Vitæ Patrum I

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif


Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.


Heilagra Manna Sögur


Vitæ Patrum
(Cd. 225 folio, A; 232 folio, B; 234 folio, C.)


C. R. UNGER

Christiania 1877


Her byriaz wpp su bok, er kallaz witæ patrum[1]


(Prologus)

Vitæ Patrvm
Forside til Heribert Rosweydes 1615 utgave

Blezadr gud, hverr er vill alla mennina heila gỏra ok til vidkenningar koma sannleiksins, sa er at sỏnnu greiddi varn veg til Egiptalandz, ok syndi oss mikla dasamliga luti stodandi til minnis eptirkomundum; af hverium at eigi at eins rynni oss upp heilsu sỏk, helldr af sealfri sỏgunni skapadiz eptirdęmi heilsunnar ok hin skapligzta kenning milldinnar, hver er upplyki viliundum at ganga veg kraptanna hina breiduztu braut med tru fyrr unninna verka.

Nu [ath hvaru[2] at ver sem litt verdugir til frasagnar sva mikilla hluta, ok eigi syniz makligt sva smaleita, audgętliga ok litla diktara verda[3] gervara sva agętra kenninga ok boda sva haleitar dygdir med lágum málshętti, þo þvi at þat beidiz brędranna ꜳst optliga af oss, hverra er eru i fiallinu Oliveti, at ver lukim upp lif egipzkra munka, ok dygd salunnar, fegrd godfysinnar, styrk bindendinnar, er ver sꜳm med þeim, nu mun ek til hętta truandi mik vidhialpanda þeira bęnum, er bioda, eigi sva miok af málshęttinum lofs leitandi, sem af frasỏgn hlutanna vęntandi lesundum oordna uppsmidan, at þa er hverr sem einn verdr upptendradr eptirdęmum verkanna, ladiz at leidaz lastafullar girndir veralldarinnar en at hitta hvilld ok framkvęmd godfysinnar.

Sa ek ok sannliga, segir sęll Jeronimus, Kristz fehirdzlu folgna i mannligum kerum; þa fehirdzlu fundna villda ek eigi leyna sem ỏfundsiukr, helldr hitta sva sem fyrir morgum i mid[4] fram bera ok gera sameigna, viss at þvi fleiri sem af henni audgaz, þvi meira snudgaz mer. Ek mun vist verda rikari, þa er annarra heilsa fæz fyrir erfd minnar[5] þionostu.

Nu þa i upphafi varrar frasagnar bidium ver at vera med oss miskunn drottins vars Jesus Kristz, med þess krapti hafaz allar þessar framningar godfysinnar vid munka Egiptalandz. Ver[6] sꜳm af þeim marga fedr a iỏrdunni verandi, himneskt lif gerandi, ok nỏckura nyia spamenn, samt upphafda med dygdum hugarins sem embętti spadomsins, hverium eigi fra var stormerki, iartegnir ok undran til vitniss[7] verdleika; ok at verdugu. Hvi mundu þeir eigi taka matt himneskra luta, er ecki girnaz iardligt eda holldligt? Nỏckura þeira sꜳm ver sva hreinsada af allri hugrenning ok grunsemd illzkunnar, at þeir mattu eigi muna þegar, þott þeir hefdi nỏckut vandskapar i verolldinni gert. Sva var i þeim mikil hogvęri hugarins, ok sva miok hafdi med þeim stadfestz elskhugi godgirndarinnar, at med verdugu se af þeim sagt: Heyrdu drottinn, margr fridr er elskundum monnum nafn þitt.

Sundr voru þeir dreifdir um eydimỏrkina ok skildir i skalum, en samtengdir i ást. Af þvi voru þeir sundrskildir at herbergium, at hvilld sinnar þagnar ok astundan hyggiunnar, fylgiandi gudligum hlutum, okyrdi eigi nỏckur raust eda ras eda nỏckurr malsendir. Nu med herdum hugum bida þeir sva sem godir fedr hverr sem einn i sinum stad, tilkvamu Kristz, eda sva sem riddarinn herklæddr i herbudunum nalægd keisarans, eda trulyndir þionar bida drottins tilkomanda um sidir ser samt frelsi ok giafir veitanda. Allir þessir hafa ongva ahyggiu fædzlu ne klædnadar eda nỏckurra þessarra luta, þviat þeir vita, at sva er ritad: Þessa luti hugsa heidnir menn. En þeir leita rettlætis ok rikis guds, ok þessir allir lutir eru þeim veittir eptir fyrirheiti hialparans.

Flestir þeira, ef þeir þurftu i nỏckuru, sem vera kann, naudsynliga luti til nytsemdar likama, þa hurfu þeir eigi til mannligra hraskinna helldr til drottins, ok af honum sealfum sva sem af fỏdur beidandi, ok fengu þegar hveria luti, er þeir badu. Sva mikil var truan med þeim, at hon mætti[8] vel bioda fiỏllunum or stad fram at færaz; ok fyrir þvi stilltu nỏckurir þeira med bænum geystar uppgongur ꜳrinnar Nil til spellz nalægra herada, en gengu sidan fæti farandi diup hennar farvegs[9] ok drapu hrædilig hennar kvikendi; en flestu utỏlulig takn fylltu[10] þeir, hver er af postolum ok spamỏnnum hỏfdu ger verit fyrrmeirr, at eigi skuli ifaz heiminn standa þeira verdleikum.

En þat er[11] hardla undarlikt, er her hefir saman borit, med þvi at iafnan eru hinir beztu lutir sialldfengnir ok fagætir, en þeir eru utalligir at tỏlunni ok osamiafnligir at verdleikum. Adrir eru i undirborgligum stỏdum, en sumir um þorp, en fleiri ok enn lifgỏfgare menn dreifdir um eydimỏrkina, ok sva sem nockurr himneskr herr settr i vidrbunadi, i landtiỏlldum iafnan astundandi[12] til hlydni konungsins bodorda, beriandiz med bæna vapnum, skyldir med truar skilldi fyrir umsitianda fianda, ok afla ser sva [himneskt riki[13]. Þeir eru pryddir sidum, kyrrlatir, linir ok hogværir ok sva sem nỏckurum brodurleik samanknyttir med bandi astarinnar. Þeir fremia oumrædiligt strid ok þrautir til fylgiu kraptanna, hverr sem einn leggr hug ꜳ at hittaz ỏdrum milldare, godfusari, litillatari eda þolinmodari. Ef nỏckurr þeira var odrum vitrare, þa var hann sva sameiginn ỏllum ok heimuligr[14], at eptir sialfs drottins bodordi syndiz hann vera allra minztr ok allra þeira þionn.

En þviat af guds giỏf, segir sæll Jeronimus, var mer veitt at sia þa ok vera millum þeira medferdis, þa mun ek freista fra at segia þa luti, er lausnarinn hefir mer fyrir minni leitt, at þeir, sem eigi sa þa i likamanum, nemandi þeira algert lif ladiz lesandi af tilsagningu[15] lesningar til eptirlikingar heilags verks, ok leite ser sva avaxtar algỏrrar þolinmædi.


1.[16] Fyrst hefium ver upp, sva sem sannan grundvỏll vars verks til allra godra luta, at segia af hinum heilaga Johanne, hverr er at sỏnnu vinnr einn saman[17] þaurf upp at retta skynsaum ok gudi godfus hugskot til hædar kraptanna eda yfirgerda[18] algỏrvinnar.

Hann sꜳm ver i halfum Thebaide i eydimỏrkinni, er liggr vid borgina Ligo, byggianda i hamargnipu nỏckurs has[19] fiallz. Torvellig var uppganga til hans munklifis, brautt ok byrgd, sva at fra fertoganda ꜳri alldrs sins allt til nitogunda, er hann gerdi nu, er ver sꜳm hann, hafdi engi inn gengit i hans klaustr. En tilkomundum veitte hann sik at sia vid glugg, ok gaf þeim þaþan annattveggia guds ord til uppsmidanar eda hialparrád[20] til hugganar. Kvenna kom þar engi i syn vid hann, en karlmenn sialldan ok ꜳ tilteknum visum timum. Vera let hann herbergi fyrir utan sitt, klaustr [heilsmidliga leyniligt[21], i hveriu er hvilaz tilkomandi menn af fiarlægum herudum, en hann sialfr fyrir innan tiltæmandiz einum saman gudi letti eigi dag ne natt af[22] bæninni ok gudligum malsendum, fylgiandi med ollum hreinleik hugarins þat gudlikt, er umfram er hvers mannz hugvit; þviat þvi meirr er hann skildi sik fra mannligum ahyggium ok vidmælum, þvi nalægri ok nakvæmri var honum sealfr gud. Sva mikit hafdi hann þroaz i skirleik hugskotzins, at eigi at eins feck hann af drottni visdom nyverandi[23] luta, helldr ỏdladiz hann ok fyrir syn oordinna luta. Gud veitti honum ok sva fullkomliga giỏf spadomsins, at eigi at eins þar borgarmonnum eda sinum samsveitungum sagdi hann fyrir, ef fretta kunnu, oordna lute, helldr ok sialfum keisaranum Theodosio, bædi hveriar hann mundi hafa utferdir orrostunnar, eda hverium hætti hann mundi sigraz yfir hervikingum, eda hversu mỏrg hann mundi þola slỏg[24] heidinna þioda.

Nockurn tima þa er blamanna [þioð hliop[25] ꜳ hendr romverskum riddara [vid Cirenen - er fyrst er af Blalandz herodum vid Thebaidos[26] - ok felldi fiolda varra manna eda tok at herfangi, þa kom Romveria hertogi til hins heilaga Johannis miok ottandiz at beriaz vid blamennina, þviat hann hafdi litit riddara lid, en otalligr fioldi i mote hers heidingia. En hinn heilagi Johannes kvad a dag ok mællti: «Far þu ỏruggr, þviat ꜳ þeim sama degi, sem ek sagda, muntu sigraz yfir heidingium ok fa mikit herfang, en leysa herleidda.» Ok er þat var fyllt ok framkomit, er hann hafdi fyrir sagt, þa vard hann hardla kunnr ok kærr keisaranum, hverium er hann fyrrmeirr oordna luti fyrir sagdi. En þesse giỏf[27] spadomsins hafdiz sva af honum, at hann eignadi hana meirr þeira verdleikum, er eptir frettu, en sinum, sagdi þessa luti eigi fyrir sinar sakir fyrir segiaz, helldr þeira, er til heyrdu.

Annat syndi at sonnu drottinn fyrir hann hardla faheyrt takn. Riddarahỏfdingi nockurr kom til hans ok bad, at hann leyfdi husfru sinni at koma til sin, sagdi hana marga haska þolat hafa fyrir þat eina, at hon sæi[28] hans asionu. Hinn heilagi Johannes neitadi sins sidar um alldr verit hafa konur at sia, ok allra hellz fra þvi, at hann hafdi sik inni byrgt i munklifi þess hamars. Hỏfdingi stod æ bidiandi ok þat sama sannandi, at nema hon sæi hann, væri hon af margfalldri hrygd fyrirfarandiz. Nu er hann mundi æskia enn ok enn hins sama, ok sannadi [hann munu[29] at eins dauda sỏk sinnar husfru[30] ok hon [hefdi þaþan helfarir[31], er hon vænti heilsu, þa leit hinn gamli madr samt um sidir tru hennar ok akefd hans bænar, ok mællti: «Far þu, a þessarri natt mun þin husfru mik sia; eigi mun hon at hvaru higat koma, helldr mun hon heima vera i sæng sinni ok i sinu herbergi.» Eptir þesse ord for hỏfdinginn[32] a brott berandi i sinu briosti efasemd[33] andsvarsins. En er hann hafdi sagt fru sinni, þa mæddiz hon miok likum hætti af uvisleik malsendans[34]. Ok er svefntimi var kominn, þa er [Johannes guds madr komandi fyrir syn, ok mællti vid konuna[35]: «Heyrþu kona, trua þin er mikil, ok þvi kom ek at fullgỏra girnd þina, en ek minni þik ꜳ at hvaru, at þu girniz eigi at sia likamliga asionu guds þræla, helldr fyrir andann idnir ok athæfi; þviat andinn er sa er lifgar, en holld stodar eigi nỏckut. Ek em ok eigi, sva sem þu hyggr, rettlatr eda spamadr, helldr bad ek fyrir ydra tru fyrir ydr til guds, ok veitti hann þer heilsu allra ohæginda, þeira er þu þolir i þinum likam; munt þu fra þessu heil verda, ok þu ok þinn madr munut blezut verda af gudi ok allt ykkart hyski. En þer[36] skolut minnig vera ydr af gudi veitz velgỏrnings, ok ottiz iafnan drottin, en leitid eigi nỏckut framarr, en skyllda krefr, eptir ydrum naudsynium[37]; vinni þer ok þaurf þat, er þu sꜳtt mik i svefninum, en beidz eigi framarr.» Eptir þat vaknadi hon ok sagdi bonda sinum þa lute, er hon hafdi seet ok heyrt, ok innte upp bunad mannzins ok asionu ok alla adra luti til kennileita. En hann furdandi hardla miok ok þackir gỏrandi hvarf aptr til guds mannz, ok at tekinni blezan af honum for hann brott [i guds fride[38].

A audrum tima kom til hans nockurr riddara foringi, þess husfru ohraust var af honum heima eptir latin i sinu herbergi. En hon fæddi sveinbarn i[39] miklum sꜳrleika a þeim sama degi, er hann hafdi[40] komit til hins heilaga Johannis. Þa mællti heilagr guds madr: «Ef þu vissir guds giỏf ok þat, at þer er sonr fæddr i dag, mundir þu gera gudi þackir. En vita skalltu modur sveinsins haskasamliga halldna, en drottinn mun nær vera, ok muntu hana heila hitta. Skunda þu nu ok hverf heim aptr, ok muntu finna .vii. natta sveininn, ok skalltu kalla nafn hans Johannem; hann skal upp fædaz i þinu husi .vii. ꜳr utan allri[41] saurgan heidinna þioda; at þeim[42] lidnum seldu hann munkum til læringar heilỏgum ok himneskum radningum.

Mỏrgum sagdi hann til sin komundum bædi þar heradsmonnum ok utlendum leynda luti hiartans, ok ef nỏckut hafdi, sem vera kann, i leynd misgert verit, þa asakadi hann leyniliga hirtandi, ok eggiadi til idranar ok yfirbotar. Hann sagdi ok fyrir uppgỏngur arinnar Nil ok adra vatnavỏxtu eda ukomit hallæri. Slikt hit sama minnte hann fyrir, ef yfir gnæfdi af gudi hefnd eda hirting fyrir manna misfelli, ok innte, hvat [tilgỏrda var fyrir hveria, sem hefndin var veitt[43]. Heilsugiafir ok græzlur likamanna veitti hann sva bidiundum, at hann flydi allan hræsnilỏstinn[44] fyrir þat. Eigi leyfdi[45] hann til sin at flytia vanmegna menn, helldr signade[46] hann vidsmior ok gaf þeim, en þeir med þvi smurdir urdu heilir af hverium krankleika, er þeir voru halldnir.

Husfru ỏlldungs nỏckurs miste synar sinnar; hon bad bonda sinn flytia sik til hins heilaga Johannis[47]. En hann svaradi ok sagdi honum osid[48] at sia konur. Þa bad hon, at hann segdi honum at eins hátt vanmattarins, at hann bædi fyrir henne. Ok er hann hafdi borit þetta sendibod til hins heilaga Johannis[49], þa badz hann fyrir ok signadi vidsmiỏr ok sendi til hennar. En hon reid þvi ꜳ augu ser .iii. daga i samt, ok tok syn sina ok gerdi gudi þackir. Mỏrg eru hans verk, þau er langt er af at segia, ok þvi skundum ver til þeira, er ver sꜳm med varum augum, segir sæll Jeronimus, at eptirlatnum hinum, er ver hittum med heyrninni at eins.

Ver vorum .vii. i samt, er til hans komum, ok er ver hỏfdum kvaddan hann, tok hann vid oss med fullkomnum fagnadi ok taladi hardla horskliga[50] til hvers vars. Ver badum hann gefa oss bæn ok blezan, þviat sa er sidr egipzkra munka, at þeir sꜳttmælaz skiott sin i mille med heilagri bæn, [nærgi er[51] brædr kunnu til at koma. Heilagr Johannes spurdi, ef nỏckurr væri klerkr med oss. En er ver hỏfdum allir neitat, sa hann til serhvers vars, ok skildi einn af varu lide vigdan, en sa villdi leynaz. Hann var diakn, ok vissu ver þat eigi hans forunautar utan sa[52] einn, er honum var kunnastr ok heimoligaztr[53]. Villdi hann leyna virdingu sins vigslupallz fyrir litilætis sakir siandi sva dyrmæta[54] menn, at hann hittiz ovegligri at vigslupallinum hverium, er hann dæmdi sik synu lægra at verdleikunum. Heilagr Johannes sidan er hann sa hann, ok þvi at hann var yngri en ver adrir, þa bendi hann til med fingrinum ok mællti: «Þesse er lesdiakn.» En hann villdi enn neita; þa greip heilagr Johannes hans hond ok minntiz til[55] ok mællti: «Vil eigi þu, son, at afneita þer guds giỏf, at eigi fallir þu i glæp fyrir godgerning, lygd fyrir litillæte. Miỏk er lygd varandiz, hvart sem syniz framsegiazt fyrir illzku eda gæzku; þviat ỏll lygd er eigi af godu helldr af illu, sem lausnarinn váttar.» Klerkrinn tok lundgodliga vid hans linkinligri[56] aminningu. Ok er ver hỏfdum lyktat bæninni, bad einn af vorum brædrum hinn heilaga Johannem ser heilsubotar. En þesse var miỏk þruangliga[57] þruangdr af vindorms[58] meinsemd. Heilagr Johannes svaradi: «Þu girniz naudsynlegan lut lausan lata; þviat sva sem likamr þvæz af saurum i nitro eda odrum þess konar smurningum, sva fegraz salurnar af siukleikum slikum eda odrum þess hattar hirtingum.» Eptir þat skyrdi hann oss ut marga þessa lute med lofsamligri læringu[59]. Sidan signadi hann vidsmiỏr, ok hinn siuki þvi smurdr spio iamskiott upp allre gallz ofgeyzlu ok vard alheill ok veik sinum veg til veralldar.

Næst þessu [byz heilagr Johannes til at hafa þionostu frammi[60] manndoms ok gestrisni vid oss ok gera geymslur likamans, sialfs sins vanrækiandi sorgmodr fyrir varar sakir. Matte hann ok eigi fæzlu[61] neyta nema a aptantima, ok þo þa litt, af langri sidveniu ok hversdagligri bindendi. Var þvi hans likami nu bædi þurr ok þunnr, hꜳrit hỏfudsins ok skeggit sva sem af mikilli meinsemd miott[62] ok meyrligt, þviat hvarki hafdi nylig fædzla ne gladligr dryckr teitt[63] taumalag hans fyrirheiz. Þvi hellt[64] hann enn, er hann var nitỏgr, sem fyrr sỏgdum ver, [at hann kendi engrar þeirar fædu, er vid ellzneyti var[65] til buin. At luktudum[66] snædingi gengr hann aptr til vor, ok sitia hia ser bydr hann oss. Ok þa hit fyrsta frettir hann eptir, at hvi eda hvadan ver komum, er hann hafdi adr vid oss tekit sem eiginligum kunningium ok gladda af allri aulværd. En er ver sỏgdumz af Jorsaulum til hans komnir fyrir nytsemdar ok naudsyniar sakir varrar salu, at ver sæim þa lute nu sialfir eiginligum augum, er frægdin hafdi fyrr[67] flutt fyrir vara heyrn - þviat þat er vant fastligarr i minni at festaz, er auga ser, en hitt er eyra heyrir - þa sagdi sæll Johannes med þessum hætte til var med hinu blidligasta yfirbragdi[68] ok sva sem brosandi undir nidre af nogleik gledinnar: «Miỏk furdar ek, sæluztu synir, ydr upp hafa tekit sva langt vegar vás, [þar sem[69] þer megit ecki [til þess[70] med oss loflikt lita; erum ver menn litlir ok audgætligir, ecki med oss hafandi, þat er tilteygilikt[71] se eda nockurra dainda[72] vert. En ef nockut væri samvirdiligt ydvarri somasemd, er þat þa þvilikt, sem þer hafit lesit af guds postolum ok spamonnum; heyraz þeir þvi hversdagliga i allri guds kristne, at eigi leidiz[73] monnum lifs eptirdæmi utan landz eda af fiarlægum herudum, helldr hafi hverr heima hia ser þat, er hann megi sitt lif eptir leida. Ok þvi undrar ek mest astundan ydvars erfidis ok starfs, at þer villdut fyrir sakir [salu ydvarrar[74] slikar þrautir þola i yfirferd þvilikra herada, þar sem oss þraungvir sva miok oþrifnadr ok lete, at ver þorum varla ut at ganga or varum herbergium. Nu at hvaru, þviat þer hyggit þat nỏckut med oss vera, er ydr se nytsamligt, ok villdut med miklu váse var vitia, þa syniz mer ydr þat fyrst segianda, at eigi fyrir sakir hræsni eda [nỏckurs hegomligs hols[75] virdi nỏckurr ydvarr sik þvi framarr, þott hafi seed þa menn, er odrum eru at heyrn einni kunnir.

Þungr er laustr hræsninnar ok miok haskasamligr, þviat med sealfum ser rekr hann nidr andirnar fra hæd algỏrvinnar, ok fyrir þvi vil ek fyrst allra luta vara ydr þar vid. Tvifỏlld er grein þessa misgernings: er su ỏnnur at þegar skiott i upphafi sinnar snuningar skilia sumir sva, ok þar eptir gera þeir, þott þeir kunni[76] litillar bindendi eda veite sma muni Kristz fatækum, sem þeir se hinum haleitari, er vid taka, ok tyna ombun[77] avaxtar veitz velgỏrnings af lausnarans lꜳne; ỏnnur er hræsninnar grein, at þa er einnhverr hyggr sik upphafinn a hina hæstu palla heilagleiks, at hann gỏrir eigi sva gudi gersamliga þackir, sem hann eignar sumt sialfs sins starfe med eiginligum athæfum; ok þa er hann leitar dyrdar af daudligum mỏnnum, glatar hann hinni, er af gudi er. Heyrit, synir! fyrir þvi fordumz med ỏllu kostgæfi hræsninnar lỏst, at eigi beriz sva til, at ver fallim i slikt fyrirdæmingar diup, sem sialfr fell fiandinn.

Freistum þegar i fyrstu fra hiartanu at reka ranglætis rætr ok allt þat, er gudi er gagnstadligt, geymandi sin vid vandskapligum vilia hegomligrar girndar; þviat af þess hattar rotum renna upp hædiligar hugrenningar ok mæda oss sva miỏk, at þær skammaz eigi ne fyrirlata þann sialfan timann, er ver bidiumz fyrir eda stỏndum at guds þionostu, helldr gripa þær fra oss herleitt hugskotit sva miok, at þott ver synimz standa a bæninni med bukinum, þa reikum ver at skilningunni ok hugrenningunni um ymissa stadi her ok hvar. Nu þa ef nỏckurr hyggr sik heiminum hafnad[78] hafa ok fiandans verkum, þa vinnr honum eigi þỏrf at hafa fyrirlatit eignir ok audrædi eda adra veralldar ivasan, nema hann hafi ok neitat eiginligum okostum ok af ser snidit hegomligar ok meinsfullar munudir[79] - þessar eru þær, er postolinn segir sva af: hegomligar girndir ok meinsfullar, hveriar er mygia monnum til eilifs tions - þat er at hafa sannliga diỏflinum neitat ok hans verkum. Diỏfullinn hleypr i mannzins hiarta fyrir tilferd eda leiding lastarins, allra hellz liotrar lostasemi, þviat lestirnir ero af hans alfu[80] sva sem godgerningar ero af gudi. Nu ef lestirnir ero i varu hiarta, þa er diofullinn hefir komit þeira hỏfdingi, þa gefa þeir honum stad sem eiginligum gervara ok leida inn sva sem til sealfs sins eignar. Ok þadan af er þat, at þess hattar hiỏrtu fa alldrigi hvilld ne frid, helldr hrædaz þau iafnan ok hræraz yfirstigin nu af onytri hrygd ok nu af hegomligri gledi, hafa reyndar fyrir innan sik [hinn versta valldzmann, þann[81] er þau veittu vidtỏku fyrir eiginliga lỏstu vandzslegs[82] hegoma. Her i mote hitt hugskotit, er fullkomliga hefir heiminum hafnad ok sitt briost fyrirbuit herbergi helgum[83] anda, helldr brodur sins hrygd sem sealfs sins ok hans gledi sem eiginligum glaum, snidr af ser þegar i fyrstu hvern lỏst ok lyte, en lætr læstar allar briostzins umbudir fyrir fiandans umsatum, rekr i brott [rangsnuna reidi[84] bolginnar brædi, lykr ute lygd afvirdiligrar[85] ỏfundar, ok at sidr [at afþocka[86], helldr vilia ecki til grunsemdar skilia af naungsins gerningi. Ok er heilagr andi hefir inn gengit ok birt briostit, er þar iafnan fridr ok fagnadr, ast ok elska, giædzka ok godvili, þydleikr ok þolinmædi, ok þar blomgaz ok upp renna andans avextir; sva sem sialfr drottinn segir i gudspiallinu: Eigi ma gott tre gera illa avỏxtu, ok eigi illt tre gỏra goda avỏxtu; þviat treit kenniz af avextinum.

Þeir eru enn nỏckurir, er synaz hafnad hafa heiminum, en bera litla ahyggiu fyrir hiartans hreinleika ne liotleik lastanna, leida hia ser vandgæfi [eda valyndi[87], semia sidu sina sumskostar, en [idna hitt eina at finna[88] helga fedr ok nema af þeim nỏckura [lute, at þvi helldr mikliz þeir af[89] eda dyrkiz, ỏdrum segiandi [sik af hinum ok þessum[90] hafa heyrt, ok iafnbratt vilia þeir vera annarra lærifedr, þott þeir hafi nockut litit snudgaz[91] kunnustunnar af heyrn eda sỏgn, ok kenna þa lute, er þeir sa ok heyrdu, en gerdu eigi, fyrirsmandi adra ok fyrirlitandi. Girnaz þeir med miklu kostgæfi at dreckia ser til tignarmotz eda meistaradæmis[92], ovitandi at daligrar[93] fyrirdæmingar er sa verdr, er dirfiz adra at læra af lofligum lutum sialfr leidiliga dæmdr[94] af eiginligum lỏstum, helldr en hinn er sealfr skinn af kroptunum ok þorir þo þeygi adra at abyrgiaz. Heyrit mik, synir! Nu sva sem ver segium eigi forzliga eda þverudliga flyianda[95] klerkdom ok kennimannzskap, sva ok eigi hlackandi til at hliota, helldr gerningrinn til gefandi, at lestirnir lute undan, en afliz dygdir hins idra mannzins; i guds dom er gefanda, hvern hann vill eptir lata [eda hvern hann vill upp hefia[96] ser til þionostu eda kennimannzskapar, þviat eigi er sa hverr lofligr, er ser lyptir upp sialfr, helldr hinn er drottinn varr velr[97].

En munks verk er þat fremzt, at hann ofri gudi hreina bæn, ecki hafandi i samvizkunni atfyndiligt; sva sem segir drottinn sealfr i gudspiallinu: Þa er þer standit a bæn, fyrirlatit af ollu hiarta brædrum ydrum, ef þer eigit nockut saknæmt vid þa, þviat eigi mun fadir ydvarr, sa er a himnum er, ydr upp gefa, nema þer hafit brædrum ydrum uppgefit þeira misverka. En ef ver hỏfum med hreinu hiarta, sem fyrr sagda ek, stadit i guds auglite frelstir af ollum þeim lytum ok laustum, sem adr voru inntir[98], þa megum ver sia gud, sva sem mattuligt er, ok greida til hans bænir vars hiarta, ok sia hann osyniligan med hugskote en eigi med likamanum, med skyrleik skilningar[99] en eigi med hvassleik[100] vidrlitningar. Hyggi engi sik munu sia mega sialfa guddomsins [veringina, sva sem hon er[101], nær sem hann setr saman i sealfs sins hiarta nỏckurs konar eptirliking likneskiu likamligrar; þviat engi asiona er i gudi, engi umfedming, helldr hugskot ok skilning, er at sỏnnu megu skynia ok audlaz elskhuga hyggiunnar, en eigi at hvaru at hondlaz eda diktaz eda fra segiaz. Ok fyrir þvi byriar med allri varud ok otta til guds at snuaz ok sællda sva fyrir honum sialldr skilningarinnar, ok allt þat er mannlikt hugskot fær fengit vegs eda virdingar, lioss eda birtingar, skili hann iafnan gud vera langt umfram þessa alla lute, ok ef hreint hefir verit hugskotit, sem ver sỏgdum, ok frelst fra svivirdilegum saurum veslrar vanfystar. Byriar fyrir þvi [til þess allra mest gerninginn gefa[102] þa mennina, er gudi synaz fylgia en afneita verolldinni; sva sem ritat er: [Geymit til ok[103] kanniz vid, at ek em gud. Nu ef hann hefir vid gud kennz sva miỏk, sem manninum er framaz mattuligt hann at kunna, þa um sidir mun hann fa visdom annars heims hluta, sva sem þeir ero, ok skilia guds stormerki, ok æ þvi hreinni sem hugrinn hefir med honum verit, þvi fleiri hlute vitrar gud honum sva sem kærum vin. Sialfir engiligir kraptar ok oll gudlig stormerki elska hann sva sem guds vin ok tæia hans bænum. Ok þessi er sa, er hvarki lif ne daudi, eigi englar ne hỏfdingskapr ne mattr, ok engi ỏnnur skepna ma fra skilia guds ast, þeiri er i Jesu Kristo er. Ok fyrir þvi, elskuligztu synir, ef þer [voldut at[104] lika gudi ok til hans kærleiks koma, gefit geymdir til at geraz annarligir af[105] allre hræsni ok af hverium sem einum leste hugarins, af ollum krasum holldligum eda likamligum; hygge þer ok eigi þær at eins vera likamligar kraser, er veralldar menn neyta, helldr ero allt[106] krasir truandi bindendismanni, sem hann hefir med girnd uppnumit, þott þat se audgætligt, ef i veniu var athallzmonnum at þarnaz. Vatnit sialft eda braudit, ef þat tekz upp med holldzins teygingu, þa virdiz kræsnivam[107] bindendismanni, þegar er [meirr fylgir[108] girnd ahugans en naudsyn natturunnar. Somir salunni i ollum lutum sik sva venia at varaz vỏmmin, ok fyrir þvi villde varr drottinn kenna salunni moti at standa sinum girndum ok vandfystum, þa er hann sagdi sva: «Gangit þer inn um þruangt hlid, þviat rumr ok vidr er sa vegr, er til dauda dregr, en þrỏng ok haurd er su gatan, er til lifs leidir. Vidr er vegr salunnar, þa er hon [fylgir nær vel hverri sinni[109] girnd, en þruangr, ef hon þrystir vilianligum vandfystum. Leynilig bygd[110] einsligs athæfis ma mikit at hvaru vinna slika luti at hliota; þviat stundum leysaz beisl bindindinnar ok sparneytninnar fyrir [hversdagliga fiỏlskylldu[111] tilkomandi brædra eda brautfarandi, ok af þess hattar tilfellum vikz[112] smám þeim til veniu krasanna girnd, ok veidaz sva stundum algerver menn. Fyrir þvi sagdi David sva at sỏnnu: Fiarlægdumz ek flyiandi, ok var ek i eydimỏrk, ok beid ek sva þess, er mik gerdi heilan af stadleysi ok stormi hugarins. En nu mun ek segia ydr þat, er nyliga hefir at boriz nockurum af vorum brædrum, at fyrirfarandi dæmi vinni ydr varari.

