Pals Saga eremita
| Velg språk | Norrønt | Islandsk | Norsk | Dansk | Svensk | Færøysk |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Denne teksten finnes på følgende språk ► |  |
Pals Saga eremita
(Cd. Holm. 2 folio)
Her hefr upp sỏgu hins helga Pauli heremita ok Antonij
Af Antonio einsetumanne er saga gior fulliga bædi a girzku ok latino, ok þvi hefir ek ætlat, segir enn helgi Jeronimus, at rita fꜳ luti af upphafi ok endalykt Pals, ath þessi frasỏgn hafi adr nidri legit, en þat er eingum kunnikt ordit, hversu hann hefir lifat midian lut æfi sinnar eda hveriar umsatir anzskotans hann hefir þa þolat.
1. A dỏgum Decij keisara ok Valeriani enna grimmỏztu ovinu guds kristni, þa er pindir voru med dyrligu liflꜳti Cornelius pave i Romaborg ok Ciprianus byskup i Cartagine, þeiri hỏfutborg vestr i Affrica, þa braut ok nidr guds kristni mikill ofridarstormr vida a Egiptalande ok i Thebaida. Þat þotti kristnum munnum æskiligt i þann tima ath vera sverdum hỏggner fyrir guds nafne. En slægdafullr fiandi leitadi þvi langar kvaler at fa þeim framan til daudans, at hann girntiz meir ath drepa salurnur en likamina; ok svo sem sagdi sa, er af honum var pindr, enn sæli Ciprianus, let hann eigi nꜳ ath deyia þa, er giarnir voru til daudans. Ok at fiandans grimleikr ok hans limi megi kunnari verda, segium vær tvenn dæmi til þess, þau er minnissỏm skulu vora mega. Einn guds pislarvottr stadfastr i sinni tru, sidan er hann hafdi verit margfalliga kvaldr ok hann hafdi sigrad bædi elld ok iarn, þa var sem fiandinn kendi rad til, hann var flettr af klædum ok smurdr hunangi, bundnar hendr hans a bak aptr i þeim stad, sem solin skein sem heitazt ꜳ hann, at sa skylldi vægia fyrir hvỏssum flugna broddum, er eigi matti af gloandi pilarfærum sigradr verda. Annarr ungr madr, þvi at hann villdi eigi lata sina tru, var leiddr i enn fegrsta grasgard, ok þar sem sniohvitar liliur ok raudar rosur voru alla vega i hia honum; rennandi lækr i grasinu kraunadi skamt fra honum, en litit vedr hvisladi i laufinu yfir honum; þar voru dyr klædi borin undir hann ok buin sem hæguz reckia; en bundinn var hann þar ok þo med silkidukum, at hann mætti eigi i brott komazt, en hefdi þo sem sitz meinlæti af bondunum. Ok þa er allir gengu fra honum, þeir sem hann hofdu þangat flutt, kemr þar ein puta fỏgr at sia, su er hans freistar med sinu blidlæti, sem hann skylldi sem mest til hennar fysa ok fa ser eigi fra halldit at eiga vit hana. Hvat mætti Kristz riddari nu til rada taka, hvert var undan at leita, (at) munugdin[1] sigradi (eigi) likamann, þann sem eingar pislir fengu adr sigradan. Ok þo at hann tæki at digna, þa fyrirlet guds miskunn þo eigi sinn riddara, er honum kendi þat rꜳd, sem fiandinn vard fyrir at lata: hann retti or ser tunguna ok spytti henne framan i andlit putunni, er adr lockadi hann til saurlifis med kossum ok annarri radleitni svo rækiligri, sem madr ma skammazt i fra at segia. En sarleikr þessar pislar feck skiott stỏdvad alla lostasemi, þa sem adr hafdi kviknad i likamanum.
