Saga af Tristam ok Ísodd

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Riddarasögur

Saga af Tristram ok Ísodd,

i Grundtexten med Oversættelse af Gísli Brynjúlfsson

Det kongelige nordiske Oldskriftselskab

København, 1851

Denne kortere, men, i alt Fald med Hensyn til sin nuværende Form, ældre Bearbeidelse i det oldnordiske Sprog af Romanen om Tristram og Isodd findes kun i eet Haandskrift, Skindbogen Nr. 489, 4to, i den arnamagnæanske Samling, hvilken selvfölgelig ene og alene er lagt til Grund for nærværende Udgave. Dette Haandskrift, angaaende hvis övrige Indhold og udförlige Beskrivelse vi kunne henvise til Annalerne for 1850, S. 3, er sikkerligen ikke ældre end fra Midten af det 15de Aarhundrede, og da hverken dets Retskrivning eller Sprogformen kan siges at være consequent gjennemfört, saa have vi ikke anseet det for nödvendigt at binde os altfor meget til Skindbogens Skrivemaade, men snarere fulgt Oldskrift-Selskabets sædvanlige Retskrivning i dets Udgaver af islandske Skrifter. Hvor imidlertid Afvigelserne fra Membranen ere af et större Omfang, angives dette stedse udtrykkelig i Noterne, medens enkelte Ord og Bogstaver, som öiensynlig kun af Vanvare ere udeladte af Afskriveren, uden videre ere tilsatte og kun for Tydeligheds Skyld trykte med Cursiv.

Foruden den her meddelte kortere Bearbeidelse af Sagaen haves der endnu i den arnamagnæanske Samling, Nr. 543, 4to, en fulstændig Papirs-Afskrift af en vidtlöftigere Bearbeidelse og Nr. 567, 4to, nogle Fragmenter af en Pergaments-Afskrift af samme paa to smaae Membranblade. Disse sidste ere her aftrykte strax efter selve Sagaen som Exempel paa Forskjellen mellem de to Bearbeidelser, og forbeholde vi os nærmere at udvikle dette, samt begge Bearbeidelsers Forhold til den oprindelige Roman i de bagved tilföiede Bemærkninger.

Saga af Tristram ok Ísodd

1. Þá er saga þessi gerðist, hefir sá konúngr ríkt yfir Englandi, er Philippus hèt; hann var bæði vitr ok góðgjarn; drottníng hans er nefnd Philippía; hón var vel at sèr. Þau áttu ij börn: son þeirra hèt Mórodd, en Blenziblý dóttir; þau voru bæði efnilig ok atgjörvismenn hinu mestu ok hinu vinsælstu í uppruna sínum. Þat er sagt at konúngr unni svo mikit dóttur sinni, at hann vildi henni ekki á móti gera. Konúngr átti þann riddara, er Plegrus hèt; hann var fyrir konúngi brjóst ok brynja í öllum mannraunum; konúngr virði hann ok meira enn nokkurn mann annan í landinu, þegar leið son hans ok dóttir. Hèri hèt maðr; hann var kallaðr Hèri hinn hyggni; af því var hann svo kallaðr, at han var manna vitrastr; var hann ok mikils metinn af konúngi. Pollornis hèt sendimaðr konungsdóttur; hon lagði á hann virðíng mikla, en hann var hollr ok trúr ok stundaði til hennar vel ok kurteisliga. Nú hefir ríkit svo staðit lángan tíma með mikilli sœmd ok virðing, þar til at Philippus konúngr tók sótt ok andaðist; var um hans lík búit vel ok virðuliga, sem verðugt var. Þetta þótti mikit öllu landsfólkinu; var þat ok hinn mesti mannskaði, því at hann hafði verit ágætr konúngr.

Mórodd var til konúngs tekinn yfir Englandi

2. Eptir þetta kvaddi Mórodd þíngs, ok hann var til konúngs tekinn yfir allt England, ok mælti þar engi maðr í mót, því at hann var hinn vinsælasti maðr. Blenziblý líkaði þetta stórum illa, því at hón þóttist fyrir engan mun síðr til komin ríkisins enn hann; er þat nú hennar tiltæki, at hon aflar sèr liðs ok sezt í Skarðaborg at óleyfi Mórodds konúngs. Þá var Plegrus riddari kominn í hina mestu kærleika við konúngsdóttur, ok stýrir hann þá með henni liðinu; þau Blenziblý draga þá lið saman ok fara í mót konúngi bæði nótt ok dag. Mórodd konúngr leitar nú ráðs við sína menn; Hèri stóð þá upp ok talaði bæði lángt ok snjallt, kallaði þat ókonúngligt at hafa lánga ráðagerð um slíkt: er þat mitt ráð ok allra vor, at þèr látit skera upp herör um allt yðvart ríki, ok farit til móts við Plegrus riddara, ok sè þá annathvort, at þèr drepit hann, en tak systur þína til þín, ella leggi hann undir land á yðvart vald. Þetta ráð hefir konúngr, lætr bjóða at sèr liði, ok fær mikinn her. Mórodd konúngr lætr halda njósnum til um her Blenziblý; njósnarmenn segja konúngi, at þau hafi þaðan skamt í brutt reist herbúðir sínar á völlum nokkurum. Þá fór konúngr með her sinn, þar til er hann sèr lið þeirra; lætr hann þá reisa herbúðir sínar annars vegar við skóginn; konúngr þikkist nú sjá, at hann hefir lið miklu minna, ok sèr engan sinn kost til bardaga; er þat þá ráðs tekit, at konúngr sendir menn til Plegrus riddara ok býðr honum, at þeir skulu ríða á burt, ok hafi sá þeirra gagn ok sigr, er guð vill. Plegrus riddari víkst vel við orðsendíng konúngs, ok kvezt fúss vera, at eiga leik við konúng. Nú sofa þeir af náttina; en þegar er lýsti, þá bað Mórodd konúngr, at lið hans stæði upp ok herklæddist, ok svo var gert, at menn vopna sik vel ok skjótt. Konúngr er ok herklæddr ok stígr á hest þann, er beztr var í hernum öllum; ok þá er kom á leikvöllinn, þá er Blenziblý þar komin ok Plegrus riddari með her sinn, ok þegar er þeir finnast, þá ríðast þeir at. Konúngr leggr burtstaunginni í skjöld Plegrus riddara svo sterkliga, at hann gekk í sundr; en af því at hann var góðr riddari, fèkk hann uppi setit; en spjót Plegrus riddara festi ekki í skildi konúngs, ok rendi út af skildinum ok aptr með hestinum, ok var búit við at hann mundi steypast fram af hestinum, en þó gat hann uppi setit. Ná ríðast þeir at öðru sinni, ok keyrir hvorrtveggi hest sinn sporum af mikilli reiði; þá leggr Mórodd konúngr burtstanng sinni framan í söðulboga hinn fremra Plegrus riddara svo hart ok sterkliga, at í sundr gengu báðar söðulgjarðirnar, ok síðan steypti honum ofan, svo at hann kom fjarri niðr. Ná sjá menn Plegrus riddara óför síns höfðíngja; Mórodd komingr frètti þá, hvort þeir vildi halda bardaga við hann eða gánga til handa; en þeir kjöru at sættast við konúng. Nú gánga menn [í milli hvorratveggju vinir, ok síðan sættast þau syskin; hefir Mórodd konúngr þá heim með sèr Blenziblý systur sína ok Plegrus riddara. Litlu síðar stefndi Mórodd konúngr at sèr öllum höfðíngjum fyrir norðan haf at reyna turniment; var hann ok hinn bezti riddari ok hendi mikit gaman at þesskonar skemtan.

