með sinvm savrgvm havndvm; þꜳ gafv Arriani heiðnvm mavnnvm fé til ser fvllting at veita i mot kristnvm mavnnvm ok almenniligri trv. Vorv siðan allir rettkristnir menn navðgaðir með palmvm til kirkiv at ganga, at hverr, er þꜳ sæi, tryði þꜳ vera sialfva Arrianos. Var þetta ok eitt et frægazta blotzskapar mark þann tima i borginni Alexandria. Fyri sakir mikillar ohæfv er miok ottanda þꜳ hlvti at segia, er giorðvz: skirlifvi meyia ok gavfvgra kvenna var skamsamliga spilltt; bloð savða Kristz, þat er gvðs þionostvmanna, var vt helltt i sialfv hans mvsteri, ok með þvi dreifð ok roðin virðvlig altari; staðr heilagrar skirnar eða sialf skirnin var hvartveggia spillt ok savrgat eptir vilia heiðinna manna. Framkvæmð sva hormvligra lvta syndi sannleik þeirar vitranar, er envm helga Antonio birtiz, þvi at skynlavs kykvendi helga lvti vndir fotvm troðandi, þat erv þeir mvlar er hann sa, merkia makliga illzkvfvllan hernat Arrianorvm a helga kristni.

En þessa akaniga hrygð hvggaði hann með farsæligvm lvtvm þeirar eptirkomandi vitranar, er honvm veittiz enn af gvði, þꜳ er hann sagði sva sinvm bræðrvm: «Heyrið mik, synir minir! variz við at gefva yðr vpp með avllv i akafligri svt, þvi at sva sem drottinn synir stvndvm sina reiði, sva lætr hann ser soma at miskvnna. Ok fyr þvi mvn hann nv skiott endrbæta fegrð sinnar kristni. Mvnvð þer ok sia þꜳ, er varðveittv trv Kriz i vandra manna ofriði, skina sva sem fyrri með biortv liosi heilagra krapta; siðlæti trvarinnar mvn vaxa stvnd fra stvnd, ok havggormar mvnv hrockvaz aptr i holvr sinar. Geymit vmfram alla lvti, at eigi fleckiz skirleikr trvar yðvarrar af savrvgri villv Arrivs manna, þvi at þeira trv ok kenning hofv eigi eða fvndv i vpphafvi postolar gvðs, helldr ohreinir dioflar ok sialfvr fiandinn faðir þeira, er honvm treystaz, ok fyr þvi var makliga merkðr þeira illzkvfvllr hvgr fyr heimskv ok skynlavs kykvendi, þvi at þeim glictvz þeir.»

Þessa hlvti, er nv vorv ritaðir, sagði heilagr faðir Antonivs. En oss hæfvir vist eigi at mistrva, segir hinn sæli Athanasivs byskvp, at sva mikil stormerki hafvi honvm af gvði synd verit, eða sva margar ok dyrðligar iartegnir hafvi matt fremiaz fyri þenna hinn helga mann, þvi at þetta eð sama hefvir várr hialpari fyri heitið sinvm vinvm sva segiandi: «Ef þer hafvið sanna ok heita trv til gvðs, mvnvð þer segia til fiallz þessa: fær þik i brvtt, ok mvn þat brvtt flytiaz, ok mvn yðr ecki omattvlikt vera.» Ok enn sagði hann sva: «Ek segi yðr vist ok satt, allt þat er þer hafvit beðit favðvr i minv nafni, mvn hann gefva yðr ok veita. Biðið þer ok mvnvð er þiggia.» Hann sialfr het ok sinvm lærisveinum sva sem allri hiorð rettrvaðra manna, at allir dioflar skylldv leggiaz vndir þeira valld ok við þꜳ hræddir vera, ok sva het hann fyrir, at þeir skylldi græða allar sottir, sva mælandi: «Þat er þer þagvt kavplavst, skolv þer kavplavst veita ok gefva.» Hverr mvn þat hyggia, at Antonivs græddi sivka menn með krapti sins boðorðz, eða hverr mvn hyggia, at þav takn fremðiz fyri hans megnn, er hann giorði? Fyri hans bænvm en eigi boðorði flyðv ok vndan letv dioflar ok allzkyns sottir, ok fvllgiorðvz avallt allir lvtir fyri akall heilags nafns drottins vars Jesvs Kristz. [Engi spakra manna eigni dasamliga dyrð heilsvgiafvanna Antonio, helldr drottni Jesv, þeim er iafnan veitir sinn vanan velgiorning allri skepnu sinni; sa enn sami let ser nv soma enn gnogligar at gefva sinar liknnsamligar giafvar fyri elskaðan sinn þionostvmann Antonivm. Heilagr Antonivs bað til gvðs at eins, en fyri verðleika hans heilags lifs veittvz honvm allir lvtir. Jafnan var hann leiddr af bræðrvm til ens yttra fiallz sva sem fyri nockvrar navðzyniar, þot þat væri stvndvm i gegnn hans vilia.