2. A þeim tima er guds riddarar þoldu slikar þrautir, þa hafdi sia Pall, er fra skal segia, mist fodur ok modur, þa er hann var .xvi. vetra gamall. Mikinn arf leifdu þau honum, systur atti hann, ok var hun þa manne gefin. Vel var hann lærdr bædi a girzka tungu ok ebreska. Hann var madr hogværr ok unne gude hardla mikit, ok þar til er ofridarstormr enn mesti kunni af at ganga, var hann i þorpi einu eigi allnær heimili sinu ok nockut huldu hofde. En hvat er þat, er gullzins þorsti fær eigi þraungt agiỏrnum manne? Sa madr er atti systur hans, þvi at hann villdi komaz at fe mags sins, tok um þat at sitia, at ofridrinn yrdi varr vit[2] þann, er hann var skylldr at leyna ok skyla sem hann mætti. Hvorki mikill gratr huspreyiu hans ne svo nanar teingdir mattu heimta hann fra þessum glæp, er hann ætladiz fyrir, eigi ottadizt hann svo gud, er alla hluti ser, at hann villdi at sidr hall(d)a framm þessi ohæfu. Kostgæfr var hann ꜳ at gera vart vit mag sinn, ok neytti hann svo greypleiks þess, er af agirninni reis, sem þat væri mikil millde. Sidan er sa enn ungi madr Pall fullr af speki fann, i hveriu magr hans starfade, þa flyr hann ꜳ fioll ꜳ braut ok ætlar þar vid at hafaz, þar til er ofridrinn mætti lægiaz. Ok er hann atti þar nockura dvol, þa snyr hann naudsyn þeiri, er honum þraungdi þangat, i þat efni, ath hann vill þar stadfestaz; reikar nu aptr ok framm at leita ser nockurs herbergis, ok hann kemr at fialle nockuru ok finnr þar einn helli i nedanverdri fiallzhlidinni; hellismunninn var litill ok var byrgdr med hellu einni. Pall velltir henne fra dyrum, fysir hann ath vita, hvat þar væri til nylundu, eda hvilikr hellir sa væri. Ok er hann kemr inn, þa tekr hellirinn bratt at rymazt, ok þar er þa liost um at siaz, þviat biargit er þa opit yfir honum. Ok i þeim glugg, er ꜳ var biarginu, var i einum stad or hamrinum vaxit eitt tre, þat er palme heitir; þat breiddi vel i sundr kvistu sina ok huldi glugginn med laufi sinu, sva at þo var vel liost. Brunnr var þar ok i hellinum hardla fagr, ok sa lækr er þadan rann fell þegar i iord nidr fyrir utan hellinn. Fleiri voru þar þess konar herbergi i fialli þessu, funduz þar smidartol fornlig ok rydtekin, stediar ok hamrar þess hattar, sem myntarar ero vanir at hafa. Þat segia egipzkir menn, at i hellum þeim hafi silfr verit slegit ꜳ laun a þeiri tid, er Antonius romverskr hofdingi hafdi geingit at eiga Cleopatram, er drotning var yfir Egiptalande.
3. Þa er Pall hafdi fundit helli þenna ok kannat, þa felldi hann svo hug sinn til þessa herbergis, sem sialfr enn hæsti gud hefdi þenna stad honum til handa buit. Ok þar er skiott fra at segia, at i þeim helli bio Pall alla æfi sina þadan i fra ok skemti ser vit bænir sinar ok einsetu. Tre þat, er i biarginu stod ok adr var fra sagt, feck honum bædi mat ok klædi; at hann alldinit en klæddi sik med laufinu. Nu at eigi þicki þetta med nockurum kosti eigi vera mega, þa veit gud ok hans einglar, segir enn helgi Jeronimus, at ek segi satt, at i þeiri eydimỏrk einni, er liggr vit Syrland, hefi ek sed þa munka, at einn af þeim, sa er inni sat þriatigi vetra, lifdi ecki vit annat en vit byggbraud ok drack leirsfullt vatn. Annar munk(r) hafdi byrgt sig i grỏf nockurri, ok át sa eingan dag meira en .v. caricas, alldin þau er sva heita. Slikir lutir munu þeim þickia otruligir, er eigi trua, at ecki se omattuligt þeim, sem trufullir ero.