Var nockurr munkr i þessi nalægu eydimỏrk - þeim var hellir at herbergi - hinn mesti bindendismadr, hann afladi med handanna erfidi hversdagligrar atvinnu. Hann badz fyrir nott ok dag ok blomgadiz med ollum krỏptum hugarins. En þessi drambadi af gladligum gerningum ok tok at treystaz sem af sinum framkvæmdum, eignadi ser nu sumt, þat er hann hafdi gert, en eigi allt gudi. Freistarinn vikz vid skiott siandi upphafning hugarins ok egnir upp snỏrur. At aptni nockurs dags bregdr hann ꜳ sik likneskiu nỏckurrar virduligrar konu villandiz um eydimỏrkina; hon gengr um eydimỏrkina ok kemr at hellisdyrum munksins sva sem mod eptir mikit erfidi, skraukvandi[113] sik þreytta ok þrekada, kastar ser nidr fyrir innan dyrin, velltiz at fotum munkinum, bidr hann miskunna ser sva segiandi: «Nott hefir mik [villt vesala[114], segir hon, leynandiz[115] um eydimỏrkina; lofadu mer at hvilaz i hyrningu þins herbergis, at eigi beri sva til, at ek verda brꜳd nattligum dyrum.» En hann tok hana med miskunnar yfirbragdi inn i hellinn ok fretti eptir, [hver sỏk hana helldi til at villaz[116] um eydimỏrkina. Hon likir[117] sỏkina hardla athugasamliga, ok [setr fyrir innan blidmæla eitr ok lostasemdar ulyfian[118] um alla framburdarbokina, synir sik nu vesla ok vafulla[119], nu verduga vermingar[120], ok sveigir sva med snilld ok sætleik malsendans[121] hans hug hneigiandi til sinnar astar vid lastafullum elskhuga. Hedan af blandaz blidlig vidmæli med hlatri ok leik, þvi næst skekr hon skeggit sva sem til sæmdar asionunni, hondin diỏrf til hỏkunnar siglir linliga upp um svirann ok halsinn. Hvat þarf þar langt[122] um, at lyktum hertekr hon riddara Kristz. En hann hitnar innan skiott ok skelfiz med sealfum ser af brennandi bylgium lostasemdar med ollu ominnigr umlidinna erfida framiatanar sinnar eda fyrirheitz, þviat hann fædiz af girnd sins hiarta, ok setr saman sætt[123] med falsligum fyluskap fyrir innan leynda lute sins hiarta ok hugrenninga, hneigir heimskr sinar sidur, ok geriz sem hestr eda mull utan skyns ok skilningar. En er hann kostgæfiz[124] undir at falla[125] þau fulu fadmlỏg, rekr hon ut hinn dimmazta skræk grimmrar raddar. Skridnar þar or hondum honum meyligr skuggi, sem var, hann eptir latandi med styrialligri atskelkingu fiplanda i loptit upp med hinum hædiligztum hræringum. Þa þegar flyktiz saman otalligr fiỏldi fiandaflocks i loptinu til þessa leikmotz med oskurligu[126] opi ok hafum brigzlanarhlatri sva segiandi: «Ho, munkr[127], er þik hoft upp allt til himins, hversu ert þu nu drecktr allt til helvitis? Nu þa nem þu, at hverr er sik hefr upp, mun lægdr verda.» En hann vard [þegar nær sva sem vitlauss[128], ok þolir eigi einfelldi sinnar bleckingar, bleckiz nu þungligarr af sialfum ser, en hann hafdi adr blecktr[129] verit af diỏflinum, þar sem hann skylldi endrbæta sialfan sik ok endrnyia strid at gráta glæp sins fyrra fallz med tarfullum[130] trega avaxtasamligrar[131] idranar. Hann vesall gerdi þat eigi, helldr selldi hann sialfan sik, sem postolinn segir, aurvæntandi allri uhreinsan ok illzku; hvarf hann aptr til veralldligs lifs vordinn fianda fodr, flyiandi felagskap allra heilagra. Engi matti hann aptr kalla af foradinu med hialpsamligum aminningum. En ef hann hefdi viliat leggia sik undir hit fyrra lif ok bindendi, hefdi hann endrbætt utan ifasemd[132] alla sina [miskunn ok stað[133]. Heyrit nu, hvat af odrum hefir gerz sva freistudum, en mislikri utferd freistninnar[134].

I [þessi nalægu borg[135] var nockurr madr gerandi hit liotazta lif med hverri uhæfu, sva at hann var inn frægazti at ufrægdunum. En þessi snỏriz[136] nockurn tima vidkomandiz med guds miskunn til idranar, byrgiandi sik i grof einhverri ok þo sva saurganir fyrr gerra glæpa i brunnum taranna. Hann lá ꜳ iỏrdinni [nottum ok dỏgum[137], eigi dirfandiz[138] augunum upp at lita til himinsins ne guds nafn at nefna med raddarinnar bendingu, helldr stadfestiz hann i einum samt sutum ok sorgum nær sem lifandi grafinn i helviti, utgefandi geysiligan grat med remian[139] hiartans. Þa er ein vika var lidin, koma diỏflar at grỏfinni honum þar veranda kallandi ok sva segiandi: «Heyr þu, hinn oskirazti ok hinn glæpafullazti! hvat er þat, er þu gerir? Saddr af hverri horan ok uhreinsan geriz þu nu sem gudhræddr ok hreinn, er þu elldiz i glæpunum ok þer þrotna ỏfl til odadanna. Nu villt þu synaz kristinn, uframr ok idrandi, nær sem nỏckurr annarr stadr megi þer gefinn verda, nema[140] sꜳ er þer er med oss ætladr. Einn af oss ertu, ok eigi mattu nu annarr vera. Hverf aptr, hverf aptr til var, at eigi tynir þu þeim tima lifsins, er eptir er til lystiligra munuda. Ver munum þer bua konungligar[141] krasir ok kurteisuztu konur ok alla þa luti, er þer megi endrbæta blom þeckiligrar æsku. Hvat mædir þu sialfan þik hegomligum ok þarflausligum meinlætum. Hvat selr þu sialfan þik kvỏlum fyrir timann? Hvat muntu annat þola i helviti, nema þat er þu semr þer nu sialfr? Girnir þik pinan, bid þu [litt þat[142], ok muntu finna buna. Nu þar til neyt vorra giafa, þeira er þu virdir iafnan sætar ok þeckiligar.» Þessa luti ok adra fleiri brigzludu þeir honum. En hann lꜳ ohræriligr ok veik eigi til þeira eyranu ne heyrninni nockuru ordi andsvarandi. Þeir intu opt upp hina sỏmu luti ok suma enn hardari, en hann hrærdiz[143] ecki vid. Ok er fiandrnir fundu, at hann hafnadi fullkomliga þeira fortỏlum, ædduz þeir ok gengu at honum meidandi hann med mỏrgum meinlætum, ok lettu eigi fyrr, en hann var nærr halfdaudr. Matti hann þa eigi fyrir mỏrgum meinlætum[144], ok eigi villdi hann, or sinum bænarstad hræraz. Næsta dag eptir komu nỏckurir hans nagrannar med mannligri[145] miskunn hans leitandi, ok fundu hann otruanligum piningum plagadan, ok frettu at, hvi sætti. En er þeir namu, badu þeir, at hann leti heim beraz til sealfs sins herbergis. Hann afneitar þvi, ok var einn samt eptir. Þegar ꜳ næstu nott hverfa fiandrnir aptr beriandi hann ok beystandi med hinum [hỏrduztum harmkvælum framarr[146] en fyrr. Hann kvez enn hvergi flyia vilia ne fordaz, sagdi betra vera at þola drap eda dauda en[147] diỏflum lengr at hlyda. Þridiu nott samnaz saman otalligr flockr fianda, hlaupa þeir upp ꜳ hann, fara nu miok geystir ok meida[148] hann med allzkonar kvolum ok piningum utan alla miskunn. En þott likaminn þreyttiz af lemstrunum[149], þa stod þo hinn efzti[150] andi mot valldi dioflanna. Ok er hinir fornu fiandr fundu þat, kỏlludu þeir hárri rỏddu sva segiandi: «Sigradir þu, sigradir þu.» Ok hurfu iafnskiott i braut keyrdir med himneskum krapti, alldri sidan þorandi hans at freista med tálsnỏrum sinnar listar[151]. En hann gỏrdiz skambragz[152] sva somasamligra[153] sida ok kunnr at krỏptum ok [audgadr med allzkonar[154] astargiỏfum gudligrar miskunnar, at allri þessi heradsbygd syndiz hann sem af gudi sendr fyrir atferdis sỏkum, ok trudiz vera nær sem einn af tỏlu sealfra englanna. Ræddu þvi allir med einum rom, at þessi væri [hægri handar umskipting[155]. Utalligir hurfu aptr af hans eptirdæmi til hialpsamligrar vanar, þeir er [adr hỏfdu sialfa sik ỏrvæntat[156], ok treystuz nu ỏruggri endrbæting fyrirlatinni ỏrvænting. Tortaldir droguz aptr or sialfu synda diupinu ok komu til kunnleiks[157] kraptanna af hans undarligri endrbæting. Ok at honum sva fullkomliga rettsnunum synduz ỏllum allir hlutir mattuligir. Eigi at eins skein med honum samtenging[158] sidanna eda tilkvoma kraptanna, helldr skein ok med[159] honum hin mesta miskunn almattigs guds. Stormerki ok takn, þau er af honum frỏmduz, vatta ok vitna hans verdleik vid gud. Nu sva sem þer heyrdut litillæti ok leidretting[160] veitir efni allra godra luta, en dramban ok ỏrvæntan er tilgerningr tions ok tapanar.

En at flyia fallvalltar[161] flugur fiandligra umsáta ok at ỏdlaz enn innvirduligri[162] astud gudlegs velgernings ma mest bygd eydimerkrinnar med einfelldi atferdis, ok hygg ek mik þat munu meirr med dygdarfullum[163] dæmum en einum samt ordum uppinna[164].

Munkr nỏckurr var i þessi eydimork nær ollum [innar byggiandi[165]. Þa er þessi hafdi stadfestz [hin flestu[166] ꜳr i margfalldri bindendi, sva at hann var nu nær ỏrvadi fyrir alldrs sỏkum, en audgadr med allzkonar avexti andligs athæfis, iduliga med ymnum ok bænum gudi þionandi, upphafidr[167] mikilleika margfallz samhallz; nu med þvi at hann hafdi engiligt athæfi fyrir lifnadar sakir her a iỏrdunni likamliga verandi, þa virdir almattigr gud verdugt at ỏmbuna honum þat sumskostar þegar i hond med engiligri atvinnu sva sem med fỏdurligri forsia ok fyrirhyggiu.

Nỏckurn tima er naudsyn natturunnar beiddiz næring fæzlunnar, gengr munkrinn inn i helli sinn ok finnr þar braud a bord borit, þat var blomaligrar[168] birti ok furduligs sætleiks. Ok hann saddr þar af gerir hann þackir gudligum velgerningi ok riss upp til bænar fra bordinu eptir veniuligum godvilia. Margar gudligar vitranir ok ꜳminningar af[169] uordnum lutum urdu[170] fyrir hans godvilia[171]. En hann upphafidr ꜳ sva haleita palla heilagleiks tekr at dyrkaz sem af sialfs sins atgervi, virdir veizlu gudligs velgernings verdleik sins athæfis; þegar i stad fellr til hans litil su onenning[172], nær sva litil i fyrstu, at hann ma trautt eptir vikiaz. Þadan af vex meiri vangeymsla, sva at hann verdr seinni til salmanna ok obradbeinni til bænanna; syngz ok hvarki med slikum vakrleika sem fyrr, helldr skundar hugrinn at hvilaz sem mæddr af miklu erfidi, nær upphỏfdu at eins embætti vanrar þionostu; þviat hann hafdi reyndar fallit fra haleitum lutum til afleitligra, ok hristu hann sealfs sins hugrenningar um fiallzins flug med spilltri samvitzkunni. Var nu ok i hans hiarta nỏckur leynd ferlig ok fyrirdæmilig hugrenning, en hin fyrri venia for þvilikaz til at iafna, sem þa er skipit rennr at lyktỏdum rodrinum af einu samt bꜳrubrotinu; sva ok en forna venia ok fyrirheit hellt honum til vanra embætta, ok fyrir þa sỏk syndiz hann enn standa i sinni stett. Nu er hann geck inn at lyktudum bænum i þann stad, er hann var vanr at snæda, þa fann hann braud yfir[173] bordi eptir veniu, ok hann saddr þar af æntir[174] hann ekki at endrbæta þa hluti, er i hiartanu hvarfludu[175], ok skildi hann hvergi[176] skada sinnar umskiptingar, helldr hafnadi hann sialfum ser smam ok smam fallandi. Þvi næst kyndiz hann af hinum beiskazta bruna hinnar liotuztu lostasemi, [hyggr nu at hlaupa til veralldar, en[177] helldr ser þo aptr samdægris[178] ok lyktar eptir veniu hversdagligum salmasỏngi ok bænahalldi; gengr sidan inn til nattverdar ok finnr braud yfir bordi [enn dỏckvara ok saurgara[179] en fyrr. Hann vard nu hryggr miỏk ok furdadi, hvi gegna mundi þetta undr, vard þo saddr at hvaru sem fyrr. Eptir þridia dag þadan þrifalldaz med honum munudar broddar, þrỏngva nu ok þar med fast sialfs hans hugrenningar, syniz honum sem hann hafi undir ser med fadmlagi naverandi likneskiu nockurrar konu. Ferr þo framm enn ꜳ fiorda deginum til salmasỏngs ok bænahalldz, himir ok hangir reikanligr i augunum en hertekinn i hugskotinu. Hann gengr inn um kvelldit til fædzlunnar, finnr braud yfir bordi hit saurgazta ok hit þurrazta, er vera matti, ollum megin sva sem af musum [gnagat eda hundum[180]. Þa er hann sa þat, sytti hann ok harmadi ok hellti ut mỏrgum tꜳrum, en eigi sva enn innvirduliga[181] af hiartanu, at slaukt fengi bruna sva [mikils loga[182]. Hann neytir fædu at hvaru, en eigi sva miok sem hann villdi, eda hann var vanr, þviat hugrenningar kringdu um hann hvadanæfa sem utlendr herr ok skutu at honum ollum megin leidiligum lostaskeytum, ok draga hann sva sidan til veralldar fanginn ok hertekinn. Hann riss upp þegar um nottina ok ferdaz eptir eydimỏrkinni skundandi til borgarinnar. En er dagr lioss var ordinn, var langt til borgarinnar; tekr hann nu at stikna[183] af hinum heitligzta solar hita, mædiz nu miỏk i mỏrkinni, snyz higat ok þagat, skimar ok skygnir, ef klaustr nỏckut væri nær, ok er hann leit skala nỏckurra brædra, skundar þagat at hvilaz at þeira. En er guds þionostumenn þektu hans ferd, renna þeir i moti honum ok vegsama sem guds engil, þva fætrna, lada til lofsỏngva, bera bord fram ok inna oll astarembætti eptir guds bodordi. En er hann er hvilldr eptir godan beina, bidia þeir af honum sem hinum frodazta fỏdur uppsmidanarord hialpsamligra aminninga, spyria, hversu hverr þeira mætti hellz fordaz fiandans umsatir eda brottu reka hædiligar[184] hugrenningar. Nu ser hann sik skylldugan til at veita brædrunum fortỏlur fỏdurligar. Innir hann þat ok bædi fylliliga[185] ok fagrliga, talandi af lystugleik hins eilifa lifs ok varandi þa vid diỏfla umsatum, en tendradi upp med sialfum ser vidrkomningar[186] brodda, ok aptrhorfinn til sealfs sins mællti hann: «Hversu mun[187] ek adra læra eda ꜳ minna, þar er ek svikiumz sialfr, eda hversu mun[188] ek retta adra [ok endrbæta, en ek retti[189] eigi sialfan mik. Nu þa ger þu vesall! Fyrr skalltu [gỏra alla luti, en[190] þu kennir odrum at gỏra.» En er hann striddi[191] ser i moti med þesskonar akærslum, skildi hann sik vesaliga velltan ok uppgỏrvan, kvaddi hann brædrna ok skundadi sidan, sem [skiotaz matti hann[192], aptr i mỏrkina ok til þess sama hellis, er hann hafdi fyrr haft, fellr allr til bænar ok segir sva: «Nær hefdi min sꜳla bygt i helviti, nema drottinn hefdi mer vid holpit; nær var ek i ollu illa, ok nær eyddu þeir mer af iỏrdunni.» Med þeim er sannliga fyIlt þat, er ritningin segir: Brodir brodur sinum hialpandi mun upphefiaz sem vigskaurdut[193] borg ok styrk; brodir sa er helpr brodur sinum, er sem ỏrugg borg, ok domar sva sem lasar borganna. Eptir þessa luti var hann a ollum sinum lifdỏgum med tꜳrum ok trega sytandi sik tynt hafa ser gudliga veittum [velgerningum himnesks[194] bordbunadar; tekr nu at eta sitt braud med erfidi ok sveita[195] sins andlitz[196]. Byrgdi hann sik inni i hellisskutanum, liggiandi i ỏsku ok hꜳrklædi sva lengi med sorg ok sut, unz engill guds syndiz honum ok sagdi til hans: «Þegit hefir drottinn idran[197] þina ok mun miskunna þer, en varaz þu hedan fra at dramba, at þu bleckiz eigi verr en fyrr. Brædrnir, þeir er þu lærdir, munu til þin koma blezan med ser berandi, þa[198] er þu skallt þeckiaz, ok kenn med þeim fædu þinum gudi þackir gerandi.»

Þessa luti sagda ek ydr, synir, segir heilagr Johannes, at þer skilit þadan af, hve mikil styrkt fylgir litillætinu, ok hve nꜳlæg er hrapanin hræsninni. Fyrir þvi lærdi oss varr lausnari enn fyrsta[199] sælleik af litillæti, ok sagdi: Sælir ero fatækir i anda, þviat þeira sealfra er himinriki. Nu þer nemandi þesskonar dæmi, variz þer, at eigi svikiz þer af diỏflum i smasmygli hugrenninganna. Ok fyrir þvi vardveitiz su sidvenia medal munka, at ef nockurr kemr til þeira, hvart sem er karl eda kona, ungr eda gamall, kunnr eda okunnr, at fyrir ollum lutum kallaz[200] a nafn guds med heilagri bæn, þviat þott nỏckur fiandlig vel hafi verit, [þa flyr[201] i braut, þegar bænin birtiz. En ef ohreinir andar eggia[202] ydr ꜳ eitthvat i ydvarri hugrenningu, þat er þer skulot stęraz af eda lofaz, þa hlydit [þeim eigi, helldr litillætit ydr þvi meirr[203] i guds augliti ok virdit engis ofmetnadarfulla fiandans aeggian. Truit mer, segir hinn sæli Johannes, optliga blecktu þeir[204] mik sva, at ek matta hvarki hvilaz ne bidiaz fyrir, ollum nottum aeggiandi minum vitum ok hugrenningum ymisligar sionhverfingar. En um morguninn fellu þeir fram fyrir mik sem med nỏckurri hadung eda spotti ok mælltu: «Miskunna þu oss, aboti, þviat ver þyngdum þer i alla nott.» Ek sagda til þeira: «Þer allir, er odygd drygit, dragiz brott fra mer ok freistit eigi guds þræls.» Nu fyrir þvi, synir, elskit hvilld ok hliodsemd[205], gefit verkit gudligri vitzku ok vaktid ydr, af optligu vidrmæli hafit þer hreint hugskot fyrir gudi, at eigi talmiz til hans ydrar bænir. Nu þo at [þeir geri[206] god verk ok se horskligs samlags eda lofligrar bindendi, er i verolldinni hafaz[207] vid, sealfa sik semiandi med skyrligum ok skynsamligum athæfum, geymandi gestrisni ok þeckiligar þionostur vid þurftuga, veitandi varkunnligar vitianir heptum eda herklæddum, þesskonar idnir innandi ok odrum æ nockut gods af ser midlandi, hallda þo at hvaru med sialfum ser hreinleik ok heilagleik, þessir eru lofsamligir ok hardla þægiligir[208] fyrir gudi, er med godum verkum gỏra geymslu hans bodorda oatfyndiliga. En allir þeir lutir, er nu talda ek, eru iardleg verk ok gỏraz af spellilegu efni stundlegra luta. En hinn, er erfidar i astundan andligra[209] luta ok hreinsar med sialfum ser skilning[210] hugskotzins, er hinum miklu ædri ok efri dæmandi; þviat hann byr fyrir i sialfs sins hiarta herbergi hinum helga anda, er fyrirlætr[211] alla iardlega luti, en gerir at eins ahyggiu af eilifd ok hæd himneskra; stendr iafnan i guds augliti, en kastar a bak ser aptr allri ahyggiu nuveranda efnis, vopnar sik med vandlæti gudligrar girndar, sedz hvarki nott ne dag af sætleik salmasỏngs eda odru lofsamligu bænahalldi drottinligrar dyrdar.

Þessa luti ok marga adra, segir sæll Jeronimus, taladi heilagr Johannes til vor .iii. daga i samt, ok saddi sva vorar salur endrnyiandi til andligs atferdiss. En er ver villdum brott fra hans[212] ferdaz, gaf hann oss blezan ok bad oss i guds fridi fara. «En þat vil ek ydr vita lata, synir, at a þessum sama degi flytz i borginni Alexandria hinn fegrsti sigr dyrdligs hỏfdingia Theodosij keisara yfir Eugenio vikingi. Skyllda krefr ok þann sama Theodosium sitt lif at lykta litlu sidarr med almenniligum dauda.» Ok er ver vorum brottu fra hans[213], litum ver ok heyrdum þessa luti sva fyllda ok frammkomna, sem hann hafdi fyrir sagt. Fꜳm dỏgum sidarr komu eptir oss nockurir brædr ok bodudu oss andlat heilags Johannis. Hans efzti dagr vard med þeim hætti, at um .iii. daga i samt, sỏgdu þeir, at hann leyfdi ongum manni inn at ganga til sin, fell hann a knein til bænar ok gallt gudi ꜳ bæninni sinn signada anda. For hann sva til guds, þeim er[214] vegr ok virding um veralldir verallda. Amen[215].


2. Ver sꜳm vid Thebaidam, segir sæll Jeronimus prestr, annan virduligan mann, Or at nafni; hann var formadr ok fadir margra munklifa[216] ok syndiz af sealfum bunadinum engiligrar vegsemdar. Nitỏgr[217] var hann at alldri, hann hafdi sitt skegg ok skinandi hæru helldr en hvita; sva gladr var hann i yfirbragdi, at sialf syn hans matti langt umfram þat virdaz, sem mannzins nattura er til. I fyrstu framdi hann i yztu eydimỏrkinni erfidi margfalldrar bindendi, en um sidir setti hann klaustr i nalægri borg.

I ollum næstum stỏdum sinnar bygdar rotsetti hann i skoginum tre ymisligra avaxta. Þar i þeim stỏdum hafdi engiskonar grasgardr verit fyrir hans tilkvomu[218], eptir þvi[219] sem oss var af flestum flutt heilagra fedra. Fyrir þa skylld plantadi hann skog þenna, at[220] þeir brædr, er hann girntiz saman at kalla, hefdi ongva naudsyn at reika eda rekaz vidara[221] fyrir trea sakir. Gerdi hann, sva sem nu gat ek, geymslu [naudsynia likamligrar[222] þionustu, en miklu meirr hinna, er tru ok hialp heilsu þeira heyrdu til. Grỏsum ok rotum nỏckurskonar fæddiz hann, er hann var i eydimỏrkinni, ok syndiz[223] honum slikir lutir sætir fyrir guds sakir. Vatn drack hann, ef hann kunni at[224] finna. Allan tima dags ok nætr hellz hann i guds lofi[225]. En er hann var fullkominn fyrir alldrs sakir, vitradiz honum engill guds i [einsetunni fyrir syn[226] ok sagdi til hans: «Þu munt skipadr yfir marga þiod af gudi, ok fioldi folks mun a hann[227] trua [þusundum hialpandiz fyrir þina kenning[228]. En sva mỏrgum sem þu helpr til heilsu [i þessu lifi[229], yfir sva[230] marga helldr þu ok hefir hỏfdingskap i oordnu. Ottaz ecki ne hrædz, þviat allir þeir lutir, er þu kannt krefia af gudi til natturuligrar[231] naudsyniar þins likama, þa [munu þeir[232] audvelliga veitaz. Heilagr Or gladdr af gudligri vitran ferdadiz af mỏrkinni[233] i nalægd vid borgina, ok gerdi ser einn litinn skala ok bygdi þar i einn samt. Enga kendi hann fædu nema halfhleypi kals[234] eptir hinar lengztu fỏstur. Fyrstu kunni hann ecki a bok; en er hann kom af eydimorkinni, sem fyrr var sagt, meirr i nalægd vid [manna bygd[235], þa gafz gudlig miskunn honum þar upp a; þviat þa er [bræðr baru bok[236] at honum, las hann, sem hann hefdi þegar i bernsku til bokar[237] settr verit. Sva mikil dygd veittiz honum a mot diỏfla velldi, at margir, þeir er ohreinir andar ærdu, fluttuz naudgir honum fyrir kne med miklu hareysti[238] vottandi af hans verdleikum.

Margar veitti hann monnum adrar heilsugiafir, þviat otalligr fioldi munka ok annars folks flycktiz[239] hvadanæfa til hans fundar. En er ver gengum fram milli annarra brædra, gỏrdi hann sik miok glaðan[240], er hann sa oss. Ok er hann hafdi heilsat oss ok bediz fyrir, þo hann fætr gesta sinna, sem vandi hans var; eptir þat tok hann ok lærdi oss med[241] gudligum ritningum af stadfesti truarinnar ok ỏmbun hins eilifa lifs, þviat honum var af gudi gefin mikil miskunn til framburdarins. Ok þa er hann hafdi marga capitula gudligra ritninga snotrliga utskyrt, sneriz hann enn til bænar. Su var hans venia[242] at bergia alldri (fyrr) likamligri fædu, en hann hefdi tekit holld ok blod vars herra Jesu Kristz. Þvi teknu ok lyktadri messu bidr hann oss ganga til bordz, en hann sialfr sitr hia oss æ[243] midlandi oss af seim gudligra mola(!).

Slikt sva sagdi hann oss: Veit ek nockurn mann, sagdi hann, þann i eydimorkinni, er engva hafdi iardliga fædu um .iii. ꜳr i samt, helldr færdi guds engill honum hinn þridia hvern dag himneska fædu, ok var honum þat bædi matr ok dryckr. Ok enn sagdi hann: Veit ek þesskonar mann, at komu til hans diỏflar i aliti himneskrar herferdar ok engiligum bunadi (rekandi) elldliga vagna, ok leiddu milli sin sva sem med nỏckuru tignarmoti sem einn mikinn konung; ok sa er þeira hỏfdingi syndiz vera, sagdi til einsetumannzins: «Heyr þu, madr, innt (hefir) þu alla (luti) med verki, þat eina skortir, at þu lutir mer med dyrkan, ok mun ek hefia þik upp sem Heliam.» En er munkrinn heyrdi þetta, þa mællti hann i hug ser: «[Hvat er[244] þat, er nu heyri ek? Hversdagliga dyrka ek ok vegsama minn drottin, er sannr er konungr. En ef þessi væri sa, hvi mundi hann þess beidaz af mer, er hann veit mik án aflati inna.» Svarar sidan sva hinum nykomna konungi: «Ek hefi her hia mer minn konung, þann er ek dyrka án aflati, en þu ert eigi minn konungr.» Vid þessi munksins ord hvarf uhreinn andi þegar i brott ok[245] allt hans fals, ok syndiz honum alldri sidan. En þessa luti sagdi heilagr Or oss sva sem af odrum, ok tiadi sealfs sins verk undir annars yfirsyn. En heilagir fedr, þeir er vid voru, sỏnnudu, at hann hefdi sialfr slika luti seet ok heyrt.

Þessi hinn mikilligi[246] fadir Or, er fra er sagt, veitti þann velgerning tilkomandi brædrum, þeim er nær honum villdu byggia, millum margra annarra godra verka, at hann kalladi samt brædr þa alla, er med honum voru, ok gerdu þeir upp ꜳ einum degi skala hinum nykomna brodur, ok var at þessu verki mikil skemtan ollum brædrum. Skiptu sva til, at sumir fluttu til griot eda tre, lim eda leir eda vatn. En er algert var, fengu þeir af hendi med ollum nytsamligum lutum ok naudsynligum hinum nykomna brodur.

