Ianuals lioð

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Strengleikar

XVI.

Ianuals lioð

Fortællingens Begyndelse, hvilken her paa Grund af Lacunen i det gamle norske Haandskrift mangler, er i Korthed efter den franske Original-Text fölgende:

„Da Kong Arthur engang opholdt sig i Cardueill (ubekjendt, hvor beliggende, men rimeligviis et Steds i nuv. England) for at forsvare sit Rige mod Skotterne (les Escos) og Picterne (les Pis), som ödelagde Landet, især Logrien (la terre de Logres, s. o. f. Anm. Miluns lioð Cap. 1.), uddeelte han ved Pintsefesten store Gaver til sine Grever, Baroner og Riddere af det runde Bord (a cex de la table réunde). Een eneste blev ved denne Leilighed forbigangen, nemlig Ridderen Lanval, en Kongesön af höi Æt, der dog troligen havde tjent Kongen, og forresten var afholdt af alle sine Jævninger for sin Tapperhed, Gavmildhed, Skjönhed og Ridderlighed. Lanval, der var fremmed paa Stedet og fjærnt fra sit Hjem, tog sig denne Tilsidesættelse meget nær. En Dag red han ud af Staden og kom til en Slette gjennemströmmet af en Bæk. Han steg af Hesten, som han slap lös paa Engen, lagde sig ned i Græsset med sin sammenfoldede Kappe under Hovedet og overveiede sin sörgelige Stilling. Da fik han Öie paa tvende prægtig klædte Piger, hvis Mage i Skjönhed han aldrig havde seet. Den ældste bar en Skaal af purt Guld, den anden et Haandklæde; de gik lige henimod det Sted, hvor Lanval laa. Denne sprang strax op og hilsede dem. Da sagde den ene af dem, at hendes Frue sendte dem for at indbyde ham til hende; hun opholdt sig i et Telt ganske nær ved. Ridderen fulgte dem strax tilfods. Teltet var prægtigt, saaledes at hverken Dronning Semiramis eller Keiser Octavian havde havt et prægtigere. Inde i det fandt han en Pige, der i Skjönhed overgik Lilien og den friske Rose; hun hvilede paa et prægtigt Leie, over hendes Kjortel var kastet en Kaabe af alexandrinsk Purpur foret med hvidt Hermelin; men hendes skjönne Hals og Bryst kom dog tilsyne hvidere end Hvidtornens Blomst. Hun gav Lanval Plads ved sin Side og erklærede, at hun var kommen did fra sit fjerne Hjem af Kjærlighed til ham; hun vilde gjöre ham lykkeligere end nogen anden Fyrste paa Jorden. Lanval svarede, at han for hendes Kjærlighed vilde opoffre alt; hans höieste Önske var at forblive hos hende. Hun skjænkede ham sit Hjerte, og derhos den Gave, at jo mere Penge han anvendte, desto rigere skulde han blive; men hun forböd ham at aabenbare deres Forbindelse for nogen, thi da vilde han tabe hende for stedse. Lanval tilsvor hende at være taus og forblev ved hendes Side lige til Aftenen; han skulde gjerne have dvælet der længere om det havde behaget hende“.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . oc lengr mynde hann hafa dvalzc ef henni licaðe. Oc mællti hon þa til hans. Unnaste kvað hon. statt vpp. þu mat ei her dveliazc lengr. Nu samir þer brott at fara. en ec man her eftir dveliazc. En einn lut vil ec segia þér. hveriu sinni er þu villt rœða við mec. þa ihuga þann stað er þu sér at manni samir at rœða oc finna unnasto sina roplaust oc amælis fra manna augsyn. oc skalltu þegar sia mic hia þer oc gera vilia þinn. Sem hann hafðe þetta heyrt þa gladdizc hann mioc oc þaccaðe henni morgum þockum. kyssannde hana oc halsfaðmannde. En meyiarnar er i landtialldit leiddv hann. klæddu hann rikum gangverum. Sem hann var sva rikulega klæddr. þa syndizc hann hinn friðazti maðr. oc tóc hann þar nátverð með vnnasto sinni er honum samde ei at hafna. þar skorti ei allzconar sendingar. En riddarenn lét sér vel lica með kossum oc halsfaðman vnnasto sinnar. Sem þau upp stoðo fra natverðar borðvm. þa leiddu þær hest hans til hans. oc tóc (hann) leyui oc steig á hest sinn oc reið til borgarennar mioc ihugannde þenna atburð. oc ifaðez i hug sinum með hverium hætti þetta villdi verða.