4. Nu skal enn aptr snua, segir enn helgi Jeronimus prestr, til þeirar frasagnar, er ek hof adr. Ok er fra þvi nu at segia, at þa er Pall hafdi lifat i helli sinum himnesku lifi her a iardriki, ok var svo gamall ordinn, at hann hafdi þrettan vetr ok .c. tirætt, ok Antonius var nirædr i odrum stad i eydimỏrkinni, þa kom su hugrenning i briost honum, sem hann var vanr sidan at segia, at eingi munkr mundi fyrr hafa til hætt en hann at setiaz i eydimỏrk. Ok eina nott er honum vitrad i svefni, at var annar madr miklu betri en hann, sa er fyrr hafdi tekit slikt rꜳd, ok þat var honum vitrat med, at hann skylldi sem skiotaz fara þangat. Þegar er dagr kom eptir þa nott, þa tok sꜳ enn virduligi karll Antonius staf i hond ser, ferr heiman ok veit þo ecki til, hvert hann skal fara, ok þa modr miog af elli, sem ætla ma um nirædan mann. Um hadegis skeid, þa er solin skein sem heitazt, ok Antonius let þo eigi af framm at hallda sinni ferd, þa mællti hann fyrir munni ser: «True ek gudi minum, at hann mun syna mer þræl sinn, sem hann hefir heitit.». Þa er hann hafdi þetta mællt, þa ser hann mann undarliga vaxinn, hann er hestr ath sumum luta; þess hattar skrimsl kollodu skalldin centaurum, þat kalla sumir menn elgfroda. Antonius signir sik, er hann ser þenna dreing. «Heyrdu, sagdi hann, hvar hellzt byggir sia gud(s) þræll, er ek fer at leita?» Elgfrodinn, ef svo skal kalla, umladi i mot, sem hann þættiz mæla, en ecki matti þat skilia, ok þo at hann hefdi ogurliga asionu, þa leitadi hann þo vit at gera sig blidan i andsvorum, þeim er hann villdi veita, retti sidan fra ser hỏnd ena hægri ok visadi Antonio leid, þa er hann fystiz at vita, en hefir ꜳ rꜳs þegar eptir þat ok a brỏtt i eydimỏrkina annan veg, sem fugll flygi, svo at skiott fal syn med þeim Antonio. Þat vitum vær eigi, segir Jeronimus, hvort fiandinn hefir þetta ferliki latit bera fyrir augu Antonio til at skelfa hann, eda fædiz þetta dyr i eydimỏrk sva sem onnur, þau er undrskopud eru[3]. Antonius undradizt ok hugleiddi fyrir ser þat, er hann hafdi set, helldr þa fram eigi at sidr ferdinni. Litlu sidar ser hann i dal nockurum mann litinn vexti biugnefiadan miỏg, horn voru vaxin i enne honum, en geitafætr hafdi hann. Vit þessa syn tekr Antonius til vopna sinna, sem godr framgỏngumadr tekr upp skiolld sinn ok bryniu, hoc est scutum fidei et loricam spei, þat er trausta tru ok ỏrugga von til guds. En þetta kykvendi kastadi at honum alldine af tream þeim, er palme heita, sem þat skylldi vera ast hans ok fridtakn þeira i millum. Antonius nemr þa stadar ok spyrr hann eptir, hverr hann væri, en fær þessi andzsvor i moti: «Ek em, sagdi sa, einn af þeim, er eydimorkina byggia, ok heidnir menn spottadir af ymisligri villu dyrka ok kalla faunos[4] satiros eda incubos, ok kalla þat gud sin vera; gæti ek hiardar minnar. Bidium vær, attu arnir oss miskunnar af sameignum gudi, er vær vitum komit hafa fordum i heiminn monnonum til hialpar, ok hans ord ok ertandi hafa farit um allt iardriki.» Nu er þetta ferliki hafdi slika hluti rætt, þa felldi sa enn godi ok enn gamli karl morg tꜳr, þau er fram flutu af fagnadi þeim er hann hafdi i hiartano, þviat hann fagnadi af dyrd Jesus Kristz en af ofỏrum andskotans; undradiz hann ok, er hann skylldi skilia mega mal þessa kykvendis; berr nu ꜳ iỏrdina stafnum, er hann hellt ꜳ, ok mællti: «Vei verdi þer, Alexandria, þar er þu truir ꜳ skrimsl ok segir þat gud vera! Vei verdi þer, borg, er puta mættir heita, þviat þu giorir þik heimila til þionostu allz heims diỏflum. Hvat hefir þu nu til svara fyrir þik? Dyrin kalla nu Krist ok votta dyrd hans, en þu kannazt enn eigi vid hann.» Varla hafdi Antonius lokit at mæla þat, er hann villdi, ok þa var sia dreingr þvi næst allr ꜳ brautu, sva skiott farandi sem fugll flygi. En ath eigi þicki þetta nockỏrum otruligt, sem sagt var fra vexti þessa manz, er Antonius sa, þa er allkunnikt ordit ꜳ dỏgum Constantini keisara, segir enn helgi Jeronimus, at þa var færdr lifandi þess hattar madr til Alexandriam, ok þotti lydnum, er sia matte þetta undr, mikils um vert. En þvi at hann do skiott, þa var lik hans salltad, ath eigi þefadi þat illa at sumarligum solar hita ok fyrirfærizt. En sidan var þat flutt til Antiochiam, at keisarinn, er þar var þa staddr, skylldi sia megha.
