Margretar Saga

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.

Heilagra Manna Sögur

Margretar Saga
(Cd. 235 fol. A; Cd. 233 fol. B)

C. R. UNGER

Christiania 1877

Prologus sogunnar

Sidan er drottinn vara Jesus Kristr hafdi upp stigit til himna til guds fỏdur almattigs, þa sendi hann postola sina [viða um heiminn sitt eyrindi fram at bera ok hialp at veita monnum. Þa toku margir vid tru będi karlar ok konur. En truin var þa þo nockut erfid, þviat þeir voru fleiri, er i moti [męlltu, en hinir er fylgdu. Sa madr er nefndr Theophilus, er sỏgu þessa hefir gert. Hann segir sva fra ser: Ek heiti Theophilus, trui ek a gud almatkan fodur ok son ok anda helgan. Ek em skirdr i hans nafni ok lęrdr [a helgar ritningar. Ek vissa, hversu heilỏg Margareta bardiz i moti dioflinum ok sigradi hann ok [audgadiz eilifri prydi. Ek vil þess bidia alla [þa, sem heyra þessa sỏgu, at þeir vardveiti hana i hiartanu ok hafi hana sem optaz millum handa, ok bidi þessa ena helgu mey Margaretam, at hon arni oss vid gud heilsu będi þessa heims ok annars.

Her hefz upp saga Margarete meyiar

1. Theodosius het madr, hann var gỏfugr at virþingu þessa heims; heiþinn var hann ok blotadi skurdgod. Hann atti dottur [þa sem het Margareta. En þegar er hon var ung at alldri, þa trudi hon a gud almatkan, ok var hon fylld af helgum anda. Þa er hon heyrdi sagt, at helgir menn voru pindir fyrir guds [sakir ok hans nafni, fal hon sitt rad allt gudi a hendi. Hon var ung at alldri, þa er modir hennar andadiz, en fadir hennar unni henni litit ok selldi hana til fostrs nockurri konu[. Margret var uppfędd skamt fra borg þeiri, er Anthiochia heitir. Hon gętti sauda fostru sinnar med ỏdrum fostsystrum sinum. Þa var hon .xv. vetra gỏmul.

2. Olibrius het iarl heiþinn, hann for af Asialandi til borgarinnar Anthiochiam til þess at neyda kristna menn til blota. En er iarlinn for um dag med foruneyti sinu, þa sa hann Margaretam, en honum rann þegar hugr til hennar. Þa męllti hann vid menn sina: »Farit er ok hittit mey þessa ok spyrit, hvart hon er frials eda eigi. Ok ef hon er eigi frials, þa mun ek kaupa hana, ok skal hon vera frilla min; en ef hon er frials, skal ek ganga at eiga hana, þviat hon er vęnni en vel flestar konur adrar.« Sendimenn iarls sogdu meynni þetta.

3. Þa kalladi heilỏg Margareta til guds ok męllti: »Miskunnadu mer, drottinn, at eigi glatiz ỏnd min med omilldum monnum, helldr lattu mik glediaz med þer i eilifum fagnadi. Lattu eigi, drottinn, fyrirfaraz fegrd meydoms mins. Nu em ek sva komin sem saudr med vỏrgum ok fengin sem fiskr i neti. Sendu engil þinn, at hann gęti andar minnar vid ollum svikum fiandans, [ok hann styrki mik at svara þessum enum omillda greifa, ok styrki mik i moti pislum hans.« En er sendimenn greifans heyrdu þat, er męrin sagdi, þa foru þeir [i brott ok sỏgdu Olibrio, at þessi męr trudi a Krist enn krossfesta, »ok mattu eigi, sogdu þeir, hana med þer hafa.« Þa vard hann reidr ok baud, at meyna skylldi þangat leida. Ok er hon kom fyrir greifann, spurdi hann hana, hvart hon vęri frials eda eigi. Heilỏg Margareta svarar: »Frials em ek ok kristin.« Greifinn męllti: »[Hversu heitir þu eda hvert er kyn þitt?« Heilog Margareta svarar: »Ek heiti Margareta ok em ek ambatt guds almattigs. Ek trui a Jesum Krist, en hann mun vera at eilifu, ok eigi mun vera endir rikis hans.« Greifinn męllti: »Truir þu a þann, er fedr vorir krossfestu?« Hon svarar: »Þvi fyrirforuz fedr þinir, at þeir krossfestu hann.« Þa vard greifinn reidr miok ok baud, at hana skylldi leida i myrkvastofu, ok etladi at [fa meydom hennar med fiolkyngi nockurri.

