Fjörutíu Íslendinga þættir: Þórvalds þáttr tasalda
Velg språk | Norrønt | Islandsk | Norsk | Dansk | Svensk | Færøysk |
---|---|---|---|---|---|---|
Denne teksten finnes på følgende språk ► | ||||||
Þórvalds þáttr tasalda
Þórleifur Jónsson gaf út
Reykjavík, 1904
1. Á þessu sama sumri, sem nú var frá sagt, kom til Noregs útan af Íslandi Þórvaldr tasaldi, systurson Víga-GIúms. Hann var fríðr maðr sýnum, mikill ok sterkr ok örr af penningum. Þórvaldr kom af hafi útan at Þrándheimi; lagði hann inn til Niðarðss. Ólafr konungr var þar fyrir í bœnum, nýkominn sunnan ór landi, ok þegar konungr vissi, at þar váru komnir kaupmenn heiðnir útan af Íslandi, þá boðaði hann Þórvaldi á sinn fund, ok bað hann láta skírast ok taka við kristni. Þórvaldr játaðí at vinna þat til vinganar konungs, at taka við
kristni. Konungr segir, at hann skyldi því alvarligri fá hans vináttu sem hann léti auðveldligar at hans orðum ok boðskap. Var Þórvaldr þá skírðr ok hans förunautar. Þórvaldr var með Óláfi konungi um vetrinn í góðu yfirlæti. Sigurðr hét hirðmaðr konungs, enn annarr Helgi; báðir váru þeir gildir menn fyrir sér ok kærir konungi, enn þó mjök óskaplíkir. Sigurðr var vinsæll af alþýðu, enn Helgi óþýðr ok undirförull. Þórvaldi tasalda var skipat at sitja milli þeira um vetrinn. Helgi öfundaði Þórvald ok afþokkaði allt fyrir honum, enn Sigurðr var vel til hans, ok flýði Helgi þaðan af bekkinum, ok vildi eigi sitja hjá þeim Þórvaldi. Tók hann þá at rœgja Þórvald sem mest við konung, ok allt þar til er konungr bað hann hætta. "Þarftú hvártki", segir konungr, "at rœgja Þórvald við mik né aðra menn, þá er með mér eru, því at ek vil sjálfr reyna menn mína". Helgi leitaði þá, ef Sigurðr vildi ýfast við Þórvald ok rœgði hann fyrir honum. Sigurðr mælti: "Eigi mun ek óþokkast við Þórvald fyrir þín orð, því at hann er dugandi drengr, enn þú ert hit mesta illmenni". Nú með því at Helgi létti enn eigi af at rœgja Þórvald, heldr var hann kostgæfr á rógit, þá kom svá um síðir, at konungr gerðist fár við Þórvald. Eitt sinn mælti Helgi til Þórvalds: "Spyrr þú konunginn eftir, hví hann er svá fálátr". Þórvaldr svarar: "Ekki geri ek fyrir orð þín eðr eggjan, ok svá vænti ek, at konungr trúi eigi rógi þínu, þó at honum mislíki nökkut til mín". Helgi mælti: "Digrliga lætr mörlandi enn". Nökkuru síðar mælti Þórvaldr einn dag, er hann kom fyrir konung: "Herra, dirfð er mér í at frétta eftir ógleði yðarri; ef sótt veldr, þá er ván at skjótt bœtist; enn ef veldr annarr áhugi eðr nökkur önnur tilfelli af manna völdum, þá má enn vera at létti með yðarri gift ok hamingju". Konungr svarar: "Eigi er ek sjúkr". Þórvaldr mælti: "Þá er þegar nær ok af hinn harðasti. Eru menn þá sakbitnir við yðr?" Konungr segir, at svá var: "Enn þú ert skyldr til, Þórvaldr, at leysa þetta vandkvæði, er þú hefir fyrstr eftir leitat". Þórvaldr svarar: "Allir yðrir menn eru skyldir til at gera þat, er þér bjóðit, enn vita verð ek, hvar til þetta heyrir, þó at ek sé vanfœrr til at leysa". Konungr mælti: "Bárðr heitir maðr, kallaðr digri, upplenzkr at ætt, auðigr at penningum; dóttur eina á hann barna, er Þóra heitir. Bárðr er hniginn á efra