Nỏckurn tima kom falsbrodir nockurr til heilags Or, ok at hann syndiz nỏktr[247], hafdi hann folgit klædi sin. Heilagr Or avitadi hann at ollum brædrum aheyrundum[248], ok bar þau klædi fram milli þeira, er hann hafdi leynt. En þenna atburd ottuduz sva miỏk allir, at engin dirfdiz sidan um nockurn lut fyrir honum at fallera. Sva mikill var hugarkraptr ok megn gudligrar miskunnar med hinum helga Or, er hann hafdi fengit fyrir hreinleik truarinnar ok erfidi margfalldz athalldz, at fiỏldi brædra þeira, er med honum voru, gỏfguduz af sva mikilli guds[249] miskunn, at þa er þeir komu til kirkiu, synduz þeir sva biartir at bunadi ok yfirbragdi skirligra hugskota sem engiligr fioldi himneskra hermanna, allzvalldanda gud lofandi ok naduliga vegsamandi med ymnum ok odrum lofsỏngum.


3. Hinn helga Ammonem sꜳm ver vid Thebaidam, hann var formadr yfir .iii. þusundum munka, þeir ero kalladir Thabeniensij, undarligir bindendismenn. Sa er þeira sidr at klædaz colobijs, þat er linseckum likaz, lukt at hlidunum, en um halsinn ok herdarnar ok tveim megin nidr saumat af [listum af skinni egipzku[250]. Þess geyma þeir iafnan at hylia hỏfudit ok asionurnar med skyrtum sinum, þa er þeir fara til fædu, at engi leiti ꜳ, þott hann finni annan ser sparneytnara. Þeir hallda hina mestu þỏgn yfir mat sinum, sva at engis mannz raust matti i þvi husi heyraz þann tima, er brædr sitia yfir bordi. Allt þeira medferd(i) milli mannfiolda er sva sett ok samit, at þat mætti metaz einseta; hvers sem eins brædra bindendi eda ỏnnur meinlæti leynaz, sva at ỏnginn ma audvelliga lofaz ne med aleitni miok lastaz. Allir samt satu brædr vid bord, ok þadan af aukadiz ást, þott kvidr kendi hardrettis, þviat enn meiri ok dyrmætari er dygdin þeira luta at þarnaz, er[251] fyrir augunum hafaz[252] ok halldaz med hỏndunum.


4. Ver sꜳm ok hinn blezada fỏdur Benum, er at hogværi var hverium manni fremri; þar med sỏgdu sva brædr, þeir er med honum voru, at lygd kom alldri af hans munni, ok engi madr hafdi hann reidan seet ne idiulausan malsenda onytsamliga framflytianda, helldr var hans lif ok hættir med hinu mesta hliodi ok hofsemd; virdi hann i ollum lutum fyrir litillætis sakir engis sialfan sik, en hafdi þo nær engiliga skipan a sinu sidferdi[253]. Badum ver hardla miok af honum at heyra einhveria aminning, ok fengum um sidir, at hann sagdi oss fꜳ ord[254] af hogværi ok hogsemd.

Einnhvern tima eyddi þar hia honum nalægt herad dyr þat, er ypotamus[255] heitir. Heradsbændr badu hinn helga Benum til koma. Ok er hann sa þetta hit mikla dyr ok hit grimliga, mællti hann til þess: «I nafni Jesus Kristz byd ek þer, at þu spillir eigi hedan fra þessarri iordu!» Dyrit hvarf þegar i brott sem keyrt med engiligum krapti, ok kom þar alldri sidan. Sama hætti sỏgdu þeir ok iafnvel korkodrillum fyrir honum flyit hafa annan tima.


5. Ver komum til borgar nockurrar Thebaidis, er Exorincum heitir. I henni hittum ver sva mikla gezkunnar nægd, at engi ma þat makliga[256] ordum inna, þviat ver sꜳm i hverri[257] ra borgina skipada utan ok innan munka bygdum, ok þar sem fyrr hỏfdu verit hof ok hỏrgar heidingligs blotskapar, þar voru nu munkum ok brædrum hus eda herbergi, ok um alla borgina sꜳm ver miklu fleiri munklifi en verallig herbergi. En þviat borgin var mikil ok fiỏlmenn, voru þar .xii. kirkiur, þar sem allr mugrinn veralldar manna sotti til, fyrir utan þær kirkiur er serhveriu klaustri heyrdu til. Kastalar eda stoplar, hlid eda port borgarinnar, med kram ok hyrningum, voru engi aud af munka herbergium, þeira er nott ok dag gulldu gudi lof ok gỏrdu sva alla borgina sem eina kirkiu. Engi fannz þar vantrur eda villumadr, helldr (voru) allir borgarmenn kristnir med sameignum sid, sva at med ollu engi dvelldi ne at teldi, hvart er byskup bydi a stræti eda at kirkiu heilagar bænir framm flytiaz. Sialfir valldzmenn ok hỏfdingiar borgarinnar med gardzbondum settu hugatsamliga vid hvert borgarhlid gæzlumenn, at [hvargi er[258] sæiz utlendr eda ỏreigi, fengi þegar þat, er þurft beiddi, er hann hitti porzins herra eda stadarins forstiora.

En hversu mun ek, segir sæll Jeronimus, þa godvilld greint fꜳ, er þetta folk veitti oss, þviat otalligr fioldi munka ok meyia, er i borginni voru, sem fyrr var sagt, runnu i mot oss ok veittu vegsemd i ollum lutum sem guds englum. Ok (er) ver frettum eptir af heilỏgum byskupi stadarins, heyrdum ver hann segia þar vera i stadnum .xx.[259] þusundir meyia[260], ok .x. þusundir munka. Þessarra allra astud ok blidskap, virding ok varkunnlæti, er þeir veittu oss, fordaz[261] ofremd med styrkleiks[262] skort frasỏgnina, hversu einn ok einn baud oss til sin. Ver sꜳm þar fiolda mikinn heilagra fedra hafandi ymsar guds giafir, sumir i framburd guds orda, adrir i bindendi, en flestir þionudu gudi med taknum ok iartegnagỏrd.


6. Eigi langt fra borginni sꜳm ver heilagan mann, Theonem at nafni, til þeirar halfu, er vendir[263] til eydimerkrinnar, hann hafdi sik einn saman inni lukt i kofa sinum. Sva var flutt, at hann hefdi halldit þaugn .xxx.[264] ꜳra i samt, þar med skein hann sva mỏrgum krỏptum, at hann trudiz [med ollu[265] sem einn spamadr. Hversdagliga sotti til hans mikill fiỏldi siukra manna. En hann retti til þeira hondina ut um glugginn, er a var kofanum, ok lagdi yfir hỏfud serhverium ok blezadi þeim, bad þa sidan heim hverfa heila af ollum krankleika. Hann var sva hyrligr i augunum ok vegsamligr i vidrlitinu ok fagnadarfullr i ỏllu yfirbragdi, at hann syndiz sem einn engill milli annarra manna.

Sva barst[266] at nỏckurn tima eigi fyrir lỏngu, at þvi sem oss var sagt, at illvirkiar nỏckurir komu um nott at herbergi hins heilaga Theonis, trudu sik þar gull nỏckut finna mundu. En heilagr Theon batt þa[267] vid dyrrin med bæn einni saman, sva at þeir mattu hvergi a brott hræraz fra hurdinni. Um morguninn eptir veniu sotti mikill mannfiỏldi til hins heilaga Theonis[268], ok er þeir sa illvirkiana vid dyrrin, villdu þeir draga þa til domanda[269]. Heilagr Theon knuidr sva nakvæmri naudsyn taladi þa til þeira eitt ord: «Latit þa fara i fridi, ella mun miskunn heilsugiafa vid menn fra mer hverfa.» Ok er folkit heyrdi þetta, þordu þeir eigi moti mæla, ok letu þa fara frealsa, hvert er þeir villdu. Illvirkiar sia nu, hver miskunn þeim er veitt, leggia nu nidr ran ok stuldi, en skunda til nalægra munklifa, hefia þar upp hatt ok sid somaligs[270] lifs ok atferdis, gerandi idran ok yfirbot umlidinna afbrigda.

Ver nꜳmum af sialfum Theone, segir sæll Jeronimus, ok þeim brædrum er med honum voru, at eigi at eins kunni hann egipzka tungu eda girzkra[271] manna mál, helldr ok iafnvel latinu. Þessi hinn heilagi fadir fystiz at letta med aminningarordum erfidi vorrar aurlendingar[272] ok ritadi til vor a spialldi miskunnsamliga kenning sins malsenda[273]. Heilagr Theon hafdi ok þa eina fædu, er utan elldzneyti var tilbuin. Sva sogdu ok helgir fedr, at [fioldi mikill skogardyra[274] sloz i fylgd med honum, hvargi er hann geck um eydimorkina. En hann bar vatn or brunni sinum ok ombunadi þeim sva mædiliga fylgd med hversdagligri dryckiargiỏf. En þat var augliost mark til þessa lutar, at fioldi mikill fannz ferla yxna ok onagrorum umhverfum hans herbergi.


7. Vid Thebaidam i halfum Hermopolis borgar sꜳm ver ok hittum hinn heilaga Apollonium. Til þeirar sỏmu borgar Hermopolis kom varr herra ok lausnari med Mariu ok Joseph, er flydu[275] af Gydingalandi undan ofridi Herodis, sem spasaga Vsaie innir: Se her! drottinn mun sitia yfir lett sky ok koma i Egiptaland, ok munu fyrir hans asionu eydaz ok nidr falla[276] skurdgod egipzkra manna.

Heilagr Apollonius hafdi sin munklifi undir fialli nỏckuru[, er ver sꜳm hann, sem fyrr var sagt[277]. Hann var forstiori nær fyrir[278] .v. hundrudum munka, ok af ollum halfum Thebaidis trudiz hann hinn fremzti ok hinn frægzti allra fedra. Mikil ok mỏrg kraptaverk ok undarligra iartegna vann gud fyrir hann. Hann fæddiz allt fra bernsku vid bindendi, en er hann var alroskinn at alldri, vox æ guds miskunn med honum. Vær sꜳm hann nær attrædan blomgandiz milli brædra ok margra munklifa. En þeir, er her synduz vera hans lærisveinar, voru algỏrvir ok mikilligir, at þeir skinu nær allir iarteinum.

Heilagr Apollonius for .xv. vetra til einsetu, [sem ver sỏgdum[279], ok er hann hafdi þar verit i andligri framning .xl. ꜳra, kom gudlig rỏdd yfir hann ok mællti: «Heyrdu, Apolloni! fyrir þik mun ek yfirkoma speki spekinga a Egiptalandi ok nidra skilning skiliandi manna, ok munt þu snua vitringum[280] Babilonsborgar mer til handa eydandi ollum atrunadi ohreinna anda. Far þu nu meirr i nandir vid manna bygdir, ok snudga mer eiginligan lyd, þann er fulluliga[281] fylgi gæzkunnar gerningi.» Heilagr Apollonius svarar sva: «Heyr þu, drottinn minn! rek brott fra mer hræsni, at eigi [dramba ek yfir[282] brædrum minum, ok falla[283] ek sva af þinum velgerningum.» Guds rỏdd sagdi þa enn til hans: «Tak hendinni upp a hals þer, ok þann er þu finnr þar, gyrd hann greypiliga nidr vid sandinum.» Heilagr Apollonius tok hendinni þegar i stad upp a halsinn ok hondladi þar einn litinn blamann ok dreckti honum iafnskiott nidr i sandinn undir fætr ser kallanda ok sva segianda: «Ek em drambanar diỏfull.» Eptir þat kom rỏdd yfir hann af gudi ok mællti: «Far ỏruggr nu, alla luti, þa er þu villt af gudi þiggia, munt þu fá ok odlaz.» Sidan for Apollonius til þeira stada, er menn bygdu. Þessir lutir gerduz a dỏgum Juliani gudnidings.

Heilagr Apollonius hof nu bygd sina i hellisskuta nỏckurum, er var i nalægd vid eydimorkina, ok badz fyrir nott ok dag. Þar fluttu helgir fedr, at hann felli hundrat sinnum hvart nott ok dag a kne, ok neytti meirr engiligri fædu en mannligri. Klædnadr hans var colobium eitt af vefti gert, þat er þeir kalla lebitinarium, ok dukr, sa er hann vafdi halsinn med ok huldi hỏfudit nidr at eyrunum[284]. Sva segia helgir fedr, at þessi klædnadr hefdi ecki fỏlnat ne fyrnz a þeim .xl. vetra, er hann hafdi i eydimỏrkinni verit. Heilagr Apollonius stỏdugr i andans krapti var i nalægum stad eydimỏrkinni ok gerdi undarligar iarteinir i heilsugiofum vid menn, þær er fyrir sakir sins mikilleika fær engi tungum talt ne ordum innt, at þvi er ver heyrdum af þeim helgum fedrum, er med honum voru. Þar af for ok flaug mikillig frægd fra honum alreynd med allri undran, rett sem hann væri einn propheti eda postoli. Af ymisligum stỏdum nalægra herada sottu munkar til hans fundar, ok offrudu honum sem hinum godfusazta fedr fríd framlỏg, þat voru [serhverir sinar salur til forsia[285]. En hann tok vid hverium sem einum med allri skynsemd, ok eggiadi suma at vinna vel, en suma vel at skilia. En hann syndi þeim fyrr i dyrligum dæmum þa luti, er hann kendi þeim i ordum. Sunnudag hvern baud heilagr Apollonius ollum brædrum til bordz med ser fyrir astar sakir, en adra daga bad hann hvern heima at sialfs sins fremia eptir villd mattuliga bindendi. Sialfr hann geymdi ok gætti þa sem endrinær sinnar bindendi, sva at hann bergdi ongu, nema [grỏs ok kal kendi hann[286] osodit hvartveggia.

A dỏgum Juliani, sem fyrr gatum ver, heyrdi heilagr Apollonius handtekinn einn brodur ok halldinn i myrkvastofu til þianar eda þionostu[287]; kom nu med brædrum fyrir hugganar sakir at minna hann ꜳ at hallda stadfesti truarinnar i slikri naudsyn, hlæia[288] ok fyrirlita nalæg meinlæti, ok sagdi sva: «Nu er provanartimi, ꜳ hverium er vattaz ok vitnaz hugskot heilagra af ꜳgangi guds ovina.» Ok er hann styrkti slikum ordum ok morgum odrum hug sins brodur, kom at hundradshỏfdingi ok [tok reidiliga a þvi, (er)[289] hann dirfdiz inn at ganga, læsti þegar myrkvastofuna ok þar inni hinn heilaga Apollonium ok alla hans fỏrunauta, en tok [ut lyklana[290], ok ætladi slik embætti Apollonio sem [hinum brodurnum[291]; for brott sialfr, en setti marga vardmenn yfir myrkvastofuna. En nær midri nott syndiz engill guds med miklu liosi ok lauk upp myrkvastofuna[292]. En vardmenninir urdu hræddir ok ottafullir, fellu til fota heilagra guds manna ok badu þa brott fara, sỏgdu ser betra at deyia fyrir þeira skylld en gudligum mætti i moti standa, er þeira geymdi. Snemma um morgininn kom sialfr hundradshỏfdinginn felms fullr ok adrir valldzmenn med honum til myrkvastofunnar, ok bad alla þa, er halldnir voru, brott fara frialsa, hvert er þeir villdu, sagdi sialfs sins herbergi hafa fallit af miklum landskialfta ok þar fyrir nockura sina þionustumenn [hina hærztu[293] dait hafa. Ok er hinir helgu fedr heyrdu þetta, gulldu þeir gudi þackir ok hurfu aptr til eydimerkrinnar, ok voru i einum stad eptir postolanna dæmi hafandi eitt hiarta ok eina ỏnd.

En hinn gamli fadir Apollonius kendi þeim at þroaz hversdagliga at dygdunum en reka þegar brott i fyrstu fiandans umsatir, þær er hann flytr at hiartanu fyrir hædiligar hugrenningar, ok tok sva til ordz: «Gyrdit hỏfud drekans, ok verdr þegar halfdaudr allr hans bolr eda bukr. Fyrir þvi bydr sialfr gud at gyrda hofud drekans[294], at þegar skiott i upphafi takim ver [eigi i hiarta varu[295] vid vondum ok hædiligum hugrenningum, þviat æ þvi sidr setiaz sionhverfingar hugskozins i vorum hugrenningum eda vitum, sem þær ero i fyrstu orugligar uti læstar.» A þat minti hann ok, at annarr sigradi annan at dygdunum, en engi leti sik lægra verda at verkum eda verdleikum sinum nagrỏnnum. Þar af sagdi hann sva: «Vitid ydr þegar þroaz at krỏptum, ef ydr er engi reiting[296] vid heimsins girndir, þviat þat er upphaf guds giafa. En þott nockurr ydvarr þiggi þa miskunn, at hann gỏri takn eda iartegnir, geymi hann ok drambi eigi þar af eda upphefiz i sinum hugrenningum, sem hann se ỏdrum ædri. Eigi skal hann ok þat ollum syna, at hann hafi þess hattar giỏf þegit, ella glatar hann guds giỏf ok þar med sialfum ser.»

Heilagr Apollonius hafdi mikilliga miskunn þegit upp a framburd guds orda, sva sem ver reyndum at nockurum luta, en þo hafdi hann miklu meiri miskunn þegit i framkvæmd verkanna, þviat hvers er hann beiddi af gudi, þa odladiz hann ꜳn dvỏl. Utalligar vitranir birtuz honum. Nỏckurn tima sꜳ hann i svefni uppsitiandi i postoligu samsæti i fullkomnum felagskap einn af ellrum brædrum, þann er honum hafdi lengi fylgt i haleitum lifnadi. Þessi helgi brodir hrosadi sik [eptir leift hafa a iardriki algervan erfingia guds giafa[297]. En er hinn helgi Apollonius bad fyrir ser til guds, at hann hæfi hann upp til himneskrar hvilldar[298] med hinum brodurnum, feck hann þessi svỏr af sealfum gudi, at hann ætti litinn tima her overid[299], adr en utalligir mundu gỏraz eptirlikiarar hans lofsamliga lifs, «þviat fioldi folks ok mikill herr munka mun sannan gud gỏfga fyrir þinar fortaulur, at þu finnir þar fyrir vid gud verduga ỏmbun þins tilgernings.» Þessir lutir gerduz, sva sem hann sꜳ fyrir, þviat fioldi veralldarmanna ok munka af borgum ok bæium sottu til hans ladadir med lofsamligri læring eda allra hellz haleitri heims hafnan, ok innan eins manadar gerdu þeir eina mikilliga conventu med honum vid fiallit, er fyrr gatum ver, hafandi sameiginligt efni. Þenna hinn himneska her, eda eigi sidr engiligan, sꜳm ver, segir sæll Jeronimus prestr, pryddan allzkonar krỏptum. Engi þeira bar saurgan bunad, helldr birtuz þeir bædi at bunadi klædanna ok heilagleik huganna, nær sem ritningin minnir, at glediaz skuli þyrstandi eydimỏrk, þviat margir munu siaz synir hennar. Nu at hvoru at þessir lutir se af kristninni sagdir, þa ero þeir þo fullkomliga fylldir ok framkomnir eptir frægd[300] frasagnarinnar i eydimỏrkum Egiptalandz; eda hveriar borgir snua sva morgum[301] til sannrar truar sem audnir Egiptalandz? Þviat sva margr lydr, sem borgirnar byggir, þvi nær mikill munkafioldi er nu i eydimỏrkunum. Ok þvi syniz mer, segir sæll Jeronimus prestr, postolans sỏgn med þeim fylld, at þar sem meirr[302] geisadi afgỏrdin, þar nægdiz ok meirr[303] miskunnin. Ofsadi ser meirr i Egiptalandi einnhvern tima uhrein skurdgoda gỏfgan[304] en i hverium stad annarra, þviat þeir dyrkudu fyrrmeirr hunda ok apyniur, sva ok unian eda ỏnnur undr, ok kỏlludu þat kalkrist eda grasgud, sva sem ver námum af frasỏgn heilags fodur Apollonij, er hann skyrdi ut fyrir oss tilstỏdur þeira bannsetta blotskapar med þessum hætti: Uxann trudu egipzkir menn einn tima gud vera, af þvi at þeir aurdu med honum iỏrdina ok fengu þar fyrir mat ok dryck. En af þvi vegsỏmudu þeir vatn ꜳrinnar Nilar, at þat dỏgdi ỏll herud landzins; en fyrir þvi landit sialft, at þat var avaxtsamara[305] en onnur lỏnd; en þvi hunda eda apyniur, sem fyrr var flutt, hverskonar gras eda eitthvat annat, at þeir hrosudu sik heilsulig hagfelli[306] þar fyrir fengit hafa a dỏgum [Pharaonis; þviat hvat sem þa hefti eda hellt fra herferd[307] Pharaonis, er hann fyrirforst, þa trudi þat hverr gud sinn, er hann hellt fra hans fylgd, ok sỏgdu sva: «Þetta var mer gud i dag, at ek drucknada eigi med fylgd Pharaonis.» Slik voru ord heilags Apollonii, er hann taladi vid oss. En þo skylldumz ver miklu meirr at minnaz i ritningunni þeira dygdarfullu dæma, er hann drygdi i veran ok verki.

Einnhvern tima var strid nockut milli tveggia þorpa þar i nand bygdum Apollonij, ok er þat var flutt fyrir honum, skundadi hann fyrir fridarins skylld til þessa fundar. En þeir voru fasthalldir i sinni fyrirætlan ok hlyddu ecki ꜳ hans rad eda fridsamligar fortỏlur, mest af þvi at allr fioldi folksins annarrar halfu hafdi allt sitt traust ok trunad undir[308] oflum illvirkia eins, er oddr ok æsir [var ufridarins[309]. Ok er heilagr Apollonius sꜳ hann miok motbarligan fridinum, mællti hann til illvirkians: «Heyr þu, vinr! ef þu villdir hlyda mer, munda ek bidia gud minn, at hann fyrirleti þer þinar syndir.» En þegar hinn heyrdi þessi hans ord, dvaldi hann ecki ok fell til fota hinum helga Apollonio ok bad hann bidia fyrir ser til guds, ok taladi[310] sialfr fyrir þvi folki, er honum hafdi fylgt, ok feck sva gert, at allir hurfu med fridi heim, hverr til sinna heimkynna. Ok er þeir voru i brottu, dvaldiz hann [med guds manni[311] ok beid sva hans fyrirheiz. En heilagr Apollonius tok hann til fylgdar [med ser[312] ok ferdadiz heim til munklifis sins. Þvi næst beiddi hann hann betra lifnadinn ok bida[313] med traustri tru þolinmodliga guds miskunnar, þviat allir lutir ero mattuligir truanda manni. En a hinni fyrstu nott, er þeir svafu badir samt i klaustrinu, syndiz þeim badum, sem þeir væri a himnum ok stædi fyrir sealfs drottins domstoli. Þeir sia engla guds ok hans helga menn varn herra vegsamanda[314]; ok er þeir þottuz ok gud gỏfga þessa luti siandi, ræddi vars drottins rỏdd til þeira: «Þoat med liosi ok myrkri[315] se engi sameign, ok hinn odyggi hafi ỏngva[316] hluttekning med hreinlyndum[317], þa veitiz [þer þo, Apolloni, þessa sama mannz, er þu batt fyrir[318], hialp ok heilsa.» Ok er þeir hỏfdu i himneskri upphafning slika luti seed ok heyrt um þat fram, er mannzins mælska fær fra [flutt, eda eyranu til hlytt[319], risu þeir upp af svefninum ok sỏgdu brædrum fyrirburdinn. En allir undruduz einkar miok, er einn ok hinn sama fyrirburd flutti hvarrtveggi. Fra þessu upp var illvirkinn[320] med brædrum ok nu heilagr, þviat hann skipti ollu sinu sidferdi til milldi ok meinleysis sva sem vordinn lamb or vargi. Fylldiz med honum fulluliga[321] forsỏgn[322] Ysaye, er hann tok sva til ordz: Vargar munu fædaz med lỏmbum, oarga dyr ok uxi munu badir samt sediaz sadum. Ver sꜳm ok þar, segir sæll Jeronimus, blalenzka menn med munkalifnadi ok marga af þeim umfram gangandi adra munka i sidsamligri[323] bindendi ok krapti hugarins, sva at þeim syndiz fyllaz su ritning, er sva segir: Blaland mun til Kristz koma fyrir hans hendr[324].

Tiu bæir voru þeir, er a heidni helldu i nand bygdum heilags Apollonii. Þessir bỏlvudu blotmenn dyrkudu med [auskurligri[325] aftru einn diofulligan[326] krapt. Musteri eitt mikit attu þeir, ok stod þar i skurdgod, þat er þeir voru vanir at bera um akra sina til regns med ærslafullri oveniu, fylgdi þar þa allr fioldi folksins med sialfum hofprestunum. Sva barst[327] at einn tima, er heilagr Apollonius ferdadiz med nockura brædr, at veg hans veik þar [i nand[328], er þeir baru þenna blotskap. Ok er hann sꜳ þenna hinn vesla flock sva ærdan af uhreinum anda vedaz a vỏllunum, þa aumkadi hann miok aftru þeira ok fell a bædi kne til bænar med akalli vars herra. Ok vid fyrstu bænarord batt[329] hann sva alla þa, er med skurdgodit gengu, at þeir stodu sem iardfastir steinar, ok mattu hvergi or stad hræraz allan daginn i þeim heitazta[330] solar hita, er þar kann verda, ok vissu eigi, hvadan þessi uhamingia hafdi þeim at hendi[331] boriz. Þa kỏlludu kennimenn þeira ok sỏgdu nockurn kristinn mann Apollonium at nafni byggia nærmeirr eydimỏrkinni þesskonar[332] verdleiks, at haska mundi af von, ef hann helpi[333] þeim eigi. Vid þetta dreif at hvadanæfa fiolmenni ok frettu eptir furdandi, hvi þetta undr sætti. Hinir hirdu vid ok sỏgduz eigi vita, en hafa þo frett af þessum helga fedr, «ok þvi beidum ver, at þer bidit[334] hann bidia fyrir oss. [Enir tilkomnu[335] svorudu ok sỏgdu þa rett inna, kvaduz seed hafa ferd hins helga fỏdur þar i nand; freistudu þo fyrst at fulltingia þeim eptir fỏngum, leida til yxn, ok hugdu sik[336] dregit mundu fá skurdgodit. En er þat vard at engu rádi, sia þeir sik fiarlæga ollu fulltingi; gỏra nu erendreka til guds mannz ok hetu[337] þvi, ef hann leysti þa af þessum bỏndum, at hann mundi ok fullkomliga af þeim leyda ỏll bỏnd villu ok vantru. En er hinum helga Apollonio var þetta sagt, for hann utan dvỏl til motz vid þa, ok badz fyrir til guds, ok urdu þegar allir lausir. En þeir gerdu gudi þackir ok toku retta tru. En skurdgodi þvi, er af tre var gert, kỏstudu þeir i elld; fylgdu sidan heilugum fedr Apollonio eptir postolanna dæmi hafandi einn hug ok eitt hiarta. Margir gerdu ok eptir þeira dæmum, fyrirletu verolldina[338] en reduz undir hans hỏnd. Margir ok eigi sidr fyrir frett ok frægd þessa takns toku kristiliga tru, sva at i ollum þeim herudum var nær hvarki eptir hof ne heidingi.

Þat er flutt enn i verkum heilags Apollonii, at einn tima hofz strid nockut milli tveggia manna, var annarr heidinn, en annarr kristinn. Foru her fram fylkingar hvarratveggia[339] herklæddra[340]. Þann tima kom at heilagr Apollonius[341] ok eggiar hvarntveggia[342] fast til fridarins. En nockurr af heidingium, sa er hỏfud ok upphaf var allz ofridarins, hardr madr ok heiptugr, kvad alldri skylldu fridinn fꜳz, medan lifit fylgdi honum. Þa sagdi heilagr[343] Apollonius: «Verdi sva sem þu æsktir[344], at her falli engi madr nema þu einn, ok verdi grỏptr þinn vidrlikr[345] þinum verdleikum, þat er eigi iỏrd helldr giods kvidr ok annarra skogdyra. Mal hans verdr skiott at sannleik, þviat engi fell af [hvarigri halfu[346] nema hann einn. En er þeir hỏfdu hann sandi ausit, hurfu þeir heim; um morgininn komu þeir til aptr ok fundu þa likamann af dyrum uppdreginn, en sidan [uppgỏrvan af giodum ok odrum hræfuglum[347]. Allir furdudu sva skiota framkvæmd guds mannz malsenda, snỏruz[348] til sannrar truar[349] gerandi gudi þackir ok hans helga propheta[350] Apollonio.

Eigi vil ek leyna ydr þeim fyrsta atburd, er gỏrdiz þann tima, er hinn helgi Apollonius hof i hellinum bygd sina med fꜳm brædrum, at hinn æzta paschadag, þa er tidum var lokit i hellinum hatidliga, sem til heyrdi, var buit til bordz eptir fỏngum. En þat voru fair braudleifar ok þurrir vardir[351] med sallti ok kal nỏckut. Þa tok heilagr Apollonius sva til ordz vid þa brædr, er med honum voru: «Ef nỏckur trua er med oss, ok seem ver sannir Kristz þionustumenn[352], þa bidi nu hverr sem einn, at gud gefi oss þa fædu, er fulluliga[353] heyri til þvilikri hatid.» En þeir svorudu ok sỏgdu sik yngri ok uædri, badu[354] hann helldr bidia, er ollum þeim var fremri at verkum ok verdleikum. Heilagr Apollonius gỏrir þat giarna, fellr þegar til bænar med allri gledi. Ok er brædr hofdu sagt amen at lyktadri bæninni, sia þeir fyrir hellisdyrum uti vaveifliga[355] atkomna unga menn ok okunna. Þeir baru med ser sva mikinn nogleika allra þeira luta, er til fædzlufangs heyra, at engi þeira hafdi sva marga luti ne mislika fyrr seed. Þess kyns epli voru þar, at alldri hỏfdu onnur þvilik hitz i ollum herudum Egiptalandz: vinber, fikiur ok netr[356], blalendzk epli, ok allt þetta fyrir timann, seimr ok sæti hunangs med mikilli nægd miolkr, nybakat braud undarligs vidleika bædi heitt ok hreint. En þessir allir lutir voru þo sva sem utlendir eda af annarri borg komnir[357]. Þeir ungu menn, er þessa luti hỏfdu þangat flutt, voru heimfusir, hurfu þegar brott, er þeir[358] hofdu fyrir starfat fỏngunum. Allir munkar med sialfum fedr Apollonio gerdu gudi þackir fyrir veitta velgerninga ok kendu hinar nykomnu vistir. Allzvalldandi drottinn drygdi sva þær vistir, at þær enduz allt fram um hvitadaga[359], ok var hversdagliga med nægd þar af snætt. Vissu þeir þvi vist varn herra þeim þær til hatidarhalldzins sent hafa.