5.[5]En at ek hallda, segir Jeronimus, fram þvi efni, sem ek hof, þa er fra þvi at segia, ath Anthonius helldr enn ꜳ sinni ferd ok nadi ecki annat at sia en dyra farveg ok mikit viderni eydimerkrinnar. Hvat matti hann rꜳda taka, ecki vissi hann, hvert hann skylldi stefna. Nu var aflidinn annar dagr, sidan er hann for heiman. Eitt var eptir radit, treysta þvi ath guds miskunn mundi alldri fyrirlata hann, hvert sem hann færi. Ok þat rꜳd hafdi Antonius. Vakti hann adra nottina alla ꜳ bænum sinum. Ok þa er nockut tok at lysa, þa ser hann, hvar vargr einn hleypr skamt fra honum þorstafullr farande vatz ath leita, ok rennr til fiallzhlidar nockurrar. Hann sendir augun eptir dyrinu, svo sem hann ma, ok fær sed, ath þat rennr inn i helli nockurn. Antonius geingr ok ath hellisdyrum, en þar er svo myrkt, ath hann fær ecki þat sed, sem hann forvitnazt; ok þvi at algior ast byrgir uti hræzluna, sem heilug ritning segir, þa geingr Antonius inn eigi at sidr, þott myrkt se, ath niosna, hvat þar væri tidinda, ok stillir fram sem hliodligazt, lætr allslægliga, dregr lagt ỏndina, nemr stadar at ỏdru hveriu, ok hlydizt um, ef hann mætti til nockurs heyra. Um sidir ser hann lios nockvat fram fyrir sig, ok þa er hann villdi skynda ferdinni, drepr hann vit fæti i stein einn, ok verdr af þvi hareysti nockut. Sa er þar byggir fyrir var ecki gestrisinn. I fyrstunni þegar er hann heyrir nockut hark, þa keyrir hann aptr hurd, þa er þar var fyrir idra hellinum, ok skytr fyrir loku, þvi at dyr hỏfdu adr verit opnar. Þessi dreingr er þar bio var enn sæli Pall einsetumadr. Antonius kastar ser nidr fyrir dyrunum, ok þadan hlytr hann fyrir at mælazt allt til mids dags eda leingr, ok bidr ser inngongu svo mælandi vit þann er fyrir er: «Kunnikt er þer, hverr eda hvadan ek em, eda hvert er mitt erendi; veit ek, at ek em (o)makligr ath sia þitt andlit, þo mun ek eigi hedan fyrr ganga, en ek nae þik at sea. Þu er vit tekr dyronum, fyrir hvi rekr þu manninn fra þer? Ek leitada ok fann ek. Nu bid ek, ath mer se upp lokit. En ef ek fæ þat eigi, þa skal ek her deyia fyrir dyrum þinum, ok muntu þa verda at iarda lik mitt, þo at þu vilir eigi annat veita mer.» Slikt taladi Antonius ok let hvergi hefiaz fra dyrunum. Þa svaradi Pꜳll: «Eingan veit ek svo bidia, at hann lati heitan fylgia, bidia med tꜳrum en bioda ranginde. Wndrazt þu, at ek vil eigi vit þer taka, med þvi attu hefir þess erendis hingat farit at deyia her.» Þetta mællti hann brosandi ok lykr sidan upp dyronum.