2. Sem hann kom til herbergis sins. þa fann hann menn sina vel klædda oc hellt þa nott rict borðhalld. oc vissi engi hvaðan þau fong komu honum. Hann sennde um alla borgena. at allir riddarar er hialpar varo þurfi skylldo til hans koma. oc let hann þeim veita vel oc virðulega af gnogvm fagnaðe. Ianval gaf þa margar oc ricar giaver. Hann leysti þa er hertecnir varo. Ianual klædde þa er leicarar varo. Engi var utlenzcr ne mallaus er Ianual gaf ei giavir. Ianual hafðe mikinn fagnað sva netr sem daga. þui at hann mælir oft uið unnasto sina. oc er hon oll eftir hans vilia.

3. Nu sem mer var sagt. a þeim somum tolf manaðom um sumarit eftir Ions voku. þrir tigir riddara af konnngs liði gengu allir saman at skemta sér i grasgarðenn vnndir turninom. oc illmdi allskonar sœtvm grosum. I þeira flocki var herra Valuein oc hans hinn friði frænnde oc felage sira Iven. Þa mællti herra Valvein hinn goðe riddare oc hinn kurteisi. er hvern mann gerðe sér at vin. Herrar kvað hann. nu hofum ver illa gort um Ianual felaga várn. er sva er milldr oc kurteiss. oc hann konungs sun. er vér hofum hann ei hingat með oss. Oc snœroz þeir þa aftr til herbergis. en af bœnom oc beiðingum þeirra þa gec hann með þeim. at hallda með þeim felagskap sinn. En a þeim tima þess sama dags þa sat drotning i steinlofti sinu oc hallaðez i einn skurðarglygg. oc þriar friðar frur með henni. oc kennde hon þegar hirðlið konungs oc Ianual með þeim. Oc mællti hon þa til einnar þeirrar er hia henni var. at hon skyllde stefna til hennar allar hinar friðaztu meyiar hennar. þui at hon vill ofan ganga i grasgarðenn at skemta sér i hia konungs riddarom. Oc fylgdo þa henni betr en þrir tigir meyia þær er friðaztar varo oc kurteisaztar. oc gecc hon þa ofan um graddur. En riddararnir gengo allir imoti þeim oc fagnaðo þeim með miclum goðvilia oc hirðlegre heyveski oc leiddi sina hverr þeirra. oc er þau varo niðr sezc. þa hofo þau kurteisa rœðo oc gaman kurteisrar skemtanar. Sira Ianual gecc ser einn saman oc licaðe honum ei at kannazc við drotningena ne meyiar hennar. settiz mioc fiarri þeim. oc langaðe hann þa mioc eftir vnnasto sinni at kyssa hana oc halsfaðma oc leica við hana siðnæmilegom leic. En firir þui at hann hafðe ecki þat er honum licaðe. þa virðizc honum enskis þat er hann sa þau skemta sér.

4. Nv sem drotningin sa at hann sat einnsaman fiarre oðrum. þa gecc hon beint at honum oc settizc i hia honum oc kallaðe hann til sin oc synde honum allan vilia sinn. Sira Ianual kvað hon. lengi mioc heui ec þér unnat. lofat þec oc frægt firir morgvm. oc oft heui ec girnzc þic með mikilli fyst. Allan mattv hafa astarþocca minn. seg mer braðlega vilia þinn. Fru min kvað hann. mæl ecki slict. Vist ei licar mér ast þin ne unna yðr. Hvarki sacar þin kvað hann ne astarþocca þins vil ec vera svicare ne suivirðing herra mins. Þa reiddizc drotningin oc (i) reiði sinni mismællti. Ianual kvað hon. þat hygg ec at visu. at þer licar litt kvenna astir oc uiðrskifti. þui at þér hugnar betr at eiga við unga sveina oc gera syndgan vilia þinn a þeim. Slica skemtan lætr þu lica þer. Sem hann heyrðe þetta. þa fec hann mikinn harm oc angr af orðum hennar. oc var hann þa of skiotr at svara henni. at hann man oft iðrazc þess. Þa mællti hann i angre sinum. Fru kvað hann. þesskonar iðn nam ec alldre. oc alldre fer ec at þeirre illzku. helldr em ec vnnasti þeirrar. er ein er verðug lofs oc frægðar er ec veit lifannde. Vittu oc frú kvað hann. þér berlega at segia at hin fatœkazta i hennar þionasto er friðare en þér frú drotning. Þa stoð drotningin upp oc gecc i brott i reiði sinni i svefnloft konungs gratannde oc lagðezc i huilu sina. oc lezc vera siuk. oc sagðe þat opinberlega. at alldre skal hon upp risa fyrr en konungr gere henni rett af þui er Ianual mismællti henni oc i orðum henni mismællti.

5. Konungrenn kom þui nest af veiðum ór morkinni. þar sem hann for at veiðum. oc er hann kom i svefnhus drotningar oc drotning leit hann. þa kærðe hon firir honum um Ianual er mismællti henni. oc sagðe honum at Ianual bað astarþocca hennar. en firir þui at hon syniaðezc honum. þa suivirðe hann hana i orðum sinum. oc rosaðe þui at hann atti þa vnnasto er sva var dyrleg oc ric oc máttog. at hann kvað villdre vera þa er fatœcazt var þionastomey unnasto hans en drottningin syndi sec vera. Konnngrenn (varð) þegar mioc reiðr oc svor mikinn eið. ef Ianual getr ei vart sec máli konungs með rettenndum. þa skal konungr lata á bal brenna hann eða hengia hann sem þiof a galga.

6. Đui nest gec konungr or svefnlofti sinu oc sendi eftir þrim vinum sinum oc sendi heim eftir Ianual er þa hafðe œrinn harm oc vanndræðe. Hann var þa heima i herbergi sinu oc fann hann þa at sonnu at hann hafðe tynt unnasto sinni. þui at hann hafðe rofit oc uppsagt astarþocca hennar. oc var hann einnsaman i klefa sinum ahyggiofullr ryggr oc mioc angraðr. Hann callaðe þa mioc oft a unnasto sina. En þat teði honum allzecki. hann kunni alldri sva œpa ne hormulega lata at hon villdi miskunna honum. Huilicr man hann nu synaz. I þui komo konungs senndimenn oc sogðu honum. at hann kœmi til konungs sva sem konungr bauð honum i þeirra orðum. er drotning hafðe rœgt hann. Ianual hafðe drepit sialvan sec ef hann mætti þui uiðr koma i þeim micla harm þa hafðe hann. Siðan sem hann kom firir konung. þa syndizc hann slicr sem hann var. hugsiucr oc harmsfullr. litlaus oc ryggr. Þa mællti konungrenn til hans i mikilli reiði. Snapr kvað hann. mioc heuir þu svivirt mic oc við mic gort suivirðlega. þu hoft i dag kvað hann illa oc unyta deilld. suivirðir mic oc spottaðer drotningena. rosaðer mikilli heimsku. Of frið oc of dyrleg er unnasta þin. ef þionastomær hennar er villdre oc hoskare en drotning vár er. Ianual varðe sec með morgum afrogum. at alldri gerðe hann sinum herra sviuirðing. En nu heui ec kvað hann tynt unnasto minni. af þui er ec rosaðe mér af ástarþocca hennar. firir þui em ec harmsfullr. En þær sakir er konungr gaf honum. þa vill hann af þui sem konungs hirðlið getr sannazt sét.

7. Konungrenn var mioc reiðr. oc firir þui sendi hann þegar eftir ollu hirðliði sinu at dœma af þesso þat er rétt er. Sva at ei virðizc konungi til hallmælis. þa gerðo þeir þat sem (hann) hafðe boðit þeim hvart sem licar eða mislicar. Sem allir varo þangat gengnir. þa dœmdo allir. at Ianual skal hafa einn dag eindagaðan ser til svara. en þess imillum skal Ianual fa konungi verðzlumenn firir sec. at hann skal biða doms. at koma þa sialfr firir konung. Þa man konungs lið vera fiolmennare. þui at fair varo nu heima nema þeir einir er nestir gengo oc hinir kærazto varo konungi. Þa sendv þeir til konungs oc birtu honum þat sem þeim hafðe af sva voxnu male synzc. oc krafðe þa konungr vorzlumann. En Ianual var þa enn einnsaman fiarre uinvm sinvm oc frænndum. I þui kom sira Valuein oc allir felagar hans oc gengv i vorzlu firir hann. Þa mællti konungrenn. Ek læt nu kvað hann Ianual i yðra vorzlu vpp a allt þat er þer hauit af mér þegit. eignir oc castala oc rikar borgir oc allzkonar aðrar rikar giafar er lendum monnum ero til sœmdar gefnar oc eignaðar. Nu sem þeir hofðu i vorzlu gengit. þa gengo þeir til herbyrgia sinna. Riddararner fylgðo þa Ianual oc avitaðo hann mioc oc refstu honum at hann skylldi ei hafa harm sva mikinn af ast sinni. oc bolvaðo sva uhofsamlegvm astum. Nu sem sa dagr kom er þeir hafðo eindagat at dœma þær sakir er konungr gaf Ianual. þa varo þar samnaðer allir lenndir menn konungs. Konungr gaf Ianual þa sakir oc drotning. Þa komv konungs riddarar er i vorzlu hofðu gengit firir Ianual oc leiddu hann firir konunginn. Allir er at sato domenom varo ryggir mioc. oc harmaðo mioc at þeir skylldo dœma hann sva dyrlegan mann. sva milldan oc kurteisan oc vel reyndan oc utlennzkan mann on hialpar oc hugganar allra sinna frænda. Margir varo þeir er at lica konungi oc drottning villdu spilla hans lut. Konungrinn bauð at skunnda domenom sacar drotningar er beið orskurðar þeirra.

8. Sem þeir skylldu skiliazc. þa sa þeir tvær meyiar komannde a tveim friðum gangarom. varo hinar friðazto. Allir þeir er þar varo staddir hugðo at þeim vannlega oc kvaðoz alldre fyrr hafa iamfriðar seet. Þa gec herra Valvein oc þrir riddarar með honum til Ianuals oc sagðe honum fra meyiunum oc synde honum. oc huggaðezc hann þa mioc. En þa bað hann sira Valuein mioc með litillatlegom bœnum. at hann skyllde syna honum hvar þeirra tveggia var unnasta hans. Hann svaraðe. Ec veit ei kvað hann hveriar þær ero ne hvaðan þær komo ne hvat þær villdu. ne hvert þær villdv fara. Þær riðu þegar fram oc namo ei staðar fyrr en þær komo firir konung. þa stigv þær af hestonom. þær varo hinar friðazto oc mællto kurteislega. Herra konungr kvaðo þær. latet ryðia svefnbur imoti frú occarre. þui at hon vill af hesti stiga oc hava herbyrgi með yðr. Konungr iatti þeim giarnsamlega þat er þær baðo. oc kallaðe til sin tva riddara. oc fylgdo þeir meyiunum vpp i svefnhusit. oc gerðo þeir þat sem þær beidduzc. En þær mælltu ecki fleira at þui sinni.

9. Konungrenn krafðe þa af lendum monnum sinvm er i domenom sato svor þeirra oc orskurð domsens. oc sagðe at þeir hafðo mioc angrat. at þeir dvoldu hann sva lengi. at segja honum þat sem þeir hafðo dœmt. Herra kvaðo þeir. ver skildvmzc þa er ver sám meyiarnar. oc hofðum ei þa lokit domenom. en nu skolum vér aðru sinni til settiazc domsens. Nu sem þeir varo oðru sinni samnaðer. þa gerðo þeir þrætto micla oc deilld. En i þeirre sundrþyckiu er þa gerðizc þeirra imillum. þa sa þeir komande tvær meyiar rikolega bunar a hinum friðaztom hestom. oc glodduzc þa allir þer (i) domenom sato sacar sira Ianuals. oc mællto þa allir. at þessar meyiar ero komnar Ianual til hialpar. er sva er vaskr oc vapndiarfr. kurteis oc milldr oc [konunglegrar tigundar. Þa gec sira Ivein til hans með felagum sinum. oc i þui komo meyiarnar til konungs oc stigu af hestum sinum. Hin ellre var snioll oc curteis. oc bar sniallega fram ærendi sitt. Herra konungr kvað hon. lateð bva herbyrgi fru minni. hon er her nu komannde at rœða við yðr. Oc mællti þa konungrenn. at riddarar skylldo leiða þessar meyiar til þeirra svefnlofta er hann hafðe til vist hinum fyrrum meyienvm. oc syndizc þa allum þessar miclu friðare en hinar fyrru. oc lovaðo allir baðar oc miclu meir hinar siðarro. Nu sem þær varo brott gengnar. þa krafðe konungr af lendum monnum dom þann er þeir skylldo dœma. oc kvað oflengi hafa staðit driugazt allan daginn orskurð þeirra. oc myndo þeir þa at fullu skiliazc. En i þui kom riðande um enndilangan bœen ein sva frið mær a sva goðum hesti. at i ollum heiminvm var engi henni iamfrið. ne hesti hennar annar iamgoðr. hann var huitr sem snior. sua var hann hogværr gangare. skiotr oc vaskr oc einkennilegr yuir allum dauðlegum hestum. at engi hafðe set þuilican. Mæren bar sparhauc a hœgre hendi sinni. oc fylgdi henni einn hunndr. En fegrð oc heyveskleic hennar þarf ei aðra leið geta en fyrr er sagt. En hon reið helldr i skiotara lage. oc var engi sa i allre þeirre borg vngr ne gamalt. er ei liop at sia hana. meðan hon reið vm borgena. Đeir er i domenom sato sem þeir sa hana. þa þotti ollum kynlect oc undarlect. sva at engi var sa imillum þeirra er ei festi augu sin a henni. oc þeir flestir er ornaðoz af asión hennar. En þeir er vinir varo riddarans komo til hans oc sogðv honum. En hann er fyr sat gnufa ryggr oc ræddizc firir dom konungs riddara sacar. lyfti vpp hofði sinu. þui at þeir sogðu honum. ef guði licar. at þessi mær man leysa hann oc frialsa. Sem hann hafðe heyrt orð þeirra oc litið umm sec at sia meyna. þa kennde hann hana at fullu oc svaraði þeim. Þat veit trv min kvað hann. þessi er min unnasta. Ef hon miskvnnar mic ei kvað hann. þa hirðe ec ei hverr drepr mic. Ec em nu holpen at ec se hana. Mæren reið þegar i konungs garð. Engi maðr sa aðra iamfriða. Hon steig þa af hesti sinum er hon kom firir konung. oc hofðv þa allir augu sin a henni at kenna hana glœgsynilega. Hon let af ser falla skickiu sina. at hon skylldi mega glœglega synazc. Konungr hinn kurteisazti stoð þegar vpp i moti henni. oc allir tignaðo hana oc sœmdo. oc allir kostaðo giarna at þiona henni. Nu sem allir hofðu gorsamlega sét hana oc mioc lovat fegrð hennar. þa mællti hon með þeim hætti sem hon vill ecki lengi þar dveliazc. Herra konungr kvað hon. ec ann einum riddara hirðliðs þins. er sira Ianval er. honum varo sacar gefnar þer innan hirðar. En ec vil at engvm se orð min til meina. oc vil ec at allir viti. at fru drotning heuir ranga soc a honum. þui at alldri bað hann hennar. En vm hœlni oc um rosan þa sem hann mællti. þa em ec komin at frialsa hann. at lendir menn yðrir dœmi hann frialsan. sva sem þeir rœddo i domi sinum. Konungr iatti henni þegar þat sem hon beiddizc. oc dœmdo þa allir Ianual frialsan. oc var þa klandalauss oc at fullu laus af asio þeirra. oc for þa mærin i brott. En meðan hon var i konungs hirð. þa tignaðo hana allir. oc þionaðo henni giarnsamlega með goðom vilia. En konungr gat með engum kosti þar lengr dvalt hana. Uti firir hallar dvrum var standandi einn malmara steinn. I þui liop Ianual a steininn. Sem hon vt reið or hallardvrum. þa flaug hann up a hestinn at baki henni. oc reið hon með honum til eyiar þeirrar er Ualun heitir. Þat hafa sagt hinir sannfroðastu menn. at sv er hin friðasta ey i heiminum. Þagat var tekinn sa hinn ungi maðr. Siðan fra engi maðr til hans. oc firir þui kann ec ecki lengra telia yðr fra þeim. Her lycr þessarre sogu. haui þackir þeir er heyrðu.

---

Fotnoter