Frá Hlöðvi konúngi

3. Hlöðvir hefir konúngr heitit; hann var hinn frægasti maðr ok góðr riddari; hann rèð fyrir Spanía. Hann kom til þessarar stefnu með mikit lið ok frítt, góða riddara ok vaska drengi. Með honum var einn ágætr riddari, ok var þá við aldr; hann hèt Patrocles; hann var stórættaðr ok hinn mesti atgervismaðr. Margir kómu þangat ríkir höfðíngjar ok góðir riddarar. Patrocles riddari átti sèr son, er Kalegras hèt; hann var á úngum aldri, en þó hafði faðir hans vanit hann við burtreið, ok kom svo með þeim, at Patrocles gat ekki setit í söðli fyrir Kalegras sínum syni. Biríng hèt fóstri Kalegras; hann var göfugr maðr; hann var með Hlöðvi konúngi. Þat er nú sagt einn hvern dag, þá er komit var gott veðr ok skín sól í heiði, - en þar var þá komit ótal riddara, er þángat höfðu safnazt af ýmsum löndum ok öllum þar nálægum hèruðum - þenna dag hrósaði Plegrus riddari sèr á leikvellinum, ok hugði gott til, ef nokkurr vildi riða í mot honum. Þetta sèr Kalegras, ok biðr föður sinn leyfa sèr at ríða at honum, en hann kallar þat óráðligt, sagði hann góðan riddara: en þú ert barn at aldri. Þetta líkar Kalegras illa, ok segir fóstra sínum; eptir þat gengr hann fyrir Patrocles ok biðr hann lofa honum [ríða burt; en fyrir bæn Biríngs, þá lofaði hann syni sínum atreiðina. Nú býr Biríng [fóstra sinn til burtreiðar: hann færir hann í brynju örugga ok setr hjálm gullroðinn á [höfuð honum, síðan hengði hann sverð á hlið honum; hann fèkk honum góðan skjöld ok skrifaðr á . . . . .. af gulli; síðan steig hann á góðan hest ok tók digra burtstaung í hönd; nú má [sjá lánga leið geisla af vopnum hans, er sólskinit var bæði blítt ok fagrt. Plegrus riddari býr sik vel bæði at vopnum ok hesti. En er þeir eru búnir, ríðast þeir at, ok þegar þeir mættust, þá gekk í sundr skjöldr Plegrus riddara ok frá boginn söðlinum; hann studdi sik við burtstaungina, ok gekk hann ekki ofan; þá ríðast þeir at annat sinn ok leggr Kalegras burtstaunginni í skjöld Plegrus riddara ok rendi af skildinum í nefbjörgina á hjálmi hans, svo at upp gekk hjálmrinn af höfðinu ok þar með hausfillan; ok við þetta allt fèll Plegrus riddari af baki fyrir Kalegras. Síðan ferr hann ok finnr konúngsdóttur ok segir óför sína; þá bindr hón sár hans, ok á skammri stundu var hann heill, því at hon var hinn bezti læknir; konúngsdóttir gaf honum digran gullhríng til atreiðar. Þá riðust þeir at í þriðja sinn; en sá, er þar væri nærri staddr ok sæi atreið þeirra, mundi heyra mikinn gný af rás hestanna ok hátt vopna brak, er þeir keyra hestana með gylltum sporum af miklu afli; þá kom burtstaung Kalegras í enni Plegrus riddara, svo at inn gekk at heilanum; reið þá Kalegras aptr til sinna manna; Biríng fagnaði vel fóstra sínum ok allir hans landsmenn. Blenziblý konúngsdóttir hafði verit í hinum hæstum turnum borgarinnar ok sá á leik þeirra; henni fannst mikit um atgjörvi Kalegras ok kurteisi, því at hann var allra manna sköruligastr ok bezt at sèr um alla hluti, er vaskan dreng fríddi. Síðan kallaði konúngsdóttir til sín Pollornis sendimann sinn: ek hefi sèt í dag, sagði hon, þann mann at ek hefi eigi litit hans jafníngja, ok þèr satt at segja, þá hefi ek svo mikla ást fellt til hans, at ek má fyrir engan mun annat, en nú þegar í stað verð ek at senda þik til fundar við Kalegras, ok bið hann koma til mín, ok seg at ek vil hafa ást hans. Pollornis svarar: frú! þú munt vera drukkin, er þèr mælit slíka fólsku, þar sem hann hefir gert yðr svo mikinn skaða, at hann hefir drepit Plegrus riddara, vin yðvarn, er fyrir skömmu settut þèr höfðíngja yðvars hers; lízt mèr hitt ráðligra, at ek fara ok drepa hann ok færa [ek þèr höfuð hans; er þá vel hefnt vors manns. Hon svarar: ef þú ferr ekki eptir því, sem ek mæli fyrir, þá skaltú sporna hinn hæsta gálga, þegar er sól rýðr [á viðu á morgin, ella skaltu hafa annan hinn versta dauða þann, er finnst á öllu Englandi. Nú finnr hann at henni er þetta brjóstfast, svo at varla lízt honum gjörníngalaust vera; þá mælti hann: þegar ek veit yðvarn vilja, þá vil ek gjarna fara, hvert er þèr vilit mik senda. Hon kvað hann þá vel gera: ok þar fyrir skaltu hafa mína hylli, ef þú fær svo gert, at Kalegras komi til mín, er ek ann meira enn nokkurum öðrum manni, þeim er ek hefi sèt eða frèttir til haft, ok svo bið ek, sagði hon, guð hjálpa mèr, at heldr vildi ek bíða bráðan bana, enn okkra ást bæri í sundr. Síðan býr Pollornis ferð sína, ok lèt enga dvöl á vera um ferðina; þá fór hann þar til, er hann fann Kalegras, ok sagði honum orðsending konúngsdóttur; hann tjár fyrir honum kurteiði hennar ok fríðleik. Þetta fèll Kalegras vel í skap, ok rèðst til ferðar með Pollornis; síðan fara þeir til skemmu Blenziblý konúngsdóttur; hon var þar inni; en þegar hon sá Kalegras, stóð hon upp ok lagði báðar hendr um háls honum ok mintist til hans; síðan gengu þau bæði í eina rekkju ok sváfu af náttina; en þótt dagr kæmi, þá týndu þau ekki ást sinni nè vingan, heldr er hitt satt frá at segja, at hvort þeirra hafði svo mikla ást ok elsku fest við annat, at þau gáðu einkis annars, enn hvort þeirra hèlt um annat; en þótt menn kæmi at finna þau, þá fèkkst ekki orð af þeim. Nú þikkir Patrocles syni sínum dveljast, ok sendir menn til fundar við hann ok biðr hann koma aptr skjótt, sagði Hlöðvi konúng búinn til heimferðar; nú finna þeir Kalegras ok segja honum orðsending föður síns; en þótt faðir hans hefði honum orð sent, þá fór hann því síðr, at þeir fengu engi svör af honum; urðu þeir við svo búit aptr at fara; koma nú ok segja Patrocles, at Kalegras er heillaðr, ok hann var svo fánginn fyrir Blenziblý, at hann vildi ekki svara oss. Þetta líkar Patrocles illa, ok segir Biríng til svo búins. Hann svarar: ek mun fara at hitta fóstra minn, segir hann, en betr mun vera um hans mál, enn yðr er sagt. Hann ferr nú þar til er hann kemr til skemmu Blenziblý konúngsdóttur; þar var Kalegras í slíkum kærleikum, sem fyrr var sagt, at hann gáði einkis annars, enn at halda um hana miðja, en hún veitti honum slíkt embætti í móti, ok þat má vel segja, at þau unnust meira, enn þeir er þá hafast þegar fjandskap við, er skammt líðr frá. Nú leitar Biríng orða við Kalegras, en hann gerði því betr til fóstra síns enn annars, at hann leit til hans, en ekki fèkk hann meira; hlaut hann heim at fara ok segir Patrocles, at hann fær ekki orð af Kalegras; legg ek þat til ráðs, at þau njótist eptir vilja sínum; mun hann ráða vilja athæfi sínu. Nú ríðr Hlöðvir konúngr í brott með allt lið sitt, en Kalegras var eptir, ok hefir svo sagt verit, at þau væri þar þrjá vetr í skemmunni, svo at þau gengu aldri brott á öllum þeim tíma.

4. Þat gerðist til tíðinda, þá er Hlöðvir konúngr var brottu, at Elemmie konúngr af Hólmgarði hafði lagit undir sik Spán ok Seran bróðir hans; þeir voru báðir miklir bardagamenn; varð þeim lítit fyrir at sækja landit, er Hlöðvir konúngr var ekki heima, ok kappar hans höfðu allir með honum farit; varð af því lítil vörn, at engi var höfðíngi, leikst þar jafnan lítt, ef allir eru jafnríkir, þótt lið sè mikit. Þetta frèttir Hlöðvir konúngr; síðan ferr hann um allt land ok fèkk minna lið enn þeir bræðr ræðr hann til bardaga við þá; kvað hann vera skyldu annathvort, at hann ynni aptr ríki sitt eða falla ella. Nú finnst herinn ok tekst þar brátt hin snarpasta orrosta, gánga hvorirtveggju hart fram. Hlöðvir konúngr gekk vel fram ok hafði hvorki hjálm nè brynju; hann gekk í gegnum fylkíngar þeirra bræðra; þar mátti sjá stór högg, er hann veitti, ok mart höfuð mátti þar sjá af bol stökkva, er hann hjó með snarpeggjuðu sverði, ok því var líkast til at jafna, þar sem hann fór, sem þá er vargr kemr í sauða flokk eða villigaltr í svína lið; en þó hann væri vel hugaðr, þá fekk hann þó ekki við bana sínum gert. Þá finnast þeir Hlöðver konúngr ok Elemmie konúngr; þeir eigast við lángan bardaga; þar kunni hvorrtveggi vel at hlífa sèr með skildi ok vega með sverði; en þó lauk svo þeirra viðskiptum, at Hlöðvir konúngr fèll fyrir Elemmie konúngi, ekki af því at hann væri verri riddari, heldr hitt, at guð, himneskr faðir, leyfði honum ekki lengr at lifa. Nú sá þeir fall Hlöðvís konúngs, er honum höfðu fylgt; en þá sóttu ekki þeirra dæmi, er þegar flýja, er höfuðbendan brestr ok hlaupá á merkr eða skóga, svo hræddir sem þá er geit renn undan fjársauði eða dýr undan hundi, eða lítill titlíngr undan snörum hauki, eða mús undan ketti, eða huglaus dúnga undan hvötum riddara eða vöskum dreng, heldr tóku þeir snjallt ráð ok [sköruligt bragð eptir fall síns höfðíngja; gerðist þá Patrocles höfðíngi yfir her þeim, er Hlöðvir konúngr hafði frá fallit; lèt hann þá bera þat merki fyrir sèr, er átt hafði Hlöðvir konúngr. Nú taka þeir til bardaga í sinn annat; er þá orosta slíkt eðr snarpari ok í fyrra tíma, ok ekki mátti Elemmie konúngr annat á finna, enn þeir væri spánnýir. Þat er ok sagt, at Elemmie konúngr barðist vel ok sköruliga ok svo Seran bróðir hans ok allir þeirra menn. Þat er frá sagt, at þessi bardagi væri lángr ok strángr, ok get ek þat, segir sá, er söguna setti saman, at dúngum eða dáðlausum mönnum, ef þeir væri þar staddir, svo at þeir biði eins höggs - ok þat hygg ek, at heldr vildi þeir sökkva sèr í sjóvar djúp eða fen illt, ok heldr get ek, sagði hann, at þeir vildi hafa hvern dauða þann annan, er illr væri, ok heldr mundu þeir vilja hengja sik við hit hæsta trè; en Patrocles riddari vildi heldr falla með sæmd, en lifa við skam ok sneypu, en þá þótti honum svo, ef hann lifði við þat, at hann hefndi ekki Hlöðvis konúngs; en svo berr jafnan til, at sá er ekki feigari, þó at hann hætti sèr í raun, en hinn er deyr við öll klæk ok ósæmd. Nú sækir Patrocles riddari vel fram ok margan bol rænti hann höfði ok mörg júngfrú misti síns unnusta fyrir hans sakir; hann höggr á báðar hendr ok engum mætti hann svo dramblátum, at ekki hlyti at falla eða flýja fyrir honum. Þar kemr at lyktum, at hann mætir Elemmie konúngi, ok sækjast þeir lengi; þá höggr Patrocles fyrri til Elemmie konúngs, ok kom þat högg fyrst í hjálminn ok klauf hjálminn ok höfuðit ok búkinn ok brynjuna til beltis staðar. Þá brast þegar flótti í liðinn, er Elemmie konúngr var fallinn; eptir þat rak Patrocles flóttann ok hans menn drápu hvern mann, er þeir gátu höndum tekit. Þar var þá Seran, bróðir Elemmie konúngs, með öðrum flóttamönnum; hann komst á skip við nokkura menn, ok höfðu þeir hann ekki í þat sinn. En þat er frá Patrocles riddara at segja, at hann hefir barizt af svo mikilli karlmensku, at hann sprakk af sókn, ok með þeirri hreysti dó hann við mikinn orðstír; en þar sem þá var komit, máttu þeir þann mestan skaða bíða, ok þat er sýnna, at þeir fái ekki annan höfðingja honum samjafnan at allri frægð ok atgervi , nema guð allsvaldandi gefi þeim formann honum skyldan, ok þess er at vænta, at þat veiti hann þeim. Þessi tíðindi frèttast nú víða um land, ok þetta kemr til Kalegras, at faðir hans er dauðr ok Hlöðvir konúngr; en þó at hann frètti fall föður síns, þá mátti ekki finna á honum, hvort honum þótti vel eðr illa, en þó breytti hann svâ til, at þat mátti sjá, at honum þótti mikit, [því at þá gekk hann brott or skemmunni. Þá fèkk Blenziblý honum skip eitt ok menn með, svo at þat var vel búit til ferðar.