4. Annan dag eptir let greifinn [leida meyna fyrir sik. Ok er hon kom þar, męllti greifinn: »Miskunna þu ęsku þinni ok fegrd likama þins; gerdu [sem ek vil, ok gỏfga god min, ok mun ek þik meira virda en þa menn adra, er med mer ero, ok mun ek gefa þer nog audęfi.« Heilog Margareta svarar: »Þegi þu, sagdi hon, þviat þu matt eigi snua hug minum fra ast vid gud minn, ok honum mun ek þiona, medan ek lifi; mun ek likama minn męda i pislum, at ỏndin megi glediaz med helgum monnum i himinrikis dyrd. Ok sva sem Kristr let ser soma at deyia ollum til hialpar, sva vil ek ok deyia honum til dyrdar. En audrędi þin veri i eilifri glatan med þer sialfum.« Þa baud Olibrius, at hana skylldi festa upp ok beria med vỏndum. Heilỏg Margareta leit þa til himins ok męllti: »Allzvalldandi gud, þu ert allt traust mitt, littu til min ok miskunna mer, drottinn, ok lat mik eigi ottaz meinlęti.« Ok er hon hafdi þetta męllt, þa baurdu þeir hana, sva at blod fell um hana, ok gretu margir, þeir sem sa [meinlęti hennar. Þa męllti greifinn: »Tru þu, Margareta, ok gỏfga god min!« Sęl Margareta svaradi: »Eigi mun ek gỏfga god þin dauf ok dumba.« Þa reiddiz greifinn ok baud, at hana skylldi upp festa, ok sidan let hann slita holld hennar med iarnkrokum. Ok sva miok sęrdu þeir hana, at greifinn matti eigi a sia, ok dro upp skickiuna fyrir ỏgu ser ok męllti: »Hvi villtu eigi hlyda bodordum minum?« Hun svaradi: »Ef ek hlyddi bodordum þinum, þa mun ỏnd min vera i eilifum kvỏlum med þer.« Sidan baud hann, at hana skylldi enn leida til myrkvastofu.