Þat heyrdum ver enn, at brodir nockurr beisklundadr beiddiz af honum, at fyrir hans bæn veittiz honum litillætis kraptr ok hogværi. En eptir bænina undruduz allir þessa sama brodur hofsemd ok hogværi, þekt ok þydleika, þar sem hann var fyrr hvarstveggia andvani.

I Thebaida gỏrdiz einn tima uꜳran mikit. Heradsbændr hofdu frett af, at brædr, þeir sem gudi þionudu med hinum helga fedr Apollonio, lifdu lỏngum meirr vid guds miskunn en mannliga fædu. Ferduduz þeir med husfrur[360] sinar ok sonu a hans fund beidandi bædi samt blezanar ok budarvardar[361]. En heilagr Apollonius baud fram bera utan ifasemd[362] þær vistir, er bordbunadi brædra heyrdu til, ok gefa ollum gnogliga. En er þrir einir voru eptir braudlaupar[363], ok þo litlir, en hungrinn helldz med folkinu, bydr hann setia fram fyrir folkit þa þria vandlaupa, er eptir voru, ok trautt var eins dags matr munkum, en helldr sialfr hondum til himins ok mællti at ollum aheyrundum: «Mun eigi drottinligr mattr mega margfallda þessa luti? Sva segir heilagr andi: Eigi mun vanta braud i vandlaupum þessum, þar til er ver sediumz allir af nyium sædum[364].» En eptir flestra manna sỏgn, þeira er vid voru ok vissu sannleik af, for þat samt, at fiora manuðr[365] hvern eptir annan var braud borit fyrir alþydu, sem þurft beiddi, or laupunum, enda[366] kom þeim þo alldri fyrir enda.

Þess hattar iartegn sỏgdu þeir hann enn gert hafa annan tima af hveiti ok vidsmiorvi. Vid þa krapta hrærðiz[367] diofullinn til mikillar reidi i gegn honum, ok sagdi sva: «Hvart ertu Helias eda nockurr propheti[368] eda postoli, er þu dirfiz slika luti at gera?» Apollonius svaradi honum diarfliga ok mællti: «Hvat þa, voru prophetarnir[369] eda guds postolar eigi menn, þeir sỏmu er oss selldu sina tru ok miskunn? Eda var þa gud nalægr, en nu fiarrlægr? Almattigr gud, þa luti er hann ma, ma hann iafnan. En ef gud er sva godr, þu diofull, hvi ertu sva illr?» Þessa luti alla, er ver hỏfum her til flutt, heyrdum ver af helgum fedrum med fullkominni tru, ok þott þeira sỏgn se bædi sannlig ok merkilig, þa gỏrdi gud þo enn stærri luti fyrir hans verdleika, sva at ver sꜳm upp ꜳ eiginligum augum. Þat sꜳm ver, at fullir laupar af braudi voru þar bornir til auds bordz, en er bordin voru skaurud ok buin med braudi ok allir menn mettir, þa urdu nær fullir þeir sỏmu laupar af leifum, [ok voru þo margir af saddir[370].

Yfir þvi hæfir ok eigi at þeigia, er ek sa sialfr, segir sæll Jeronimus, ok heyrdak hardla undarligt. Ver vorum þrir i samt brædr, er til hans komum, ok er ver attum langt til munklifissins, runnu i mot oss munkar þeir, er þrim dogum fyrr hỏfdu heyrt þann helga fỏdur segia fyrir vara kvamu. Þeir sottu i mot oss med salmasỏng, sva sem sidvenia þeira var til iafnan, er munkar sottu þa heim. Þeir vegsỏmudu oss sva miok, at þeir fellu allir til iardar, adr þeir mintuz til vár, tiadu sin i milli, birtu ok sỏgdu: «Þessir ero þeir brædrnir, er fadir Apollonius sagdi oss af tilkvomunni ok mællti: Eptir þria daga lidna munu .iii. brædr til var koma af Jorsolum.» Sumir þessarra brædra foru fyrir oss, en sumir eptir, en hvarirtveggiu sungu. Ok er ver nalgudumz miok sva til munklifisins, for ok iafnvel sialfr Apollonius ut i mot oss, þegar er hann heyrdi sỏng salmanna; ok iafnskiott er hann sꜳ oss, fell hann sialfr fyrri allr til iardar ok vegsamadi oss sva, ok er hann stod upp, minntiz hann til vor. En er bæn var lyktat, sem sidr munka er til, ok vær gengum inn i munklifit, þo hann sialfr fætr vara ok fylldi sva alla þa luti, er likams hvilld heyra til. Þessi sami var hans hattr vid alla tilkomandi menn. Allir þeir munkar, er med honum voru, helldu þa veniu, at þeir kendu alldri fyrr likamligrar fædu, en þeir hỏfdu bergt holldi ok blodi vars herra Jesu Kristi nær noni dags, ok voru sidan stundum sva allt til kvelldz heyrandi guds ord utan aflati med drottinligri kenning ok verkanna framkvæmd. Þar eptir kendu þeir fædu ok foru aptr i morkina, ok festu i minni gudligar ritningar, um alla nottina[371] vakrliga stadfastir i guds lofi allt þar til er lioss dagr var. En sumir af þeim, þegar er þeir komu ofan af fiallinu nær noni dags toku sem hinir holld ok blod vars herra ok hurfu þegar heim aptr, ok hlittu þessi einni hinni andligu fædu, ok [letu þeir sva lengztum gert verda[372]. En umfram allt annat var æ med þeim gledi ok fagnadr, ok sva mikill fagnadr, at umattuligt er, at slikr mætti af nockurum daudligum monnum hafaz nema med guds miskunn. Med ollu engi af þeim matti nockurn tima hryggr hittaz, en ef einnhverr fannz færri en at veniu, þa fretti þegar fadir Apollonius, hver sỏk til væri[373] hans hrygdar. Optliga ok, ef einnhverr brædra villdi leyna, þa sagdi hann sialfr i augu upp, hvat i hiartanu hvarfladi, sva at hinn vard vid at kennaz. Hann minnti ok ꜳ ok sagdi ofallit vera, at hrygd væri med þeim, er oll hialp ok heilsa var i guds valldi en von i himinriki. Hryggviz heidingiar, sagdi hann, ok grati gydingar, syti syndugir án aflati, en godfusir menn glediz. Nu ef þeir gera ser gledi, er iardliga luti elska af breyskligu efni ok fallvalltligu, fyrir hvi skulum ver eigi glediaz, er bidum med visri von eilifrar dyrdar? Eda minnir postolinn oss eigi ꜳ ok segir sva: Fagni þer iafnan ok bidiz fyrir ꜳn aflati, gerit gudi þackir i ollum lutum. En hverr madr mun makliga mega ordum inna miskunnarfulla mælsku hans kenningar? Ok þvi kann ek mik helldr heima, segir sæll Jeronimus, af þeim lutum þeigia, en miott af miklu omerkiliga fram segia.

Marga hluti greindi heilagr fadir Apollonius fyrir oss enn leyniligarr bædi af bindendis skynsemd ok alvoru atferdissins, sva ok af gæzku gestrisni, en einna hellz baud hann, at tilkomandi brædr takim ver sem sialfs drottins tilkvomu. Er oss þvi bodit tilkomnum brædrum virding at veita ok drottinliga dyrkan, at i þeira kvomu er vis vars herra Jesu Kristz tilkvoma, þess er sva sagdi: Gestr var ek, ok toku þer vid mer. Menn synduz þeir at sỏnnu vera, er Abraham hofudfadir tok vid fordum, ok skildi hann gud med þeim. Stundum baud hann ok at neyda brædr til likamsins hvilldar utan villd sealfra þeira eptir dæmum heilags Loth, er med afli leiddi englana til sins heimilis ok huss. A þat minnti hann ok, at brædr tæki hversdagliga holld ok blod [vars herra[374], ef sva mætti vera, ok sagdi þvi fiarrlægra hvern almatkum gudi, sem hann neytti sialldnar slikum stormerkium, en þvi nalægra, sem hann neytti optarr. Syniz sa sialfan hialparann herbergia, er hans holld ok blod ladar til sins hiarta, sem sialfr lausnarinn segir: Hverr er etr holld mitt ok dreckr blod mitt, hann er med mer, ok ek med honum. Veitiz ok, segir heilagr fadir Apollonius, munkum margfolld þolinmædi fyrir messunnar iduliga aminning i eptirdæmi drottinligrar pinu. I annan stad reiknar hverr sva [sin rad ok rædur heiman[375], at hann skuli eigi omakligr at standa gudligum stormerkium. Þat lagdi hann ok til, at truundum monnum veitiz þar af synda fyrirgefning.

Einkannliga minnti hann ꜳ, at freadags fỏstur eda midvikudags væri med engu moti leysandi utan nockura mikla naudsyn, þviat a midvikudaginn ætladiz hinn vesli Judas fyrir med herfiligri hugrenning af vars herra solu, en a freadaginn var lausnarinn krossfestr. Syniz oss þadan af sa sannliga sekr krossfestingar eda þess versta sviks med Jude gudnidinginum, er fỏstu bindendi bregdr, nema full naudsyn banni[376] a þeim tveim dỏgum. Þat let hann ok fylgia, ef nockurr brodir kynni til vár koma fyrr nefnda daga fyrir nontima, ok vili hann vegmodr mataz, þa baud hann at bua honum bord einum samt; en ef hann villdi þat eigi, þa kvad heilagr fadir hann eigi neydanda; þessi er sameiginleg skipan[377] þessa lutar. Hardla heilsmidliga hirti hann þa, er mikit hirda um hꜳrferd hỏfudsins ok lettlætislocka, sva ok hina eigi sidr, er halsinn raka eda hitt eitt gỏra, er fyrir manna augum megi metaz til hozanar eda hegomligrar hræsni; er þat vist, sagdi hann, at slikir leita lofs af monnum ok snua sinu sidlæti til synis, þar sem sialfar fosturnar ætti med leynd at fremiaz, þviat sa sami gud, er ser þat, er i leynd er gert, gelldr opinberliga eilifa ỏmbun[378]. En at þvi sem mer liz, þa þickiaz þessir ecki halldnir af hans vitni, ok þvi leita þeir milli manna birtaz ok opinberaz. Alla skynsemd varrar bindendi, brædr, skulum ver i leynd hafa, sva at lestir likamans lemiz fyrir fỏstunni, en ver væntim æ meirr miskunnar guds en umerkiligs manna ordlofs.

Slika luti ok marga adra skyrdi heilagr fadir Apollonius ut fyrir oss alla viku i samt af munka sidferdi; ok er ver ferdudumz [fra hans[379], leiddi hann oss a veginn nockut sva fra munklifinu ok mællti: «Heyrit mik, hinir elskuligztu synir! hafit fyrir alla luti fram frid millum ydvar ok tvistriz eigi i sundr.» Eptir þat sneriz hann til brædra þeira, er oss hỏfdu ut leitt med honum ok sagdi til þeira: «Brædr! hverr ydvarr er lidugr at leida þa til nalægra munklifa?» Ok er nærr allir buduz fram til þeirar ferdar, valdi heilagr fadir Apollonius af þeim þria, þa er vissu vel at tala girzku ok ebresku, ok bædi kunnu hæverskliga stada heiti ok mergd munklifa, sva ok, ef naudsyn næmi, at endrbæta oss med fagrligum fortỏlum. Þar med baud hann þeim, at þeir hyrfi eigi fyrr heim, en ver hefdim kannat aull klaustr, þau sem ver villdim. En engi vinz til þess at hvaru at kanna aull. At skilnadi med godu orlofi gaf hann oss blezan med þessum ordum: «Blezi ydr drottinn gud af Syon, at þer siait, hverir godir lutir ero i Hierusalem a ollum dỏgum lifs ydvars.»


8. Trautt true ek ok þvi gleymanda[380], er ver heyrdum flutt af hinum helga fedr Ammone, sꜳm ver ok þann stad, er hann hafdi bygdan i eydemỏrkinni. Nu er ver vorum brott farnir fra hybylum sæls Apollonij, hittu ver a þeim veg, er vendir til eydemerkrinnar, a skrid eins undarligs dreka; digrd hans var sem eins undarligs áss, er dreginn hefdi verit eptir sandinum. Vid þessa syn urdu ver felagar miok ottaslegnir. En forunautar varir brædr hins heilaga Apollonij badu oss eigi hrædaz, helldr fylgia fram farveg drekans: «Munu þer þa sia, hvat truan ma, er ver deydum drekann, þviat ver brædr hofum marga dreka drepit, ok sva hyrnda[381] hỏggorma. Lesum ver sva ritad, at lausnare varr veitir matt þeim, er a hann trua, yfir at koma allan krapt hỏggorma ok haldreka ok eigi sidr uvinarins.» En þott þeir rædde slikt, ottudumz ver æ meirr ok meirr, at þvi er ek hygg, segir sæll Jeronimus, fyrir otru sakir ok buksins breyskleika; badum þa ganga rettan veg fram a leid, en fylgia eigi farveg drekans. Einn af þeim lystugliga gladr redz til drekans fundar, ok er hann kom til hellis drekans eigi langt þadan, kallade hann á oss, at vær færim [til fundar vid hann[382] ok sæim endalykt þeira vidskiptis. Þann tima rann moti oss brodir einn, sa er þar nærr atti klaustr, fyrirkvat[383] oss ferdina, sagdi kvikvendit undarliga mikit, ok sagdi oss eigi bera mega hans oskurliga[384] vidrlit, einna hellz af þvi at ver hefdim hvarki veniu ne natturu til slikrar synar, iatade hann brodirinn sialfan sik optliga sét[385] hafa otruanliga digrd drekans, en kvat lengd hans mundu[386] a auka .xv. alnar[387]. Voru ver þadan fra audlattir. Hann skundade þa ferdinni fram eptir brodur hins heilaga Apollonij, þeim er gerdz hafde til draps vid drekann, ok bad hann med ollum blidskap hverfa heim til sin. Hinn villde þat engum kosti, fyrr en drekinn var[388] daudr. Hann kom litlu sidarr eptir oss ok kærde fast a kiarkleyse vart ok vantru.

Ferdudumz sidan allir samt til munklifiss þessa brodur, er oss baud heim, ok fengum þar hinar beztu vidtỏkur. Hann[389] sagdi oss, at i þeim sama stad, er hann bygde, hafde verit einn madr heilagr, Ammon at nafni, ok léz vera hans lærisveinn; tiade hann utỏlulig takn varn herra veitt hafa fyrir hans verdleika, milli annarra hluta margra [innte hann[390] þetta. Optliga komu til hins helga Ammonis illvirkiar ok baru brott gỏrsamliga braud hans, þat er hann lengdi adr lif sitt med[391]. En er þeir ræntu guds mann nær hversdagliga þann veg, for heilagr Ammon til eydemerkrinnar einn dag, ok hafde heim i fylgd med ser tva dreka udæmiliga mikla, ok baud þeim at geyma dyra, ef illvirkiana kynni at bera. Illvirkiarnir koma eptir veniu, verda varir vid vỏrdu þrauskalldarins[392]; bregdr þeim vid miok, ok fellu nidr nær sem halfdaudir ok vissu ecki til sin, lỏfdu hendrnar vid sidurnar. En heilagr husbondi Ammon geck ut skiott ok hitti þa hardla limlaupa[393], reisti þa upp ok asakadi þa nockut sva ok mællti: «Hugsit þer nu, hve miklu þer erot hardbriostare en dyrin, þau hlyda oss fyrir guds sakir, en þer ottiz hvarki gud ne lif hans þionustumanna.» Leiddi hann þa [at hvaru[394] inn i sitt herbergi ok bio þeim bord ok bad þa mataz. En þeir komuz vid þegar af ollu hiarta ok bættu sin afbrigdi sva skiott ok skỏrugliga[395], at þeir urdu skambragdz[396] hinum mỏrgum helgare, [er gamlir voro[397] i guds þionustu. Þvi næst gerdu þeir slik takn ok kraptaverk sem hinn helgi Ammon, ok ỏdluduz þetta allt fyrir synda aflat ok ỏrugga idran.

Annan tima eydde einn undarliga mikill dreki heradsbygd þar i nand hinum helga fedr Ammone ok drap fiolda mannz. Fyrir þa skylld sottu þar herads bændr fund fyrr nefnds fodur ok badu hann af rada heradinu þessa meinvætti. En at þeir fengi þvi helldr heilags fỏdur miskunn, fluttu þeir þangat med ser son hiardreka nỏckurs; hafde sveinninn fyrir eina samt syn drekans mist vitzins[398], en af eitrfullum hans blæstri var hann bædi blár ok bolginn ok at kominn dauda. En heilagr fadir Ammon fær þat fangarads, at hann smyrr sveininn med vidsmiỏrvi, ok vard hann þegar heill, en het þeim ongu um drekans drap, kalladi ser þat miok um megn. Reis þo upp nockuru sidarr ok for til drekabælissins ok fell a bæde knein til bænar med akalli til vars herra. En drekinn flaug fram yfir hann iafnskiott ok gnisti tỏnnunum, en hvæsti med daudligum eitrblæstri. Heilagr Ammon ottadiz þetta ecki, sneriz i mot drekanum ok mællti: Jesus Kristr son guds fyrirfare þer, sa er deydde hinn mikla hval[399], þat er sialfan fiandann. En iafnskiott sem hinn helgi Ammon hafde þetta mællt, spio drekinn or ser upp eitrinu ollu ok fell nidr daudr, sprack sidan sundr i midiu. Eptir þat sỏmnuduz bændr saman furdande mikilleika taknsins ok iosu sandi dyrit fyrir uþefianar[400] skylld, er af stod, hiaveranda at hvaru helgum Ammone, þviat hvergi þordu þeir nær koma daudum drekanum honum fraveranda.


9. Var nockurr heilagr prestr, er Copres[401] het, sa er hafde sitt munklifi i sealfri eydemỏrkinni nær attrædr at alldre. Hann gerde margskonar krapta i heilsugiofum vid menn, græddi siuka en rak diỏfla fra odum monnum, iafnvel gerde hann ok, sva at ver sꜳm upp ꜳ, marga dasamliga lute. Heilagr Copres vard gladr vid vara kvomu, minntiz til vor[402], þo fætr vara, beidde oss bænar, sem sidr munka er til, fretti oss at, hverir lutir fremdiz af[403] verolldinni. Vær badum hann helldr segia oss nỏckut af sinum verkum, fyrir hver er gud veitti honum sva mikla miskunn. Hann foryfldist þess ecki, tok þegar at segia af sialfs sins lifnade ok annarra heilagra fedra, þeira er fyrir honum hỏfdu verit, kvat þa miklu gỏfugligri i ollum lutum verit hafa, [léz litil ein[404] innt fa þeira fotspor, [ok mællti[405]: «Heyrit mik, hinir sætu synir, hugsit eigi minn litilleik vidlikan[406] lifnade heilagra fedra.»

Var hinn virduligzti madr Mucius at nafni i þessarri eydemork fyrstr allra fedra. Sia sami Mucius synde oss ollum hialpsemdar gỏtu guds þionustu. Hinn fyrra lut æfe sinnar var hann heidinn ok hỏfdingi annarra illvirkia, hinn frægazti[407] at utisetum ok allzkonar odadum, en leidrettiz med þessum hætti, sem nu munu þer heyra. Einhveria nott[408] er hann for at ræna meynunnu nockura med allzkonar [tækium, er þeim þiofunum voru bædi hellzti kunn ok kær[409], komz hann upp a husit, hugsandi um sidan fyrir ser, hvern veg vænaz munde at riufa riafrit, virdiz torsottlig miok framkvæmd starfsins, dvaldiz þar þo vid alla nottina. Ok er hann hugsade her um kostgæfliga[410], fellr a hann omegin, ok þvi næst svefn. I svefninum sa hann koma at ser konungligan mann med virduligum bunade. Draummadrinn mællti til hans: «Lett af nu um sidir manndrapum ok rans udadum, er þu hefir her til i stadit, en snu nu vỏkunum hedan af til himnesks hofsidar ok engiligrar þionustu, mun ek gera þik yfir þesskonar radasyslu[411] hertoga ok hỏfdingia.» En er hann tok med þỏckum þetta fyrirheit, var honum syndr mikill herr munka ok bodit at hallda þar yfir hofdingskap. I þessu vaknar hann ok ser standa hia ser mey eina. Hon frettir eptir, hverr hann væri, eda hvadan hann væri, ok hvi hann væri þangat kominn. En hann vard okvædi vid ok svaradi ongu, beiddi hana [at hvaru[412] visa ser til kirkiu. Guds ambatt skildi skiott, at hans var af gude vitiat, leidir hann til kirkiu ok feck prestum i hendr. Hann fell þegar til fota þeim ok bad þa skira sik ok skripta. Prestarnir furdudu, ef hann talade alvỏru, vissu hann gerla hvivetna sleginn verit[413]. En hann tiade þeim stadfastliga [ỏruggleik sinnar truar[414], en þeir beiddu hann bæta þat, er hann hafde brotit vid gud. Hann æsti[415] af þeim þar i mot einhveria aminning til ỏrugdar sins efnis. Þeir gỏrdu þat þegar, fengu honum i hond þriu vers fyrsta salltarasalms, ok badu hann þau hversdagliga hugleida. Hann dvaldiz .iii. daga sidan med þeim prestunum ok reiknade þesse þriu vers sid ok snemma, ok kvad þau mega þỏrf vinna til eilifrar hialpsemdar med guds fulltinge. Þvisa næst ferdadiz hann til eydemerkrinnar ok var þar hardla langan tima, sva at hann kende ongva fædu utan grasarætr, en badz fyrir nott ok dag med algerri idran.

Eptir þat for hann til fundar vid þessa sỏmu presta, ok presentade þeim eigi at eins ord versanna helldr ok þar med fullkomliga framkvemd verkanna. Prestarnir furdudu, hversu skiott hann hafde a hendr tekiz ina beiskuztu bindende, ok beiddu hann dveliaz med ser, at þeir lærde hann enn innvirdiligar af gudligum ritningum. En at hinn helgi Mucius syndiz eigi ohlydinn, dvaldiz hann med þeim viku eina, for sidan aptr til eydemerkrinnar, ok var þar .vii. ꜳr i samt med allzkonar athallde. Almattigr gud veitti honum sva mikla miskunn her i mot, at hann hellt nær allar ritningar i minni utan bokar[416]. Sunnudag at eins bergde hann braude ok med þeim hætte, at þa er hann stod upp af bæn sinni, fann hann braud yfir borde, þat er engi manna hafde þangat flutt, helldr hinn hæsti himnakonungr sent sinum vin. En er hann neytti þess med guds þỏckum, sem verdugt var, vann honum sa snædingr þorf til sunnudags.

Heilagr Mucius af margri bindendi mæddr, þa er langr timi var hedan lidinn, geck af morkinni ok eggiade mikinn mannfiolda at sinu dæmi at fyrirlata[417] heimsins hegoma. Milli annarra manna geck fram einn ungr drengr, sa er girntiz at geraz hans lærisveinn. En hinn helgi Mucius hafde fulluliga[418] fengit honum munkaklædnad med geitskinnzkufli ok kent honum reglunnar reison[419]. Getr þesse unge madr heilags Mucij lærisveinn litit, hve med mikilli vandvirkt ok athygli meistare hans Mucius gerdi gropt ok alla umbud utferdarinnar, [hvargi er[420] kristnir menn onduduz. (Þa) mællti hann til heilags Mucij[421]: «Villde ek giarna, at þu græfir mik, meistare minn, þa er ek em daudr, ok hnystir sva um mik, sem nu gỏrir þu.» Heilagr Mucius mællti: «Sva skal[422] ek gera, son, ok sva nogliga skal ek at þer hnyssa, at þu segir sialfr, at þỏrf vinni[423].» Litlu sidarr andadiz þesse hinn unge brodir, kom þa fram forspa heilags fỏdur Mucij med þessum hætti, at þa er heilagr fadir hafde at honum hlætt[424] ollum megin hardla athugatsamliga, mællti hann, sva at allir heyrdu, þeir er vid voru: «Heyr þu sæti son! vinna þer þỏrf þessir lutir til graptarins, eda villtu enn, at ver leggim nockut til?» Hinn andadi hafdi hulda asionu[425], er at var sveipat andlitinu, svaradi þo skyrt ok skilit at ollum aheyrundum: «Þỏrf vinnr nu, fadir, ok fylldir þu þat, er þu hafdir fyrir heitit.» Allir undruduz, þeir er vid voru þenna faheyrda[426] atburd, ok dadu[427] hardla miok, sem verdugt var. En hinn helgi Mucius skundade aptr til eydemerkrinnar, þegar er hann hafde grafit hinn unga mann, flyiande ok undan hneigiandi hræsninni.

Enn barst sva at einn tima, at heilagr Mucius for af morkinni at vitia þeira brædra, er hann hafde lærda. Ok med þvi at einn af þeim lꜳ á nástram, var honum vitrat af gudi, at sia munde[428] frammlida. En komit var at kvelldi dagsins. Heilagr Mucius skundadi þa miok ferdinni ok villde sia hinn siuka. Bærrinn var miok fiarri, sa er hinn siuki hvildi i. En heilagr Mucius villdi eigi ganga a nottina til bæiarins, hugsadi ok med ser þat sama mál, er sialfr lausnarenn talar sva: «Gangit, medan þer hafit lios, at eigi taki ydr myrkr, þviat eigi stakar hverr er i liose gengr.» Nu sa heilagr Mucius setiaz solina ok mællti til hennar: «I nafni drottins vars Jesus Kristz, stattu skamma stund i veg þinum ok bid min, þar til er ek kem til bæiarins.» Solin hafde sum sva setz i siainn, en sumt hiolet stod i sama stad, þar til er heilagr madr náde til bæiarins. Þetta vard þegar opinbert ok augliost aullum þeim, er vid voru, þviat þeir stodu ok stỏrdu[429] upp ꜳ dvalsamligt setr solarinnar, furdudu allir ok undruduz, hvat a mundi l[ei]ta[430], er solin geck eigi i ægi a sva mỏrgum dagstundum. En er þeir sꜳ helgan guds mann Mucium kominn af mỏrkinni, frettu þeir hann eptir, hvi gegndi nyiung solargangsins. En hann andsvarar þeim sva: «Mune þer eigi vars herra mꜳl, þat er sva segir, ef þer hefdit sva megna tru sem mustardz korn, munde[431] þer gera meire lute þeim[432]. Ok er þeir skildu fyrir hans tru solina stadit hafa, urdu þeir miok ottafullir, ok gerduz þegar margir af þeim hans lærisveinar ok fylgdu honum sidan. En er heilagr Mucius kom i þat herbergi, er brodirinn lꜳ i, sa er heilagr fadir hafde til ferdaz, ok hitti hann andadan, badz hann fyrir ok geck sidan at sænginni ok minntiz til hins andada, ok mællti: «Heyr þu brodir, hvart hefir þu meire girnd at fara brott af verolldinni ok vera med Kriste eda dveliaz med oss i verolldinni?» En brodirinn tok þegar til lifsanda ok settiz upp ok svarar: «Heyr þu fadir, hvat kallar þu mik aptr, betra er mer at hverfa i brott or heiminum ok vera med Kriste, þviat mik helldr enge naudr til at vera lengr i likamanum.» Heilagr Mucius mællti þa: «Sof þu i guds fride, son, ok bid fyrir mer.» Brodirinn hneigdiz i [hvilunni aptr at hægindinu[433] ok sofnade sva til guds. En allir, þeir er vid voru, undrudu ok sỏgdu: «Sannliga er þesse guds madr.» Þvi næst klæddi heilagr Mucius hinn unga brodur hardla somasamliga eptir veniu sinni ok vakti alla nattina i guds lofi[, en grof at morni[434].

Heilagr Mucius hitti enn einn tima annan krankan brodur; hann sa, ath þesse tok torvelliga hvilld andlazins ok sakadiz miok af eiginligri samvitzku ok mællti til hans: «Heyr þu, son, hvi ertu obuinn til þinnar algerve? ek se med þer eiginligan akiærara[435] oþrifnadar sealfs þins samvizku.» Brodirinn mællti: «Beide ek þik, fadir, bid fyrir mer til guds, at hann liae mer leidrettu tima, a hverium er ek mega bæta syndir[436] mins leidelega lifnadar.» Heilagr Mucius mællti: «Beidir þu nu hit fyrsta fresta, er lokit er lifstundunum? Hvat gerdir þu adr a ollum þinum lifdỏgum? Mattir þu eigi græda þin synda sꜳr eptir villd? Iokt æ [fular odadir[437] med nyium ovenium.» Brodirinn bad med mikilli stadfesti hins sama. Heilagr Mucius mællti þa um sidir: «Ef þu heitr at leggia eigi lỏst a lỏst ofan, eda lyti a lyte, þa mun ek gud fyrir þer bidia, þviat hann er godr ok þolinmodr ok vill giarna lia þer lifsins lengd, at þu leidrettis.» Ok þegar er heilagr Mucius [hafdi nockura hrid bedit fyrir honum[438] til guds, reis hann upp af bæninni ok sagdi til brodurins: «Se her, þriu ꜳr veitti varr herra þer til leidrettu, ef þu villdir af ollum hug idraz þinna annmarka.» Tok sidan i hond honum ok reisti hann upp heilan af reckiunni. En munkrinn fylgde þegar hinum helga Mucio til eydemerkrinnar. Ok er lidin voru .iij. ꜳr, kallade heilagr Mucius munkinn aptr i þann sama stad, er hann hafde hann uppreistan, ok nu nær sem engill af manni gervan fyrir gudi, sva at allir furdudu hans algerve. En er mikill fiỏlde brædra var samt kominn, setti hann þenna munk mitt framm a motid ok hof af honum efni ordrædunnar ok predicade alla nottina af idranar avỏxtum ok algerleik athæfissins. En sva sem leid predicanen[439], sva syfiade brodurinn smam ok smam, þar til er hann andadiz af ut. En heilagr Mucius lyktadi[440], sem hann var vanr, liksỏng hans ok [grepti, enda[441] skundar sidan aptr til eydemerkrinnar.