5. Nú fór hann með litlu liði, þar til er hann kemr í Spán, ok þegar hann finnr frændr sína ok vini feðr síns, þá verða þeir honum fegnir ok segja honum þau tíðindi, at Seran er aptr komin ok Desixtus bróðir hans; biðja þeir at hann skuli gerast haufðíngi þeirra, segjast búnir vera at fylgja honum at því ráði, er hann vill upp taka: hvort er þú villt heldr vinna, segja þeir, at drepa þá bræðr eða reka þá í brott af landi. Kalegras var þessa auðbeiddr; síðan lèt hann safna liði ok varð honum þat auðunnit, því at hverr sem frètti til hans, þá fór þegar á fund hans; þóttist sá hverr betr hafa er með meira lið fór til hans enn minna. Þeir Seran ok Desixtus spyrja þetta, afla þeir sèr liðs ok fá minna lið enn Kalegras, ok þegar þeir finnast, þá slær þar í bardaga, ok snýrr brátt mannfallinu í lið þeirra bræðra; varð engi mótstaða af þeirra hendi; ekki lètti Kalegras fyrr enn þeir fèllu báðir bræðr ok mestr hluti liðs þeirra, en þat er ekki fèll, gekk til handa Kalegras, en hann varð sár til ólífis. Valltari het maðr, hann var einn riddari ok hafði verit eptir með Kalegras á Englandi, þá er Hlöðver konúngr fór heim á Spán ok Patrokles riddari með honum, sem fyrr var sagt; síðan sendi Kalegras hann til Englands eptir Blenziblý; þá ferr Valltari; hann hafði gott skip ok hið bezta föruneyti; lètti hann ekki fyrr enn hann kom á fund Blenziblý konúngsdóttur ok sagði sín eyrindi; en þegar hon frètti orðsendíng Kalegras, þá hyggr hon á litlar dvalir, ok ekki líðr laung stund, áðr hon ferr til skips með Valltara; en þegar er þau voru til þess búin ok byrr gaf, var tekit til segls; gaf þeim vel þar til sem þau komu í Spán ok verdr mikill fagnafundr með þeim Kalegras ok Blenziblý konúngsdóttur; síðan reynir hon sárafar hans ok hyggst henni svo at, sem þau sár þurfi ekki at binda; fór þat ekki fjarri hugsan hennar, þvíat hann lifði ekki lengr, síðan er hon kom til hans enn þrjár nætur, áðr hann andaðist; ok svo mikill skaði sem mönnum þótti at falli Hlöðvers konúngs eðr Patrokles riddara, þá þótti þó miklu meiri skaði eptir fall Kalegras, því at hann var bæði örr ok stórgjöfull, hægr ok eptirlátr við sína menn um alla þá hluti, er þá var hvorratveggju sómi meiri enn áðr. Þá var lagt lík Kalegras í steinþró, ok ekki fanst svo hraustr riddari, er yfir var grefti hans, at vatni mætti halda; ok um vorit áðr Blenziblý fór af Englandi, þá hafði hon orðit lèttari, en sveinbarn þat var skírt ok var hann kallaðr Tristram; hann hafði farit með móður sinni í Spán. Blenzibly fèkk svo mikils lát Kalegras, at hon lifði fár nætur áðr hon sprakk af harmi; síðan var hon lögð í steinþró hjá Kalegras. Tókst þetta með undarligum hætti, enda lyktist með því. Eptir þat tók Bíring sveinum Tristram til sín ok fóstraði hann; hann var snemma mikill vexti ok fríðr sýnum; Bíring unni Tristram mikit, svo var hann ok elskr at fóstra sínum, at hann vildi jafnan hjá honum vera; en þegar er Tristram hafði til þess mátt ok vit, þá aflaði hann sèr sveina þeirra, er honum þótti helzt við sitt hæfi vera at aldri eða afli; hann fór á skóg um daga með sveinunum; þeir fremja þar íþróttir margar, skot ok sund, skylmíngar ok burtreiðir ok hverja íþrótt aðra, er fríðum dreng sómir at kunna, með list ok hæversku; en þó var Tristram framar í hverri íþrótt enn ij aðrir, þeir er bezt lèku, en hann lèk vel vit þá, er minna máttu; hann setti vel lið sitt at vopnum ok klæðum, en allt þat er han fèkk, gaf hann á tvær hendr; allir unnu honum hugástum ok þar hugðu þeir gott til, at þar mundu þeir hafa góð inngjöld sinna höfðíngja, þeirra er fyrr var frá sagt. Svo ferr fram þar til er Tristram var IX vetra; fanst engi hans jafníngi í öllu Spanialandi, en Bíring stýrir landinu, ok líkar hverjum manni vel, þvíat hann var hægr ok friðsamr við alla menn.

Frá Turnes konúngi

6. Túrnes hèt konúngr, hann rèð fyrir Blakamanna völlum; hann var mikilhæfr konúngr ok hinn mesti hervíkingr; hann safnar liði miklu; síðan ferr hann í Spán ok herjar á landit, brennir allt ok bælir, hvar sem hann kemr, ok eyðir bygðina. Bíring safnar liði ok fær fátt manna, þvíat landsfólkit var sumt drepit eða brent en sumir flýðu til ýmsa landa. Eptir þat fundust þeir; slær þegar í bardaga; en þó at Bíring væri gamall, þá hafði hann þó ekki týnt at berjast vel ok sköruliga; en við þat at hann hafði afla lítinn en hinir voru skarpir í atsókn ok afðurðarmenn miklir í frækleika sínum, þá var skammr bardagi, áðr Biríng flýði ok allt lið hans, ok komst hann á skóg mjök sárr, en Túrnes konúngr drap hvern, er ekki vildi honum sverja trú sína; eptir þat leggr Túrnes konúngr undir sik allt landit. Þat var einn dag, þá er konúngr herjaði á land upp ok hans menn, at þeir komu þar er sveinarnir lèku í einu rjóðri; þeir tóku þá ok höfðu með sèr til skipa. En þá er ríkir höfdíngjar frèttu, at synir þeirra voru herteknir, undu þeir illa við sinn kost; síðan fóru þeir á fund Túrnes konúngs ok beiddust sona sinna, en hann tók því þúngliga, nema þeir gæfi honum fè til, slíkt sem hann kveðr á. Þat varð af leiki, at þeir leystu sonu sína með slíku fè, sem konúngr beiddi, en fyrir Tristram buðu þeir ekki svo mikit fè, at konúngr vildi hann lausan láta, því at hann þóttist vita, at Tristram mundi stórættaðr ok konúngi mundi af honum uppreistar von, ef hann setti ekki bragð ímóti. Konúngr frètti hann at nafni eða hverrar ættar hann væri, en Tristram þagði við ok fèkk konúngr ekki eitt orð af honum; þá vildi konúngr, at hann þjónaði, en þat fèkkst ekki af Tristram. Nú leitar konúngr við menn sína, hve með skal fara. Þá tók til orða ráðgjafi konúngs: hèr kann ek gott ráð til, segir hann; þú skalt selja hann til þrælkunar vendismanni nokkrum. Konúngr sagði þetta hit snjallasta ráð ok skal þetta upp taka. En í þann tíma er konúngr fann víkíng þann, er hann fann verstan, þá lèt hann Tristram falan; ok er hann, [sagði konúngr, ið bezta þrælsefni. Þá kaupa víkíngar Tristram með svo miklu verdi, at menn vissu trautt dæmi til, at slíkt fè hafi fyrir [einn mann gefit verit. Eptir þat frèttu þeir hann at nafni eða hverrar ættar hann væri, en þó at þeir [hefði keypt hann við miklu verði, fengu þeir ekki heldr orð af honum enn konúngr. Nú vex víkíngum at þessu kapp mikit, at þeir fá ekki þrælkat einn lítinn svein; þeir leita margs við hann; stundum berja þeir hann með hnefum eða limum, en stundum með staungum, en ekki at heldr fá þeir svo mikit gott af honum, at vert væri eins pennings; þá ráku þeir af honum hárit ok gerðu honum koll, síðan báru þeir í höfuð honum tjöru, en hann skipast ekki við, nema hann gerði verr. Þat var einn dag, at þeir sigldu gott byrleiði fram fyrir England; þá tók einn þeirra til orða ok mælti: því skulu vèr hafa fjanda þenna, at oss leiðir ekki af nema illt eitt, ok er þat mitt ráð, sagði hann, at vèr kastim honum utan borðs ok launum honum þrályndi sína. Þá tók einn maðr til orða: þetta er, sagði hann, hit versta ráð, at myrða sveininn, ok sè ek annat ráð um, þó skulu vèr illa við hann skilja; ek sè, sagði hann, hvar liggr skergarðr mikill, ok sýnist mèr ráðligra, at setja hann þar eptir, en vèr veitum honum ekki berliga bana. Nú bera þeir þetta upp fyrir höfðíngja sinn; hann leggr þetta til ráðs, at þeir skyldu kasta honum í skerit, ok svo var gert; en þat var frá landi svo lángt, at fáir voru svo sundfærir, at þat gengi í einu sundi, þótt skip væri hjá höfð; en við þat er hann þóttist til bana ráðinn, þó hann væri í skerinu, þá fleygði hann sèr á sund ok lagðist til lands í einni hríð, svo at hann hvíldist ekki á sundinu. Eptir þat vindr hann þau hin vondu klæði er hann hafði; en ek hygg, segir sá er söguna setti saman, at víkíngar hefði svo við hann leikit, at honum væri lítit verk, at vinda hár sitt, því at þat var ekki til. Síðan gekk Tristram til skógar, þar til sem hann finnr hjarðarsvein Mórodds konúngs; Tristram frètti hann at nafni, eða hvar hann væri [at kominn, eða hverr landi rèði; en hann sagði nafn sitt, ertu kominn á England, konúngr vorr heitir Mórodd. Þeir talast við um stundar sakir, þar til er hjarðarsveinninn var búinn til ferðar, ok skildist þar við Tristram.