62. Þat giorðiz nv þessv næst, at domendr nockvrir komv a hans fvnd með micklv (liði) sinna þionostvmanna, en fyri sakir otta eyðimerkrinnar ok mikils mannfiolða, er með þeim var, ok þar með þravngs ok harðz vegar mattv þeir eigi koma til ens iðra fiallzins, þar sem var hinn æzti bænarstaðr ok heimili heilags favðvr Antonij. Beiddvz siðan fyri nockv(rn) sinn sendiboða, at hann skylldi virðaz við þꜳ til motz at koma. En þetta mattv þeir ecki fꜳ. En þvi at þeir vissv, at hann harmaði iafnan harðla miok þꜳ, er af domavndvnvm vorv i fiotrvm halldnir, hvárt sem þat var af nockvrvm savkvm eða einv samtt ofriki, sendv þeir sialfva bandingiana til hans ok vissv, at þeira bæn matti hann eigi fyrlita fyri sina miskvnnsemð. Af þeira grati varð sigraðr heilagr faðir Antonivs ok sva heimtr til ens ytra fiallz, þat hvgsandi, at hans erfviði mvndi vera nytzamlikt þeim, er veslir vorv ok hormvliga halldnir. Domendr, þꜳ er miok havfðv fystz hann at finna, eggiaði hann at virða meira ok framarr at setia i sinvm domvm gvðliga hræzlv en mannlikt hatr eða vinattv, sagði, at þeir skylldv eigi vera ovitandi eða ominnigir þess, er ritað er, at slikan dom mvndv þeir sialfvir hliota at þola, sem þeir dæmðv aðra. Ok þo iafnfram þessi ræðv minntiz heilagr Antonivs einsetv sinnar, er honvm var harðla kiær. Eptir þat er hann varð til skylldaðr af bæn domandanna ór at ganga sinni einsetv þꜳ at finna, eða enn sannligar at segia, at svt ok gratr bandingianna þravngði hann til þess, eptir heilsamligar aminningar þeim veittar, ok þat er hann hafði þeim miskvnnar beðit, er sekir vorv, ok nockvra af þeim leyst eða með avllv frelsat, bað einn þeira havfðingianna, at hann skylldi nockvrv leingr veita þeim sina navist. Hann svaraði ok sagdiz eigi lengr þar mega dveliaz hæfligv dæmi, þvi at sva sem fiskr af vatni vppdreginn d(e)yr skiott, þegar hann kemr ꜳ þvrra iorð, sva leysaz ok mvnkar skiott til veralldligra lvta ok hegomligrar samræðv ok deyia fra sinvm sið, ef þeir dveliaz með veralldligvm mavnnvm; «fyri þvi sva sem þat hæfvir, at fiskr hverfvi aptr til vatz eða siafvar, sva byriar ok, at ver skvndim til fiallz vars, at eigi gleymiz várr siðr eða goð fyriætlan, ef ver dvelivm nackvat.» Hofðinginn vndraði miok sva mikla hans speki, ok birti fyri sinvm mavnnvm með savnnvn ok rettvm orðkvrð, hverssv honvm virðiz hinn sæli Antonivs; sagði hann sannliga vera gvðs þionostvmann, ok at eigi mætti sva mikil spekð byggia eða finnaz með einvm alþyðligvm manni, nema fyri gvðliga giof væri honvm þat veitt.