Heilagr Copres prestr sagdi ok sva, at optliga vod guds madr Mucius yfir hina miklu Nil, sva at honum tok [i kne[442].

Fyrsta tima sinnar snuningar, er heilagr Mucius hafdi eina viku fastat i eydemorkinni. rann i mot honum madr med vatn ok vistir, ok bad hann kenna þau fỏng, er af himni voru til hans flutt. Annat sinn sa hann standa hia ser uhreinan anda; fiande hrosade fyrir honum utalligum fehirdzlum, þeim er Pharao konungr hafde fordum attar ok nu lagu nidre ꜳ marabotnum. Fader Mucius er flutt, at sva hafe sagt ok svarat: «See fe þitt med þer, fiande, i eilifri fyrirdæmingu.» Slika lute[443] ok adra þeim lika virdiz varr herra at veita fyrir fỏdur Mucij verdleika.

Margir voru ok adrir merkiligir fedr oss fyrr, segir heilagr Copres, hveria er heimrinn var overdr med ser at hafa; þeir gerdu allzkonar takn ok iartegnir; eda hvat undriz þer, þott ver litils hattar menn gerim sma lute eina grædande hallta menn ok blinda, þat er læknar geta iafnan vel gert med sinni list.

Sva bar til, segir sæll Jeroninus, þa er hinn helgi Copres tiade slika lute, at einum vorra brædra leiddiz lengd framburdarins ok tortrygde nockut sỏgn prestzins, at hann syfiade, ok i omeginsdurinum sa hann bok gullstỏfum ritada[444] millum handa hins helga prestz Copris, ok taldi hann þar af hvert ord sinnar aminningar; þar med sa hann mann standa hia ser virduligan asyndar[445], en biartan at bunade, sa mællti til hans [hardla beiskliga[446]: «Þu tortryggvi madr, hvat himir þu, en heyrir eigi innvirduliga þessa heilags mannz ord.» Brodirinn skelfdr vaknar skiott ok segir oss a latinu þegar a launungu inniliga allan atburdinn.

Medan þessir lutir gỏrduz, segir sæll Jeronimus, sꜳm ver heradskarll nockurn, er geck at dyrunum med trog eitt, er fullt var af sande. Hann beid þar til þess, er heilagr Copres hafdi lyktad sinu erinde. Ver frettum eptir prestinn, hvat heradskarlinn villde, sa er ꜳ troginu hellt. Heilagr Copres svarar: «Heyrit þer, synir, trautt byriar oss ydr slika lute at tia, at ver synimz eigi dyrkaz af guds gernninge, ok fyrirfariz aauke vars erfidiss; en þo þviat þer hafit higat langan veg sottan, þa nenni ek eigi undan[447] draga vars drottins verk ydvarre nytsemd ok naudsyn at inna, þau er hann vinnr fyrir oss þo at overduga.»

Iord herads þessa her hia oss var [oavaxtsỏm, þurlent[448], sva at vinnumennirnir hellduz varla [vid af kostzins áauka[449], lágu madkar nỏckurir i ỏxunum uppi, þeir er eyddu avextinum. Akrkarllarnir aller voru heidnir. En er ver hỏfdum kent þeim kristiliga tru, komu þeir til vor ok badu oss bidia fyrir sædum þeira. Ver hetum þeim bæninni, en badum tru þeira ỏdlaz avỏxtinn. Þeir sỏfnudu þa saman sandinum undan fotum oss ok fylldu fyrir skaut sin, fellu framm fyrir oss ok badu oss blezanar[450] i guds nafni. Ek mællta til þeira: «Þetta verdi ydr eptir tru ydvarre.» Bændrnir baru þa brott sandinn ok blendu[451] vid sádkornit, en seru[452] sidan, ok fengu sva mikinn avỏxt, at alldrigi gallt Egiptalandz iỏrd þvilikan. Nu er sa sidr bondanna sidan at sækia oss heim tysvar a tveim misserum ok bida[453] æ hins sama.

Eigi mun ek ok undan draga vid ydr þat, er drottinn veitte mer sins signada nafns til dyrdar. Þat barz at einn tima, er ek for ofan til borgarinnar, at ek hitta þar einn villumann meistara Manicheorum, hann sveik fiỏlda folks. Ek hafda vid hann langt ordastrid, en er ek feck hann eigi med einum samt ordum sigrat ne saman rekit, þviat hann var hardla ordslægr, þa ottudumz ek efaz mundu tru folksins, ef vid skildim sva, at hann væri sem efri[454] i ockrum vidskiptum; þa bad ek gera bál mikit a midiu stræti borgarinnar, ok gengim[455] vid badir inn i elldinn; visso þa sidan allir þess tru sanna, er obrunninn kæmi[456] þaþan. Þesse raun likade vel lydnum. Var iafnskiott slegit elldi i eitt mikit bꜳl. Þvi næst tok ek at draga Manicheum med[457] mer til elldzins. Manicheus mællti þa: «Eigi sva, eigi sva, sagdi hann, helldr gangi sitt sinn hvarr ockarr, ok gack þu fyrr, er fant þenna leik.» Ek gerda þa, sagdi hinn sæli Copres prestr, krossmark fyrir mer, ok geck ek sidan ỏruggr framm i midian elldinn ok logann. En elldrinn flyde þegar tvo vega ut ifra, ok stod ek nær halfa stund dags i midium loganum med ollu oskaddr. Allt folkit, er vid var, furdade ok gerde þackir vorum herra Jesu Kristo, ok kỏlludu hátt ok mælltu: «Dasamligr er drottinn med sinum helgum monnum.» Sidan þrỏngdu þeir Manicheo[458] at ganga i elldinn; hann fordadiz ok villdi flyia; þeir toku hann þa med vallde ok kỏstudu honum framm i midian logann; elldinn lagde þegar at honum ollum megin, komz hann vid illan leik or i brott. Folkit allt rak hann ut af stadnum med skỏll mikilli ok skemd, badu [eylifan elld[459] brenna slikan svikara. En mik hỏfdu þeir til musteriss med ser, ok dyrkudum allir samt almatkan gud[460].

Audrum tima sa ek, segir sæll Copres prestr, er ek geck hia hofi einshveriu[461], hvar heidingiar fornfærdu, ok mællta ek til þeira: «Hỏrmung er þat, er skynsamir menn blota skurdgod mallaus ok utan skilningar, eda hvart skilit þer ydr eigi verda[462] vitstolnare þeim gudum, er þer dyrkit.» Vid þesse min ord veitti skaparinn þeim sanna[463] skilning, ok fyrirletu þeir þegar villu vandskapar fulla, en fylgdu mer takande tru vars herra Jesu Kristz.

Fyrir sakir káls ok tilkomande brædra atta ek, segir heilagr Copres prestr, einn tima grasgard litinn þann nær minu munklifi. Heidingi nockurr geck um natt i gardinn ok stal brott kalinu. Hann bar þat heim til hus sins ok villde sioda; en hvarki kunni kalit at sodna[464] ne vatnit fiona[465] allar þriar stundir dags yfir hinum bezta elldi ok biartazta, ok þar fyrir kenniz[466] þiofrinn vid skiott, tok kalin or katlinum ok bar aptr til min, ok fell til fota mer leitandi liknar ok þar med at geraz kristinn, ok feck hvarttvegia. Þat sama kvelld barst sva at, at fiolde brædra kom til vor a gisting, ok voru þau kꜳl þa hinu sỏmu vidkvæmiliga matbuin. Gerdum ver þvi gudi þackir fyrir tvifalldan fagnad, [bordzins bunadar[467] ok dasamliga mannzins leidretting.


10. Heilagr prestr Copres segir enn sva, at einn tima hittuz þessir .iii. fedr a backanum ꜳrinnar Nilar, aboti Syrus, Ysayas ok Paulus. Þessir allir voru hinir mestu bindendismenn ok fullkomnir i allri sidsemd. Þeir foru at finna nockurn helgan mann Anuph at nafni til klaustrs hans, þat var eigi skemra en þriar fullar dagferdir. Nu villdu þessir helgu fedr komaz yfir ꜳna, en rikdomsleyse dvalde frammkvemd ferdarinnar. Mælltu sidan millum sin: «Bidium vars [herra Jesu Kristz[468] miskunn, at eigi talmiz fyrir oss gods verks vegr.» Viku þeir Paulus ok Ysayas at abota Syro ok beiddu hann einna mest bidia fyrir ser af gudi, «þviat vid vitum, sỏgdu þeir, at hann heyrir þik giarna ok veitir þegar þat er þu bidr.» Heilagr Syrus fell iafnskiott til bænar ok [beidde þa ok bada a kne at[469] falla ok bidia med ser. En er þeir risu upp at lyktadre bæninne, sa þeir eitt fley bera at backanum buit med ollum reida sva sem til vegs þeira; þvi næst stigu þeir a skipit. Þat bar[470] þa sva skiott i gegn megni[471] ok straume ꜳrinnar, at þeir lyktudu þeim veg nu a litille stundu dags, er von var, at þeir fengi varla sottan fulla .iii. daga. En er þeir hỏfdu lent, mælti hinn helgi aboti Ysayas: «Þenna hinn helga fỏdur, er ver ferdumz til, synde drottinn mer rennanda i mot oss ok birtanda leynda lute serhvers vars.» Þa mællti heilagr Paulus: «En varr herra synde mer, at hann munde eptir þria daga lidna lykta lifdỏgum þessa mannz.»

Ok er þeir hỏfdu ferdaz nockut sva a þann veg, er [vendir fra ꜳnni[472] til klaustrsins, rann hann Anuph i mot þeim ok heilsade þeim fyrre med þessum hætte[473]: «Blæzadr se drottinn, sa er ydr synde mer nu [sialiga i likam[474], en fyrr i andanum.» Tok hann þa ok tinde upp serhvers þeira verdleika ok verk, er þeir hỏfdu fyrir gudi. Paulus tok þa undir talit med honum ok mællti: «Vær bidium ydr helldr, hinn helgi fadir, birta oss þin kraptaverk, fyrir hver er þu hefir þegit sva vollduga vars herra vinattu godum monnum til minnis ok eptirlikingar, ok ottaz eigi hræsni lỏst, þviat varr herra vitrade mer, at þu munt þria daga hedan af lifa i heiminum, en eigi lengr.» Heilagr Anuph svaradi: «Ecki man ek mik mikils hattar gert hafa, utan þess geymda ek, sidan[475] ek var i ofride kristninnar, iatada ek gudi avallt, sem verdugt var, ok alldri kom lygiligt ord[476] mer or munni, elskade ek ok engan iardligan hlut, sidan er ek hlaut ast himneska. En guds velgerningar gnættu mik[477] sva, at ek þurfta engis vid veralligs, þviat alla fædu, þa er ek girntumz, baud hann bera til min fyrir engiliga þionkan. Allt þat[478] er ꜳ iỏrdunni barst at, birte hann mer, lios hans var æ i hiarta mer. Vid þat leiddumz ek likams svefn ok hvilld, en girntumz iafnan vakrliga til sialfs hans synar. Engil sinn let hann ok iafnan standa hia mer, þann er mer kendi serhver kraptaverk veralldarinnar. Mins hugskotz fegrd folnadi alldri. Hvers er ek beidda af drottne, feck ek án dvỏl. Optliga synde hann mer mergd engla sinna standandi hia ser. Ek sa sveitir rettlatra manna, pislarvotta ok munka, conventur klaustramanna ok samsæti allra heilagra manna, hverra er su er ein idn ok venia at vegsama ok dyrka drottin almattkan med [traustri trulynde[479] ok hiartans heilagleik. Nu þa er hinn helgi Anuph hafdi slika lute framm talat ok adra þvilika um alla .iii. daga, segir sæll Jeronimus, selldi [sæll Anuph[480] gudi sinn anda, ok sꜳ þeir .iii.[481] fedr, er fyrr voru nefndir, ỏndina af englum upphafda til himins, sva at þeir heyrdu hans sal samt med englunum varn lavard lofande.


11. Var ok annarr heilagr madr Helenus at nafni; hann hafdi gudi þionad fra blautu barnsbeini hardla hreinliga med allzkonar athalldi, ok hlaut af þesskonar hattum hina mestu verdleika. Fyrst er hann var smasveinn heima i munklifi, ef elldz þurfti vid, bar heilagr Helenus i kyrtilsskauti sinu at klædinu med ollu oskỏddu af næsta þorpi. Þetta dadu allir brædr, þeir er þar voru, ok girntuz mikilliga eptir at likia hans hugarkrapt ok lifsins verdleik. Nockurn tima er heilagr Helenus var einn samt i eydemỏrkinni, kom at honum hunangs fyst mikil, ok þegar er hann litadiz um, sá hann, hvar loddi vid bergit sem hunangs seimr. Hann skildi skiott þetta vera fiandans [flærd, ok hardiakadi nockut sialfum ser[482] ok mællti: «Þu hin bleckiliga lostagirnd, hverf braut fra mer, þviat sva er ritat, gangit þer i andanum ok fylgit eigi holldzins girndum. Ok þegar iafnskiott fyrirlet hann þann sama stad ok for enn lengra i eydemorkina, mædandi sialfan sik med margfalldri fỏstu sva sem pinande holldzins teygingar. En er hann hafde .iii. vikur i samt fastat, sa hann, hvar lágu i mỏrkinni ymislig epli miok dreift sva, ok skilde hann þegar ovinarins svik ok mællti: «Eigi mun ek nær koma ne eta þesse eple, at ek reiti eigi brodur minn, þat er sal sialfs mins; þviat sva er enn ritat, at eigi lifir madrinn vid eina saman fædu, helldr vid hvert ord guds.» Hof þessu næst fỏstu hinnar .iiii. vikunnar. Ok eitt sinn er hann sofnade littat, vitradiz honum guds engill ok mællti til hans: «Helene, ris upp nu, ok et þa lute, sem þu finnr þer fyrirbuna utan tortrygd.» En er hann stod upp, sa hann brunn einn med hinu skiærazta vatne. Backar brunnzins voru ollum megin blomgadir einskyns ilmande grỏsum. Heilagr Helenus geck þagat til, sleit upp grỏsin ok át sidan, ok drack vid vatnit or brunninum; ok sagdi sva sidan sialfr, at þesskonar [ilms ne sæti hefdi hann alldri[483] kent, sem þessi fædu[484] var. Þar nær hitti hann a hellisskuta einn, ok dvaldiz þar i nockura hrid. En hvern tima er natturlig naudsyn likamans beidde næringar, þa feck hann þegar af gudligum krapte hvers[485] er hann krafde.

Eitthvert sinn er hinn helgi Helenus for at finna hina fatækare[486] brædr med einhver þarfinde buksins beidne; ok er hann mæddiz a veginum undir mikilleika byrdarinnar, sa hann, hvar villinaut hlupu i morkinni. Hann mællti þa til þeira: «Nu i nafni drottins komi hingat eitthvert ydvart ok taki vid byrde minni.» Þegar i stad for eitt[487] af þeira flocki med allri hogvære til hans ok beygdi bakit undir byrde guds mannz. En hinn helgi Helenus settiz sidan ꜳ ofan, ok for sidan hardla fliotliga fram a leid þar til, er hann kom til klaustrs þeira brædra, er hann gerdiz finna.

Nockurn tima bar enn sva til einn sunnudag, at hinn helgi Helenus kom til munklifis einshvers, ok er hann sꜳ, at þeir [inntu eigi sva[488] hatidliga af hendi, sem til heyrde deginum, sina tidagerd, spurde hann eptir, hvi gegnde. En þeir sỏgdu honum, at prestrinn var odrum megin ꜳrinnar, ok þordu menn eigi at sækia hann fyrir korkodrillo einum undarliga miklum ok mannskædum, er meinade flutninginum. Heilagr Helenus mællti þa til þeira: «Ek vil fara eptir prestinum, ef ydr syniz.» Skundade hann þa þegar framm ꜳ ꜳrbackann, ok med akalli til vars herra kemr korkodrillus þegar i stad ok nu med blidskap ok fararbeina; sa er fyrr var vanr at koma til klatrs mỏnnum eda meins, draps eda dauda, sa sami veitir nu vingiarnliga sitt bak ok sidur til asetu þessum helga guds manni. En er hinn helgi Helenus kemr yfir ꜳna, ferr hann til fundar vid prestinn[489], bidr hann koma heim til brædra. Nu med þvi at hinn helgi Helenus hafdi audgætligzta[490] buning ok hinn afleitligzta, furdar prestrinn, hverr eda hvadan eda hvi hann mundi kominn. En iafnskiott er hann kennir guds mann vera, fylgir hann honum framm at ꜳnni; sakaz sidan um nockut sva, letz ecki hafa skip til yfirferdar. Heilagr aboti Helenus mællti þa: «Ottaz þu ecki, fadir, ef þu ser fleyit.» Kalladi sidan hátt ok bad þar koma dyrit. Korkodrillus kemr skiott, þegar hann heyrir rỏddina ok breidir blidliga bakit til flutnings helgum fedr. Aboti Helenus stigr þa a bak, en bidr prestinn rida at baki ser utan allan otta. En prestrinn vard þegar felmsfullr vid eina saman syn dyrsins, flyrr ok felmir fra i brott hinn enn harda. Allir, þeir er vid voru ok vissu þenna atburd, undruduz þeir ok ottuduz, er sa hann rida dyrinu yfir megn ok streing ꜳrinnar. Ok er heilagr Helenus ste af baki dyrsins a þurru landi, mællti hann til þess: «Betri er þer daude en lengra lif med mỏrgu manndrape.» Dyrit fell þa þegar i stad dautt nidr at ollum aseaundum.

En heilagr Helenus dvaldiz nockura þria daga i samt sidan i munklifinu ok styrkte þa brædr, er þar voru med andligri aminning; sva ok nockurra [rad leyn[491] eda hiartans hugrenningar bar hann upp, sagdi þenna þrỏngdan af horanar ureinsan i sinni hugrenning, hinn bolginn af ofbellde ok rymiande reide, annan af agirne, suma svikna af sealfra sinna dul ok drambi fyrir fiandans fortỏlur. Hinum betrum brædrum bar hann ok þat vitni, kvat hinn hogværismann, annan rettlatan, þridia þolinmodan, let sva ganga ut ok ut til beggia handa; tidde hins dadir ok dygdir, annars lỏst ok lyte, hvarumtveggium til hialpsamligrar heilsu ok eilifrar ỏmbunar. Brædrnir sỏgdu sik sỏnnu sagda, komuz vid af ollu hiarta, bættu brotin afbrigde. En er heilagr Helenus var buinn til heimferdar, mællti hann til brædra: «Buit kꜳl tilkomande brædrum.» Ok er þeir hỏfdu kalin bleytt, komu þegar brædr ok fengu godar vidtỏkur. En hinn helgi Helenus skundadi aptr i eydemorkina.

Einn ungr brodir bad hinn helga Helenum, at hann leyfdi honum at fara med ser i eydemorkina. Heilagr fadir Helenus svaradi, sagdi honum erfitt veita mundu i mot allre fiandans freistne. Hinn ungi brodir bad æ þvi stadfastligar, sagdiz giarna fyrir guds sakir allt þola skylldu, ef hann veitti honum at eins heimoleik sins samlags. Heilagr Helenus tok vid honum, hafde hann med ser til eydemerkrinnar at byggia i helli einum skamt fra ser. Fiandr flugu þegar næstu nott at unga manni, eigi at eins med saurugligum hugrenningum hann hristande, helldr ganga þeir upp a hann beriande ok beystande. Þegar um morgininn skundar brodirinn til fundar vid hinn helga Helenum, kynnir honum, hver oskil diỏflarnir gerdu vid hann. Heilagr Helenus huggar hann med fꜳm ordum, bidr hann hafa styrka tru ok þolinmædi, leidir hann sidan heim aptr til sama hellis, sem hann hafde fra flyit, ok gerir sva sem for med fingri ser i sandinum umhverfum helli hins unga mannz, baud þvi næst, at dioflarnir þyrde eigi inn at ganga um skipadan þrỏskỏlld. Sva mikill kraptr fylgde ordum þessa hins helga fỏdur, at hinn ungi brodir bio ỏruggr allar stundir þaþan fra.

Þat er enn flutt af hinum helga Heleno, at optliga hafdi hann himneska fædu af mỏrkinni. Einn tima er hann hafdi enga atvinnu framm at bera fyrir brædr, er til hans voru komnir, sỏgdu þeir brædrnir, at einn ungr madr flytti heim at hellisdyrum hans braud ok allar nandsynligar vistir, ok hvarf þa hinn ungi madr þegar i brott. Heilagr Helenus sagdi þa til hinna nykomnu brædra: «Gỏrum ver gudi þackir, er oss bio braud i eydemỏrk.»

Þessa lute ok marga adra af medferd heilagra fedra ok lifnadi tiade oss agætr madr Copres prestr, segir sæll Jeronimus, ok at lyktadri predican leiddi hann oss inn i grasgard sinn ok syndi oss morg palmtre ok onnur alldintre, er hann hafdi sialfr plantat ok mællti til vor: «Trua heradskarllanna hvatti mik þesse morgu tre at planta, þviat sidan er ek sa þa taka sandinn undan fotum mer ok bera yfir akra sina, ok fengu þar fyrir af ofriorri iordu allzkonar avỏxtu, þa treystumz ek tru ok fulltingi vars herra at veita mer enn meire avỏxtu en hinum, er ꜳ hann trudu fyrir mina kenning.»


12. Heilagr Jeronimus prestr segir ok fra þvi, at hann (sa) i halfum hofudborgar þeirar Thebaidis, er Antinuum heitir, einn virduligan mann Heliam at nafni. Alldr hans var tirætt .c. ok enn .x. vetr. Sỏgdu þat allir, þeir er skyn kunnu a honum, at yfir honum hefde i hellzta lagi hvilz heilagr ande. Margir merkiligir lutir voru af honum fluttir; .lxx. ꜳra i samt hafde hann vid hafz i þeiri rumu eydemork, at ecki mannz mál færr verdugliga talt hennar audn ok ogn. Þar sat þesse hinn helgi madr Helias allan þenna tima ok vissi ecki til manna bygda. Vegrinn var ok sva þrỏngr þangat ok gliufrottr, at varla matti a hans bygd hittaz, þott menn ferdadiz til hans fundar. Einn hrædiligr hellisskute var þessa manz heimile, sa er monnum matti naliga hniosa hugr vid. Fyrir sakir mikils alldrs skalf a honum leggr ok lidr; hversdagliga at hvaru gerde hann utallig takn i heilsugiỏfum vid þa menn, er a hans fund sottu, hvat sem at meini var adr. Þat sỏnnudu margir helgir fedr ok fluttu, at engi madr mundi, nær þesse guds madr Helias hefde til merkrinnar gerz. Allt til daudadags hellt hann þessum hætti um fædufang, þat var halfærit braud ok kvistir af olifutre. En i æsku sinni fastadi hann vikum samfỏstum.


13. Sidan er ver hurfum heim a leid af Thebaida, sꜳm ver fiall eitt hardla hátt, fell ein undarliga mikil ꜳ med hinu stridazta straumbrote ok forsfalle her ok hvar yfir gliufrum ꜳrinnar, ok i flugum fiallzins voru hrædiligir hellisskutar bædi til st[igningar] ok til synar. I þessum helium bygdu(!) mikill fiolde munka, ok var þeira allra andligr fadir ok formadr heilagr Pi(ti)rion; hann var lærisveinn hins helga Antonij, en eptir frafall lærifỏdur sins hafdi hann bygt med hinum helga Ammone. En eptir andlat hins helga guds mannz Ammonis hafdi hann hidz i þessu sama fialle, er fyrr var fra sagt. En sva mikil gnægd guds miskunnar var med honum i heilsugiỏfum vid menn ok mætti mot ollu diỏfla vellde ok illvilia, at sva matti synaz, sem hann hefde einn samt tvefallda erfd ỏdlaz þeira hinna hæstu guds vina Antonij ok Ammonis. Heilagr Pitirion tiade marga lute fyrir oss til varrar þurftar med hialpsamligri kenningu, ok einna hellz af skilgreinligri skynsemd uhreinna anda, sagdi hann ymisliga fiandr fylgia serhverium lestinum, ok þegar er þeir sea elskhuga hins idra mannzins rangliga hræraz, snua þeir honum bratt til hverrar uhæfu ok vandskapar. Nu ef nỏckurr vill dioflinum drottna, segir heilagr Pitirion, drottni hann fyrr med kyrkingu kiỏzins kveikingar, þviat hverr sem fra ser rekr einhveria odad ok hennar piningar, þa ma hann audmiukligara diỏful fra odrum reka, nær sem þurft beiddi. Ok þvi skylldim ver smam þeim kostgæfa yfir at stiga eiginliga okoste, at ver mættim þar næst sigra fiarlæga fiandr, þa er æ efla odadir med mỏnnunum. En heilagr Pitirion, er vær hỏfum nu af sagt um hrid nỏckut, segir sæll Jeronimus, kende einn tima a vikunni kazu af miỏlvi gerva milli sunnudaga, þviat hann matti ỏngva adra fædu hafa hvarki fyrir alldrs sakir ne langrar veniu.


14. Vær sꜳm einn heilagan fỏdur Eulogium at nafni, hann hafdi sva mikla þesskonar giỏf almattigs guds þegit, at hann skildi þegar af einu saman yfirbragde, hvart verdugr eda syndugr geck til heilags embettis, ok þvi hellt hann marga af munkum aptr af þvi, þa er til villde ganga gudligrar þionustu, ok mællti: «Hvadan dirfiz þer at drygia drottinleg stormerki, þar sem ydvart hugskot ok fyrirætlan er full illzku ok odada.» Sagdi sidan fra serhverium i augu upp: «Þu hafdir a þessarri natt horanar hugrenning, en þu sagdir i þinu hiarta, at engi grein være ꜳ, hvart grandvarr eda gudligr gengi til heilags alltariss.» Einn hafde enn efan i sinu hiarta sva segiande: «Hvat mun mik helga mega þessi berging eda samtenging.» Þessa alla hellt hann fra ok fyrirbaud þeim berliga at bergia hollde ok blode vars herra ok sagdi sva: «Hverfit heim litla hrid ok hreinsit ydr nu med yfirbragdligri idran, at þer verdit þar fyrir makligir almattigs guds stormerkium.»


15. Eige langt þadan sꜳm ver einn virduligan prest, Apellen at nafni, rádvandan ok rettlatan, hann var iarnsmidr ok smidadi þa lute, er þurft brædra beiddi. Nỏckurn tima nær midnætti sneri fiandinn a sik furduligri fegrd einnar ungrar konu, sotti sidan a fund guds mannz Apellen, þar er hann vakti at smidiuverke sinu, sva sem bidiande smidar. Heilagr Apellen greip þegar gloanda iarnit or aflinum berri hende ok rak framan a kvefit þesse nykomnu konu. En hon flyde þegar i brott ylande ok emiande, sva at allir brædr er umhverfiss biỏggu heyrdu hennar aumliga op ok emian. Þadan af hafdi heilagr Apellen alldri tỏng, helldr hellt i veniu med berri hende at hallda á gloanda iarne, ok sakade hann ecki. Til þessa helga mannz Apellen komum ver, segir sæll Jeronimus, ok tok hann vid oss med allri blidu. Þvi næst beiddum ver hann segia oss nỏckut af sinum verkum eda annarra heilagra fedra, þeira er hann visse haft hafa hialpsamligt medferdi vid tru ok taknagerd. Heilagr Apellen svarar þa ok mællti:

Her nær i mỏrkinni er einn agætr brodir, er heitir Johannes, alroskinn at alldri, en fyrir bindendis sakir ok sæmiligs sidferdis ollum fedrum fremri, þeim er nu ero. I fyrstu .iii. ꜳr, er hann var i mỏrkinni, badz hann fyrir iafnan standandi undir hamre einshverium, sva at hann settiz alldri nidr hvarki nott ne dag. Svefn hafdi hann eigi meira, en sva sem standanda manni er mattuligt, matar neytti hann alldri nema sunnudaga; en a hvern sunnudag kom prestr til hans ok færde fyrir honum helga alltaris forn, su ein var honum fæda ok heilaglig hreinsan hugskotzins.

Einnhvern sunnudag gerdiz fiandinn at fallera hinn helga Johannem med þessum hætti, at hann sneri a sik prestzins asionu ok letz fyrir messu skylld kominn. En hinn helgi Johannes skildi iafnskiott fyrir hinn helga anda fiandans flærd, ok mællti til hans sem med nockurs konar athlatri a þessa lund: «Heyrdu, hverrar flærdar fadir ok allrar undirhyggiu, uvinr allz rettlætis! Hvi lettir þu eigi af um sidir at svikia kristinna manna salur, helldr dirfiz þu iafnvel at dreckia þer til þeira hrædiligu ok helgu helgari stormerkia.» Diỏfullinn svaradi honum diarfliga, lez hyggia, at hann mundi hann á vinna sem annat litlu adr: «Blekta ek einn af ydrum felỏgum fyrir skỏmmu, sva hann trude mer, ok tok ek þegar fra honum bædi vitid ok skilningina. Feck fioldi rettlatra manna varla þat þegit af gudi fyrir heilags mannz bænir, at hann tæki sanna tru, vit sitt ok fyrri verdleika.» At sva mælltu hvarf ohreinn ande fra hans fundi.