G. Sensi y Baldachi: Sankta Margareta og dragen

5. En er guds męr kom inn i mykvastofuna, þa signdi hon sik ok męllti: »Heyrdu, gud allzvalldandi! biod þu, at ek sea ovininn ok eiga ek orrosto vid hann; en hvat muna ek mega vid honum, dęmdu millum min ok hans. I þer er oll von min, þu ser lofadr um allar alldir.« En fostra Margarete kom til myrkvastofunnar ok fęrdi henni braud ok vatn, ok heyrdi hon bęn hennar. En er hon var i brott farin, þa kom or hyrningu einni myrkvastofunnar ogurligr dreki. Hann var med ymsum litum, hár hans var alitz sem gull, skegg hans var hart sem þyrnir, en tenn hans sem iarn ok sva storar sem i villigellti; ỏgu hans voru sem blodsegar, elldr brann or ỏgum hans, hỏggormr lá um hals honum, odaunan mikit ok illt stod af honum. Ok er hann kom a mitt golf, þa ỏrgadiz hann upp ok bladradi tungunni. Lios gerdiz i myrkvastofunni af elldi þeim, er for or munni hans ok nausum. Þa vard Margareta sva rędd, at hon fell til iardar, ok eigi mintiz hon þa þess, er hon hafdi fyrr bedit at sia ovininn. Þa retti hon hendr sinar til himins ok męllti: »Heyrdu, gud minn almattigr, veittu mer, at eigi stigi sia enn ogurligi dreki yfir mik.« En þa er hon hafdi þetta męllt, tok drekinn enum efra kiaptinum yfir hvirfil henni, en tungunni tok hann undir tęrnar, ok svalg hana sidan. En þa er hon kom gegnt hiartanu drekans, sprack hann i .ii. hluti. En heilỏg Margareta reis heil upp. Þa sa hon til vinstri handar ser annan dioful; hann sat, ok voru hendr hans bundnar vid kne honum. Þa męllti heilỏg Margareta: »Lofa ek nafn þitt, drottinn minn; nu se ek fagnat andar minnar, ek se drekann daudan liggia en diỏfnlinn bundinn. Fyrir þvi geri ek þer þackir, heilagr gud, ok þik lofa ek, odaudligr konungr.« Þa reis sa diofull upp, er setit hafdi, ok męllti vid meyna: »Mikit mega bęnir þinar. Ek senda Rufonem brodur minn til þess, at hann fylgi þik ok glatadi fegrd þinni, en þu vant hann med krossmarki; en nu villtu mik vega fyrir bęnir þinar.« Þa tok sęl Margareta i hár dioflinum ok varp honum a iordina ok ste enum hęgra fęti sinum a hals honum, ok mellti: »Lattu af, illgiarn andi, at freista min, þviat ek em Kristz ambatt.« Þa kom kross med liosi miklu i myrkvastofuna; dufa sat a krossinum ok męllti vid Margaretam: »Þin bida helgir englar hia hlidi paradisar.« Þa þackadi en sęla męr Margareta gudi vitran þessa. Sidan męllti hon vid fiandann: »Hvert er kyn þitt?« Hann męllti: »Bid ek þik, guds ambatt, at þu lyptir fęti þinum af halsi mer, sva at ek mega segia þer fra verkum minum.« Hon hof upp fotinn. »Ek heiti Belzebub, ok hefi ek marga rettlata menn tęlda; morgum hefi ek i mot bariz, ok hefir engi fyrr yfir mik stigit, en nu hefir þu utsprengt ỏga mitt ok afl mitt brotit. Matta ek svikia fodur þinn ok modur, en nu hefir þu fengit sva mikla miskunn af gudi, at ver erom allir hręddir vid þik. Ek beriumz i moti retlatum monnum nott med degi, blinda ek ỏgu þeira ok hyggiur, lęt ek þa gleyma himneskri speki. Ek kem til manna, þa er þeir sofa, ok vek ek þa upp, ok lęt ek þa reika til onytra hluta. En ef þeir geta vid séd, þa er þeir vaka, þa lęt ek þa misgera, er þeir sofa. En fra þeim segi ek þetta, [er eigi] unna gudi eda orękiliga signa sik, en ek verd yfirstiginn af þeim ỏllum, er þer ero likir. Eigi veit ek, hvat ek skal til taka, er męr ein hefir yfir mik stigit. Mer þętti ecki til koma, ef karllmadr hefdi þetta gert.« Þa męllti heilỏg Margareta: »Hverr bydr þer at bleckia goda menn, eda hvert er kyn þitt?« Hann svaradi: »Segdu mer kyn þitt!« Hon svaradi: »Eigi ertu þess makligr at heyra þat, gud veitti mer miskunn.« Fiandinn męllti: »Sathanas er konungr vorr; hann var brott rekinn or himinriki, fra honum er komit kyn diỏfla. Eigi at eins fỏrum ver med iordu, helldr ok stundum med vindum i lopti. Nu mun ek (eigi) segia þer lengra, þviat ek se Krist hia þer. En þo munda ek fleira segia, ef þu letir mik lausan vera eptir andlat þitt, at þa mętti ek beriaz i moti retlatum monnum. Salomon konungr byrgdi oss diỏfla nockura i einu keri. En eptir andlat hans giỏrdum ver sva, at kerit syndiz sem gud eitt vęri utan; þa komu heimskir menn or Babilon ok brutu kerit.« Heilỏg Margareta męllti þa: »Þegi þu, enn illi diỏfull, far til helvitis ok giỏr engum manni mein!« Þa for hann i brott ylandi.