6.[6]En er þeir finnaz, þa verda þeir badir fegnir, fadmar hvor annan med mikilli blidu, ok þo at hvorgi hefdi annan fyrr sed, þa heilsar þo hvortveggi odrum med eiginligu nafni ok gera gudi þackir, er þeira fund hefir saman borit; ok eptir þann helga koss setiaz þeir[7] nidr badir. Tekr Pall þa fyrri til orda ok segir svo: «Se her nu þann, er þu hefir leita farit med svo miklu starfi, se hversu ufagud hæra hylr þa limo, er funadir ero af ellinni. Se þann mann litr þu her, er skiott mun at molldu verda. En þvi at astin berr alla luti þolinmodliga, þa bid ek, attu segir mer, hversu mannkynit hefir sik i heiminum, eda hvort nockut hrellazt upp fornar borgir, eda hverir hofdingiar nu styra heiminum, eda hvort nockurir ero þeir enn uppi, er svo se villtir af fiandanum, ath þeir bloti skurdgodum.» Ok þa er þeir eiga slikt at ræda, sia þeir, ath hrafn einn settiz i trenu, er stod i biarginu uppi yfir þeim. Hann sitr litla hrid, ok þa er hann flygr upp, lætr hann falla or klom ser heilan braudleif nidr fyrir þa, þar er þeir sitia. Ok þa er hann var i brott floginn, mællti Pall: «Gud hefir sendan ockr dỏgurd, sannliga er hann milldr, sannliga er hann miskunnsamr; svo hefir nu geingit sextigi vetra, at hvern dag hefir hann sent mer halfan hleif; en fyrir sakir þinnar tilkomu hefir Kristr drottinn gefit halfu meiri fæzlu riddorum sinum.» Þeir giora nu gudi þackir, setiaz þeir nidr ꜳ backann hia þeim fagra brunni, er var i hellinum. Ok þa gioriz þræta milli þeira eigi af odru efni en þvi, hvar fyrri skylldi briota hleifinn. Su þræta vanzt þeim allt naliga til aptans. Pall þottizt eiga ath rada hybylahattum, er hann var husboandi. Antonius sagdi enn ellra eiga ædra vera. Þat var þeira[8] rꜳd wm sidir, ath þeir skylldu kippa i sundr hleifinum, ok hafva þat hvorr, sem þa helldi ꜳ. Sidan er þeir voru mettir, leggiaz þeir nidr at brunninum ok drecka litid þat. Eigi var bonde svo rikr, at hann ætti nockut ker at drecka af. Eptir þat taka þeir at bidiaz fyrir ok hallda þa nott alla i guds lofe med bæn ok voku. Ok þa er lioss dagr var ordinn, mællti enn sæle Pall sva vit Antonium: «Fyrir longu vissa ek, brodir, ath þu biott her i þessum herodum, fyrir longu hafdi drottinn mer fyrirheitid minum samþræli. En þvi at nu er at hendi komin andlatztid min, ok þat er mik hefir langat til hveria stund fra annarre, at ondin skylldi skiliaz[9] vid likamann ok verda med Kristi ok taka þa ombon, er henni er fyrirbuin eptir lidit starf, þa ert þu sendr af gudi at iarda likam minn ok giallda aptr iordina iordunni.» Nu er Antonius heyrdi þessi tidindi or munni Pals, þa tekr hann at bidia gratandi, ath eigi skylldi skilia med þeim, ok Pall mætti þat af gudi þiggia, at Antonius nædi hans foronautr at vera til slikrar ferdar. En hann svaradi svo slikri eptirleitan: «Eigi skalltu, segir hann, leita þins snudar, helldr skalltu lita annarra naudsyn. Þat hæfir mer at leggia byrdi likamans ok fara til guds. En brædrum byriar ỏdrum ath vera enn samdir af dæmum lifs þins, ok fyrir þvi bid ek, attu sert mer eigi sorgmodr, far helldr ok sæk mỏttul þann, er Athanasius byskup gaf þer, ok legg i þeim mỏtli minn likama i iordina.» Enn sæli Pall bad þessa eigi af þvi, at hann hirdi miok um, hvort likami hans funadi hulidr edr nỏktr, þar sem hann hafdi svo langar stundir eigi klæde haft, nema þau er hann hafdi gert af laufi þess vidar, er palma heitir ok þar hafdi vaxit i biarginu uppi yfir honum, helldr bad hann Antonium af þvi ferdar þessarrar ok fann slikt til erendis, ath hann hefdi þa minna harm en adr af hans framfỏr, ath hann væri eigi vit staddr.