63. Balacivs het einn havfðingi i Egiptalandi, hann hellt riki af Nestorio greifva, er þann tima var i Alexandria. Þessi Balacivs var vafviðr i Arrivs villv ok stvddi með avllv megni alla illzkv ok ofrið Arrianorvm. Hann giorði sva mikinn ofrið kristni gvðs, at með skynlavsi reiði ok akefð let hann havndvm taka mvnka ok meyiar gvði helgaðar ok fletta af allvm klæðvm, let siðan beria miskvnnarlavst fyri alþyðv avgvm. Þꜳ er heilagr faðir Antonivs fretti þessa vhæfv, sendi hann Balacio bref sitt, þat er þessi orð stoðv i: «Ek sꜳ reiði gvðs yfvir þik komandi, lat nv af at giora vfrið kristnvm mavnnvm ok þꜳ at hata, at eigi ser þv lostinn þeiri reiði, er þer ognar nv nalægan ok yfvirgnæfanda davða.» Þessi enn vesli hervikingr las yfvir brefvit ok tok með haði ok hlatri orð heilags foðvr, hrækði hann ꜳ ok kastaði niðr a iorð; hondvm let hann þꜳ taka, er honvm flvttv þessa orðsending, ok beria með morgvm avðrvm meingiorðvm, er hann let þꜳ mæta, bauð þeim siðan þessi sin orð at flytia Antonio, þꜳ er þeir fyndi hann: «Með þvi at þv berr sva mikla ahyggiv fyri munkvm, skal efvalavsliga til þin taka refsing mins rikis.» En sa er þessi ognarorði mælti, mætti sialfr skiotliga mikilli kvavl, þvi at eptir fim daga hepti ok aptrbyrgði gvðlig hefns hans giæzlvlavsan mvnn. Hann for með Nestorio greifva Egiptalandz, er fyrri var nefndr, af borginni Alexandria, ok ætlvðv gisting at taka i þeim næsta stað, er kallaz Ceren. Hestarnir, er þeir riðv, vorv þessir tveir hægztir ok kyrraztir af avllvm, þeim er Balacivs atti. Ok þꜳ er þeir riðv baðir samt, lekv hestarnir sin i milli, sem þeir vorv vanir. En er minnzt varði, beit sa hestrinn, er Nestorivs reið ok enn var vanr hægri at vera, Balacivm með skiotvm atbvrð ok kastaði honvm niðr ꜳ iorð; hliop hann ok at honvm þegar i annat sinn með gapanda mvnn, skeinði þꜳ ok lamði bæði hans lær, sva at hann var banvænn, ok varð þegar aptr at flytia til borgarinnar, en var davðr eptir hinn þriðia dag liðinn. Allir þottvz skilia, þꜳ er þessi enn grimmi ofriðarmaðr gvðs kristni var sva skiotliga davðr með makligri endalykt, at ognarorð heilags favðvr Antonij, þav er hann ritaði til þessa manz, fy(ll)tvz þꜳ með skiotri framkvæmð.