En heilagr Johannes var þa enn sem fyrr stadfastr i guds þionustu ok helgu bænahalldi. Hvervetna fellu stor sꜳr a fotum Johannis med mikilli blodras fyrir þat sama, er hann hafdi sva lengi i sama stad stadit upp. Ok er þriu ꜳr voru lidin, vitradiz honum engill guds ok mællti til hans: «Drottinn Jesus Kristr ok heilagr ande hefir heyrt bænir þinar ok þegit, gefr hann þer heilsu allra likamligra sꜳra, þar med veitir hann vitzku gudligra ritninga, himneska fædu, eigi sidr þer til hugganar.» Eptir þat tok engillinn fota sꜳrin, ok vurdu þau þegar heil; þvi næst þreifadi hann i munninn hins helga Johannis, ok vard þa fullr af hialpsamligri gipt heilagrar aminningar. Kendi ok heilagr Johannes hvarki sidan hungrd ne þorsta, ok þvi for hann þadan fra vida fram um mỏrkina at vitia annarra brædra ok styrkia þa at hallda guds bodord med hialpsamligri aminning. En hvern sunnudag hvarf hann aptr til sins heimilis at heyra embætti heilagrar messu af hinum sama presti sem fyrr, en adra daga vann hann þesskonar verk veralligt, at hann gỏrdi gyrdla eda giardir af palmlaufi, sem tidt er þar med þeim.

Nỏckurn tima gerdiz einn halltr madr til fundar hins helga Johannis, at hann fengi bot heilsunnar. Sva bar til, at reidskiote hins hallta mannz var giordr(!) med giỏrd þeiri, er hinn helgi Johannes hafdi gert. En er hann var upphafidr a reidskiotann, þa namu fætrnir gerdina ok iafnskiott vard hinn hallte heill, sem honum hefde ecki at meini verit. Sva ok ef menn bergdi vidsmiỏrvi, þvi er hinn helgi Johannes sendi siukum mỏnnum eda signdi sialfr, þa vurdu þegar heilir, er þat kom innan tanna þeim, hvat er adr var at meini. Marga adra dasamliga lute veitti varr herra fyrir hins sæla Johannis verdleika i heilsugiỏfum eda ỏdrum velgerningum vid menn.

Þess hattar miskunnargiỏf guds hafdi heilagr Johannis umfram alla fedr ok hvern daudligan mann, at varr herra vitrade honum verdleika ok atferdi nær allra brædra af nalægum munklifum, sva at hann ritadi til andligra fedra þeira ok formanna, hvat hinir gỏrdu vangeymiliga ꜳn guds otta i sinu athæfi, sva ok at þeir þroiz i stadfesti truarinnar ok hugarins heilagleik. Nỏckura kvat hann ok vera aungværa ok þollitla vid brædr sina. Minnte hann ok, hverir hinir voru, eda hvat þeir gerdu, er med godfysiligri stadfesti huggudu brædr sina med blidskap ok ahyggiu. Þar med innte hann, hvat hverge hlaut hirtingar af gudi fyrir sealfs sins ahyggiur, eda hveria verdleika ok kraptaverk hinir ỏdluduz fyrir hversdagliga athygle ok gaumgæfi. En heilagr Johannes, hvat sem hann tiade eda tinde med sealfs sins riti verdleika eda vangeymslu fyrirverande brædra, þat sama sannadi hvers þeira samvitzka, er heyrdu, sva at þeir mattu ongu moti neita ne ni kveda.

En til allra manna iafnsaman mællti heilagr Johannes sva: «Hefit upp huginn, brædr minir, til himneskra luta ok andligra, en fyrirlitit likamliga lute ok syniliga, þviat allmal er nu, at ver leitim at, segir hann, þess hattar athỏfnum. Verum eigi iafnan smasveinar, vist eigi skylldim ver iafnan bỏrn vera, brædr minir, helldr stiga upp um sidir til himneskra luta andligs algerleiks, at ver mættim haleitum hugarkrapti skina fyrir skyrleik skilningarinnar ok stadfesti heilagrar athafnar.» Marga adra lute innte heilagr Apellen guds madr fyrir oss, segir sæll Jeronimus, med fullkominni tru ok ỏruggum godvilia af þessum helga guds manni, þa er fyrir mikilleika munu ver lata undan lida, þviat ek uggi, at alþydunni virdiz varla truanligt[492].


16. I heradinu Heracleos nær hỏfudborgum Thebaidis sꜳm ver, segir sæll Jeronimus prestr, munklifi eins guds mannz Paphnucii; þesse sami Paphnucius var hinn frodazti ok hinn frægazti allra fedra ok einsetumanna. Hafdi hann lengi æfi vid hafz i hinni yztu eydemorkinni med engiligu athæfi. Sva fluttu helgir fedr fyrir oss hardla truanliga, at einn tima bad hinn helgi guds madr Paphnucius varn herra syna ser, hverium helgum manni hann være likr at verdleikum. Vars herra engill vitradiz honum þegar i stad ok sagdi hann likan at verdleikum leikara einum, þeim er med simphons list aflar ser atvinnu þar i næsta þorpi. Heilagr fadir furdar hardla miok þessa orlausn, skundar til bæiarins ok leitar eptir leikaranum, ok er heilagr fadir feck hann fundit, frettir (hann) eptir vandliga, hvat heilagleiks athæfis hann hefdi med ser. Hinn svarar, sagdiz hinn syndugazti madr er vera matti, þat til marks, at litlu adr en hann hof list þessa, letz hann illvirki verit hafa. Heilagr Paphnucius grefr þa eptir glỏgligar, ef hann hefdi nỏckut miskunnarverk framit hia framm leyniliga, þann tima er hann var stigamadr. Hann kvez upp a sealfs sins samvitzku syndugr ok sekr, skildr hafa verit vid allzkonar velgerninga, «utan þat man ek eitt sinn, sagdi hann, at ver felagar hỏfdum handtekit meynunnu eina gudi gefna, ok er þeir kumpanar minir adrir illvirkiarnir villdu skedia skirlifi meyiarinnar, hliop ek framm mille þeira ok tok ek hana or þeira klande[493], leidda ek hana a þeiri sỏmu natt heila ok oskadda til sins heima.»

Annan tima fann ek eina konu hardla fagra, er villtiz um mỏrkina, en er ek spurda, fyrir hvi eda hvadan hon være at komin, svarar hon sva: «Hird eigi þu eptir at fretta, hvat til helldr mins rekstrs ok vesalldar, haf mik helldr at þeim hætti er þu villt fyrir þionustukonu eda ambatt, ok vit at hvaru, at ek a mer bonda lỏgligan; sa sami er iduliga halldinn fyrir landskylldar sakir i myrkvastofu, ok þvi at eins þadan leiddr, at hann þoli þa a nyia leik plagur ok piningar ok allzkonar meinlæti. Þria sonu attu vid, ok ero þeir fyrir þessa skylld allir i þrældom selldir ok æfinliga anaud. En min er leita farit, ok hugdar þvilikar kvalir, ef ek finnumz, sem þeir hafa; fer ek fyrir þessa sỏk stad af stad dag ok nætr hversvetna andvana, hefi ek med ollu mist matar .iii. daga i samt her i eydemỏrkinni.» Ok er ek hafda heyrt konunnar kveinan, leiddi ek hana inn i helli minn aumkande hennar eymd, bar ek framm fyrir hana mat ok dryck, ok hepta ek hungr hennar, þar med gaf ek henne .ccc. aura silfrs, ok bad ek hana sidan skunda aptr i borgina ok leyda ut bonda sinn af bardỏgum, en sonu fra þian ok þrældomi. En hon inti þat hvartveggia fegin ok fus. Heilagr fadir Paphnucius mællti þa: «Enga þvilika lute, sem nu endir þu, mun[494] ek mik gert hafa; trui ek þo at hvaru, komit hafa fyrir þik, hversu heyrinkunnigt er milli munka nafn Paphnucii; hefi ek þar ok alla stund a lagit at plaga mik upp a þesskonar idn. En þu vit, at gud hefir þat birt mer, at þu ert eigi minna verdleiks fyrir gudi en ek i hans augliti. Nu med þvi, brodir, at þu ser þik eigi milli minztu munka i hans hall skipadan, þa vanræk eigi sialfs þins þurft.» Leikarinn kastadi þegar pipunum, er hann hellt ꜳ, ok fylgdi hinum helga fedr Paphnucio til eydemerkrinnar, tok nu i sinphons stad sỏngfære sæmiligs sidferdis, þionade .iii. ꜳr i samt almatkum gudi i allzkonar bindendi, vỏkum ok fỏstum ok heilỏgu bænahalldi, bædi nott ok dag. En er .iii. ꜳr voru lidin, sa sialfr fadir Paphnucius hans heilaga sꜳl af eingiligum flockum til himins flutta.

Sidan er heilagr Paphnucius hafdi heim sent til himinrikis fyrr nefndan leikara, leggr hann sik undir strangare bindende ok meire meinlete en fyrr. Bidr þvi næst gud vitra ser, hverr iardligra manna honum væri þa likr at verdleikum. Gudlig rỏdd kom þegar yfir hann ok sagdi sva: «Vit þik likan at verdleikum þeim bezta bonda, er her byrr a næsta bæ.» Heilagr Paphnucius riss upp þegar, er hann hafdi heyrt þenna ordkurd, skundar til bæiarns, berr a dyrr bondans herbergis. Husbonde gengr sialfr til hurdar hardla rissnuliga, leidir inn þann er kominn var, þværr fetr, byrr bord ok alþydligt bod, þionar sialfr hardla vakrliga at veitzlunni, sem hann var iafnan vanr. Fadir Paphnucius frettir eptir yfir bordum bonda, hveria athỏfn eda idn hann hefdi hversdagliga. En er hinn sagdi sik sma lute eina drygia, villde reyndar[495] leynaz lata fyrir litillætis sỏkum at sinum velgerningum, ok er heilagr fadir Paphnucius finnr þat, grefr hann þvi fast at, segir ser sva vitrat af gudi, at hann se makligr munka medferdi. Bondi tok þvi litillatligarr ꜳ sinu efni ok sagdi sva: «Med þvi at sa sami gud, er alla lute veit, hafe vitrad þer, enn helgi fadir, af minu medferdi, þa þori ek eigi ok eigi vil ek leyna þik, þo at syndugr, minni astundan milli fiolmennis ok alþydu þyss. Næstu .xxx. ꜳra hefir ek hreinan hug haft a husfru minni utan alla lostagirnd. En gladliga at greina attu vid þria sonu adr samt, en fyrir adra skylld em ek skildr vid allan þesskonar felagskap, eigi at eins vid hana, helldr ok til allra kvenna annarra adr ok sidan. Gestrisni geymde ek sva, at hvern tima vard ek skiotaztr at herbergia ỏreiga eda utlendan, hvart er þeir koma kunnu sid eda snemma, ok let ek ongvan þo nestlausan i brott fara. Fatækan mann fyrirleit ek alldrigi, helldr veitta ek þeim iafnan, er þurft beiddi. Ef ek sat i domi, sveigda ek hvergi rettlætis sann, þott synir minir ætti i hlut. Alldri kom inn i mitt hus avoxtr annars erfidis. Hvar ok sem ek spurda þrætu eda þiỏrku milli manna, letta ek eigi fyrr, en fridr var festr eda sỏkum sett. Engi kærdi enn um alldr ꜳ mina þionustumenn eda þræla ne hitti þa at einhveriu okynni. Alldri let ek ok hiỏrd mina spilla akr ne eng annars eigins, sꜳdiỏrd mina sparda ek vid ongvan mann, eigi valda ek mer avaxtsamare nylende, en hinum ofriorre fornlende. Litilmagnan let ek alldri þrỏngdan af mattugra manni, ef ek feck þvi radit. Hinu red ek, at ek hrygdi ongvan mann um alldr i minu lifi, þvi sem enn er lidit. Ongvan mann fyrirdæmda ek i minu lifi, ef i minu valldi var doms atkvædi, helldr samda ek iafnan samþyckiliga sætt milli missattra. Nu med guds miskunn ok atferd, enn helgi fadir, hefir þesse verit mins lifs háttr her til.»

En (er) guds madr Paphnucius hafdi heyrt þessa ordrædu, minntiz hann til hans ok gaf honum blezan med þessum ordum: «Blezi þik drottinn af Syon, at þu siair, hverir godir lutir ero i himneskre Hierusalem. Nu med þvi at þu intir alla þessa lute, þa vantar þik þat eina, er mest er ok æzt allra mannkosta, at fyrirlata iardliga lute fyrir guds ast, en leita leyndra luta almattigs guds, þeira er engi færr fyrr fengit, en hann hafnar sialfum ser ok tekr kross sinn ok kemr til Kriz fylgdar.» Iafnskiott sem bondi heyrde þessa ordrædu hins helga fodur Paphnucij, dvelr hann ecki, snyz þegar a ferd med honum til merkrinnar, ỏngvan lut skodandi ne skipandi i sinu herbergi. Ok er þeir hỏfdu farit um hrid, vard ꜳ ein undarliga mikil fyrir þeim, hvarskis var þar kostr fleyss ne feriu. Kvedr þvi fadir Paphnucius hinn kunnazta, kallar a Kriz nafn ok bidr forunaut sinn fylgia ser; vodu sidan badir samt yfir ꜳna, sva at þeim tok vatnit vart i miadmir. En er þeir komu i eydemỏrkina, feck fadir Paphnucius einn kofa hinum nykomna brodur eigi langt fra ser, kennir honum reglu ok hversdagliga hattu heilagligrar athafnar med skynsamligum skyrleik andligra idna.

At þvi lyktudu herdir heilagr fadir gialldit, virdir litils umlidit erfide, þat er veralligir menn mattu iafnbioda þrỏngde(r) heimsins faskrudligum fiỏlskyll(d)um. Eigi leid langt þadan, adr avỏxtr algers lifnadar birtiz yfir hinum unga manni med þessum hætti, at einn dag, er heilagr fadir Paphnucius sat i sinu herbergi, sa hann uppnumna til himneskra fagnada sꜳl þessa signada mannz, er vær sỏgdum fyrri fra, af engiligum flockum sva segiandum: «Sæll er sa, er þu valdir ok hoft upp, drottinn, þviat hann mun byggia i þinum landtiỏlldum.» Skilr hann skiott af þessu ladordi himnesk heimbod vid brodurinn.

Hefr þesse helgi fadir enn af nyiu faheyrdari fỏstur en fyrr med briostfastara bænahallde, ef þat mætti æxla hans verdleika; orkar enn á af nyiu ok bidr, at gud birti, hverium iardligra manna hann væri nu iafn. Drottinlig rỏdd svarar honum sva: «Vit at þu ert nu likr at verdleikum kaupmanni nỏckurum æskudum af Alexandria, er her kemr skiott þik at finna; en þu dvel ecki, ris upp ok renn i mot honum, þviat hann er nalægr.» Fadir Paphnucius skundar ferdinni, finnr kaupmanninn af Thebaida atkominn med .iii. skip hladin af sialfs sins lest. Ok med þvi at þesse dyrdligi kaupdrengr var bædi skynsamr ok sidlatr, presentadi hann .x. grasa secke hinum helga Paphnucio med sveinum sinum; voru þesse erindi á hans fund. Heilagr Paphnucius heilsar honum fyrri ok segir sva: «Furdar ek athỏfn þinnar signudu sꜳlu[496] ok dyrdligrar fyrir drottne; hvat erfidar þu i iardligu efne gæddr med gudligri giỏf ok himneskri hæd? Leif iardliga lute iardligum monnum, þeim er hima ok hugsa af iardligu efni, en vel þer til efinsvistar eilifa fostriỏrd skambragz af sialfum lausnaranum ladadr til himneskrar hvilldar. Hinn drygdi ongvan undandratt, fordaz þegar i eydemorkina med hinum helga fedr Paphnucio, en bidr sveinana veita ỏll sin audrædi rettum þurfamonnum, hafdi hann ok fyrir mestum luta sva seed sialfr. Heilagr fadir Paphnucius skipar honum þar næst eda þat id sama herbergi, er hinir tvennir hỏfdu adr haft, skyrir sidan ut fyrir hinum nykomna idn gudligrar spektar. Lidr ok eigi langr timi, adr hann feck hin sỏmu laun fyrir sina tilstundan sem hinir, þat er himinriki.

Heilagr Paphnucius hefr þessu næst herdi athalldzins, pinir likamann med erfidi athafnarinnar, þviat guds eingill vitradiz honum ok mællti til hans: «Heyr þu, hinn blezade guds dyrdlingr, kom nu ok gack inn i eilifdar landtiỏlld, þau er þer ero af sialfum gudi gefin, dvel ecki; her ero nu heilagir hỏfudfedr ok spamenn hia mer, þeir er þik taka fegnir i fylgd ok fullkominn felagskap. En þvi var þer þat eigi fyrr vitrad[497], at þu fengir eigi fyrir dramban tion[498] þinnar gæzku. Vit þat ok nu, at þu ꜳtt nu einn dag olifat. En med þvi ath nockurir prestar voru komnir at hitta þenna hinn helga fodur, þa tiade hann þeim allan hátt drottinligrar vitranar ok lagdi þat til, bad þa ongvan veralligan mann fyrirlita, þott hann se illvirki eda utilegumadr, saurlifr eda annan veg syndafullr, ongvan kvangadan eda þorpkarll, eigi ok helldr kaupmenn ne mangara, þott ovarliga syniz ut veria, þviat hverr i sinni stett hefir æ nockur leynd verk, þau er gudi gezt at, þeim er eigi hyggr sva miok a haleit fyrirheit eda buksins bunad sem gods verks endalykt ok hugarins hreinleik med ást ok einfelldi.» Þann tima er heilagr fadir Paphnucius hafdi einvirdiliga ut skyrt serhveria þessa lute, þa skildiz hans heilỏg ỏnd vid þenna heim, sva at þeir tilkomnu kennimenn, sem fyrr gatum ver, ok allir brædr, er umhverfis bygdu, sa upp a, (at) almattigs guds einglar lof syngiandi hofu hans signudu sꜳl til himneskra fagnada.


17. Vid Thebaidam sꜳm ver, segir sæll Jeronimus prestr, hit frægazta munklifi hins agæta fỏdur Ysidori. Þat var murat ollum megin med nogligum spazum. Nær .m. var þar brædra, ok hỏfdu allir nog herbergi innan klaustrs. Þar matti sia brunna med blomgodum grasgỏrdum ok adra luti likamligrar þurftar, eigi eptir naudsyn at eins helldr nogliga inn aktada af fedr munklifisins, mest fyrir þa skylld, at enge af þeira sveit þyrfte ut reika til nỏckurs naudsynialaust. Einn alldrænn madr godr ok gamall i munkasidum hafdi þat embætti, at hann tok vid tilkomandi brædrum med þeima hætti, at hverr er villdi gengi inn en alldri ut sidan. En þar fylgde furduligr lutr ok faheyrdr, at hverr er innan klaustrs kom, helldr andlig algerleiks unadsemd en (eigi) skyllda sva skilvisrar skipanar. Þesse hinn gamli madr, er ver gatum fyrr, er valdr var til portzins, hafdi hia ser eitt heimolligt herbergi, ok nærdi hann þar i tilkomande med hinum mesta manndomi. Ok er hann tok vid oss, segir sæll Jeronimus, var engi kostr innkvomu i klaustrit, helldr heyrdum vær af honum, hver hialpsemd guds miskunnar gnætti fyrir innan. Tvo eina sagdi hann þa gamla menn, er leypt var at ganga ut ok inn at reikna athafnir brædra til þarfenda þeim, en allir adrir hỏfdu hvilld ok hoglife ok heilagra boka [lesning, ok[499] skinu þar med hverskonar taknum ok faheyrdum iartegnum, ok þat eitt er miok er minningar vert, at engi þeira kendi nockurskonar kvelling eda krankleika, helldr visso hverr sem einn at vera sina endalykt, ok gerdi brædrum i kunnleika med blidligri kvediu, gallt sva sidan gudi gladr sina sꜳl utan sottar.


18. I þvi heradi a Egiptalandi, er Arseontus heitir, sꜳm ver, segir heilagr Jeronimus, einn virduligan prest Serapionem at nafni. Hann hafdi undir ser i ymsum klaustrum allz nær x.m.[500] munka, þeira er lifdu af eiginligu[501] handa erfide, en afnámit veittu þeir fátækum monnum. Sa var þeira sidr, ok eigi þeira at eins helldr ok nær allra egipzkra munka, at þeir auktudu sik til verks hvern kornskurdar tima, ok feck hverr þeira at verklaupi .lxxx. mæla hveitis, sumir[502] litlu minnr, en sumir meira, sendu sidan mestan luta fatækum monnum, eigi at eins þar innan herads, helldr hlodu þeir mỏrg skip af hveiti ok sendu allt i Alexandriam at leysa menn or myrkvastofum, hepta eda herleidda ok ỏreiga. Eigi fenguz fatækir menn sva margir a Egiptalandi, at upp gæti eytt þeira ỏrligu avỏxtu.

I herudum Mempheos ok Babilonis borgar sꜳm ver ok, segir heilagr Jeronimus prestr, mikinn fiỏlda munka gædda med ymisligum guds giỏfum ok kraptaverkum ok sidanna somasemd. Þar segia þeir þa stadi vera, er Joseph vardveitti i flurin fordum, ok kalla þeir þat febyrdur Joseph. Adrir sỏgdu, at stolpar þeir digru, sem þar eru, se þeir sỏmu, er saman voru i dregin hveitekorn, þa er Joseph var formadr Egiptalandz.


19. Helgir fedr fluttu sva, segir sæll Jeronimus, at ꜳ ufridartima kristninnar var einn merkiligr madr ok mikils hattar Apollonius at nafni, ok fyrir sakir lifsins verdleika ok bæn brædra var hann vigdr til diakns. Nu er ofridrinn geystiz upp a guds kristni, lagdi heilagr Apollonius allan hug á at eggia brædr til piningarvættis ok hitti serhveria, hvar sem þeir voru. Þvi næst vard hann handtekinn af heidingium ok i myrkvastofu settr, hæddr ok hræktr ok alla vega afvirdr.

Einn af heidingium sa er Philemon het, hinn frægazti ok elskadr af ollu folkinu, meiddi med allzkonar meinmælum hinn helga Apollonium, sagdi hann svikara ok fullan galldra ok gerninga ok af ollum monnum hatrs ok háds verdan. En er Philimon taladi slikt ok annat ferligra, svaradi sæll Apollonius um sidir ok mællti: «Gud miskunni þer, son, ok virdi þer ecki til syndagialldz þat er þu talar.» Ok er Philimon heyrdi þesse hogværligu ord, kendi hann þegar i sialfs sins brioste afl ordanna ok kemz vid miok, sva at hann kalladi þegar ok sagdi sik kristinn vera, rennr þegar i brott hart þadan ok fyrir domstol hỏfdingia þeira heidinna manna, er þar voru, ok talar til hans a þessa leid: «Heyr þu, domande, rangliga fyrirdæmir þu kristna menn astvine guds, ok gera þeir gæzku ok godlife ok kenna slikt hit sama ỏdrum.» En i fyrstu er heidinginn heyrde þesse hans ord, hugdi hann, at hann mællti kærsku, sva sem þesskonar menn voru vanir. En er hann sꜳ, at þesse var hans alvara med stadfestu, sagdi hann sva: «Æriz þu allr, Philimon, ok skiott hughverfi hefir þu hitt fra heilỏgum godum.» Philemon mællti þa: «Eigi ærumz ek, helldr ertu hinn oheilsmidazte domare, ranglætis fullr, er sva morgum rettlatum rædr rangliga bana. En ek er sannr kristinn madr, ok er su hin bezta tegund iardlegra manna.» Domandinn leggr þar næst ꜳ allan hug at kalla hann aptr i felagskap vid sik med blidligri ordrædu. En er hann feck þvi eigi orkat ok hann sa Philemonem stỏdugan i kristiligri tru, lætr hann hans likama kenna allzkonar kvalakyn ok pislarfæri þenna tima. Frettir hann at af ordum Apollonii, hvi um hafdi turnat tru Philemonis. Tekr hann þa hondum hinn helga Apollonium ok pinir miskunnarlaust sva sem fyrir flærdarfullar fortỏlur vid Philemonem. Heilagr fadir Apollonius sagdi þa til domandans: «Være sva vel, at gud gæfi þer ok ollum þeim, sem her eru vid staddir ok heyra mitt mꜳl, at fylgia þeiri sỏmu tru, er þu kallar nu villu.» Domandinn stodst þetta eigi, lætr skiota framm i eitt mikit bꜳl hinum helga Apollonio ok Philemone med honum, sva at allt folkit sꜳ upp ꜳ. Heilagr Apollonius kalladi a guds nafn, sva at allir heyrdu, er hann geck ut a bꜳlit, ok mællti: «Heyr þu, drottinn, sel eigi þu undir valld dreyrugra dyra þær sꜳlar, er þer iata, helldr syndu oss innvirduliga þitt hialpræde.» Iafnskiott sem heilagr fadir hafdi þesse ord mællt, sva at folkit heyrde upp ꜳ, kom regn mikit or skyiunum, sva at bꜳlit vard allt at kỏlldum kolum. Domandinn sialfr ok folkit allt, er þetta sa, undruduz ok kỏlludu sem eins mannz munni: «Einn er odaudligr mikill ok mattugr gud kristinna manna.» Þessir lutir allir samt voru skiott sagdir greifanum, er red fyrir borginni Alexandria; verdr hann odr vid ok velr af þionustumonnum sinum hina grimmuztu menn ok bidr þa bundna leida til borgarinnar bædi karlla ok kvende, fyrst at upphafe fodur Apollonium, domandann ok alla þa adra, er sva audmiukliga hỏfdu truat drottinligri dyrd, ok þott þeir være hondladir af heidingium, predicadi heilagr Apollonius at hvaru guds erynde med mikilli stadfesti fyrir þeim, er hann bundu ok handtoku. Var sva þvi næst med guds miskunn, at þeir toku allir retta tru ok presentudu sik bædi bundna ok kristna fyrir greifans kne. En er greifinn skilde þa alla ỏrugga i sinum atrunade, bydr hann, at þeim skylldi dreckia i siofar diup; veitti þeim sva vesall velgerninga, þviat þeim var þetta helldr skirn en pisl, helldr dyrd en daude. Litlu sidarr med guds forsia bar likami þeira at landi heila ok oskadda; taka þvi næst kristnir menn, þeir er næst voru staddir ok mestan vỏrd hỏfdu ꜳ halldit þeira liflate, ok grofu þa alla samt vegliga, sem verdugt var. Vinnr varr herra þar otallig takn fyrir þeira verdleika ok bænir allt til þessa dags vid alla þa menn, er med rettri tru ok ifalausri heita a þa til fulltings i sinum naudsynium. Varar bænir ok aheit virdiz varr herra at heyra, en um sidir at skipa oss i sveit ok samsess dyrum dreingium, er nu var fra sagt, ok ollum helgum. Amen.


20.[503] Einn dyrdligan prest Dioscorum hittum ver vid Thebaidam, segir sæll Jeronimus prestr. Þesse virdulige fadir hafdi nær .c. munka i sinu munklife, hans athygli ok gaumgæfd sꜳm ver einna mest upp a messunnar stormerki. Fyrir þvi minnte hann munka ꜳ margfalliga, at engi gengi med syndugri eda saurugri samvizku til þessa hins helga embættis, einkannliga greinde hann um þa lute er i svefninum synaz, hvart er þat verde med kvensligum asionum eda annarskonar sionhverfingum, eda geriz þat af vỏku eda nỏckleika likamans, ok mællti sva: «Ef utan kvenna syn fellr saurgan til med sofanda manni, er þat eigi synd, þviat su vaka er[504] sez med manninum i eiginlig idr eda ædar, þa rekr naudr til sinn veg ut at verpaz, ok snyz þat eigi i synd.» En hvargi er holldzins blidingar birtaz med monnum eda sauruglig kvenna syn, þa bad hann brædr hafa hina mestu varygd vid þesshattar girnd ok vandfyst, kvat þat fullkomliga skylldu allra munka at reka fra huginum þesshattar ohreinsanir ok lata engiskonar skridna sina skilning af hugarins skirleika, ella er engi skilgrein milli munka ok hinna er holldliga lifa. Baud hann þvi ok beiddi brædr med bæna krapte ok bindendi ok hversdagligu athæfi heilagrar fỏstu fyrirkoma natturligri nægd holldligrar uhreinsanar, ok sagdi sva: «Nu ef þeir þarnaz optliga likamligrar fædu, er lystỏgliga lifa, fyrir læknisins bodskap ok likamans krankleika, hvi skal eigi munkrinn þa miklu meirr þat gera, er at eins heyrir til at stunda a andar heilsu ok ins idra mannzins.»


21. Vær komum ok, segir sæll Jeronimus, til hins frægazta klaustrs allz Egiptalandz i Nitria heradi, þat er nær .xl. milna af Alexandria, ok hefir heradit þar fengit af nafn bæ þeim, er þar er nalægr ok nogt nitrum finnz, ok hygg ek senniliga af guds forsia þenna stad þat nafn fengit hafa, at þar hreinsadiz sva i þeim stad misgerningar manna, sem saurar eda ohreinsan nemz af klædum manna i nitro. I þeim stad eru nær .l. munklifa, litlu minnr, ser nalæg, ok luta ỏll til þess eins, voru i sumum miok margir munkar en i sumum færri. En þar bygdu sumir ser einsliga, ok þott þeir være skildir at likams vist, þa voru þeir þo samtengdir i ást ok tru ok hugarins hreinleik.

Þann tima er ver nalgudumz þenna stad, ok þeir hỏfdu heyrt, at ukunnir brædr voru okomnir at eins, skundudu þeir ut i mot oss, hverr af sinu herbergi, sem byflygis fylking væri, med gledi ok gudhrædzlu. Baru margir af þeira landi med ser vatnkarla ok vistir, i gegn þvi er prophetinn asakar nỏckura um þat, er þeir gengu eigi i mot Israels folki med vatni ok braude. Þvi næst leiddu þeir oss med psalmasỏng til guds musteris, þogu fætr vara, serhverir ok þerdu med þeim dukum, er hverr hafdi med ser heiman haft, lettu (leidar erfidi) þesskostar þeckiligri þionustu.