7. Antonius undradiz, er Pall hafdi nockut heyrt af Athanasio ok mautli hans; sem hann sæi sialfan Krist med Pali ok dyrkadi[10] drottin i hans briosti, þordi hann ỏngu at svara þadan af, helldr kysti hann ath eins augu hans ok hendr, geingr i brott gratandi ok þegiandi ok ferr aptr til munklifis sins, þess er sidan eyddu þær þiodir, er Sarraceni heita. En eigi matti hann svo mikit fara, sem honum var i hug, ok svo sem hann var mæddr af fỏstum ok elli, feck fysin þo sigrat alldrinn, þviat ferd hans vard miklu skiotari, en likligt matti þickia. Framm kom hann um sidir hardla modr til heimilis sins. Ok þa er tveir lærisveinar hans runnu a mot honum, þeir er i elli hans hỏfdu honum tekit at þiona, ok spurdu: «Hvar hefir þu svo leingi dvaliz?» þa svaradi hann sva: «Vei verdi mer syndugum, þviat ek mꜳ ecki ath sonnu munkr heita. Ek hefi sed Helyam, ok ek hefi sed Johannem baptistam, ok sannliga sa ek Pꜳl i paradiso.» Ok þa fꜳ þeir ecki af honum fleiri tidinde. Berr hann hendinne a briostid, tekr þegar mauttulinn or herbergi sinu, er hann var eptir sendr. Lærisveinar badu, at hann skylldi segia þeim greiniligar þat, er hann hafdi nockut rausat. Hann svaradi svo: «Tempus tacendi et tempus loquendi. Nu er timi til at þegia ok timi ath segia.» Ok þegar geingr hann ut eptir, er hann hafdi þetta mællt, ok aptr ena sỏmu gautu, ok hann hafdi heim farit; ecki gaf hann ser tom til at bergia nockurre fæzlu, svo fysti hann til ok þysti at sia Pal odru sinni, a honum hafdi hann augun ok huginn, þviat hann ottadiz þat, er fram kom, at Pall mundi svo af heiminum fara ok giallda gudi ỏnd sina, at hann væri eigi vid staddr. Ok þa er annar dagr kom yfvir Antonium, sidan er hann for heiman, en leidarennar var svo langt eptir, sem fara matti eina stund dagsins, þa sa hann i loptinu eingla sveitir, spamenn ok postola guds; i þvi lidi sa hann ok enn sæla Pal einsetumann stiga upp til himinsens med mikilli birti ok med sliku foruneyti. Antonius fellr þegar til iardar vit þessa syn ok eys molldu i hỏfud ser ok mælir svo sidan gratande: «Hvi fyrirleztu mik, Pall, fyrir hvi ferr þu fra mer, sva at ek mætta eigi heilsa þer, svo seint sem ek mꜳtta kenna þik? þvi syti ek, þvi at þu skildiz svo skiott fra mer.» Enn sæli Antonius sagdi þat sidan, ath hann for þat svo skiott þadan i fra, sem eptir var leidarinnar, sem fugll flygi, ok eigi var þat af eingri sỏk, þviat þat nadi hann at sia, þa er hann kom inn i hellinn, at þar stod Pall a kniam litandi upp i loptid ok retti hendr sinar til himensins, þo var þa likaminn ỏrendr. En þat ætladi Antonius i fyrstu, at hann lifdi; hof þa upp bæn sina, sem einsetumenn eru vanir at gera, þa er þeir finnazt. En sidan er hann heyrdi enghi andvorp Pals, sem hann hafdi vanr verit at lata fylgia bæninni, þa geingr hann ath honum gratandi ok kyssir hann, ok skildi, at lik þessa helga manz leit med þessum hætti til guds, er alla luti lætr sialfum ser soma at lifa, svo sem hann vill skipad hafa.