aldr; hann býr á Upplöndum, þar sem heitir í Úlfsdölum; hann á mikinn bæ ok vegligan. Þóra dóttir hans er með honum, enn ekki verða menn þar við mannfjölda varir. Nú líkar mér þat lítt, at Bárðr vill eigi við trú taka ok eigi koma á minn fund; ek hefi sent til hans tvisvar tólf menn, ok hafa öngvir aftr komit". Þórvaldr mælti: "Er Bárðr þessi blðtmaðr mikill?" Konungr mælti: "Ekki vita menn til þess, því at ekki er hof á bœ hans, ok þykkir mönnum Bárðr mjök kynligr, ok óvísir eru mönnum hættir hans ok framferði". Þórvaldr mælti: "Gjarna vilda ek gleðja yðr, herra. Nú mun
ek fara at hitta Bárð, ef þér vilit, hvat sem fleira gerist at". Konungr kveðst þat vilja. Helgi varð við þetta glaðr, því at hann vænti, at Þórvaldr mundi eigi aftr koma heldr enn aðrir þeir, er þessa ferð höfðu farit. Síðan bjóst Þórvaldr, ok bað konungr hann hafa með sér svá marga menn sem hann vildi. Þórvaldr segir: "Sigurð sessunaut minn hefl ek reynt at dyggum manni ok góðum; hann vil ek at fari með mér, enn ekki fleiri manna, því at gifta yður ok hamingja, herra, má oss meira en nökkurir menn". Konungr svarar: "Vist skal ek minn góðvilja til leggja með ykkr; enn ek vil senda ykkr til bónda þess, er Björn heitir; hann býr skamt frá Bárði; hann þykkir mér vænstr til at kunna ykkr nökkut af at segja háttum Bárðar ok vísa ykkr þangat leið". Síðan fóru þeir ok kómu til Bjarnar ok tók hann vel við þeim, þegar hann vissi at þeir váru sendimenn Ólafs konungs. Spurðu þeir hann at hýbýlum ok háttum Bárðar. Björn kvað með undrum hans hag fram flytjast: "Því at þar verðr ekki vart við menn, þá er þangat er komit, enn þó fara þar fram allar sýslur vel ok skipuliga". Um nóttina, er þeir váru sofnaðir, þá dreymdi Þðrvald, at honum þótti Ólafr konungr koma at sér ok mæla: "Þú munt finna at höfði þér dúk einn, er þú vaknar, ok þar er knýtt í bréf eitt, er á er ritat nöfn Guðs; þat bréf skaltú láta koma á morgin fyrir brjóst þér ok vefja dúknum at útan ok um búk þér sem hann tekr; þá mun þér duga at ganga djarfliga at Bárði".
2. Þórvaldr vaknaði ok fann dúkinn, ok bjó svá um sem honum var kent. Um morgininn leiddi Björn bóndi þá ór garði ok vísaði þeim leið til bœjar Bárðar. Var þar at fara yfir skóg nökkurn. Enn er þeir komu fram ór skóginum, sá þeir bœ mikinn, ok var skíðgarðr hár um; gengu þeir til bœjarins. Grindarhlið var opit á garðinum ok svá dyrr á húsunum. Þeir sá ekki manna úti. Þeir gengu í anddyrit ok lituðust um. Váru þar hús stór ok þili nýskafin. Skáli var á aðra hönd, tjaldaðr allr ok búinn vel. Bárðr sat í öndvegi; hann var sköllóttr, í skarlatsklæðum, ok helt á hjartskinns-glófum; enn kona mikil ok væn sat við borða; ekki sá þeir þar fleira manna. Bárðr mælti: "Hvat er komit í anddyrit?" Þeir nefndu sik ok sögðust vera konungsmenn. Bárðr mælti: "Hvert erindi hafi þit hingat tveir einir saman?" Þórvaldr svarar: "Lið okkart er svá margt fyrir durum, at þik mun mega fera nauðigan á fund Ólafs konungs, ef þú vill eigi fara lostigr". Bárðr snaraði þá glófana sundr milli handa sér ok kvað þetta við:
- Hugða'k hitt at’k hefða
- harðhendr verit stundum,
- at’k skálpgrana skotzkum
- skylda'k einn of halda.