Eda hvat mun ek af þeira manndomi ok milldi sagt fá, þar er hverr sem einn baud oss til sin. Þeira likami var æ med litillæti, briostid birtiz ok hiartat af hofsamligri hofsemd, samþykt var lif þeira tale tungunnar, hvartveggia heilagt ok med haleitri heims hafnan. Alldri sa ek um alldr astina slikt blom bera, alldri sa ek um alldr sva fagrliga fyllaz hreystinnar hialpsemd eda sva vella verk miskunnar med monnum sem þar. En upp a hugsan heilagra ritninga ok skilneng himneskrar hyggendi þa sa ek, segir sæll Jeronimus, ongvan þann af þeira sveit, at eigi væri bædi sniallr ok snotr i gudligri spekt.


22. Er annarr stadr i idri eydemỏrkinni nær .lxx. milur af þeim stad, þann er þeir kalla celularum celiam fyrir fiolda sakir klaustra þeira er þar eru. Til þessa stadar radaz þeir, er einsligra lif elska ok innvirdiliga eru adr lærdir i Nitria. Þesse eydemork er vid miok, er þar sva langt milli hvers klaustrsins, at syn felr ok engis manz mál ma nema.

Byggir þar hverr i sinum kofa eda klaustri leyniliga med hoglife ok hofsemd. Laugardag hvern hittaz þeir at heilagri kirkiu, ok eru allir samt a sunnudaginn. Fagnar þa einn ok einn annars fundi, sva sem af himni se til heimtr, ok er nỏckurr or þeiri conventu, þa skilia hinir skiott, at honum helldr nỏckurskonar krankleiki eda akvama, ferdaz þvi næst allir a fund hins siuka, ok einn ser eda tveir med þesskonar þarfinde, er hans krankleika heyre hellz til. En fyrir adra sỏk dirfiz engi at okyrra naungsins nadir eda þaugn, nema naudsyn nemi, (at) guds ordz aminning endrnyiz hans riddara til andligs strids med blidskap ok brodurligri ást. Margir sottu þar þriar þusundir skrefa eda .iiii. til einnar kirkiu, ok þott langleide skilde þeira samvist eda herbergi, þa var þo elskhugi brodurligrar astar stỏdugr ok stadfastr i þeira brioste ollum megin upptendradr til einkannligrar eptirlikingar, þat til marks, ef þeir vissu brodur med ser byggia vilia, þa budu allir sinn kost ok klaustr til eiginligrar æfinvistar.


23. Vær sꜳm, segir sæll Jeronimus, hinn virduliga fỏdur Ammonum, þann mann er gud hafde sva fullkomliga gefit miskunn sins andligs aurleika, at, ef þu vaktadir astargiỏf guds vid hann, þa mundir þu þat sanna, at þu hefdir alldri hans nota hitt; litir þu litillæti hans, þa iatadir þu hann langt umframm adra; gætir þu þekt þolinmædi hans, hogvære ok huggæde, þott adrir væri afburdar menn, þa mundir þu þeygi þora til at iafna; en allir sỏgdu eitt, er hann hỏfdu heyrt, at þeir vissu ongvan mann dyrdligra (eda) sva miok i gegnum genginn hỏll himneskrar speki ok skilningar ok inntekinn i gæzku guds. Heilagr Ammonus atti .ij. brædr, het annarr Eusebius, en annarr Eutimius; en Dioscorus, er ættstærri var i adra kynkvisl, hlaut fyrir heilagra manna bæn byskups tign. Þessir allir voru eigi at eins holldligir brædr, helldr lærdu þeir alla naverande brædr sem rettir formenn, dag ok nott þa huggande ok styrkiande til andligs efnis ok algervi.

Sia hinn helgi fadir Ammonus hafdi eitt klaustr, þat er ver sꜳm, segir sæll Jeroninus, murat ollum megin ok unnit einkar vel af grioti ok leiri, sem þar geriz lettliga; hann sialfr hafdi þar brunn grafit, ok allir naudsynligir lutir voru þar nogliga innan klaustrs. En þa bar sva til, at brodir nỏckur beiddi, er med honum villde hvilaz, at hann lanadi honum einnhvern audan kofa, ef hann hefdi til. Heilagr fadir lez eptir mundu reikna, ef hann hitti, en bad hann dveliaz her i þessu klaustri, þar til er hann kæmi aptr. Þar næst geck heilagr fadir brott fra sinu klaustri ok ollu þvi godzi, er þar fylgdi, sva at inn komni brodir tok vid ollu samt utan sialfs sins (vitand) eda skilning. En sia hinn dyrdligi drengr Ammonus bygdi einn minzta kofa, er hann kunni finna, langt þadan i brott. Sva for þat, at þott fleire kæmi, þeir er nær honum villdu byggia, at hann heimte samt alla brædr ok gerdi þeim upp herbergi, er til komnir voru. Ok er sitt klaustr hafdi hverr hinna nykomnu brædra, kỏlludu hinir þa til kirkiu sva sem fyrir snædings sakir eda eigi sidr samsætis, at þa er þeir væri þar halldnir, [þa færdi ser[505] hverr brædra af sinu herbergi þat, er hinum nykomnum henti hellz at hafa i allzkonar þarfendum, en hvers þeira velgerningr være leyndr at hvaru. En er hinir nykomnu brædr voru komnir fra bodinu hverr heim til sins herbergis, attu þeir þar at lita alla lute astsamliga (ok) at heimta, er hversdagligri þurft heyra til med nyium klaustrum.


24. Einn godan mann Didimum at nafni sꜳm ver, segir sæll Jeronimus, bar sialft vidrlitit þegar vitni hans verdleikum. Þesse helgi madr trad sem madka undir fotum ser ok deyddi, sva at hann sakadi ecki, haldreka ok hỏggorma ok kvikendi, þau er þeir kalla cerastes, ok eru þar fyrir sakir mikils solar hita eitrkvikendin einkannliga grimm.


25. Einn fornazta fỏdur Choronium at nafni sꜳm ver, segir sæll Jeronimus, algervan fyrir alldrs sakir ok stadfesti gods medferdiss, þviat sva segia helgir fedr, at hann hefdi tirætt .c. alldrs ok enn .x. vetr. Þesse var enn eptir af lærisveinum hins helga Antonij, ok sꜳm ver milli annarra dasamligra luta med honum hit lofsamligzta litillæte.


26. Var ok enn annarr af lærisveinum hins helga Antonij Origenis at nafni, merkiligr madr fyrir alla lute, fullr af snilld ok snotrleik; ordræda hans[506] ok framburdr kraptaverka hins[507] bezta meistara, guds mannz Antonij, tendradi sva astsamliga upp þa er til heyrdu, ok hellz merkiliga i minni, sem augun mattu sia þa hlute, er hann flutte.


27.[508] Þar sꜳm ver hinn vitrazta mann Evagrium at nafni, dasamligan i allzkonar dygdum, ok milli annarra krapta þa hafde hann sva mikla miskunn upp a andanna skilgrein þegar ok hugarins hreinsan, sem postolinn segir, at til andligrar skilningar gudligs styrks var engi sva haleitliga upphafidr sem hann af ollum fedrum. Eykr þat ok miok hins helga Evagri verdleika, at hinn frægazti guds madr Macharius bædi at krỏptum ok lifnadi var lengi hans lærifadir.

Otruanlig mun helldr heyraz hans bindendi, ok þvi hverf ek þar fra, segir sæll Jeronimus. En fyrir alla lute framm minnte hann brædr ꜳ, ef þeir gir(n)tiz at lægia eda litillæta likamann eda diỏfulligar vælar ok sionhverfingar yfirkoma, at þeir drycki eigi vatn yfir veniu framm eda annan dryck. Sva sagdi hinn helgi Evagrius, ef vatnit verdr akafliga kent, at þat eykr miok likamans ostyrkleik ok osæmiligar fiandans sionhverfingar hædiligra hugrenninga. Marga adra lute innti hann upp hardla hoskliga af heilagri bindendi. En sialfr hann neytti eigi at eins litils vatz, helldr baz nær med ollu byggbraudsins. Sva faheyrd bindendi var nær allra brædra þeira, er þa stade bygdu, at varla i þeira ollum fiỏlda (matti) finnaz sa, er vidsmiors kendi, helldr voru þeir halldnir salte ok braude[509], ok þotti þat sætt fyrir guds sakir. Svefn toku þeir sitiande med hugsan ok athygle guds orda, eda hỏfdu ella ỏngvan, þviat þeir villdu hvarki hvilaz ne nadugliga nidr leggiaz.


28. Brædr nockurir fluttu fyrir oss, segir sæll Jeronimus, þeir er þar voru, at tveir, hinn helgi Macharius hvartveggi, lystu þa stade ok birtu sem t(v)au himintungl. Annarr þeira var egiptzkr at kyni ok lærisveinn hins helga fỏdur Antonij, en annarr var af hinni miklu borg Alexandria ættadr. Mikilleikr guds miskunnar ok astundan andligs efnis concorderade eigi minnr med þeim nær en nỏfnin. Hvartveggi þeira var afbragd annarra brædra at bindende ok hugarins heilagleik, nema i þvi einu matti annan framarr meta, at hann hafdi sva (sem) at erfdum eignaz dygdir ok kraptaverk hins agæta guds manz Antonij.

Nỏckurn tima i nalægd vid bygd þessarra manna vard vig eitt. Eptirmælendr hins vegna toku einn meinlausan mann ok syknan ok villdu binda ok beria; hinn saklausi flyde til herbergis ins helga fỏdur Macharij; hinir i annan stad, kvadu lif sitt vid liggia, ef manndrapsmadrinn setti undan. Sa er fyrir sỏkinni var hafdr lezt buinn at sveria sik syknan af dauda hins drepna. Ok er hvarratveggiu fulltingiarar þreyttu sin a milli, spurde heilagr fadir Macharius, hvar hinn vegni væri grafinn. En er þat var sagt, foru þeir allir samt til þess takmarks; guds madr Macharius fell a kne ok kallade a Kriz nafn ok mællti til þeira, er hia voru: «Nu mun sialfr gud syna, ef sia er sekr, er þer segit upp ꜳ.» Þvi næst nefnde hann hinn dauda stundar hátt sva; hann svarar. Þa mællte guds madr: «Ek (særi) þik fyrir tru vars herra Jesu Kristz, at þu segir, ef þesse er sekr þins dauda, er fyrir er hafdr.» Hann svaradi skiott ok skilit or grỏfinni, kvat hann hlutlausan vera sins vigs. Allir furdudu, er vid voru, ok fellu til fota heilogum fedr Machario, ok badu hann spyria, hverr hinn dauda hafdi drepit. «Þat er eigi mitt, sagdi heilagr fadir, at selia hinn seka til draps, hins girntumz ek at frelsa þann, er saklauss var.»

Annarskostar gerdi iartegn hinn helgi Macharius a þenna hátt. Ein bonda dottir i næsta bæ vard fyrir vandra manna fiolkynge undarliga armskỏput, sva at alþydu mannz syndiz hon ein hryssa. Fadir ok modir leiddu meyna fyrir guds mann Macharium ok mælltu til hans: «Hryssa þesse, er þu ser her, var fyrrmeirr ein mær dottir ockur, en fordædur hafa[510] henne rangsnuit i þat efne, sem nu ser þu; þvi beidum vid, at þu beidir gud fyrir henne, at hon fae hina fyrri sina asionu.» Þa mællti guds madr: «Mer syniz mær þesse, er ek se, hardla ohrosslig, eru falsligar fiandans sionhverfingar i augum yckr, en eigi med meyiarinnar asionu.» Leidir hann þau sidan ỏll samt inn i sitt herbergi ok fellr til bænar, eggiar ok þess þau bæde meyiarinnar fedgin at bidia med ser; sidan smyrr hann meyna med vidsmiỏrvi kallandi a Kriz nafn, ok syndiz þa þegar ollum monnum at sỏnnu mær vera, sem var, dottir bonda utan svik ok sionhverfing.

Aunnur mær vard enn fyrir mikilli meinsemd, sva at hỏrundit funade ollum megin getnadarlimsins, fell þar or holldfue ok vágr med madkfullum fnyk, sva at engi madr þottiz mega nær henne koma, matti ok audmiukliga sia inn idrin ok natturlig innyfle. Hon var færd af fedr ok mædr fyrir herbergisdyrr þessa hins helga mannz Macharij ok þar nidr laugd. Heilagr fadir aumkade kvỏl hennar ok bad hana vera hughressa, sagdi sva, at henne hagade til saluhialpar þesskonar afelli, en hitt hættara at sia sva fyrir i heilsunni, at þat yrdi lytalaust. Sidan stod hann a bæn .vij. daga i samt, ok at þeim lidnum signade hann vidsmiỏr med akalli drottinligs nafns ok reid þvi a hina sáruztu lime meyiarinnar, ok gerdi hana sva alheila þegar i stad, at engi asiona eda augastadr hittiz med henne kvensligrar natturu, helldr hafdi hon sitt medferde þadan fra mille karllmanna utan allan grun sinnar fyrri stỏdu eda stettar.

Eitt sinn sỏgdu þeir, at villumadr nỏckurr Jerachita[511], þess hattar villa hittiz i Egiptalandi, kæmi a fund fỏdur Macharij. Þesse villumadr var med margskonar málkrokum ok snilld, ukyrde eigi at eins hina yngri brædr i eydemorkinni, helldr dirfdiz hann ok iafnvel at sanna sina villufulla aftru fyrir hinum helga fedr med hattudu munnskalpi. Hinn gamli guds madr Macharius sannade hofsamliga sina kenning med einfalligum málshætti mot klokligum kylfingum villumannzins; ok (i) þvi seer hann, at nær tekr at eydaz tru fyrir munkum, ok mællti med miklu trausti til villumannzins: «Hvat gott gerir ordabang þetta nema hádung þeim er a heyra, fỏrum helldr þagat til, er guds vinir eru grafnir, ok hvarr ockarr sem upp reisir hinn dauda til lifs, viti allir, at þess trua er sỏnn fyrir gudi ok monnum, (er) kalla (mun) a Kriz nafn ok reisa upp enn dauda.» Allir þeir munkar, er vid voru, lofudu miok þessa orlausn. Sidan gengu þeir þagat til, er brædr eru iardadir, ok eggiade Macharius miỏk villumanninn. Villumadrinn bad hann fyrr freista sinnar frammkvæmdar. Heilagr guds madr fell þegar framm ok badz fyrir sva lengi, sem hann villde. Eptir bænina leit hann upp augum til himins ok sagdi sva: «Syndu, drottinn minn, med upprisu þessa manz, hvarr ockarr Jerachita[512] hefir ok helldr falslausan atrunat.» Þessu næst nefnde hann hinn andada brodur a nafn. Sa svarar þegar or grỏfinni; (gengu) brædr þa ok bratt til ok iosu molldu af honum, leystu likbỏndin, syndu hann sidan lifanda. Villumadrinn vard felmsfullr, flyde þegar af heradinu i brott. Allir beindu hans ferd med hædiligu brigzle ok brottrekstri.

Margir mikiligir luter ok merkiligir voru af þessum guds manni fluttir, þeir er miok eru hofgir at rita, segir sæll Jeronimus, ok þvi latum ver þa undan lida, ma af þessum fꜳm, er nu eru ritadir, marka sa er vill hans dygdarfullu dæmi ok agæti.


29. Annarr hinn helgi Macharius guds madr gerdi ok mikil ok morg kraptaverk. En med þvi at hans dygdardæmi eru driugt ritud af odrum, at hann kenniz þar af, læt ek þau undan lida.

Sva fluttu helgir fedr, at hinn merkiligi guds madr Macharius elskade einna mest allra fedra eydemorkina, þviat hann kannadi hana alla i uthorn, þar til er hann hitti i yztum lutum eydemerkrinnar einn stad blomgadan allzkonar alldintream ok annarri gæzku. Þar hitti hann ok a bygd tveggia brædra. Hann beiddi þa þegar, ef þeir villde lofa brædrum bygd þar i hia ser, sagdi, sem var, stadinn nogan ok fagran ok blomasamligan. Brædrnir lauttu, at fleire fære þangat, sỏgdu hætt verda mundu þeim, er okunnir kæmi til, kvadu marga i eydemỏrkinni fiandr ok ỏnnur skrimsl, þau er þungt var at þola þeira umsatir ok araser munka mug. Ok er Macharius kom aptr ok flutti fyrir brædrum fegrd landlegsins ok nægd allzkonar avaxtar, urdu margir hardla farfusir. Fyrr greindir fedr affluttu ferdina miok forsialiga ok sỏgdu sva: «Þesse stadr, er þer girniz, er sagdr grodrsettr i fyrstu af hinum verstum villumonnum Jamne ok Mambre, ok þvi eigi odru af truande þar, en oss mune þeira flærd til saluhaska draga. Nu ef stadrinn er ser nogr, sem sagt er, hvat hirdum ver annars heims, ef ver girnumz her gialifis.» Nu þott hinir yngri brædr girntiz miok fyrrmeirr a ferdina, þa hellt þeim þo nu aptr þesshattar afflutningr ok fedranna fortỏlur.

Stadr sa, er hinn helgi Macharius bygde, kallaz Scitium. Her er tveggia dagra ferd fra klaustrum Nitrie herads, engi er þangat viss vegr i þa vidu eydemork, engi kennir leiti a leidinni, helldr verdr þangat at stefna eptir stiỏrnugang. Vatn er þar sialldfengit, en biksvart ok beiskt bæde þat er fæz, ecki grand gerir þat þeim er dreckr. I þeim stad Scitio verda hardla dyrmætir menn, en ỏngvir rádazt þangat, fyrr en algỏrvir eru fyrir bindendis sakir ok annars erfidis, sva er stadrinn rædiligr. Ast gengr þar mille munka ok annarra brædra hæst allra mannkosta.

Sva er sagt, at einn tima presentadi munkr nỏckurr vinber vel mikit fedr Machario. (Hans) brodurlig ást ætlade annan ser ustyrkara sinna fostrsona, ok berr til næsta brodur vinberit. Sa segir gramerz fyrir heilags fỏdur velgerning, en flytr vinberit til sins næsta nagranna. Inn þride med sliku mote vikr til sins vinar med vinberit. Med þessum hætti baru brædr þetta vinber til hvers klaustrs ok hafa um alla morkina, þar til er um sidir kom þeim i hendr helgum fỏdur. Guds madr Macharius gladdiz miok, er sva mikil bindendi ok brodurlig ást birtiz med brædrunum, herdir þar fyrir i huginum sialfan sik upp til himneskz athæfis.

Sva sỏgdu ok med fullkominni tru, segir sæll Jeronimus, þeir menn, er af munni ins helga mannz Macharij hefde heyrt, at einhveria natt knude ohreinn ande hurd hans herbergis kallande: «Ris upp þu Macharius, ok fỏrum badir samt med brædrum til nattida.» En sa matti eigi af diỏfalligri flærd dáraz, er gæddr var guds miskunn, ok mællte: «Heyr þu hinn lygni sannleiksins ovin, hvat skylldu krefr þik til samkundu eda conventar klaustramanna?» Fiandinn svaradi: «Veiz þu eigi, Macharius, at milli munka geriz engi su samkunda, at ver komim eigi til. Gack med mer ok muntu sia, hvat ver hỏfumz at.» Macharius mællti þa: «Gud verde þer reidr, hinn illi vikingr.» Sneriz hann til bænar ok bad, at gud skyllde birta honum, hvadan af diỏfullinn drambade sva mikinn. For þvi næst þagat til, er brædr sungu nattidir, ok æsti þar gud syna ser sannleik af þessu efni. Heilagr Macharius gat þa at lita laga ok liota, grimma ok gudrækiliga blamenn, er flugu eda floktu fyrir hvern brædra um alla kirkiuna higat ok þagat. Sa sidr er þar, at einn segir salm, en adrir heyra eda annstefia. Nu komu[513] þessir blamenn fyrir serhvern brædra, þeira er satu med lausungarfullum leik. Færdu þeir sumir fingrna framan at augunum, ok syfiade þa þegar; en ef þeir færdu inn fingrinn i munninn, þa hrækti sa þegar ok hostade. Sva ok þa er brædr fellu fram til bænar at sỏgdum salmunum, runnu þessir eilitlu blamenn at ỏdrum megin fyrir kvenna asionum, þa enn fyrir annan sem flytiande eitthvat sva sem til hus upptimbranar eda annars einshvers hattar. Brædrnir hugsudu af hiartanu a heilagri bæn eptir þeira bleckiligri formeran ok fortỏlum. Voru ok hinir nockurir, er sva rỏskliga raku i brott ina svỏrtu smasveina, at þeir þordu hvergi þeim nær at koma. En um bakit sumra brædra, herdarnar ok halsinn hliopu þeir. Heilagr Macharius harmade hardla miỏk, er hann sa þetta, framfellande mỏrg tꜳr i guds augliti, ok mællti: «Heyr þu, drottinn, lit higat til, hefn ok hegn; ris up þu, drottinn, ok eydiz ovinir þinir ok flyi fyrir þinni asionu, þviat vart lif er leitt lygiligum lỏstum.» Ok er hann hafde lyktat bæninni, kallade hann til sin serhveria brædr ok bad þa segia, ef þeir hefde þess hattar hugsanir haft, sem honum var vitrat ok fiandrnir hỏfdu hellz af, telr upp fyrir þeim, ef flokran eda ferdir, husan eda uhreinsan være þeim hugfast bænartima þeira. Þeir iatudu sva allir verit hafa, sem hann kærde. Ma þar af marka, at af fiandans fortỏlum ok væl verda allar vorar hugrenningar vansligar, allra hellz þær er bænartimann takaz inn af oss, ok talma ok tefia heilaga tidagerd. Fra hinum i annan stad, er hiartans geyma med horskum athuga, hverfa þegar i fyrstu blamenn i brott, sva ok hitt hugskotit, er gudi er samfengt, tekr vid ỏngu þvi, er þarflauslikt er, allra hellz sialfan bænartimann.

Hitt er þo enn hrædiligra, er heilagr fadir sagdiz seed hafa. Þann tima er brædr skylldu bergia vars herra likama, syndiz honum sem blamennirnir skyti elldibrỏndum i hendr brædrum, en drottinligr likami, er prestrinn hafdi ꜳ halldit, hyrfi nidr aptr til alltarissins. Hvar ok sem hinir betri brædr med villdare verdleikum hỏfdu sinar hendr at helgu embætti, hrucku blamennirnir þegar i brott med otta ok hrædzlu. Sa heilagr fadir glỏggliga guds engil standa hia alltarinu med sinni hendi samvinnanda, er brodirinn braut vars herra likama. Iafnan sidan, nærgi er sva bar til natttima eda dagtidir, at munkar hugsudu meirr af fiandzligum fortỏlum heimligan[514] hegoma en heilagt embætti, þa var bæde, at hann skildi skiott af guds giỏf, hverr i hlut atti eda hvers at kendi verdleiks eda vangeymslu.

Sva bar enn til eitt sinn, at badir Macharii ferduduz at finna einn agætan brodur, at veginum veik sva vid, at yfir eina ꜳ var feriuflutningr. Þar innan bordz voru volldugir menn ok foru mattuligir med hestum ok hvershattar hofslekt. Einn af þeim hugleidde, at nidri i skutinum lagu munkar med herfiligum bunade. Herrann mællti til munkanna: «Sælir eru þeir, er hæda at heiminum[515], at þeir girnaz ecki af honum at hafa utan audgætligan bunad ok feingminztu fædu.» Male hans herrans mætti annarr Macharius ok mællte: «Satt er þat, er þu sagdir, at þeir eru sælir, er gudi þiona ok hafna heiminum. En hitt aumkum ver munkarnir þar i mot miok, er hỏrmuligt (er), at heimrinn hlær at ydr ok spottar.» Þegar er herrann hafde heyrt þenna malsenda gudz mannz, ok hann var heim kominn, fyrirlet hann allt sitt goz ok gaf fatækum monnum ok tok munks medferde elskande gud um alla lute framm.

Margir hafa morg tak(n), sem ek innta, segir sæll Jeronimus, skrad ok skrifat (um) dyrdarverk hins helga Macharij, nỏckur af þeim ma hverr er vill hitta i elliptu bok Ecclesiastice Historie.


30. Heilagir fedr fluttu ok sva fyrir oss, segir sæll Jeronimus, at i Nitria heradi hefdi i fyrstu hafiz hattr ok heilagleikr munkligs medferdis af hinum agæta guds manni Ammone. Þessa sama manz sꜳl sa inn sæle Antonius, er hon skildiz vid sinn likama, til himins upphafda, sva sem i sỏgu Antonij innir. Fedgin hins helga Ammonis voru veralldar rik, ok fyrir þa skylld neyddu þau sveininn til at fa einnar iungfru i hans barnæsku. Þann tima er hann var i brudhvilu kominn, ok allir menn voru i brott gengnir nema brudr ok brudgume hardla naduliga, hefr Ammon hátt sinnar ordrædu a þa leid, at hann eggiar meyna miok at hallda sinum skirleika, segir sva, at «æ hittir spell (spell) fyrir, en hreinleikr hefir himneskra dyrd; er þat þvi miklu dyrmetara, at vid halldim hreinleika likamans, en hvart ockart spilliz af odru.» Mærin þeckiz þetta heilræde. Voru þau hardla langan tima sva asamt at guds vitne utan hiuskaparfar. Eptir andlat fỏdur ok modur for Ammon þegar i mỏrkina med miok marga munka, en mærin safnar saman ei sidr heima i sinum herbergium mikinn fiỏlda meyia.

Sva barst at einn tima, at mannfioldi mikill dro nockurn ungan mann a fund heilags fỏdur Ammonis. Hundr nockurr hafde bitit þenna hinn unga mann, en hann ærdiz sidan, var nu þvi bæde bundinn ok fastliga fiỏtradr. Fedgin ok frændr hins fiotrada fylgdu honum ok beiddu hinn helga Ammonem bidia fyrir hinum oda. «Heyrit mik menn, sagdi Ammon, hvat hrelli þer mik. Langt er umfram mina verdleika þat, er þer beidiz. En segia kann ek ydr, at þer hafit valld a heilsu sveinsins; gialldit aptr eckiunni uxa þann, er þer stalut fra henne, ok er sveinninn sonr ydvarr senn heill.» Nu med þvi at Ammon visse þat, er sva leyniliga var gert, hrædduz þeir hardla miok, fỏgnudu at hvaru heilsuvan sveinsins. Vard hann ok iafnskiott alheill fyrir bæn guds mannz, sem heim var sendr uxinn eckiunni.

Tveir brædr komu enn annan tima til heilags fỏdur Ammonis. Hann girntiz at prova godvilld þeira vid sik. Beiddi þa brædrna bera til sin eda flytia eitt vazker, þat er þurfte einkannliga þann tima, er brædr kæmi til hans. Hvartveggi het her godu um, en þo sagdi annarr vid meizl ganga mundu, er hann legde sva mikinn ofrþunga a ulfallda sinn, ok mællti til hins brodurins, bad hann bera, ef hann villde eda þottiz mega, «ok deydi ek alldri her fyrir minn ulfallda.» Hinn brodirinn svarar þa: «Veiz þu sialfr þat, segir hann, at ek ꜳ asna en eigi ulfallda, ok er þat omattuligt asnanum at bera, er audvelligt ok liett er ulfalldanum.» Hinn svaradi: «Se þetta, sem þer likar bez, ecke tortime ek her fyrir ulfallda minum.» «Skal ek sannliga, segir hann brodirinn, þann þunga ꜳ asna minn leggia, er þu segir ulfallda þinum umattuligan, ok munu verdleikar guds manz gera þat liett, sem þungt er.» Eptir þat flutti hann kerit á asnanum allt heim til herbergis heilags fỏdur, sva at asninn kendi engis þunga af kerinu. Ok er guds madr Ammon sꜳ þat, mællti hann: «Haf þu nu þỏck, brodir, fyrir þat, er þu fluttir kerit heim á asnanum, sva at hann skadadi ecki; en vit þat, at ulfallde kumpans þins er nu daudr.» En er brodirinn kom heim, var ulfalldinn daudr, sva sem guds madr hafdi fyrir sagt.

Undarlig dainde gerde varr drottinn optliga fyrir hinn helga Ammonem, segir sæll Jeronimus, þviat iafnvel þa er hann ferdadiz yfir hina miklu ꜳ Nil ok skamfylldiz at afklædaz, var hann skiotliga numinn upp af guds krapte ok settr nidr ỏdrum megin ꜳrinnar. Er þat ok sannflutt, at hans gudræzlu, retlæte ok hugarkrapt undradiz hinn agæti madr Antonius hardla miỏk.


31. Einn lærisveinn heilags Antonij het Paulus, hann var kalladr Paulus simplex. Tilstada hans snuningar var med þessum hætti, at hann sꜳ upp ꜳ, er þorpkarl osæmdi husfru hans. Hinn helgi Paulus geck fra i brott þegiande med miklu hugarangri, ok snere veg sinum til eydemerkrinnar, ok er hann hugsiukr miok villtiz um mỏrkina, kom hann til klaustrs ins agæta guds manz Antonij. Þar nam hann stadar ok tok vidkvæmiligt rád, bad hinn helga Antonium visa ser hialpsemdar veg. Antonius þekte skiott einfellde manzins, kvat hann vist hialpaz mundu um sidir, ef hann geymde allz þess, er hann legde fyrir hann. Paulus simplex liez alla lute geyma mundu ok gera, er hann legdi fyrir hann. Antonius bad hann standa ute þar fyrst ok bidiaz fyrir, þar til er hann kæmi til motz vid hann. Sidan dvaldiz Antonius inni allan þann dag ok nottina med, leit þo iafnliga nidr um glugginn, er hann sat vid, ok sꜳ æ, at Paulus badz fyrir, sva at hann hrærdiz hvergi or stad fyrir hita dagsins ok dỏgg nætrinnar, ok innte bodord heilags fỏdur.