7. Síðan fór Tristram heim til hallar, ok þegar hann kom í höllina, þá gekk hann fyrir Mórodd konúng ok kvaddi hann með mikilli list ok hæversku. Mórodd konúngr sá til hans ok brá við lit, því at hann þóttist kenna á honum yfirbragð Blenziblý systur sinnar; en svo hefir Mórodd sagt síðan, at því hafi hann dulizt við Tristram, at hann var svo herfiliga búinn. Mórodd konúngr frètti hann at nafni eða hvers son hann væri. Ek heiti Tristram, sagði hann, son Kalegras, en Blenziblý hèt móðir mín, sagði hann, ok er mèr þat helzt til sagt, herra, at hon væri systir yður. En er Mórodd konúngr heyrði þetta, stóð hann upp í móti honum ok mintist til hans; síðan setti Mórodd konúngr Tristram í hásæti hjá sèr; síðan frètti Mórodd konúngr, hverju gegndi um ferð hans: eða með hverjum hætti komtu híngat til lands. Þá sagði Tristram konúngi allt um ferðir sínar. Mórodd konúngr harmaði hann mjök ok margir aðrir, þeir er verit höfðu ástvinir móður hans. Þá lèt Mórodd konúngr lauga hann ok fá honum dýrlig klæði. Konúngr lagði ást svo mikla við Tristram, at hann mátti ekki betr gera til hans, þó hann væri hans einka barn. Tristram hafði hinn sama hátt sem fyrr: hann aflaði sèr sveina þeirra, er við hans hæfi voru; þeir fóru á skóg um daga ok frömdu íþróttir: skot, sund, burtreiðir ok alls kyns íþróttir, er ríka höfðíngja fríða; en þótt Tristram hefði lengi þolat vos ok vandræði, þá hafði hann þó ekki at heldr týnt list þeirri ok hæversku, er hann hafði numit af Biríng fóstra sínum; svo kemr sem fyrr, at hann fær ekki þá ij jafnaldra sína, at við honum mætti um neinar íþróttir. Mórodd konúngr hendi mikit gaman at burtreið, sem fyrr var sagt; hann hafði þat jafnan til skemtanar, at riddarar hans frömdu þess kyns íþróttir; en þó var engi sá innan hallar nè í öllu Englandi, er setit fengi í söðli fyrir Mórodd konúngi. Tristram Kalegrasson vex nú upp með mikilli sæmd ok virðíng, fyrst af konúngi sjálfum ok öllu stormenni ok þar með af öllu landsfólkinu út í frá. Nú fær Tristram enga viðstöðu at íþróttum, [þar sem sveinarnir voru; þá freistar hann at leita at riða í mót riddurum konúngs, leitar þeirra fyrst, er lèttastir voru; en þó kom svo því máli, at engi fèkkst sá riddari í höll Mórodds konúngs, at uppi fengi setit fyrir honum; en þó hann væri fyrir þeim at allri atgervi, þá óx þeim ekki öfund á því, heldr fögnuðu allir hans giptu, því at hann gaf þeim gull ok gersimar. Þat var einn góðan veðrdag, at Mórodd konúngr lagði at máli við Tristram: nú vil ek reyna, frændi, sagði hann, hvort þú ert svo góðr riddari, sem menn halda mikit tal af, eða er þat gyllt meir í hóli, enn efni sè til; mun ek þat fyrir satt hafa, sagði konúngr, ef þú stíngr mik snart ofan, þá muntu óaflèttr verða, hvar sem þú kemr með hinum beztum mönnum. Herra, sagði Tristram, þat er ójafnligt, því at þú ert hin bezti riddari, svo at ekki finnst þinn jafníngi í öllu Englandi, ok þótt víðar sè kostat at leita; en fyrir þá sök, herra, at ek veit góðvilja þinn til mín, þá vænti ek þess, at þèr munit heldr vilja kenna mèr íþróttir, enn gera til spotts við mik, þó at yðr þikki gaman at stínga slíka ölmusu ofan, sem ek er; því at þèr vitit, at ek er barn at aldri, ok hefi ek ekki freistat mín, svo at mark sè at; þótt riddarar yðrir hafi leikit við mik, þá vissa ek, at þeir máttu gera slíkan minn kost, sem þeir vildu; en þó þeir segði yðr, herra, at ek felda þá af baki, þá gerðu þeir þat til þess, at þeir vildu, at [yðr líkaði því betr til þeirra. Síðan lèt Mórodd konúngr búa hest sinn ok svo Tristram, ok fyrir engan mun lèt konúngr Tristram hafa verra hest nè annan búnað, enn sjálfan sik; en þá er þeir voru albúnir, stè hvorr á sinn hest, ok þeim voru fengnar sterkar burtstángir; þar voru sett í framan járn, svo at festa mátti í skjöldunum. Nú ríðast þeir at, ok má þar sjá margan mjúkleik, er þeir fremja á hestúnum allan daginn, en þó stökk hvorgi þeirra ofan fyrir öðrum; þat máttu þó allir sjá, at Tristram átti alla kosti undir sèr at fella konúng af baki; en þó lèt Tristram þat ekki á sannast; þótti þat sín sæmd, at þat væri allt æzt látit, er til konúngs heyrði. [Svo er sagt frá Tristram Kalegrassyni, at hann var hár á vöxt, herðibreiðr, miðmjór, þykkr undir höndina, breiðr í bríngunni, digrir handleggirnir ok miklir aflvöðvarnir upp at öxlinni en heldr mjóvir fram at hreifunum, ok þó beint í bjór, höndin fögr ok ekki alllítil, [lærin digr ok hörð viðkomu, hátt til knèsins, kálfinn furðuliga digr, en fótrinn forkunnliga fagr. Þat er sagt at Tristram hefði þá selt kollinn, ok hafði hann vel um keypt, því at nú hafði hann hár mikit; þat var svo fagrt sem á gull sæi, en svo sítt sem bezt sómdi; hann var snareygr, ok brýnnar voru jafnt litar sem hárit, medallagi lángleitr; andlit hans var hvítt sem lilja, en roðinn í kinnunum sem rósa; hann var glaðr ok lítillatr við alla sína menn, en harðr við þjófa ok illræðismenn; hann var örr ok stórgjöfull, svo at hann sparði við engan mann fè; numit hafði hann allar íþróttir þær, er hann hafði spurn af, at þeir hefði, er frægastir voru í allri heimskrínglunni. Nú er þat skjótast at segja af list hans ok hæversku ok allri atgervi, at ekki fannst sá maðr í allri veröldunni, at hans jafníngi væri, ok ekki mundi svo vitr maðr finnast, at hann mætti sik framar kjósa, enn Tristram var um allt. Í þann tíma kom Biríng í England sem stafkarl; Tristram varð honum feginn, því at hann þóttist hafa fóstra sinn úr helju heimtan ok hvorr þeirra annan. Tristram fèkk Biríng góð klæði ok mikit fè ok setti hann sem sjálfan sik; at honum var Tristram hin mesta ráðastoð, því at hann var hinn vitrasti maðr.

Gaston Brussiere:
Isolde (Ísodd på norrønt)