64. Marga þꜳ, er ꜳ hans fvnd sottv, minnti hann ꜳ með dasamligri hogværi at leggia niðr veralldliga tignn ok snva sik til farsæligra ok hreinna lifs eða einsetv. Ef nockvrir vorv þravngðir með ofriki eða veralldligv valldi, sva at þeim væri varnat rettendvm at nꜳ, hlifði hann þeim ok fylgði þeira mali með sva micklvm avrvggleik, at sva matti synaz, sem hann virði ser þꜳ meingiorð veitta, er þeim var gior. Mavrgvm vorv harðla nytsamligar helgar fortavlvr þessa enns agiæta manz, þvi at af hans áeggian fyrletv margir mikil avðæfvi, svmer fyrletv riddarasyslv eða aðra veralldliga tignn ok fystvzt hans eptirlikiarar at gioraz ok hans riddarasyslv at samteingiaz. En til þess at ek skyra otalliga lvti með skavmmv mali, mꜳ sva makliga tala af þessvm gvðs manni, at Kristr veitti hann ok gaf goðan lækni Egiptalandi. Hverr kom hryggr a fvnd heilags favðvr Antonij, sa er eigi skipti skiott hrygð i fagnat? Hverr kom reiði fvll(r) ꜳ hans fvnd, sa er eigi skipti reiði i sannan frið? Hverr kom til han(s) eptir favðvr davða eða frænda gratandi, sꜳ er eigi stillti sinn harm við hans navist ok helga fortavlv? Hverr kom ꜳ hans fvnd þravngðr af micklv fatæki, sa er eigi fyrleit skiott avra gnott avðmanna siꜳndi helgan favðvr, en gladdiz siðan af sinv fatæki? Hverr af mvnkvm af meinlætzamligv lifvi mæddr var sꜳ, er eigi styrktiz heyrandi hans helga ꜳeggian? Hverr kom til hans likamliga freistni þolandi af breyskligvm hita frvmvaxta alldrs, sa er eigi hneigði sik fra þvilikvm lvtvm fyri hans aminning ok til astar ens hreinazta lifs? Hverr kom til hans kvalðr af diofli, sa er vtan heilsamliga lækning hyrfvi þaðan i brvt. Hverr kom a hans fvnd af sialfvm ovini svikinn ok blindaðr með stormsamligvm hvgrenningvm, sa er eigi for með hogværvm hvg ok hreinvm þaðan i brvtt? Hann vissi af hverivm ohægendvm vel hverr mæddiz, ok fyr þvi at af verðleikvm sins heilags lifs kendi hann ok greindi með skynsemð, af hverivm anda hverr var kvalðr, veitti hann þꜳ lækning hveriv andligv sari, sem sottvnvm hæfði. Þaðan af giorðiz sva, at allar fiandans vmsatir birtvz ok giorðvz avgliosar fyri hans kenning. Margar meyiar, þær er monnvm vorv fastnaðar, fra snvandi sinni brvðhvilv forv hans at vitia, sialfvar sik gefvandi i faðm heilagrar moðvr almenniligrar kristni æfvinligha hreinlifvi at hallda. Menn af avllvm þioðvm ok naliga af avllvm heimi sottv til hans, ok margir einna hellz af þeiri savk, at þeir fystvz þann enn agiætazta bardagamann ok kappa at siꜳ, er einn hefvir með mestri frægð ok sigri bariz i gegnn fiandanvm ok hans erendrekvm. Engi sakaðiz af þvi, at hann þættiz þangat at þarflavsv sott hafva, þvi at allir þottvz afla fysilict ok skemtilikt verkavp ser til handa af sinv erfviði helgan favðvr finnandi, ok sva sem fyri mikla mæði langrar ferðar gylldiz þeim aptr af þessi savk allr sinn kostnaðr, sva sem siðan fylltiz með framkvæmð. Þvi at hann framfarandi af þessv lifvi gretv margir sva sem sinn eiginligan favðvr, at frateknvm þeim sameignvm ok envm sarligzta harmi, er margir syta eptir sina nanvztv frændr.

65. Þessv næst syniz mer viðrkvæmilikt, segir enn sæli byskvp Athanasivs, at minnaz ok fra at segia, hvilik var endalykt lifs heilags favðvr Antonij, þvi at ek veit, at þer fysiz þat at heyra; birtvz ok þꜳ margir þeir lvtir með honvm ok fyri hans orð, er avllvm erv eptir likiandi. Eptir sinvm vanda for hann heiman bræðra at vitia, þeira er vorv i env ytra fiallinv, ok þar verandi var honvm af gvðligri forsia ok fyrisavgnn vitrað af sinvm davða, nær hann mvndi af heimi kallaðr vera. Siðan talaði hann sva til þeira: «Heyrið, minir sætv synir, en efztv orð yðars favðvr, þvi at ek ætla, at ver mvnvm eigi heðan fra siaz i þessi verolld. Sialf setning ok nattvrvlig navzyn skylldar til, at eptir hvndrat vetra ok fim vetr, er ek hefvi nv lifvat, leysiz avndin fra sinvm likam.» Ok er hann hafði sva mællt, vrðv þeir allir miok hryggvir, er hia vorv ok heyrðv, tokv at syta ok grata