6. Annan dag baud greifinn, at meyna skylidi leida fyrir domstol hans. Þa komu margir menn at sia, hversu hon vęri pind. Þa męllti greifinn vid hana: »Þat hęfir þer at gỏfga god min ok gera, sem ek byd.« Hon svaradi: »Þer hęfir at gỏfga Jesum Krist ok vera vin hans.« Greifinn męllti: »Fęrit er hana or fỏtum ok brennit hana med logbrỏndum.« Þeir gerðu, sem hann baud. Þa bad heilỏg Margareta til guds ok męllti: »Brenn þu af, drottinn, saurflecka af hiarta minu.« Greifinn męllti: »Blotadu godum vorum!« Þa baud greifinn, at þangat skylldi fęra ker mikit fullt af vatni, ok binda fętr hennar ok hendr ok kasta henni a kerit. Þeir gerðu, sem hann baud. Þa leit heilỏg męr til himins ok męllti: »Heyrdu bęn mina, drottinn, ok leys bỏnd min, ok mun ek fęra þer lofs forn. Komi yfir mik heilỏg dufa med helgum anda ok blezi vatnit i þinu nafni, ok gręddu mik, drottinn, med miskunn þinni, ok skirdu mik i þessu vatni i nafni fỏdur ok sonar ok anda heilags.« Þa gerdiz landskialpti mikill, ok kom dufa af himni ok hafdi gulliga koronu ok setti a hỏfut sęlli Margarete. Þa urdu lausar hendr hennar ok fetr, ok geck hon or kerinu ok lofadi gud. Þa kom rỏdd af himni ok męllti: »Kom þu, Margareta, i hvilld Kristz, kom þu i riki himna! Sęl ertu, Margareta, þviat þu audladiz fegrd meydoms þins.« A þeiri stundu sneruz til truar .iiii. þusundir manna, ok hvarki talit konur ne bỏrn.

7. Eptir þetta baud greifinn, at ena helgu mey Margaretam skylidi hỏggva; var hon sidan leidd ut or borginni. Þa męllti sa madr, er hana skylldi hỏggva, sa het Malcus: »Eigi mun ek hoggva þik, þvi at ek se Krist hia þer med englum sinum.« Hon svaradi: »Ef þu ser Krist hia mer, þa bid ek þik, at þu bidir litla stund, medan ek bidiumz fyrir.« Hann svaradi: »Bid þu, sem þu vill.« Þa kalladi sęl Margareta til guds ok męllti: »Heyrdu bęn mina. Þess bid ek, at þvaiz syndir þess manz, er les pislarsỏgu mina; ok hverr sem einn, sa er lysi fęrir til kirkiu minnar, þvaiz af syndir þess a þeiri tid; ok hverir þeir menn, sem staddir verda i nockurum haska eda þrỏnging, ok heiti a mik ser til fulltings, leystu þa, drottinn mina. Enn bid ek þik, drottinn minn, sa er minning gerir minnar pislar eda hefir i hendi bok, þa sem min pislarsaga er a, þvaiz af syndir hans, þviat ver erom eitt holld ok blod ok misgerdum opt. Enn bid ek, drottinn, sa er ritar pislarsỏgu mina eda kaupir þa bok, fylldu þa af helgum anda. Ok i þvi husi, er bok su er inni, verdi þar eigi fędt daudt barn ne lama. Fyrirgef þu þeim manni syndir, drottinn, er bok mina hefir at vardveita, ef hann bidr þik liknar.« Þa gerdiz reidarþruma mikil, ok kom dufa or lopti med krossmarki, ok var męllt vid ena helgu Margaretam, sva at allir heyrdu, þeir sem hia voru: »Sęl ertu, Margareta, þviat þu leitadir miskunnar af mer ok mintiz allra i bęnum þinum; sver ek fyrir dyrd engla minna, at allt mun þer veitt, þat sem þu villt bidia. Ok ef syndugr madr kemr til þess stadar, sem þinn heilagr domr er vardveittr, med idran synda ok litillęti, þa munu honum fyrirgefaz syndir; ok þar mun eigi fiandi inni vera, sem pislarsaga þin er, helldr mun þar vera ast ok fridr. Sęl ertu, Margareta, þviat ek em med þer, ok mun ek upp luka fyrir þer riki himna.« Þa leit heilỏg Margareta til þeira manna, er þar voru vid, ok męllti: »Heyrit er, fedr ok mędr, brędr ok systr! sęri ek ydr fyrir nafn eilifs konungs allra verallda, minniz þer min, nefnit þer nafn mitt; ok þott ek se syndug, þa mun ek þo bidia drottin minn Jesum Kristum, at hann veiti miskunn eilifa þeim ỏllum, er mik dyrka.« Þa reis hon upp ok męllti: »Tak þu nu sverd þitt ok hỏgg mik!« Hann svaradi: »Eigi þori ek at hoggva þik, þviat gud męllti vid þik.« Sęl Margareta svaradi: »Eigi muntu vera med mer i paradiso, ef þu gerir eigi þetta.« Þa hio hann hofut af enni sęlu Margarete med mikilli hrędzlu. Hann fell þegar til iardar a hęgri hỏnd henni ok bad ser liknar ok męllti: »Fyrirgefdu mer þessa synd, drottinn.« Þangat komu margir menn daufir ok blindir, ok fengu allir bot meina sinna. Guds englar foru med ỏnd sęllar Margarete til himneskra fagnada ok sungu lof gudi.