8. Þá er þetta var tíðinda, hafði sá konúngr ríki yfir Írlandi, er Engres hèt; móðir hans hèt Flúrent en Ísodd hin fagra hèt systir hans; hon var fríðari hverjum kvennmanni, hon var svo fögr, at menn sá ekki lýti á henni, ok, ef þat skyldi þora at segja, þá þótti mönnum geislar skína af augum hennar ok andliti; hár hennar var svo mikit, at hon mátti hylja sik með, þá er hon leysti þat or gullhöndum, en hár hennar var því fegra enn gull, er gull er fegra enn járn; hon var vitr ok vinsæl, ör ok stórgjöful; hon hafði þá list, at hon var meiri læknir, enn nokkur kona önnur, sá er menn höfðu frèttir af í þann tíma. Sá maðr var með konúngi, er Kæi hèt, hinn kurteisi; hann var kærr konúngi, en þó lagði hann þar til optar sín ráð, er flestum þótti verr, ok þó var hann helzti mikils ráðandi, því konúngr mat hann mikils, þótt því væri illa komit. Engres konúngr var vikíngr ok hinn mesti fullhugi; hann herjaði á England ok hafði óflýjanda her; þar var með hernum þær Flúrent móðir hans ok Ísodd hin fagra. Þetta frèttir Mórodd konúngr; síðan sagði hann Tristram, við hvern vanda hann var kominn. Tristram svarar: herra, ek skal fara í móti Engres konúngi, því at mèr þætti mál at reyna mik, hvort ek kynna at vega með sverði eða hlíta mèr með skildi, ok vita hvort ek mætta sjá mína óvini ok þína með spjóti særða. Síðan lèt Tristram skera upp herör ok fær mikit lið. Engres konúngr ferr herskildi yfir allt landit, brennir allt ok bælir, hvar sem hann kemr, þar til sem þeir Tristram finnast. Nú fylkja hvorirtveggju, ok hefir Engres konúngr miklu meira lið. Tristram eggjar nú sína menn, biðr þá gefast vel, segir þá ekki skuli skorta fè, ef þeir hafa sigr; ok með því, sagði hann, at vèr fallim, þá er betra, at eiga þat orð eptir at vèr höfum drengiliga dugat. Nú lýstr saman fylkíngum ok tekst þar hin snarpasta orrosta. Engres konúngr fylgir vel fram merkinu ok hann berst af hinum mesta hvatleik, því at hann var hinn mesti kappi ok framgjarn í öllum mannraunum. En þat er at segja frá Tristram, at hann riðr í gegnum fylkíng Engres konúngs ok drap menn hans á tvær hendr, ok hvorki mátti lit sjá á honum nè hesti hans, því svo var sem hvorrtveggi væri í blóði þveginn. Þeir berjast allan þann dag, en at kveldi setja þeir grið, ok eru bundin sár manna; hefir heldr leikizt á Tristram, ok unir hann við þat stórilla. En þegar vígljóst var um morguninn, þá herklæðast hvorirtveggju, ok tókst þá bardagi slíkt hið snarpari enn fyrra daginn, skortir þar ekki stór högg ok skothríð bæði snarpa ok lánga; þar má sjá skotit pálstöfum stórum ok hvössum atgeirum ok sáreggjuðum flettiskeptum. Engres konúngr gekk vel ok sköruliga fram í orrustunni, sem hann ætti margra fjör, ok vinnr Tristram svo mikinn skaða, at hann fellir hvern, er spjót hans tekr til; en þar sem Tristram sitr á góðum hesti með gylltum hjálmi, smeltum skildi, hvössu sverði, en með hörðum hug ok kallmannligu hjarta, þá sèr hann fall sinna manna, ok þat eirir honum illa, víkr síðan hestinum þángat, er hann sá Engres konúng fella sína menn, svo sem hann væri í skóg kominn ok hyggi hvert trè, er fyrir honum varð. Tristram riðr nú fram með mikilli reiði; hann mætir merkismanni konúngs ok leggr til hans spjóti ok í gegnum hann; síðan fleygir Tristram honum dauðum af spjóts oddinum, hann höggr niðr merkit. Eptir þat ríðr Tristram at Engres konúngi; Tristram leggr spjóti til hans, ok kom í skjöld hans ok spratt úr skildinum ok bar hjá konúngi, en konúngr misti Tristrams. Þá ríðast þeir at í annat sinn, ok leggr Tristram enn til konúngs ok kom í skjöldinn ok spratt af skildinum ok á bringuna ok þar á hól ok út undir herðarblaðit, en spjót konúngs spratt úr skildi Tristrams, ok varð hann ekki sárr. Þá gekk spjót Tristrams af skaptinu; síðan ríðast þeir at í þriðja sinn, ok höggr Engres konúngr til Tristrams ok klauf hjálminn, ok varð Tristram sárr í höfðinu mjök, ok brotnaði skarð í sverð konúngs, en þat er brotnaði, dvaldist eptir í höfði Tristrams, ok er þat sýnna, at þat komist ekki þaðan, nema guð allsvaldandi sendi honum þann lækni, er beztr er í allri veröldunni. Tristram hjó í móti til konúngs, ok kom á öxlina hægri ok tók af höndina ok síðuna alla, svo at í mjöðminni nam staðar, ok fèll konúngr dauðr af hesti sínum. Þá æptu menn Tristrams sigróp, en flótti brast í lið Engres konúngs. Tristram rak flóttann ok hans menn svo harðfengliga, at þeir drápu hvert mannsbarn, er þeir fengu náð; eptir þat snúa þeir heimleiðis. Mórodd konúngr varð mjök feginn Tristram. Sár hans hafðist illa, ok var þat at vonum er járnit stóð í höfði honum, því at ekki fannst sá læknir, er því kæmi í brott. Tristram varð máttlítill ok banvænn, ok þikkir hann nú öllum ráðinn til bana. Síðan biðr Tristram Mórodd konúng fá sèr skip ok menn; konúngr spyrr, hvat hann vildi; ek vil, sagði hann, fara brott hèðan, ok fá mèr skip gott ok á LX manna; þeim skal svo vera háttat, at sumir skulu vera bræðr eða fóstbræðr eða frændr, en allir skulu þeir vera í nokkrum venzlum saman bundnir. Konúngr lætr þetta þegar uppi, ok var brút skip ok menn eptir því, sem Tristram sagði fyrir; ok er hann var búinn, fór hann til skips ok menn hans; draga þeir segl við búna ok sigla þegar í haf. Þeim gaf vel, þar til er þeir komu mjök svo at Írlandi; þá kallar Tristram til sín einn fèlaga sinna ok mælti til hans: vittu, sagði hann, at hèr er einn maðr í skipinu, at heldr er illa til þín. Hann spyrr, hverr sá er. Tristram nefnir til einhvern mann þann, er honum sýndist, ek er þess víss orðinn, sagði Tristram, at hann vill bana þinn, en ek segi þèr af því, at hann er mèr falari enn þú, at hann fái illt af, ok er þat mitt ráð, at þú þolir honum ekki ósæmd, ok drepir hann. Nú þikkist hann ekki mega við dyljast, at þetta muni svo vera, sem Tristram sagði; hann leitar sèr ráðs, ok þegar honum þikkir helzt færi á, þá höggr hann til þess, sem Tristram hafði honum frá sagt, ok klýfr hann í herðar niðr. Þetta sèr hans fóstbróðir ok vill hefna síns fèlaga; síðan stendr upp hverr at öðrum, ok svo kemr því máli, at þar slær í bardaga, ok fellr þar hvert mannsbarn nema Tristram; en þeir, er honum þóttu lífvænir, þá skreið hann til ok drap þá alla, svo at hann lifði einn eptir; en fyrir því at honum varð auðit lífstunda lengri ok hitt annat, at veðr stóð at landi, þá varð skipit landfast undir honum, ok ekki lángt frá þvi, at Flúrent drottníng átti atsetu.

9. Sá maðr var með drottníngu, er Kollr hèt; hann iðnaði þat, er hann var ættborinn til, ok ekki vissi hann þann sinn frænda, er aðra iðn hefði haft: hann gætti svína ok var þræll fastr á fótum; en svínahúsinu var svo komit, at þat stóð við sæ. Flúrent drottníng hafði svo fyrir mælt, at Kollr skyldi henni fyrst til segja, hvat sem hann sæi í tíðindum. Svo bar til þann morgin, at Tristram hafði komit við Írland um nóttina, at Kollr þræll gekk til sjóvar, hann sá hvar skip var komit við land; þetta þótti honum tíðindi, því at þar var engi höfn, en skipit var rekit flatt upp; hann sá ekki tjöld á landi ok enga menn á skipinu; þat verðr honum fyrir, at hann gengr þangat, er skipit var upp rekit, hann kallar út á skipit ok frèttir, hvort nokkut sè manna á skipinu; hann fèkk engi svör í móti; þá gengr hann út á skipit, þar sèr hann liggja mannsbúka um allt skipit; en þegar hann sèr þetta, þá hefir hann á rás, ok þótti sá sinn fótr meira góðs verðr, er þaðan komst fyrri á brott; hann lètti ekki fyrr sinni ferð, enn hann kom til Flúrent drottníngar, hann sagði henni, hvat hann hafði sèt; hon biðr hann fá sèr eyk ok bera klæði í vágninn; hann gjörir sem hon mælti; síðan sèzt hon í vagninn ok Ísodd fagra, dóttir hennar. Kollr leiddi eykinn þar til, sem skipit lá; þá gánga þær úr vagninum ok á upp skipit; drottníng frètti eptir, hvort nokkut lifði á skipinu þat, er henni mætti andsvör veita. Tristram svarar: ekki ræðr um þat. Hon spyrr hann at nafni, en hann sagði til slíkt, er honum sýndist. Hon spyrr, ef hann er græðandi. Hann kveðst þat víst ætla. Hon biðr Ísodd fögru græða hann. Eptir þat bera þau hann í vagninn, ok er hann ekinn til þeirrar skemmu, er Ísodd fagra átti; eptir þat laugar hon hann ok reynir sárafar hans; hon finnr járn í höfði honum; þat tók hon í brott ok gekk til kistu sinnar; hon tók sverð þat, er Engres konúngr hafði haft, þá er hann fèll fyrir Tristram; síðan berr hon járnit við skarðit, er í var sverðinu. Nú skilr, hon af samvizku sinni, at þat átti vöxt saman, járn þat, er hon tók úr höfði Tristrams, ok skarðit í sverðinu; hon varð þá æfar reið og brá sverðinu ok ætlaði þá at hefna bróður síns, þótt hon væri heldr kona enn karlmaðr; ok í því er hon reiddi upp sverðit, þá tók Flúrent drottníng allt saman hendr Ísodd ok meðalkafla á sverðinu ok stöðvaði svo höggit fyrir henni. Flúrent drottníng bað hana græða Tristram, en veita honum ekki skaða, ok við bænir hennar, þá gaf hon ró reiði; hon fægir þá sárit ok skar úr þat, er dautt var, síðan bar hon á smyrsl ok heilivog; þá þótti honum þegar taka úr allan sviða sárinu; hon bjó honum hæga rekkju; eptir þat sofnar hann; nú færist brátt gróðr á sárit. Hon frètti Tristram, hverju gegndi um ferðir hans, en hann sagði henni allan atburð um ferð sína, frá því er hann fór heiman ok þar til er hann kom við Írland. Hon segir: þú hefir mikinn skaða gert Mórodd konúngi, frænda þínum, er þú lèzt menn hans drepast niðr, en suma draptu, ok vartu þó hálfdauðr. Nei, frú! sagði hann, þeir voru allir til valdir, er sízt var skaði at, þó at engi kæmi aptr; þau skilja nú tal sitt at sinni. Hon græddi hann, svo at hann varð heill maðr. Henni fannst mikit um vænleik ok atgervi Tristrams, ok þótt hann hefði drepit bróður hennar ok unnit henni mikinn skaða annan, þá vildi hon þó heldr eiga Tristram enn nokkurn annan, þann er hon hafði frèttir af.