Þórvaldr mælti: "Reynum nú þá ok tökumst tíl". Réð Þórvaldr þá á Bárð ok sviftust þeir fast; þá var dagr mjök á liðinn. Þeir áttust við um stund ok varð Þórvaldr mjök aflvana; bað hann þá Guð hljóðliga veita sér styrk í móti honum; enn Bárðr gekk þá at sem fastast; ok er brjóstin þeira mœttust, þá var því líkt sem maðr gengi at honum ok kipti fótum undan Bárði, svá at hann fell at þrepskildinum. Váru þeir Þórvaldr þá báðir svá móðir, at þeir máttu ekki at hafast. Þá mælti Bárðr: "Dugi þú nú, Þóra". Hon svarar: "Ekki má ek þér duga, faðir, því at vit Sigurðr sviftumst, ok er hér allvel á komit, því at vit erum jafnsterk". Bárðr mælti: "Þá verðr til þess at taka, er ek hefi eigi fyrr þurft, at biðja mér liðs í móti einum: gangi nú fram þeir, sem undir skálanum byggja, ok veiti mér". Hlupu þar þá fram sex tigir manna, ok váru þeir Þórvaldr þá bandteknir. Bárðr mælti: "Vel hafa undirskálans búar veitt mér, Þóra, ok svá man enn, ef ek þarf nökkurs við, ok því þykki mér ráð, at þeir Sigurðr sé eigi í böndum; enn þó vil ek eigi at þú rennir þér oftar á mik, tröllit þitt, þó at þú heitir Þórvaldr, því at eigi skortir þik dirfð né áræði; enn þó má vera, at þú skulir maðr heita, ok muntú vera heldr fjölkunnigr, því at ekki varð mér aflsskortr við þik fyrri enn ek hygg, at þú hafir ragnat at mér svá rammar vættir, at ek varð at falla fyrir, því at þat varð aldri fyrrr at ek fella fyrir einum. Enn hér verði þit at vera í nótt, þó at þit sé hræddir, hversu viðykkr mun búit". Var þeim þá sett borð, ok búit vel; skorti þar þá hvárki vist né drykk góðan. Enn er þeir váru mettir, mælti Bárðr: "Ekki tel ek mat eftir ykkr; enn vel djarfliga þykki mér þit snæða, þó at þit værit með öllu óhræddir menn ok með vinum komnir". Var þeim síðan fylgt til sængr, ok þótti þeim Þórvaldi ok Sigurði þar vel um búit ok sváfu vel þá nótt. Ok um morgininn, er þeir váru braut búnir, bað Bárðr menn sína at fylgja þeim af garði. Enn er þeir váru út komnir, litaðist Þórvaldr um ok sá öngva menn hjá þeim. Hann mælti þá: "Þat vildi Bárðr nú at vit fœrim brott ok ættimst vit ekki fleira við, enn þat skal nú þó ekki vera; finna skulu vit hann enn áðr". Gengu þeir þá inn. Bárðr mæltir. "Þit erut allundarligir menn, gangit út, enn farit eigi burt, eðr hví kunni þit ekki at hræðast sem aðrir menn? Eðr er ykkr allant til at deyja?" Þórvaldr svarar: "Því hurfu vit aftr, at ek vilda eigi drepa niðr góðræði mínu enn sœmd þinni; eru vit víst eigi svá hræddir, at vit þorim eigi at flytja til fullnaðar konungserindi. Nú vil ek þess beiða, at þú riðir sjálfviljandi með mér á konungs fund". Bárðr mælti: "Hví spyrr þú ekki þess fyrst, hveru átrúnað ek hefi?" "Því, at mér er þar engi forvitni á", segir Þórvaldr. Bárðr mælti: "Þat vil ek þér þá kunnigt gera, at ek trúi ekki á skurðgoð eðr fjándr. Ek hefi farit land af landi, ok mœtt bæði risum ok blámönnum, ok fyrir komu þeir mér ekki, ok fyrir því hefi ek trúat á mátt minn ok megin; enn nú er mér orðinn váljúgr í fyrsta sinni at þeim átrunaði, ok sé ek þat, at ekki hefðir þú sigrat mik, ef þú nytir engig at nema