með harmandi orðvm. Allir fystvz hann at faðma, sva sem (hann) mvndi nv vera þegar fra þeim tekinn ok af heimi kallaðr. En hann var með sva mikilli gleði, sem hann skylldi fyrlata annarliga eignn ok fysaz til sinnar eiginligrar fostriarðar; bavð hann þeim ok bað, at sinn helgan sið ok goða fyriætlan skylldv þeiv varðveita með avrvggleik, ok bað þꜳ við varaz skaðsamliga leti, þat hvgsandi hverssdagliga, at davðans er ꜳ engri stvnd avrvænt, sem hann sagði þeim fyrri; minnti hann ok ꜳ, at þeir varðveitti avndina fra savrvgligvm hvgrenningvm ok semði allt sitt lif eptir liking ok dæmvm heilagra feðra, ok varaðiz með avllv kostgiæfvi nær at koma þrætvmavnnvm, þviat hann sagði þeim kvnna vera þeira forna ok rangsnvna illzkv. Hann bavð þeim ok, at þeir skylldi alldregi samteingiaz samneyti þeira, er i Arrianvs villv vorv halldnir, þvi at þeira omilleikr var þꜳ avllvm orðinn avðsær ok opinberr. Her með sagði hann ok, at eingi kristinna manna skylldi skelfvaz eða fra skiliaz sannleik kristinligrar trvar, þott hann sæi veralldlict valld hlifa eða með avllv beriaz fyri illzkvfvllri villv Arrianorvm, kallaði hann þꜳ sialfs davðans þionostvmenn, er vavrnn veitti þeiri villv, en kvez ætla (ok) vænta, at eigi mvndi lengi standa sv en sviksamliga sionhverfving. Ok af þessv sama efni sagði (hann) enn sva til bræðranna: «Heyrið enn, minir sætv synir, með gvðs ast er yðr geymandi ok varðveitandi eiginlig trva, sv er þer namvð af siðlatligri setning heilagra feðra, af yfvirlesning kristinligra boka ok optligri minni ꜳminning lágs ok avðgietligs.»

Þꜳ er heilagr Antonivs lyctaði sitt mal, dvavlðv bræðvrnir lengi brvtt at fara til sinna herbergia, þvi at þeir fystvz miok at pryðaz af hans endalykt ok hia at vera andlati sins dyrðligs favðvr. Hann bað þꜳ ꜳ brvtt fara, en þetta sagði hann til þeirra af margfavlldv efni, þvi at hann syndi þeim i hlioði, ok þo einna hellz af savk dirfðarfvllrar veniv þeirar, er þꜳ var i Egiptalandi. Þat var siðr egipzkra manna at sveipa dvkvm likami þeira, er gavfgir menn havfðv verit, en einkannliga veittv þeir helgvm pislarvattvm þessa vmbvð; giorðv ok slika likfylgiv ok veittv yfvirsetv heima i herbergivm, sem vandi er til. En þesshattar likami villdv þeir eigi i iorð grafva, helldr varðveita heima at sin sva sem með reckioligvm vmbvnaði. En þesskonar vegsemð, framliðnvm mavnnvm veitt, hafði hafvizt i Egiptalandi i fyrstv af einvm samtt hegomligvm vanda. Heilagr faðir Antonivs hafði optliga at fvndit þessvm sið ok beðit byskvpa, at þeir skylldv hirta folkit með striðmælvm heilagrar kirkiv fra þessvm vanda. Hann sialfr hafði optt talat miok striðliga til lyðmanna, karlla ok kvenna, af þessv efni, sagði eigi vera lavgsamligan eða gvði likaðan þenna davðra manna vmbvnat, þvi (at) hofvðfeðr ok spamenn gvðs vorv i iorð grafnir, sem profva matti af þeira gravfvm, er þann tima mattv vitaðar vera ok fvndnar; bað hann þꜳ ok taka dæmi af sialfvm likama várs hialpara, er i steinliktt leiði var lagðr eptir piningina ok þar byrgðr til ens þriðia dags, er hann reis af davða. Af þessvm lvtvm sagði hann lastanda vera þenna sið egipzkra manna, er þeir havfðv i vmbvnaði við framfarna menn, iamvel þo at likamirnir væri helgir, er þeir þottvz virðing veita. Ok enn af þessv efni talaði hann sva: «Hvat ma vera meira hattar, agiætara eða helgara drottinligvm likam, er eptir (sið) annarra þioða var i iorð grafvinn.» Þessi ret profvan ok aeggian sleit vpp fastsetta villv af margra briostvm, giorðv þeir gvði þackir fyri goða ok nytsamliga kenning, en grofv siðan davða menn i iorð eptir rettvm ok nattvrvligvm sið. En eigi at siðr ottaðiz heilagr faðir Antonivs þeira enn fyrra vanda, ok þvi at hann villdi eigi, at þeir skriðnaði aptr i ena savmv villv, ef þeir næði hans likam með havndvm at hafva, kvaddi hann ok bað heita fara mvnka, þa er til hans havfðv komit, sneri siðan skiott aptr til ens iðra fiallz vitiandi sinnar elskaðrar ok krapzamligrar bygðar.