10. Frá drekanum

Þat er sagt, at dreki einn mikill lá í fjalli því á Írlandi, er Sukstía heitir; hann var hinn mesti spellvirki, bæði var hann skæðr á menn ok fènað. Engres konúngr hafði þess [heit strengt, at hann skyldi þeim manni gipta Ísodd hina fögru, systur sína, er þann spellvirkja fengi af ráðit. Flúrent drottníng bauð vörnuð á þvi, at engi maðr skyldi svo djarfr vera, at Tristram segði til ormsins, því at henni þótti ekki örvænt, við þat at Tristram var framgjarn í mannraunum, at hann mundi á hættu leggja, ef hann fengi af ráðit orminn. Tristram varð þess varr, at hvert kveld var þar fè byrgt í grindum. Sá maðr var með hirðinni, er Dísus hèt, hann var hirðmaðr Flúrent drottníngar; þat var einn dag, at þeir Tristram ok Dísus voru úti staddir, þá frètti Tristram, því þat sætti, at þar er byrgt fè í grindum, þegar út hallar; ek veit ok, sagði hann, at menn varast at verða úti staddir, þegar aptnast. Dísus svarar: ekki er oss leyft, at segja þèr, hvat til þess ber. Hverr hefir hann fyrir þat lagt, segir Tristram. Dísus svarar: [Flúrent drottníng. Tristram bað hann segja sèr. Dísus gerði svo, at hann sagði Tristram til drekans. En þegar hinn sömu nótt stóð Tristram upp ok fèkk sèr hest, hann setti hjálm á höfut sèr ok gyrti sik sverði, skjöld hengdi hann á hlið sèr, ok spjót í hendi. Síðan ríðr hann þar til er Dísus sagði honum, at drekinn lægi í einum helli. Tristram bíðr niðri fyrir hellinum, þar til er drekinn ferr at drekka, þá steig hann af hestinum, hann lèt hestinn vera í milli sín ok hellisins; en í þat mund er ormrinn ætlar at fljúga út af hellinum, þá leggr Tristram spjótinu undir bægslit, svo at í hjartanu nam staðar; ok í því er hann fèkk lagit, þá fèll hann ofan í gljúfrit, er fyrir hellinum var, en hestr Tristrams varð undir honum, ok ef hann hefði setit á baki hestinum, hefði hann aldri sól sèð síðan, ok þat er líkara, at hann hafi ekki til einkis undan dregit; þá sæfðist drekinn svo at spjótit stóð í sárinu; svo hafði ormrinn fast höggvit klónum í hestinn, at inn hafði gengit milli rifjanna. Þá skerr Tristram sega af túngu ormsins ok kom í púss sinn; eptir þat ferr hann heim til hallar ok leggst til svefns ok lèt sem ekki væri í orðit. Hann svaf af náttina, en um morguninn, er hann vaknaði, þá hafði slegit eitri út um pússinn ok í lær honum. Kæi hinn kurteisi hafði orðit varr við, at Tristram hafði drekann af ráðit; hann fór til ormsins ok skar af túngunni einn sega; þá fór hann heim ok sagði, at hann hefði drepit orminn. Flúrent drottníng kvað þat lýgi. Hón sá at Tristram var fölr ok drakk lítit; þá spurði hon, hvat honum væri til meins; en þá var svo á gáng komit, at hann mátti fyrir engan mun dylja lengr; þá sagði Tristram henni hvat til bar. Hon fór þegar at finna Ísodd ok bað hana græða Tristram; hon gerði svo ok varð allt at skera, þat er eitrit hafði við komit; hon lètti ekki fyrr við, enn Tristram var gróinn í annat sinn. Flúrent bað taka Kæa hinn kurteisa ok hengja við hit bæsta tre. Tristram svarar: nei, frú! sagði hann, þat hæfir ekki, því at hann hefir lengi þjónat yðr; gerit hitt heldr, at þèr látit hann fara brott af Írlandi, en síðan komi hann aldri aptr, meðan yðvart ríki er yfir landinu. Flúrent hefir þetta ráð; fór þá Kæi í brott ok kom ekki aptr síðan, sem drottníng mælti fyrir. Flúrent drottníng bauð Tristram Ísodd fyrir þat hit mikla þrekvirki, er hann hafði drepit orminn. Tristram svarar: ekki vil ek þat, sagði hann, því at ek veit hann manninn, at henni sómir at eiga; en þetta er henni af lágt. Hón frètti, hverr sá væri. Tristram svarar: Mórodd konúngr, frændi minn, sagði hann. Drottníng svarar: dóttir mín þarf aldri betra enn þik, sagði hon; en drottníng fèkk ekki af honum meira um þetta mál. Þá bað Tristram Flúrent drottníng fá sèr skip ok menn: ok vil ek fara heim í England at finna Mórodd konúng, frænda minn. Hon lætr uppi allt þat sem Tristram beiddi; hon fær honum LX manna; þeir voru allir vel búnir at vopnum ok klæðum, skipit var ok gott ok allr reiðinn var mjök vandaðr. Flúrent drottníng gaf Tristram mikit fè, gull ok silfr ok marga ágæta gripi, sem verðugt var fyrir þrekvirki þat, er hann drap orminn. En er Tristram var búinn, lètu þeir í haf, ok gaf þeim vel þar til er þeir koma við England. En er Mórodd vissi kvomu Tristrams frænda síns, þá lèt hann beita vögnum í móti þeim; konúngr settist ok sjálfr í vagninn ok lèt aka sèr til sjóvar; en er þeir finnast frændr, varð Mórodd svo feginn, at hann fèkk ekki vatni haldit ok þóttist Tristram hafa úr helju heimtan í annat sinn. Síðan lèt Mórodd konúngr búa prýðilega veizlu ok fagnaði svo Tristram frænda sínum. Þá frètti Mórodd konúngr Tristram, hvar hann hefði verit. Tristram segir honum allt um ferðir sínar ok svo hvar hann hafði verit ok svo hverr hann hafði grætt; ok hefir ek, herra! segir hann, drepit orm þann, at Flúrent drottníng bauð mèr dóttur sína Ísodd hina fögru, en ek skal fara, herra! ok biðja hennar yðr til handa. Mórodd konúngi fèllst þetta vel í skap. Eptir þetta lèt Mórodd konúngr búa ferð Tristrams; hann hafði iij skip ok öll vel skipuð ok allgott föruneyti. Konúngr sjálfr leiðir Tristram til skips ok mart annat ríkismanna; skiljast þeir nú með hinum mestum kærleikum. Síðan ferr Tristram, þegar byr gaf; þeim fórzt hið bezta, þar til er hann kemr við Írland; ok er Flúrent drottníng varð þessa vör, þá sendir hon þegar til móts við hann ok býðr honum heim til veizlu með allt lið sitt. Þetta þekkist Tristram, ferr til hallar með helmíng liðs, en helmíng liðs lèt hann gæta skipa; en er hann kom heim til hallar, ok tók Flúrent drottníng báðum höndum við honum ok setr hann í hásæti. En þá er hann hafði þar verit iij nætr, þá bar hann upp eyrendi sitt við þær mæðgur; þetta varð Tristram auðflutt, því at þær viku til hans ráða, en gat Ísodd þess, at ekki væri örvænt at gætist af henni, þótt hann bæði hennar sèr til handa; en þat fèkkst af honum ekki heldr enn fyrr. Kom þá svo máli, at Mórodd konúngi var heitit konunni, ok skyldi Tristram hana flytja heim með sèr til Englands. Bríngven hèt fóstra Ísoddar, hon var dóttir Cúsens jarls, hon fór með henni til Englands; Flúrent seldi Bríngven drykkjarhorn ok bað hana fá Mórodd konúngi ok Ísodd fögru, þá er þau færi til rekkju sinnar. En í þann tíma er byr gaf, sigla þau í haf; en þá er þau sigldu einn góðan veðrdag, þá bað Ísodd Bríngven gefa sèr drekka; hon tók horn þat, er Flúrent hafði henni selt, áðr hon fór af Írlandi; hon drakk af horninu, síðan fèkk hon Tristram, hann kneyfði af horninu; en þegar þau höfðu drukkit, tók at seinkast ferðin, því at þá feldi hvort þeirra þegar svo mikla ást til annars, at varla gáðu þau ferða sinna fyrir. Nú varð ferð þeirra sein, því at þau lágu lengi í sömu höfn; svo er sagt, at þau hafi iij mánaði verit í ferðinni, áðr þau kæmi við England; en er þau kvomu við land, bað Tristram menn sína leyna Mórodd konúng ferðum þeirra; þeir sögðust svo gera mundu. En er Mórodd konúngr vissi kvomu Tristrams, bað hann söðla marga hesta; svo var gert. Mórodd konúngr fagnar vel Tristram ok Ísodd hinni fögru; öllum mönnum fannst mikit um fegurð hennar, því at hon var hin fríðasta kona, er fædd hefir verit. Mórodd konúngr bauð Tristram at eiga Ísodd ok sagði þat giptusamligra fyrir aldrs sakir: en ek ann þèr allvel konunnar ok ríkisins. Tristram svarar: nei, herra! sagði hann, ek vil ekki konúngr vera, meðan yðvar er við kostr. En ek sver þat, segir sá, er söguna samsetti, at heldr þæga ek Ísodd, enn allt veraldar gullit.