sjálfs þins. Eðr hvat var fyrir brjósti þér, þá er bringspelir okkrir komu saman? Þat er mér grunr á, at sá muni mikit mega, er sá afspringr er af kominn". Þórvaldr svarar: "Rétt getr þú, at sá er máttigr, því at þat váru nöfn Guðs, þess er vér kristnir menn trúum á". Bárðr mælti: "Ek kann eigi þat at hugsa, at sá muni eigi öllu mega orka, ef hann kemr sjálfr til, er mér vann nú at fullu, er nöfn hans váru; ok fyrir því mun ek fara með þér á konungs fund, at ek skil, at gott mun á þann Guð at trúa, er svá er máttigr, ef á nökkurn skal trúa. Enn því lét ek gera undirskálann ok setta ek þar mína menn, at ef fjölmenni væri dregit at mér, ætlaða ek til þeira at taka ok njóta liðsmunar; enn ef til mín kœmi tveir eðr þrír, þá gaf ek mér ekki um, því at ek þóttumst ekki uppnæmr fyrir þeim. Hér eru ok menn Ólafs konungs, fjórir ok tuttugu, er hann hefir sent til mín; eru þeir hér allir vel haldnir, enn eigi drepnir, sem konungr mundi hyggja". Síðan bjóst Bárðr ok fór með Þórvaldi með alla sína menn á konungs fund. Enn er þeir komu nær bœnum í Niðarósi, þá mælti Bárðr: "Far þú nú, Þórvaldr, til konungs, ok seg honum, at vér viljum hér skírðir vera, sem nú eru vér komnir, því at vér viljum eigi at fjölmenni hlæi, at vér séim afklæddir svá gamlir". Þórvaldr fór til konungs ok segir honum allt um sínar ferðir ok hvar þá var komit. Ólafr konungr varð við þetta glaðr, ok fór þegar með kennimönnum til fundar við Bárð. Bárðr fagnaði vel konungi ok mælti: "Máttigr er Guð þinn, konungr, ok hefi ek nú þat reynt, ok því vil ek á hann trúa ok láta skírast". Konungr svarar: "Vel talar þú Bárðr, eftir þinni skilningu, enn þat er satt at kveðit, at sá Guð er máttigr, er mér stýrir ok öllum hlutum, sýniligum ok ósýniligum, ok kallar til sín með ýmissum háttum alla þá menn, er hans þjónustu eru makligir". Var Bárðr þá skírðr ok allir hans menn. Þá mælti Bárðr: "Seg þú mér, konungr, hvárt ek er nú góðr". Konungr kvað svá vera. Bárðr mælti: "Ek hefi þótzt mér mjök einhlítr hér til ok þjónat ekki konungum eðr öðrum höfðingjum. Enn nú vil ek gerast þér handgenginn, konungr, ok þjóna yðr meðan ek lifi. Þykki mér þat vænst, at þá týna ek eigi þeim gððleik, er nú hefi ek fengit. Enn ek vil at þú sjáir ráð fyrir Þóru dóttur minni ok öllu hennar fé ok giftir hana Þórvaldi, þessum íslenzka manni, því at vit eigum honum gott at launa". Þórvaldr svarar: "Eigi má svá vera, því at ek er áðr kvæntr á Íslandi". Konungr mælti: "Þá skaltú gefa þessa konu Sigurði vin þínum; þar er vel á komit með þeim, er þau eru jafnsterk". Þórvaldr svarar: "Þat vil ek gjarna gera. Enn þess vil ek biðja yðr, herra, at þér segit Helga ór yðarri þjónustu, ok er þó oflítill munr gerr þeira Sigurðar; enn ek mun þó fyrir yðra skyld ekki gera á hluta Helga, ef þér veitit mér þetta". Konungr sagði, at svá skyldi vera. Síðan fekk Sigurðr Þóru ok settist í bú á Upplöndum, þat er átt hafði Bárðr digri. Bárðr tók sótt litlu siðar en hann var skírðr ok andaðist í hvíta-váðum. Enn Þórvaldr fór til Íslands með mikilli sœmd af Ólafi konungi, ok þótti vera mikilmenni ok hinn vaskasti.