66. Eptir fa manaði liðna tok heilagr faðir Antonivs sott, ok þo eigi miok akafva i fyrstv. Ok er nockvrt ohægendi þessa sivkleika skelfði hans ellimoða limv, kallaði hann til sin tva bræðr, þꜳ er til hans havfðv komit fyri .xv. vetrvm, ok hann hafði skipað i einhverivm stað eigi langtt i brvtt; (v)orv þessir ok vanir honvm at þiona, nv er (hann) tok at elldaz. Hann mællti sva til þeira: «Heyrið, minir kiærvztv synir! Eptir þvi sem ritningar vatta, at avllvm er fyri hendr, mvn ek nv fara almenniligan veg varra feðra fyri endalykt stvndligs lifs af þessi verolld. Nv laðar drottinn mik ok kallar til sin, nv fysvmz ek at sia himneska lvti. Ok fyri þvi heyrit, minir astzamligir synir, ek vil ykr a minna! tynið eigi skiotliga þeim avexti, er þit hafvit aflat fyri starf ok erfviði langrar tiðar, virðit helldr, sva sem þit hafvit i dag vpphafvit, yckra helga ok siðlætisfvlla iðnn, til þess at efliz sterkleikr vpptekins goðs vilia. Eigi erv þit ok ovitandi, at margfalldar erv diofla vmsatir, seeð hafvið ið grimliga ok stormsamliga þeira akefð, en vitið, at avfll þeira erv avvirðilig miok, blavt ok vanmegnn. Girniz drottin Jesvm með briozins andvarpan ok allri fysi, staðfestit i yckrvm hvgskotvm trv hans ens helgazta nafns, þvi at fyri heilagri ok sannri trv flyia allir dioflar. Minniz ok þess, er ek hefvi optliga tiað, hverssv fallvallt ok skamælict er manzins lif i þessvm heimi; hvgsit þetta hverssdagliga, ok mvn yckr veitaz himnesk avmbvn fyri gvðliga þionostv vtan alla dvavl i endalyct. Forðiz davðlikt eitr þrætvmanna, ok sva ið sama allra villvmanna, hatið þꜳ með slikv sama hatri, sem þer vissvð mik við þꜳ giora, þvi at þeir erv ovinir gvðs. Þat vitia ið sialfvir, at ek talaða alldregi friðsamlikt orð til þeira nema til vmbotar fyri sakir þeira illz ok rangs vilia ok þess oskapligs ofriðar, er þeir hallda i gegnn kristinligri trv. Ek bið yckr ok, minir kiærvztv synir, verit vm þat mest ꜳhyggivfvllir, at þit varðveitið gvðs boðorð, til þess at eptir yckarnn davða leiði yckr ok laði helgir menn gvðs sva sem kvnna menn oc ena kiærvztv vini i eilifvar tialbvðir, þat er til himneskra fagnaða. Hvgsit þessa lvti ok skilit ok endrminniz optliga. Ef þit vilit ok nockvra ahyggiv fyri mer bera ok mins boðorðz geyma, ef þit vilit nockvra minning giora mer, yckrvm andligvm feðr, eða astsamliga mer aptr giallda mina ꜳhyggiv, er ek bar fyri yckr, latið engan mik flytia til Egiptalandz eptir minn davða, at eigi see minn likamr með hegomligri vegsemð varðveitr af egipzkvm monnvm; fyri þꜳ savk bið ek yckr þessa geyma, at eigi se mer davðvm likfylgia eða þionosta veitt eptir þeim sið, er ek hefvi aðr lastað ok fyrboðit. Af þessv efni ok fyri þessa savk for ek nv allra mest aptr i stað. Fyri þvi bið ek, at þit grafvit i iorð ok molldv hylit minn likam. Geymið þar með ok varðveitið þat mitt boðorð yckars foðvr, at enginn maðr vtan yckr tva viti stað minns graptar. Ek treystvmz með miskvnn gvðs, at eptir navzvn mvn þessi hinn sami likami [endr risa ospilltr ok odavðligr a tið ennar efztv vpprisv. Með þessvm hætti skal skipta klæðvm minvm: kofll ok fornan mavttvl, þann er ek ligg ꜳ ok Athanasivs byskvp færði mer nyian, sendið honvm þetta klæði hvartveggia; byskvp Serapion skal eignaz annan kofll; en ið hafvit þat klæði, er af hári er giort, ok veitið vmbvð likam minvm; þvi at nv mvn Antonivs fara til gvðs af þessvm heimi ok eigi lengr með yðr vera i þessi stvndligri verolld.»