En ek tok, segir Theophilus, likama heilagrar meyiar Margarete, ok grof ek hana i husum Scindecie husfreyiu. Ek kom til hennar, ok sa ek pislir þęr sem hon hafdi, ok ritada ek sogu hennar; gerda ek minning hennar; bid ek ydr, kristnir menn, ok bidit, at hon minniz ydvar i sinum bęnum vid almatkan gud, þann er lifir ok rikir um allar alldir. Amen.

____

Cap. 5 lyder i B saaledes: Ok er hun var þangat komin, þa mælti hun: »Heyrðu mik, allzvalldandi skapari himins ok iardar, bioð þu, at ek mega sea ovin, þann er berst i gegn mer; en hvat mun ek vid honum mega, dæm þu drottinn ꜳ medal min ok hans, þvi at i þer er vón min øll. En þu einn ert lofaðr sannr gud um allar alldir.« Eptir þat kom fostra hennar til myrkvastofunnar ok færði henni fęðu ok drykk, ok heyrði hun bæn þessa. En er hun var brott farin, þa kom bar fram or einni hyrningu ógurligr dreki, hann var med ymsum litum; fax hans var hardla siðt; tenn hans voro sem gloanda iarn ok svo miklar (sem) i villigelti; augu hans voro sem gloandi siur; elldr brann or munni hans, en tunga hans vafdiz um hals honum; hann hafdi nøðru eina i munni ser hardla illiliga, en hun hafði mikit hỏfut. Þa reis drekinn upp um miðnætti, en elldr brann or munni hans ok nausum, sva at af þvi lysti um alla myrkvastofuna. En er heilog Margareta sa hann, þa mælti hun þessum orðum med mikilli hrædzlu: »Heyr þu, guþ allzvalldandi, sa er ꜳ himnum er ok batt diỏfulinn Belzebuþ ok allt hefir i þinu valldi, hialp þu mer nu vid þessum dreka ok miskunna mer, drottinn minn.« En er sæl Margareta hafdi þetta mælt, þa svalg drekinn hana med helgu krossmarki adr signda, þvi at hun retti hendr sinar i kross. Ok er hun kom iafngegnt hiarta hans, þa brast drekinn sundr i miðiu, þviat sa ovinr allz mannkyns matti eigi standaz þat hit helgazta takn krossins. En sæla mær Margareta stoð heil upp ok lofaði guþ af ollu hiarta. Þa sa hun til vinstri handar ser einn svartan diỏful, ok voro hendr hans bundnar vid kne ok brann elldr or augum hans ok munni. Þa gekk diỏfull at henni ok tok til hennar ok mælti sva: »Mikit undr hefir þu gort ꜳ minum broþur, þeim er Rufus het ok þik svalg. En fyrir guðs nafni drapt þu hann, ok nu veit ek, at þu mátt mik drepa, ef þu vill. Nu bið ek þik, at þu drepir mik eigi.« En er sæl Margareta heyrdi þetta, þa tok hun til fiandans ok varp honum til iardar niðr ok setti hinn hægra fót sinn a hals honum ok mælti vid hann: »Þu bannaðr fiandi, svik mik eigi, þvi at ek em ambatt guds ok lofa ek allzvalldanda guð, ok hans nafn er skrifat i minu hiarta.« En er heilug Margareta hafdi þetta mælt, þa kom lios mikit i myrkvastofuna, ok fylgdi þvi liosi kross drottins vars, ok sat dufa ꜳ þvertre krossins ok mælti sva: »Sæl ert þu, Margareta, þvi at englar guðs biða þin vid paradisar hlid, ok þin sal mun til himinrikis koma.« Þa mælti sæl Margareta vid fiandann: »Hvert er nafn pitt?« Hann svarar: »Ek biðr þik, Kristz ambátt, at þu hefir upp fot þinn af halsi mer, at ek mætta litla stund hafa frið at mæla vid þik ok segia þer alla mina atferd.« Þa lypti sæl Margareta fæti.

---

Fotnoter