Annan dag geck Antonius ut ok kendi Paulo ymissa munka háttu, bad hann med handanna erfide ok þian likamans fyrirkoma heimsins ahyggiu, en gera guds bodord æ med alvỏru hugarins ok hiartans astundan. Fæzlu baud hann honum at kenna eigi fyrr en at kvelldi, ok sia þa sva fyrir at hann sediz alldri þar af, minnigr ok þar med at hann varadiz vazins nogleika, kalladi ei minnr gera gnægd vatzins fiandans sionhverfingar huginum en vin med verma likamans. En er heilagr fadir hafde fulluliga lært guds kappa, feck hann honum kofa einn þriar milur fra sin, bad hann þar fremia þat er hann feck fengit. Optliga gerdiz guds madr Antonius at vitia hans ok gladdiz mikilliga, er hann hitti hinn athuglan ok ahyggiufullan um sitt atferde.

Einn dag bar sva til, at nockurir mikils hattar brædr komu at hitta hinn helga Antonium, at Paulus simplex var þar vid staddr. Nu er adrir tỏludu um taknsamliga lute med myrkri ok diupsettri skilning af varum herra ok prophetunum ok margt annat mikils hattar, ok spurde Paulus med einfelldi sinni ok fafrædi Antonium, hvart fyrr hefde verit Kristr eda spamenn. Fadir Antonius rodnadi nær vid, er lærisveinn hans spurdi sva faskyrliga, ok sagdi til hans, sem hann var vanr til hinna favisare, bad hann þegia ok ganga i brott. Paulus simplex var þvi vanr at (geyma sem) glỏggligaz bodskapar ins helga Antonij, ferdandiz heim skiott, ok er hann var heim kominn, bad hann alla brædr hallda hina hæstu þaugn ok tala med ollu ecki. Þetta fregnar Antonius skiott ok furdade ok spurde at, hvi gegndi nyiung þesse þagnar þeira, þar er hann (vissi) ỏngvan sinn bodskap til hafa komit. Paulus simplex svarar, þa er hann var sva skylldr til, ok sagdi: «Þu mællter, at ek skyllda brott ganga ok þegia.» Heilagr Antonius undradiz nu einna mest, er hann hafdi at þvi hans male sva mikit geymt, er hann þottiz engri alvỏru mællt hafa, ok segir sva: «Þesse madr fyrirdæmir alla oss. Ver hirdum varla eda heyrum, þott af himne se til vor talat, en þesse hlydir hvivetna þvi, er oss berr a goma.»

Heilagr fadir Antonius kende Paulo sva marghattada hlydne, at op(t)liga baud hann honum þa lute at inna, er hvarki sættu skynsemd ne nockurri nytsemd, at hlydne hans hugar profvadiz þar af. Allan dag utrettan baud hann honum einn tima at bera upp vatn or einum brunni ok hella þegar þar nær nidr i iordina; algerva laupa baud hann honum sundr at taka ok setia sidan saman; (kyrtil) saumadan let hann Paulum sundr rekia ok saman sauma ok þa enn sundr rekia. Slika lute ok marga enn torþreytiligri færdi hinn helgi Paulus til lyktar utan vidbarur, þott eigi þætti med allri skynsemd a hann lagdir. Vard hann þvi a skamri stundu inn algervazti madr. Bad[516] Antonius þvi þess hvern, er algỏrvina girntiz at dæmum þessa ins agæta guds manz Pauli, at hann skylldi ei sialfan sik vera lata sva sem meistara, helldr fyrir alla lute framm afneita (sialfum ser) ok eiginligri girnd, þviat varr lavardr ok lausnare Jesus Kristr segir sva af sialfum ser: «Eigi kom ek til þess i heiminn at gera minn vilia, helldr hins er mik sendi.» Var þo eigi vars herra vili fiarlægr fỏdurins vilia, en meta mætti þat til uhlydne, ef guds son likamligr gerdi sina girnd, sa er lydinn lærdi algervan med heilagri hlydne. Megum ver þar af marka, hversu miklu ver munum metaz ohlydnare, ef ver gerum varn vilia gudi gagnstadligan. Er þar einna mest til dæmis settr þesse Pall, er fyrr var nefndr, þviat hann feck fyrir einfelldi ok hlydne upp stigit til sva storra guds giafa andligrar miskunnar, at varr herra hefir meire ok mattkare kraptaverk fyrir hann unnit en inn helga Antonium.

Nu med þvi at menn sottu hvadanæfa a fund þessa manz Pauli fyrir otalligar heilsugiafir, ottadiz Antonius, at hann mundi eigi vid halldaz fyrir fiolda sakir mannfolksins, feck hann honum þar klaustr i hinni idre eydemỏrkinni, þar at eins er menn mattu eigi sva audmiukliga hann heim sækia, en Antonius sialfr tæke meirr vid tilkomendum. En þa, er Antonius þottiz eigi græda mega, sende hann til Pals, sem hann hefdi enn haleitare gipt heilsugiafanna, ok urdu þeir af honum heilir gỏrvir. Af einum atburd megit þer heyra, segir sæll Jeronimus, eptir þvi sem oss var flutt, truar traust ok vid drottin dælleika, þa er Pall simplex hefir haft med einfellde. Nỏckurn tima var diỏfulodr madr fluttr til hans, sa er hve(t)vetna beit, þat er fyrir var, villdi bædi ser illt ok odrum. En er Paulus simplex badz fyrir, ognade hann monnum oreina anda, ok vard seinni ordanna frammkvæmd, en hann ætlade; þa tok hann med halfhermd þeire at breka sem born, ok mællti til guds: «Sannliga skal ek ongu bergia i dag, drottinn, nema þu grædir þenna.» Varr herra sa herde hans athalldz[517] ok heyrdi hans akall; vard iafnskiott hinn odi alheill.


32. Eige virdiz mer verdugt, segir sæll Jeronimus, leyna med þaugn þa menn ok þeira kraptaverk, er nærrmeirr bygdu sionum i þorpe þvi, er Deulcho er kallat, þviat ver sꜳm þar einn dasamligan prest, Piamon at nafni, fullan litillætis ok godvilia, marghattadar vitranir voru honum ok veittar med vars herra millde. Einn tima er Piamon prestr stod at helgu embætti, sa hann guds engil þann er ritadi a bok þeiri, er hann hellt ꜳ, nockurra brædra nỏfn, ritud þeira er bergia skylldu, en sumra let hann oritud. Guds madr geymdi at vendiliga, hverir þeir væri, er engillinn hafdi eigi ritna, kalladi eptir messuna einsliga til sin ok fann (i) iatning þeira af leynd hvern sem einn sekan daudligrar syndar. Heilagr fadir eggiar þa til idranar, hann pinir sik i idranar tꜳrum, sem hann væri sekr þeira synda nott ok dag, allt þar til er hann sa inn sama engil standa hia alltarinu ok skrasetia hvers þeira nafn, er bergia skylldu. Skildi hann þvi, at idran brædra mundi avỏxtud ok þacklæte þegit, ladar þa nu alla gladr giarnsamliga til guds þionustu.

Þat var ok flutt, at oreinir andar hefdi barit ok beyst þenna inn helga fỏdur einn tima, sva at hann matti hvarki standa ne or stad hræraz. En er hann sa á næsta sunnudag brædr bera vars herra likama til alltaris, bad hann flytia sik nærrmeirr alltarinu; ok iafnskiott er hann badz fyrir sva nær, sa hann inn sama engil hia alltarinu, sem optliga var þar vanr at vera hia messu embættinu, retta til sin hondina ok letti honum sva af iỏrdunni. Hvarf þa ok þegar af honum allr krankleike, sva at hann kendi ser hvergi meins, helldr var hann þa heille ok sterkare en fyrr.


33. Þar var ok i þeim stỏdum dyrdligr madr ok agætr, Johannes at nafni, fullr af guds miskunn, hann huggade sva hryggva ok hugsiuka, hvat sem at angri var adr, (at þa er) a hans fund kom, vard hverr senn gladr. Utalligar heilsugiafir vit menn veittuz fyrir hann af gudi.


(Epilogus)

Hvervetna sꜳm ver i odrum stỏdum Egiptalandz heilaga menn guds, þa er gerdu otallig takn ok faheyrd daindi, fyllda af guds miskunn. En þo mun ek farra minnaz, segir sæll Jeronimus, þviat af allra þeira, er ver sꜳm, mikilleika ok mergd at segia, er langt umfram minn matt ok megin. Hỏfdum ver ok þa allra þeira, er i hinni efri Thebaida eru vid sialfa Sienem, heyrn eina, spurdiz oss sva til, at þeir være þo þeim ollum agætare ok frægri, er ver fundum. Var oss þo enge forsio fyrir haska sakir lengra ferdinni at hallda, þviat þott þar se allir stadir vissir ok anefndir[518] til ofridar, þa eru þo enn okunnir illvirkiar ok meirr mannskædir fyrir utan borgina Ligo. Hỏfdum ver ok sva marghattadan mannhaska a fund þessarra fedra, er ver hỏfum fra sagt, at af mergd meinbuga fyrr inntra syndiz helldr heilsuligt heim at aka, ok þo sva at .vij. sinnum hittum vær i lifs haska a þesse leid, en i atta stad, sem ritat er, fengu ver þvi eigi lifs tion, at guds miskunn barg oss.

Einn tima gengum ver sva .v. daga i samt ok nætrnar med um mỏrkina, at ver mæddumz hardla miỏk af þreytleika ok þorsta. Annat sinn hittum ver a dal nỏckurn, þann er med sinni sallz uppsprettu ok sinum[519] akaufum solarhita sveid sva, at sꜳ sa litit, er þar for um; lꜳ þar ok korn nockut, þat er likara var hagle eda hælu, hỏggr þat eigi at eins skolausa menn, sem ver vorum, helldr meidir þat menn ok særir, þott skoklæddir se. Komumz ver þvi med inu mesta erfide af þessu torleide. A hinn þridia haska hittum vær i dalverpi einu; þar[520] var stỏduvatn eitt fullt ok blautt, sva at oss tok nær upp undir hendr, at ver skylldim yfir fara, ok er oss hellt vid andhlaup ok drucknan, kỏlludum ver a Kriz nafn med salmsins sỏgn: «Heyr þu, drottinn, vinn mik holpinn, þviat vỏtn sottu allt at life minu; fastr em ek i diupsins leire, sva at eigi er vid vært.» Hinn fiorda haska veittu oss vỏtn ꜳrinnar Nil, þau er eptir hỏfdu stadit hennar áfallz; mæddumz ver þar miok um .iij. daga i samt, sva at ver komumz varla yfir vỏtnin. Enn .v.ta haska fengum ver af illvirkium þeim, er eptir oss sottu um fimtan .m. skrefa, þa er ver ferdudumz med sionum, ok alla þa, er þeir fengu eigi drepit, gerdu þeir fyrir flottann nær halfdauda. Id setta sinn vard oss nær komit i sialfri anne Nil, er ver skylldum sigla yfir, sva at ver drucknadum næsta. Id .vij. sinn bar sva til, er ver forum yfir fliot eda stỏduvatn, þat er egipzkir menn kalla Maria, at oss rak i ey eina med miklum storme ok vetra hrid, þviat þat var i nand .xiij. degi iola. I hinn atta haska hittum ver nær klaustrum Nitrie, þviat uppganga ꜳrinnar Nil hafdi leift oss eitt mikit fliot til yfirferdar af sinum grepte. Lagu i morg mannskæd kvikendi ok einna mest korkodrilli. Nu hỏfdu þeir farit af fliotinu at fletiaz fyrir solarhita vit osa fliozins, hellz til þess at ver hygdim þa dauda vera. En er ver gengum undrandi at sia mikilleik kykvendanna, er ver hugdum halfdaud, hlupu þeir þegar, er þeir heyrdu hliod fota varra, med allri akefd ok sottu eptir oss. Ver fengum id bezta fangarád, kỏlludum a nafn vars herra Jesu Kristz; þess sama miskunn var oss hardla nalæg, þviat oll þau dyr, er oss hỏfdu dauda hætt, voru sva sem af guds engli aptr rekin i fliotzins forad. En ver skundudum, sem mest mattum ver, framm til klaustrsins Nitrie, ok gerdum vorum gudi þackir, þeim er oss hialpade i sva marghattudum haskum, en syndi oss sva otỏlulig takn; þeim sama gudi se vegr ok dyrd um veralldir verallda. Amen.




Fotnoter:

  1. saal. A; Overskr. mgl. B og C.
  2. [þo B.
  3. geymara ok tilf. C.
  4. mitt B.
  5. Her ere 8 Linier bortskaarne i C.
  6. rettet; er A, B.
  7. Her begynder atter C.
  8. matti B.
  9. saal. C; farvegis A; farvega B.
  10. fylldu B.
  11. Her er bortklippet flere Linier i C.
  12. Med dette Ord begynder andet Blad af C, opbevaret i 627 qvarto.
  13. [himinrikis C.
  14. heimonligr B.
  15. saal. B; sagningu A; tilsetningu C.
  16. Fysti capituli post prologum Overskr. A; ingen Overskr. B, C.
  17. Her er Nederdelen af en Spalte i C bortklippet.
  18. ifirgera B.
  19. rettet; hafs A; hars B.
  20. hialprad B.
  21. [heimonligt B.
  22. Med dette Ord begynder atter C.
  23. nyverdandi B.
  24. eða haugg tilf. C.
  25. [saal. C; sveit hliop B; sveitir líopu A.
  26. [rettet; vid Ciceren (saal. C; Simes sirenen A, B), su er fyrst bardiz af Blalandz herodum vid Thebaidos (Thebaneros B, Thebaveros C) A, B, C.
  27. Her mangler flere Linier i C.
  28. rettet; sa A; sæi ei B.
  29. rettet; kenna A.
  30. [hana ukomna at eins vera fram at dauda B.
  31. rettet; heil farit A; [yrdi þadan heil B.
  32. Med dette Ord begynder atter C.
  33. efvaðsemð C.
  34. malsemdanna B.
  35. [guðs maðr Jon fyrir syn standandi hia konunni ok mællti C.
  36. er C.
  37. audrædum B; auðæfum C.
  38. [lofandi guðs son fyri sina miskunn C.
  39. med B, C.
  40. Her mangler flere Linier i C.
  41. alla B.
  42. tima tilf. B.
  43. [til hefnda var B.
  44. hræsninnar laust B.
  45. Med dette Ord begynder atter C.
  46. blezaði C.
  47. Johannem B; Jons C.
  48. usiðat B, C.
  49. Johannem B; Jons C.
  50. bliðliga C.
  51. [nær sem B.
  52. saal. B; þann A, C.
  53. hollaztr C.
  54. Her ender andet Blad i C.
  55. vid B.
  56. blidri B.
  57. mgl. B.
  58. undorms B.
  59. saal. B; hirtingu A.
  60. [saal. B; bydr h. Joh. til þionostu A.
  61. saal. B; veizlu A.
  62. saal. B; miukt A.
  63. rétt B.
  64. saal. B; het A.
  65. [tilf. B.
  66. lyktum B.
  67. fordum B.
  68. vidbragdi B.
  69. [saal. B; þi A.
  70. [tilf. B.
  71. saal. B; lofligt A.
  72. dasemda B.
  73. saal. B; lettiz A.
  74. [saal. B; ydvars erfidis A.
  75. [hegoma hollzins B.
  76. kenni B.
  77. amban B.
  78. neittad B.
  79. saal. B; hugrenningar A.
  80. halfu B.
  81. [saal. B; af hinum versta valldz manni þeim A.
  82. hollzins B.
  83. heilags B.
  84. [reidi rangsnuinnar B.
  85. saal. B; ofundligrar A.
  86. [saal. B; af þockan A.
  87. [saal. B; allar A.
  88. [saal. B; hitna til at hitta A.
  89. [þa hluti, at þeir drambi æ B.
  90. [saal. B; þeim er þetta A.
  91. þroaz B.
  92. meistaradoms B.
  93. dagligrar B.
  94. lamdr B.
  95. rettet; fylgianda A, B.
  96. [tilf. B.
  97. upplyftir B.
  98. mæltir B.
  99. skynsemdar B.
  100. hoskleik B.
  101. [velgeyrninga, sva sem þeir ero B.
  102. [saal. B; allra mest godgỏrnings geyma A.
  103. [tilf. B.
  104. [saal. B; villdut A.
  105. tilf. B.
  106. saal. B; þat A.
  107. Her begynder tredie Blad i C.
  108. [saal. C; madr fullgerir A, B.
  109. [saal. C; fullgerir nær vel hveria sina (hverri sinni B) A, B.
  110. fyst B; dygð C.
  111. [hversdaglikt fiolskylldi B.
  112. vikr B, C.
  113. liugandi B.
  114. [numit sæliga C.
  115. ok villt farit C.
  116. [saal. B, C; fyrir hveria sỏk hon villtiz A.
  117. greinir C.
  118. [sár fyrir innan eitri ok lostasemdar ulyfiani B; særði hann fyrir innan með bliðmæla eitri ok lostasemðar ulyfiani C.
  119. saal. B, C; vasfulla A.
  120. velgeyrnings B; vernningar C.
  121. malsemdar B.
  122. mart B, C.
  123. sættmal C.
  124. kostgæfir C.
  125. fara B, C.
  126. saal. B, C; oskyrligu A.
  127. monache C.
  128. [nær aurvita B.
  129. daraðr C.
  130. tarafullum B, C.
  131. avaxtarsamligrar B; avaxtsamligrar C.
  132. efaðsemð C.
  133. [saal. C; misverka A, B.
  134. freistanarinnar C.
  135. [saal. C; þessu nalægu heradi B; þessum nalægum herudum A.
  136. sneriz B, C.
  137. [saal. A, C; nætr ok daga B.
  138. dirfandi C.
  139. saal. C; reiman A; hreinsan B.
  140. en C.
  141. saal. B, C; tillystiligar A.
  142. [littat B, C.
  143. saal. C; hyrdiz A, B.
  144. sarum B, C.
  145. manndomligri B.
  146. [horðorum harmkvælum C.
  147. fyrdæmðum tilf. C.
  148. mæða C.
  149. piningum C.
  150. yzti C.
  151. sinna vela B; velar C.
  152. saal. A, C; innan litils tima B.
  153. somaligra C.
  154. [tilf. B, C.
  155. [til hægri handar umskiftr B.
  156. [sialfir hofdu adr orvęnt B; aðr hofnuðu sialfa sik orvæntandi C.
  157. sannleiks B.
  158. samsetning C.
  159. yfir B, C.
  160. rettleiðing B, C.
  161. fallvattligar(!) C.
  162. invirðiligar C.
  163. dyrðarfullum C.
  164. upptina B.
  165. [saal. B, C; hennar byggiundum A.
  166. [saal. B; i flestu A; um morg C.
  167. i tilf. B; með C.
  168. blomasamligrar B, C.
  169. saal. C;A, B.
  170. birtuz B, C.
  171. verdleika B, C.
  172. Her ender 3 Bl. i C.
  173. a B.
  174. saal. B; væntir A.
  175. baurduz B.
  176. eigi B.
  177. [tilf. B.
  178. ætlandizt at hlaupa a brott tilf. A.
  179. [nockuru dauckra B.
  180. [eda hundum reytt eda gnagat B.
  181. einvirdiliga B.
  182. [saal. B; mikillar astar A.
  183. hitna B.
  184. haduligar B.
  185. saal. B; inniliga A.
  186. saal. B; vidkenningar A.
  187. ma B.
  188. ma B.
  189. [er ek endrbæti B.
  190. [hveria luti, er B.
  191. saal. B; stendr A.
  192. [hann matti B.
  193. saal. B; misgỏrdut A.
  194. [saal. B; velgerninga forns A.
  195. saal. B; sveitabroti A.
  196. rettet; erfidis A, B.
  197. saal. B; bæn A.
  198. saal. B; þær A.
  199. rettet; fyrir A, B.
  200. kalliz B.
  201. [flyr hon B.
  202. æsa B.
  203. [saal. B; nu med litillæti A.
  204. rettet; þer A, B.
  205. saal. B; hialpsemd A.
  206. [rettet; þer gerid A, B.
  207. saal. B; hofudz A.
  208. þeckiligir B.
  209. rettet; iardligra A, B.
  210. saal. B; hreinleik A.
  211. fyrirlitr sva B.
  212. honum B.
  213. honum B.
  214. se B.
  215. tilf. B.
  216. munka B.
  217. Nitogr B.
  218. tilkvamu B.
  219. saal. B; þat A.
  220. saal. B; er A.
  221. vidarr B.
  222. [saal. rettet; naudsynligrar A; likamligrar B.
  223. saal. A, B.
  224. mgl. B.
  225. saal. B; augliti A.
  226. [saal. B; syn, meþan hann var i einsetunni A.
  227. tilf. B.
  228. [fyrir þinar sakir B.
  229. [saal. B; fyrir þina kenning A.
  230. Her mangler et Blad i B.
  231. Med dette Ord begynder fjerde Blad i C.
  232. [saal. C; mun þer þat A.
  233. eyðimorkinni C.
  234. kal C.
  235. [saal. C; borgarmenn A.
  236. [saal. C; bok var borin A.
  237. bækr C.
  238. saal. C; erfide A.
  239. flykðuz C.
  240. tilf. C.
  241. eptir C.
  242. Her mangler Nederdelen af første Spalte i C.
  243. ok A.
  244. [rettet; hvart A.
  245. Her begynder anden Spalte i C.
  246. mikli C.
  247. nokðr C.
  248. ꜳheyraundum C.
  249. Her mangler det nederste af anden Spalte i C.
  250. [rettet; listar af skinni .e. skytter A.
  251. ero tilf. A.
  252. Med dette Ord begynder tredie Spalte i C.
  253. medferði C.
  254. luti C.
  255. ippotamus C.
  256. mackligum C.
  257. Her mangler det nederste af Spalten i C.
  258. [hvergi A.
  259. Her begynder fjerde Spalte af C.
  260. er i voru borginni, sem fyrr var sagt tilf. A.
  261. rettet; fordar af mỏrgum A; ferr þar C.
  262. skyrleiks C; med Ordet styrkleiks begynder atter B.
  263. veit B.
  264. þriatigi B.
  265. [af ollum B, C.
  266. bar B, C.
  267. Her ender fjerde Blad i C.
  268. Theonem B.
  269. domara B.
  270. somasamligs B.
  271. saal. B; samgirzkra A.
  272. utleidingar B.
  273. mals B.
  274. [mikill flockr dyra B.
  275. hann flydi B.
  276. briotaz B.
  277. [mgl. B.
  278. ifir B.
  279. [mgl. B.
  280. saal. B; snytringum A.
  281. fylliliga B.
  282. [drambi ek fyrir B.
  283. falli B.
  284. herdunum B.
  285. [þeira salur B.
  286. [kali eda grosum ok B.
  287. hofsidar tilf. B.
  288. rettet; leggia A, B.
  289. [spurdi hvi B.
  290. [brott luklana B.
  291. [odrum brædrum þeim sem inni voru B.
  292. myrkvastofunni B.
  293. [mgl. B.
  294. hoggormsins B.
  295. [tilf. B.
  296. saal. B; ritning A.
  297. [hafa eptir leift guds giafir B.
  298. dyrdar B.
  299. vmverinn(!) B.
  300. fregn B.
  301. lyd tilf. B.
  302. mest B.
  303. mest B.
  304. villa B.
  305. avaxtarsamara B.
  306. atfelli B.
  307. [tilf. B.
  308. a B.
  309. [saal. B; allz ofridar A.
  310. Med dette Ord begynder femte Blad i C.
  311. [saal. B, C; þar eptir A.
  312. [við sik C.
  313. biðia C.
  314. saal. A, B, C.
  315. myrkrum B, C.
  316. engan C.
  317. rettlyndum B; trulyndum C.
  318. [þo fyrir signadan Apollonium þessum sama manni B.
  319. [sagt eda eyrat til heyrt B.
  320. spellvirkinn B.
  321. fylliliga B, C.
  322. forspa B; fyrisaugnn C.
  323. sidlatligri B, C.
  324. ok bænir tilf. C.
  325. saal. C; fyrirdæmdri A.
  326. [diofuligri fyrideming einn uvinarins B.
  327. bar C.
  328. [inn at C.
  329. bant(!) B.
  330. mesta B.
  331. mgl. B, C.
  332. vegs ok tilf. B; verks ok C.
  333. saal. A, B, C.
  334. krefit C.
  335. [En þeir sem til komu C.
  336. þꜳ C.
  337. saal. B, C; hietu A.
  338. veralldliga ivasan (ivesan C) B, C.
  339. hvarratveggiu B, C.
  340. herklæddar B; herklæddir C.
  341. vivandi tilf. C.
  342. hvaratveggiu B, C.
  343. sæll B, C.
  344. mælltir B; æstir C.
  345. likr B.
  346. [saal. B; hvarri halfu A; hvarigu liðu(!) C.
  347. [af giodum upprifinn ok etinn af hræfuglum ok odrum illkykvendum B.
  348. sneruz B, C.
  349. tru B, C.
  350. spamanne C.
  351. ridnir B.
  352. riddarar C.
  353. fylliliga B, C.
  354. saal. B, C; æsktu A.
  355. vafigliga(!) C.
  356. saal. B; ertr A; hnetr C.
  357. atkomnir B, C.
  358. bræðr C.
  359. ena helgu viku C.
  360. husfreyiur C.
  361. saal. A, C; budarverdar B.
  362. efatsemð C.
  363. brauðleifar C.
  364. saðum C.
  365. saal. C; manni A; manodu B.
  366. ok C.
  367. saal. C; æddiz A; reiddiz B.
  368. propheta B; spamaðr C.
  369. spamennir C.
  370. [tilf. C.
  371. Her ender C.
  372. [giordu sva leingstum B.
  373. helldi B.
  374. [saal. B; fyrir h. alltaris forn A.
  375. [sitt rad B.
  376. beri til B.
  377. setning B.
  378. amban B.
  379. [brott B.
  380. leynanda B.
  381. saal. B; marga A.
  382. [tilf. B.
  383. fyrirbaud B.
  384. saal. B; oskyrligu A.
  385. saal. B; seed A.
  386. myklu B.
  387. alnir B.
  388. væri B.
  389. brodirinn B.
  390. [minti hann a B.
  391. vid B.
  392. þrausskialldarins B.
  393. límhlaupna B.
  394. [þo B.
  395. skoruliga B.
  396. skamsbragds B.
  397. [mgl. B.
  398. skynsins B.
  399. bęlial B.
  400. saal. B; olyfianar A.
  401. Compos B.
  402. várr B.
  403. i B.
  404. [saal. B; en sik, ok liez eigi A.
  405. [tilf. B.
  406. samlikan B.
  407. fręgsti B.
  408. natt B.
  409. [klokskap B.
  410. med kostgæfligri astundan B.
  411. syslu B.
  412. [þo B.
  413. hafa verinn(!) B.
  414. [sina tru B.
  415. ęksti(!) B.
  416. bækr B.
  417. fyrirlita B.
  418. fylliliga B.
  419. reson B.
  420. [hvar sem B.
  421. Mucium B.
  422. man B.
  423. vinnr B.
  424. hnysst B.
  425. asianona B.
  426. tilf. B.
  427. saal. B; badu A.
  428. myndi B.
  429. stirdu B.
  430. mgl. B.
  431. myndi B.
  432. þessum B.
  433. [hviluna aptr B.
  434. [saal. B; allt til morgins A.
  435. fyrir sakir tilf. B.
  436. lyti B.
  437. [udadir fornar B.
  438. [bediz fyrir B.
  439. predikaninni B.
  440. merkiliga tilf. B.
  441. [greftri, en B.
  442. [vel til knes B.
  443. sem nu hafi þer heyrda tilf. B.
  444. ritna B.
  445. at asion B.
  446. [tilf. B.
  447. at tilf. B.
  448. [ofrio, sum þurrlend B.
  449. [af kostarins avexti B.
  450. bleza B.
  451. blondudu B.
  452. sadu B.
  453. rettet; bidi A; bidia B.
  454. ædri B.
  455. saal. B; gengu A.
  456. kiemiz B.
  457. saal. B; at A.
  458. Manicheum til B.
  459. [lifanda B.
  460. fyrir lydsins leidrettu tilf. B.
  461. nockoro B.
  462. vera enn B.
  463. sannan B.
  464. folna B.
  465. hitna B.
  466. komz B.
  467. [saal. B; brodurins budarbeina A.
  468. [drottins B.
  469. [bad þa bada a kne B.
  470. saal. B; var A.
  471. saal. B; vinde A.
  472. [liggr framm B.
  473. ordum B.
  474. [nyliga B.
  475. saal. B; at sidan at A.
  476. [saal. B; at lygiligt ord kom alldri A.
  477. mer B.
  478. ok tilf. B.
  479. [trulyndu trausti B.
  480. [hann B.
  481. hinu saumu B.
  482. [saal. B; freistne ok hartandi(!) nỏckut sialfan sik A.
  483. [ilm hefdi hann alldrigi B.
  484. fæda B.
  485. hvat B.
  486. fatækri B.
  487. saal. B; einn A.
  488. [saal. B; innte eigi A.
  489. Her ender B.
  490. ægætligzta Cd.
  491. [radlynde Cd.
  492. virdanligt Cd.
  493. blande Cd.
  494. mun Cd.
  495. leyndar Cd.
  496. sꜳlur Cd.
  497. vid rád Cd.
  498. þo Cd.
  499. [lesninga Cd.
  500. .xx. Cd.
  501. engiligu Cd.
  502. ok Cd.
  503. ewentus Overskr.
  504. eigi tilf. Cd.
  505. [ok verdi sidr Cd.
  506. þeira Cd.
  507. sins Cd.
  508. af einum vitrum manni Overskr.
  509. vatne Cd.
  510. hafde Cd.
  511. i ieratthia Cd.
  512. ierachlie Cd.
  513. kunnu Cd.
  514. heimligs Cd.
  515. heidninum Cd.
  516. Rad Cd.
  517. athallde Cd.
  518. anefnadir Cd.
  519. sidan Cd.
  520. þat Cd.