11. Eigi miklu síðar lèt konúngr afla at prýðilegri veizlu: hann sagði svo fyrir, at þar skyldi engi óboðit koma. En þá er at þeirri stundu kemr, at þau skulu gánga í eina sæng, Mórodd konúngr, ok Ísodd hin fagra, þá hyggr hon á væl við konúng, því at hon vissi sik með litlum drengskap beðit hafa konúngs; tekr hon þat ráð, at Bríngven fóstra hennar skal rekkja hjá konúngi iij nætr, en þau Tristram bygðu eina sæng: nú þótt konúngr væri vitr, fèkk hann ekki sèt þessa væl. En er lokit var veizlunni, gaf konúngr hverjum manni stórmannligar gjafir; Tristram gaf ok stórmikit fè; síðan fara menn hverr til síns heima ok þökkuðu vel konúngi sköruliga veizlu ok sæmiligar gjafir. En þegar eptir veizluna, þá mælti Ísodd við þræla ij: þit skulut færa Bríngven til skógar, síðan skulu þit brenna hana á báli. Þeir gerðu svo, fóru til skógar með Bríngven, síðan kynda þeir bálit. En áðr þeir kastaði henni á bálit, þá frèttu þeir hana, hvat hon hefði til saka, at Ísodd stafaði henni svo harðan dauða. Hon svarar: ekki lèti hon þetta gera, nema ek hefða ærnar sakir til; en þó sè ek þat helzt til, þá er vit kvomum híngat til lands, at ek hafða hreinan serk, en hennar var vergaðr. Þrælarnir svara: þetta eru litlar sakir til svo þúngrar hegndar; en ekki at síðr hlýtr þetta at gera, en þó er þat hit versta verk. En þá er þeir ætluðu at kasta henni í eldinn, þá gekk Ísodd drottníng af skóginum ok bað þá ekki vinna hit mesta óhapp. Þeir urðu því fegnir. Ísodd drottníng gerði þetta til þess, at hon vildi vita, hvort Bríngven var henni trú, svo sem hon hugði, en ekki ætlaði hon at láta granda henni heldr enn sjálfri sèr. Þau lágu í einni skemmu Mórodd konúngr ok Ísoddd drottníng ok Mórodd konúngr, ann Ísodd drottníngu mikit, ok ekki máttu menn annat á finna, enn hon ynni honum mikit. Þat var einhverju sinni, at Hèri enn hyggni kom at máli við Mórodd konúng ok segir honum at Tristram ferr til rekkju Ísoddar drottníngar um nóttum; ok þèr megit vita, herra! segir hann, at Ísodd stundar hann í hvern stað framar enn yðr. Nei, sagði konúngr, ekki mun þá raun gefa, ok gera þau þat allt [ástar sakir við mik, en ekki mun þeim verri hlutr til gánga. Hèri svarar: herra! sagði hann, þèr skulut gera til raun. Hverja, sagði hann. Hèri svarar: ek skal sá hveiti um allt skemmu gólfit, ok mun þá sjá spor hans, ef hann ferr til rekkjunnar. Konúngr bað hann svo gera. Mórodd konúngr var trúmaðr mikill, hann fór til kirkju hverja nótt ok baðst fyrir til guðs. Nú gerði Hèri þessa tilraun, at hann sáði hveitinu á gólfit milli rúmanna; en um morguninn bað Hèri konúng gánga ok sjá, hvort hann hefði villt upp borit. Konúngr gekk til ok sá spor Tristrams í hveitinu; þá mælti konúngr: ekki ætla ek honum illt til gánga, þótt hann fari til rekkju hennar, heldr mun hann vilja skemta henni, sagði konúngr, þá ek em á brottu; en þó lèt konúngr Tristram þaðan af sofa í annarri skemmu síðan. Svo var farit skemmum at glergluggarnir horfðust á; þá lèt Tristram koma upp eitt snæri í milli skemmu sinnar ok þeirrar, er þau konúngr lágu í; síðan las Tristram sik upp eptir strengnum um nóttum, ok svo fór hann til rekkju Ísoddar drottníngar. Nú ferr svo fram um hrið, þar til at Hèri segir konúngi, hver efni í eru. Konúngr kveðr þat engu gegna. Þat var eina nótt at konúngr fór til kirkju, þá hljóp Tristram á rekkjustokkinn ok stakk niðr hendinni, ok blæddi. Ísodd drottníng stakk saumskærum sínum í hönd sèr, síðan blandaði hon saman blóðinu, til þess at konúngr vissi ekki at karlmanns blóð væri. En um morguninn frètti konúngr, því þar væri blóð. Því, herra! sagði hon, at ek skeinda mik í nótt með saumskærum mínum, þá er ek gekk af sæng. Hèri svarar: já, frú! þetta er víst yðvart blóð, þó er þar blandit við karlmanns blóði. Konúngr kvað þat ekki vera; en þó hann mælti mót, þá vissi hann þó hið sanna. Svo bar til einhvern dag, at Ísodd drottníng var farin til lundar með lèrept sín; Tristram var ok farinn með henni; þar var einn fagr stöðubrunnr, er hon skyldi lèreptin þvo; þau sjá at skugga bar á brunninn, þau kenna at Mórodd konúngr var uppi í limunum yfir þeim. Þá mælti Tristram: ill eigu við þeim manni at vera, er okkr rægir við Mórodd konúng frænda minn. Hon svarar: ek undrumst at þú drepr ekki þat illmenni, at okkr vill rægja við svo góðan mann. Nei, sagði hann, þat veit guð, at ek skal honum þola fyrir sakir frænda míns. Slíkar voru ræður þeirra ok þeim líkar. Nú lætr konúngr enn dyljast við; ávallt var konúngr af mikilli ást til Tristrams frænda síns. Þat var einhverja nótt, þá er konúngr kom frá kirkju, at hann fann Tristram í sæng hjá Ísodd drottníngu. Nú þikkist konúngr varla mega við dyljast, at ekki muni góð efni í vera; síðan lætr Mórodd konúngr þau flytja í einn helli. Þá mælti Ísodd drottníng: hvat skulu vit, nema hafa yndi af hellinum? Nei, sagði Tristram, vit skulum fara síns vegar hvort okkart út undir hellinn. Þau gerðu svo. Mórodd konúngr var úti á hellinum ok vildi vita, hvat þau talaði; þá mælti Tristram: vaki þèr, frú! sagði hann. Sofit hefi ek til þessa, sagði hon, en vaki ek nú. Hann spyrr: hvern veg þikkir yðr nú komit kostinum? Vel, sagði hon, því at mèr þikkir gott at deyja fyrir ránga sök. Tristram svarar: gott þikki mèr at deyja, en hitt þikki mèr illt, er Mórodd konúngr, frændi minn, skal svo villt fara, at hann gefr okkr sök; en þó at við deyjum hèr bæði, þá bið ek þess allsvaldanda guð, at hann láti sèr sóma, með sinni mildi ok miskun, at hann fyrirgefi honum svo sem ek á fyrir guðs sakir, [því at meir gerir hann þetta af fortölum vondra manna enn hitt, at honum sè við svo föl til dauða. Svo er sagt at þau væri viku matlaus í hellinum. Þá gekk Mórodd konúngr í hellinn ok fann þau sofa í sínum stað hvort þeirra, ok þótti konúngi at vísu gánga, at logit mundi. Konúngr lèt þau fara heim til hallar með sèr; hann gerði þá enn vel til þeirra.

12. Fúlsus hefir konúngr heitit, hann herjaði á England, hann hafði fjölda liðs ok var heiðinn sem hundr. Mórodd konúngr lèt kalla saman her mikinn; síðan ferr Tristram til móts við Fálsus konúng. En þann tíma er þeir finnast, slær þar í bardaga; tekst þegar hin snarpasta orrosta; berjast þeir þann dag allan til nætr, þá var fallinn allr þorrinn liðs Tristrams; þá þikkir honum sèr óvænt horfa. Þá tekr hann þat ráðs, at hann heitir til sigrs á sjálfan guð, því at hann skal af láta fiflíngum við Ísodd drottníng; en um morguninn eptir, þegar er vígljóst var, þá tóku þeir til bardaga, ok þá gengr Tristram vel ok sköruliga fram; hann höggr heiðíngja á báðar hendr, ok því er líkast til at jafna sem þá er öflugr maðr kemr í þykkva mörk ok höggr hvert trè, er fyrir honum verðr. Þá mæltu heiðíngjar: þetta er fjandi en ekki maðr, er oss gjörir svo mikinn skaða, ok hinn helgi Maumet verði honum reiðr ok lægi hans dramb, ok þat veit Makon, segja þeir, at hann höggr miklu stærra enn nokkurr maðr annarr, sá er vèr höfum við barizt. Þá heyrir Tristram tal þeirra ok svarar: jájá, segir hann, þat geri ek allt fyrir frúinnar sakir; ok slík orð eggjuðu hann framgaungu, at hann mætti engum svo dramblátum, at ekki fèlli hverr þeirra um þveran annan. Þá æpti Fálsus konúngr hárri röddu: svo hjálpi mèr Makon, sagði hann, at ek skal þegar drepa þenna fjanda, er ek nái honum, ok ek skal bera hann dauðan á spjótsoddi mínum til yðvar. Þetta heyrir Tristram ok vill ekki sýna á sèr bleyðimark, heldr ríðr hann með miklum ákafa, þar til er hann mætir Fúlsus konúngi; þá höggr hvorr til annars, ok kemr sverð konúngs á skjöld Tristrams þveran ok varð ekki höggit. Þá hjó Tristram í móti ok kom í hjálminn, ok af svo miklu afli, at hann klauf búk hans at söðli, ekki síðr þó hann hefði ij brynjur ok hina sterkustu plátu; fèll þá búkr Fúlsus konúngs tveggja vegna af hestinum, en sálin fór í helvíti. Þá sá heiðíngjar fall höfðíngja síns, brestr þá þegar flótti í liðinu. Tristram rak flóttann vij dagleiðir, ok ekki lètti hann fyrr enn hvert mannsbarn var drepit; ok er Tristram kemr heim, þá þakkar Mórodd konúngr honum ferðina, ok verðr hann af þessu allfrægr. Þessu næst bað Mórodd konúngr Ísodd drottníng skíra sik. Hon kvað þat skyldu á hans valdi vera: en þó vilda ek finna Tristram áðr. Nei, sagði konúngr, þat skal nú ekki, því at þit skulut nú engi svik saman bera. En þó bar svo til, at þau gengust á móti á einu stræti, áðr þau skyldu til skírslunnar fara. Hildifonsus hèt hiskup í Vallandi, sá er skírsluna gerði; en um dag einn þá er þau riðu, þá varð fyrir þeim eitt mikit díki, ok lá í díkinu hestr Ísoddar drottníngar; þá kom þar at einn stafkarl ok kipti henni upp á bakkann, ok bar svo til at hon steig yfir hann. Ok er hon kom í Valland, þá finna þau biskup, ok bað hon sik svo skíra vera, at sá einn stafkarl hefði henni nær komit, annar enn bóndi hennar, er henni kipti yfir díkit; ok eptir þessi sögu gerði biskup henni skírslu ok verðr hon vel skír. Síðan fór Mórodd konúngr heim. Nú byrjar Tristram ferð sína af Englandi ok út á Spán; þar hafði sá konúngr sèzt í ríki, er Beniðsus hèt, ok jarlar þeir ij, er annarr hèt Sigurðr, en annarr Hríngr; þeir efldu her í móti Tristram. Hann átti bardaga við þá, ok var þat hin snarpasta orrosta, ok ekki laung áðr Beniðsus konúngr fèll; en jarlar lögðu undir land við Tristram ok buðu honum systur sína; hon hèt Ísodd svarta, ok þótti sá kostr beztr á öllu Spaníalandi. Þá lèt Tristram búa þrýðilega veizlu ok býðr til öllu stormenni, er í var landinu; þá kvongaðizt Tristram ok þá var honum gefit konúngsnafn yfir öllu Spaníalandi. En er sleit veizlunni, þá gaf Tristram konúngr öllum mönnum góðar gafir, eptir því sem menn voru at metorðum til; síðan ferr hverr til síns heima, ok þikkjast nú hafa fengit góðan höfðíngja. Svo er sagt at Tristram hyggr seint af Ísodd hinni fögru, ok þikkist Ísodd svarta ekki fá ást hans. Þat var einhverju sinni at þau skyldu þiggja veizlu at eins göfugs manns; en þá er þau fóru frá veizlunni, þá var væta mikil, ok sagði Ísodd svarta svo, at regnit væri ekki óforvitnara enn bóndi hennar. En þá er þau höfðu saman búit iij vetr, ól Ísodd svarta sveinbarn, þat var vatni ausit ok var sveinninn kallaðr Kalegras; hann var snemma mikill vexti ok fríðr sýnum ok líkr feðr sínum.