Þꜳ er hann hafði varla þessi orð mæltt, ok lærisveinar hans havfðv minnzt við hann, retti hann littat fætr sina; skilðv þeir, at þꜳ var miok komit at andlati hans. Hann giorðiz þꜳ sva glaðligr, at af bliðligv yfvirbragði hans ꜳsionv mattv þeir visa vita vitian ok navist heilagra eingla, er komnir vorv i mot hans avnd hana at flytia til himinrikis fagnaða. Ok er (hann) sa englana sva sem sina astvini til sin komna, skilðiz hans en helga avnd við sinn likam, samteingðiz hann sva helgvm feðrvm eptir skipan ok forsavgnn ritninganna. Lærisveinarner varðveittv boðorð heilags foðvr, sveipvðv likamann með nockvrv klæði ok grofv siðan i iorð, sva sem hann hafði boðit, með sva mikilli varvð þetta vinnandi, at allt til þessa dags, segir enn sæli Athanasivs, veit engi maðr vtan þessa tva mvnka groptt heilags Antonij. En byskvp Athanasivs, er með hans boði avðlaðiz at eiginorði fornan mavttvl með koflli, faðmar með heilagri ok ofalsaðri ast helgan foðvr Antonivm i giofvm ens helga Antonij sva sem með mikilli erfð avðgaðr, ok endrminniz glaðliga fyri þessi klæði mynd ok liking hans heilagleiks. Þessi var endalyktt lifs Antonij, ok þav vpphavf hans harðleika, sem fyrri vorv ritvð.

67. En þott ek hafva þessa lvti ritað ok tiað með skavmmv mali, sem ek sagða i fyrstv, segir enn sæli Athanasivs byskvp, megi þer af þessv efni at hyggia ok skynia, með hverivm hætti gvðs maðr Antonivs lifði gvði þionandi fra bernskv allt til elli, at hann hellt með iafnaði fyriætlan ok setning sins heilags siðar, ok með sva mikilli staðfesti ok herzlv við sialfvan sik, at hann vægði eigi fyri nockvrv vanmegni, eigi fyri sivkleika eða miklvm alldri, sinv reglvhalldi, eigi klæðvm skiptandi eða fætr þvꜳndi, eða nockvð sinn beiðandi, at honvm væri til handa bvin meirr vavndvt fæzla, þott hann væri i vanmegni, en eptir hverssdagligvm sið. Hellt hann ok til endalycktar hvavs(svm) skygnnleik avgna ok sva avllvm tavnnvm at tavlv, þott þær syndiz littað hrornaðar af elli, sva et sama fota afli ok gavngv; ok fyri hans mickla verðleika varðveitti gvðlig miskvnn hans avfll ohrornvð ok allan likam, sva at i gegnn nattvrvligv eðli syndiz hans holld fegra, glaðara ok hreinligra en þeira likamir, er fæðaz morgvm krasvm ok þvaz i baði eða lavgv. Hvggivm at ok, bræfir, hverssv mikils hattar þat er orðit, er frægð þessa ens helga manz hefvir flogið ok flvzt vm avll lavnd ok hervð, ok hann er af avllvm goðvm mavnnvm elskaðr, með þvi at hann varð eigi agiætr af mikilli snilld samsettra boka, eigi af dispvtan veralldligrar spekðar, eigi af tignn gofvgrar ættar eða samdrætti otalligra avðæfva. Hyggivm at, hverivm þetta er eignanda! Þetta skolv ver allir eigna sialfvm gvði, þetta er hans giof við sinn astvin, þann er hann fann goðfvsliga þionanda vndir sinv almattigv valldi. Hann let ser soma þenna enn helga mann Antonivm, er leyndiz i eyðimorkvm vtarliga i heiminvm, sva sem hann sialfr het i vpphafvi, honvm hvggan veitandi i sinni freistni, kvnnan at giora i Affrika, Hispania, Gallia, Italia, Illirko, ok iaf(n)vel i sialfri Roma, er kallaz havfvð allra borga. Þessi er goðgirnð sialfs skapara vars, hann lætr ser soma at tigna sina þionastvmenn, þꜳ er forðaz vilia hegomafvllt manna lof i sinv lifvi, at af dæmvm heilagra manna, þꜳ er þav verða avllvm kvnnig, syniz kraptrinn mattvligr at fremia, ok eingi hyggi vmfram nattvrvligtt megnn mannzins vera vel at lifva, ok til þess at hverr sem einn þickiz skylldr eptir at likia lifvi gvðs astvina, er hann leiðir ser fyri hvgskoz avgv farsæligan ok eilifvan avavxt þeira stvndligs erfviðis.

Lesit þessa bok optliga, ok geymit allra mest at lesa hana fyri bræðrvm, til þess at, þꜳ er þeir heyra ok við kannaz haleitlict lif rettkristinna manna ok mvnka, viti þeir efvanarlavst, at hialpari várr Jesvs Kristr veitir þeim dyrð, er hann dyrka, ok eigi at eins veitir þeim, er honvm þiona, himinrikis fagnað, helldr tignar hann þꜳ ok iamvel með mikilli frægð ok agiæti, er sialfvir fysazt honvm leyniliga at þiona i fiollvm byggiandi eða avðrvm leyndvm stavðvm. Til þess skal ok fyr bræðrvm lesa þessa bok, at þꜳ er þeir gioraz eptirlikiarar þeira stormerkia, er hon vattar, se þeir ok lofs verðir af sinvm verðleikvm, en aðrir eggiz til goðs lifs af þeira dæmvm. En ef navzvn beiðir, lesit hana ok fyri heiðnvm mavnnvm, ok sva kanniz ok þeir við, at drottinn varr Jesvs Kristr son lifvanda gvðs er eigi at eins gvð, helldr gaf hann ok þeim þat valld, er ꜳ hann trva rettliga ok hann dyrka af avllvm alhvga, at þeir brioti, felli ok vndir fotvm troði þꜳ diofla, er sialfvir heiðingiar hyggia ok trva gvð sinn vera, en þeir erv sannliga svikarar mannanna ok hofvðsmiðir alls spellz, flærðar ok illzkv.

68. A davgvm Jvstiniani ens mickla keisara, þess er smiða let i Micklagarði þat mvsteri gvði til dyrðar aggian sophian, þat er sanctam sapienciam - ok eigi mꜳ annað þvilict finnaz i allri verolld - fannz fyri gvðliga vitran likamr heilags favðvr Antonij; hann var flvttr i Alexandriam ok grafvinn i kirkiv ens sæla Johannis baptiste. Biðivm nv af avllvm hvg þenna enn dyrðliga gvðs iatara Antonivm, at fyri hans arnaðarorð verðim ver eigi sigraðir af fiandans freistni, meðan ver lifvm i þessvm davðligvm likam, ok at fyrgefnvm syndvm skilivmz ver við þetta fallvallta lif, en at envm efzta domi laði oss ok leiði i eilifvan fagnað varr hialpari drottinn Jesvs Kristr, sa er með feðr ok helgvm anda anda lifv(i)r ok rikir einn gvð vm allar alldir. Amen.

---

Fotnoter