8.[11]Nu byr Antonius um lik Pals med mỏtlinum, er hann hafdi sott eptir hans bodi, ber ut likit ok syngr yfir; en graftol hefir hann ecki, þat er hann megi med giora grofina. Ok nu hryggviz hann af þvi miog, hugsar[12] marga vega, hvat hann skal til rads taka, ok mælir sva: «Ef ek fer eptir graftoli heim til munklifis, þa er þat fiogurra dægra ferd, en ef ek hỏfumzt her vit, þa fæ ek ecki syslat. Deyia mun ek þa, sem makligt er, hia kappa þinum, Kristr.» Nu er hann hugsadi slikt edr mællti, þa koma þar tvỏ hlaupande leon or eydimorkinni, þau fara miog geyst, ok i fystunni, er Antonius sa þau, þa ottadizt hann. En þegar er hann rendi hug sinum til guds, þa var hann sva ottalaus odru sinni, ath hann leit til þeira, sem hann sæi dufur fliuga. Þau stefndu med rettri rꜳs þangat ath, sem lik Pals la, ok namo þar stadar ok kostudu ser nidr hia fotum honum ok blodrodu holunum, emiudu miok, svo ath skilia matti, at þau gretu hans dauda þann vegh, sem þau mattu ser vid koma. Sidan toku þau grof at grafa skamt þadan, er likit la, ok iusu skiott upp sandinum med fotum ser; kunnu þau vel til at ætla at giora at þvi hofi grofina langa, sem Pall þurfti ath hafa. Ok þegar er þau hỏfdu grafargerdinne lokit, þa gengu þau at Antonio ok bendu med hỏlonum ok eyrunum, svo sem þau beiddiz at taka verkkaup af honum, sleiktu[13] hendr hans ok fætr, voru svo blid, at hann skylldi þat hugsa, at þau beiddiz blezanar af honum. Þegar gerir Antonius gudi þackir, er iafnvel skylldu mallaus kykvendi skilia mega hans vilia ok skapara sinum svo hlydin vera, ok mællti: «Drottinn, sagdi hann, an þinum vilia fellr eigi laufsblad til iardar, ok eigi tynizt einn titlingr utan þitt rꜳd; gef þu dyrum þessum þat verkkaup, er þer likar ok þu vitir þeim hæfa.» Ok sidan bendi hann þeim med hendi sinni, ath þau skylldu ꜳ braut fara. Nu er þau foru, sem vegar þeirra lagu, þa leggr hann þann helga likama i þa grỏf, er dyrin hỏfdu honum buit, ok fyllir sidan grofina af þeiri molldu, er af þeim var adr upp ausin. Sidan er annar dagr kom eptir þenna, þa ser Antonius yfir eign Pals, er hann hafdi eptir sig leift ok einga skipan fyrir gert; hann tekr til sin kyrtil hans, er hann hafdi sialfr sinum hondum gert af palmlaufinu; ecki er sagt at arfrinn væri meiri. Ok sidan ferr hann aptr til munklifis sins, segir sidan lærisveinum sinum greiniliga allt, þat er gerdiz til tidenda i hans ferdum. Þat var sidan vandi hans at hafa kyrtil ens helga Pals enar hæstu hatidir paskadag edr hvitsunnudagh.
9. Lystir mik, segir enn sæli Jeronimus i nidrlagi þessarrar frasagnar, at spyria þa, er eigi vita aura sinna tỏl ok eigi þickia sinar hallir fullmiok vandadar, nema þær se af marmara skreyttar ok settar, eda þa, er i einn vef veria svo miklu, at þeir fa þar godar iardir med keyptar; lystir mik, segir hann, at spyria þa, er sva leika ser at sinum gnottum, hvat skorti um alldr þenna enn haleita mann Pal einsetumann. Þer dreckit or kerum þeim, er sett ero dyrum steinum, hann drack or lofum ser ok gerdi sva naudsyn natturunnar; þer gangit i gullofnum klædum, Pall hafdi eigi svo god klædi sem enn herviligsti þionostumadr ydvar; en þar i mot er paradis opin fyrir þessum fatæka manne, en helviti mun taka vid ydr gullhalsonum. Pall vardveitti klædi Kristz, þo at hann væri nỏctr, en þer i pellzklædum ydrum hafit tapat Kristz klædnadi; hann hvilir hulidr herfiligri molldu, en mun upp risa med mikilli dyrd, en þer liggit undir legsteinum virduliga grofnum brenna munandi med ydrum audæfum. Bid ek ydr, segir enn helgi Jeronimus, er synit þann sid, er þa var i þeim londum um hans daga, Jorsalalande edr Egiptalande, hversu ferikir menn biuggu um lik astmanna sinna, bid ek ydr, segir hann, þyrmit fenu, þo unnit þer þvi svo mikit. Fyrir hvi vefit þer dauda menn i gullofnum klædum? Hvi skal metnadrinn eigi stadar nema, medan þer gratid frændr ydra ok vini? Edr kunna lik audkyfinganna eigi at funa odruviss en i dyrum pellum? Bid ek þik, hverr sem þessa sogu less, ath þu minniz syndugs Jeronimi; (ef) gud geti honum þa osk, er hann villdi þiggia, þa mundi hann helldr kiosa kyrtil Pals med verdleikum hans en purpura konunga med pislum þeira. Heilagr prestr Jeronimus, er ecki þarf nu vorra bæna, þeir dyru dreingir ok guds riddarar Pall ok Antonius arne oss miskunnar ok syndalausnar af vorum lavardi Jesu Kristo, er med fedr ok helgum anda lifir ok rikir gud um allar alldir.
Fotnoter