13. Keisari sá rèð fyrir Saxlandi, er Donísus hèt; hann var ríkr höfðingi ok ágætr, en sá konúngr herjaði á hann er Amilías hèt. Þá gerði keisari menn á Spán ok beiddi Tristram liðs; hann varð vel við ok fór þegar á fund keisara með miklu liði. Tristram býðr keisara at fara með sínu liði einn í mót Amilías konúngi; hann tók þat með þökkum. Síðan fór Tristram til móts við konúng, ok er þeir finnast, hefir Tristram lið miklu minna; þá býðr hann honum á hólm, ok hafi sá gagn ok sigr, er guð lofar. Þat vil ek gjarna, sagði konúngr, ok þess vænti ek, at þú vildir þetta gjarna hafa ómælt í þann tíma er við skiljum, ella lætr ekki at draumum. Ger svo vel, sagði Tristram, at þú trú ekki á drauma þína; en svo fremi þarftu at hælast, sem vit erum skildir. Þá gánga þeir á hólm, ok segir Tristram upp hólmgaungulög. Nú á Amilías konúngr fyrri at höggva, því at á hann var skorat; þá höggr Amilías konúngr til Tristrams ok kom höggit ofan í skjöldinn, ok klauf hann skjöldinn niðr í gegnum [öðrum megin mundriða, svo at í jörðu nam staðar. Hugsar Tristram þat, at hann vildi at konúngr ætti ekki fleiri at höggva til hans, ok þat veittist honum. Þá hjó Tristram til konúngs ok kom í hjálminn ok svaddi ofan með eyranu á öxlina, ok klauf hann frá síðuna vinstri, svo at í mjöðminni nam staðar. Nú á Tristram, sem jafnan, sigri at hrósa; en er menn konúngs sjá fall hans, þá flýja þeir á merkr ok skóga; rekr Tristram flóttann um hríð ok drepr mart manna. Síðan ferr hann á fund keisara ok sagði honum slíkt, sem í hafði gjörzt. Hann þakkar Tristram vel sína framgaungu ok mikit hreystiverk, er hann hafði fyrir hans sakir gert; en áðr Tristram ferr af Saxlandi, þá gefr Donísus keisari honum vegligar gjafir, sem verðugt var. Eptir þat fór Tristram heim á Spán með mikilli virðing. Þá sitr Tristram heima á Spáni um hríð í góðu yfirlæti ok við mikinn orðstír; hann hafði þat jafnan at skemtan at ríða á skóg ok skjóta dýr ok fugla, því at hann var hinn mesti bogmaðr, ok hverja íþrótt hafði hann numit at honum sómdi betr at kunna enn án at vera. Þat var einn dag þá er Tristram fór á dýraveiðar, at hann var svo búinn at hann hafði sverð ok hjálm, skjöld ok spjót í hendi, at hann mætir einum manni á skóginum; sá nefndist Tristram. Þá frètti Tristram konúngr: hvaðan ertu, sagði hann. Enn komni Tristram svarar: ek em utan af Jakobslandi, sagði hann, en ek fór því at finna yðr, sagði hann, at vèr höfum mikla frètt af frækleik yðrum, en ek þikkjumst mjök þurfa yðvars liðsinnis, því at vij bræðr hafa mik rekit af ríki; einn þeirra heitir Ayað, annarr Albað, þriði Dormadat; þeir eru allir miklir hreystimenn, svo at varla fást þeirra jafníngjar í öllu ríkinu, ok þætti mèr þín líðveizla allgóð, ef þú skalt berjast við iij, en ek við iiij; þá reiddist Tristram konúngr ok kvað hann um ekki mundu fyrir sèr vera, ok þat veit guð, sagði hann, at ek ætla mèr betr vinnast, at berjast við v, en þèr við ij; þat vill enn komni Tristram, at þeir fari þegar.

14. Nú riða þeir nafnar af Spán ok lètta ekki fyrr enn þeir koma á Jakobsland ok til þeirrar borgar, er [þeir bræðr höfðu atsetu; þá eggjar Tristram þá út af borginni, ok skulu við ij berjast við yfir vij, ok ef þèr erut nokkuru nýtir, þá gángi þèr út af borginni. En er þeir heyrðu þetta, þá herklæðast þeir þegar skjótt ok fimliga; síðan ríða þeir út af borginni. Ok er þeir mættust, skortir ekki stór högg er hvorir veita öðrum; Tristram konúngr berst við v; en nafni hans við ij. Þeir áttu lángan bardaga, því at hvorirtveggju voru enn mestu afburðamenn fyrir hreysti sakir; veitir Tristram konúngr stór högg þeim bræðrum, ok svo þiggr hann af þeim; en þó er þat frá málalokum at segja, at Tristram konúngr drepr þá v, er hann barðist við, en fèlagi hans hafði þá fellt annan þann, er hann átti við; þá drap Tristram konúngr þann er eptir var, og er þat uggligt, segir sá, er söguna setti saman, at hann drepi þenna mann síðarst, ok sá . . . varð at sannri raun, því at hann varð sárr til ólífis. Enn komni Tristram þakker honum svo mikinn sigr, sem hann hafði unnit honum til handa; hann bauð Tristram þá landit ok allt þat, er í hans valdi var. Tristram svarar: ekki veit nú brátt, hverir fyrir löndum eiga at ráða. Þá sendir Tristram konúngr eptir konu sinni ok mágum; þá höfðust sár hans illa, ok komu til allir læknar, þeir er beztir voru í landinu, en við hvers kvomu spilltist mikit um: nú gerist hann máttlítill. Síðan lèt hann kalla til sín jarlana mága sína ok mælti: sendiför hefi ek yðr hugat. Hvert? segja þeir. Þit skulut fara til Englands ok bíðja Ísodd drottníng koma ok græða mik, því at hana veit ek mestan lækni, ok segit henni svo, at ekki fæ ek bót minna meina, ef hon kemr ekki; en þá er sjá má hèðan för yðra, er þèr farit heimleiðis, þá skal þat mark um yðra ferð, at þèr skulut tjalda svörtu yfir skipunum, ef hon er ekki í ferð, en ellegar skulu þèr hvítu tjalda. Þeir búa ferð sína skjótt, ok er þeir voru búnir fara þeir leiðar sinnar, þar til er þeir koma við England; en þegar sem Mórodd konúngr fregnar þetta ok Ísodd drottníng, þá fara þau til fundar við þá ok bjóða þeim veizlu. Jarlarnir þakka þeim, en þó hentar annat enn dvelja við. Síðan bera þeir fram sín eyrindi. En er drottníng heyrði þessi tíðindi, þá býr hon sik með mikilli skyndíngu, en þó varð hon hljóð við þessa sögu. Nú verðr engi dvöl á ferð þeirra fyrr enn þau koma við Jakobsland; síðan gekk Ísodd svarta í skemmu þá, er Tristram lá í, ok segir honum at sèn var ferð jarlanna. Hann frètti, hvort tjaldat var hvítu eðr svörtu yfir skipunum. Svörtu er tjaldat, sagði hon. Þat mundi mik, sagði hann, ekki vara, at Mórodd konúngr leti hana ekki fara, ef líf mitt lægi við, ok ekki veit ek, sagði hann, hverju þetta sætir. En er jarlar kvomu, þá var Tristram andaðr. Þetta þótti allri alþýðu svo mikill skaði, at hvorki mátti vatni halda karl nè kona. En þótt öllum fengi mikils, þá fèkk Ísodd enni fögru mest, því at hon lifði iij nætr þaðan af, síðan sprakk hon af harmi. Síðan voru þau flutt ok grafin at þeirri höfuðkirkju, er mest var í landinu, ok stóðu menn mjök daprir yfir þeirra grepti, fyrir hörmuligt líflát, er þau biðu; en hann var greptr fyrir norðan en hon fyrir sunnan. Þá rann sinn lundr upp af leiði hvors þeirra með hinum fegrsta ávexti, ok þar til óxu viðirnir, at þeir mættust yfir kirkjubust; þá vöfðust limarnar saman, ok svo hátt óxu viðirnir í lopt upp, at varla hafa menn sèt hærri trè, ok standa þar þessir viðir enn, til marks at Tristram fífldi ekki Ísodd hina fögru fyrir illsku sakir við Mórodd konúng, frænda sinn, heldr fyrir þat, at sjálfr guð hafði þeim skipat saman at sinni samvizku; en fyrir þá sök þá Tristram ekki Ísodd hina fögru af Mórodd konúngi, at hann unni honum hins bezta ráðs, ok mátti hann þó fyrir engan mun við sköpunum vinna. Nú þó at þau mætti ekki njótast lifandi, sagði sá, er söguna setti saman, þá biðjum vèr þess guð sjálfan, at þau njótist nú með ást ok vingan, ok þess er at vænta, sagði hann, at svo sè, því at við miskunsaman er um at eiga.

15. Nú fara jarlar heim á Spán, ok systir þeirra, Ísodd svarta, með hinum mesta harmi, ok kunnu mikil hörmúngar tíðindi at segja. En þá er Mórodd konúngr fregnaði þessi tíðindi, váru hann óglaðr ok þótti þetta hinn mesti harmr; en þó bar hann þetta, sem allt annat, með hinum mesta drengskap. Síðan sendi hann menn út á Spán eptir Kalegras Tristramssyni; ok er hann kom í England, þá kveðr Mórodd konúngr þíngs, ok á því sama þíngi gaf Mórodd konúngr Kalegras Tristramssyni England ok konúngdóm; en Mórodd konúngr fór út í Jórsalaheim ok settist þar í stein, ok beið svo fagrliga þess er allsvaldandi guð lèt sèr sóma at kalla hann til sín úr þessa heims ánauð. Kalegras Tristramsson gerðist hinn bezti riddari ok hinn mesti atgervismaðr fyrir allra hluta sakir; hann var örr ok stórgjöfull, alla góða menn gerði hann sèr holla í ríkinu, en refsaði rán ok illgerðir, sem konúngi sómir. En er Kalegras hafði verit konúngr um hríð yfir öllu Englandi, fór hann út í Saxland ok biðr dóttur keisarans; hon hèt Lilja, hon var kvenna fríðust, þegar Ísodd fagra leið; hann gipti honum dóttur sína með mikilli sæmd ok virðíng, ok flutti hann hana heim með sèr í England. En er þau höfðu ásamt verit um hríð, gátu þau börn: sonu ij ok eina dóttur; Patrocles hèt son þeirra, en annarr Mórodd, en dóttir þeirra hèt Mollína; þau voru öll hin gerviligstu. Synir Kalegras urðu hinu efniligstu menn, ok er mikil saga frá þeim. Nú ræðr Kalegras Englandi, meðan guð lofar, sá hinn sami er lifir ok ríkir í veröld veralda. Amen.

---

Noter: