Uphaf Magnús konungs góða(FJ)

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Snorri Sturluson

Heimskringla

Nóregs konunga sǫgur

udgivet af

Finnur Jónsson

G. E. C. Gads Forlag
København
1911 (1925)

Uphaf Magnús konungs góða.

K. 1.

Magnús Óláfsson byrjaði ferð sína eptir jólin austan af Hólmgarði ofan til Aldeigjuborgar; taka þeir at búa skip sín, er ísa leysti um várit; þess getr Arnórr jarlaskáld í Magnúsdrápu:

I. Nú hykk rjóðanda reiðu

rógǫrs, þvít veitk gǫrva,

(þegi seimbrotar) segja

seggjum hneitis eggja;

vasa ellifu allra

ormsetrs hati vetra,

hraustr þás herskip glæsti

Hǫrða vinr ór Gǫrðum.

Magnús konungr helt austan um várit til Svíþjóðar; svá segir Arnórr:

2. Þing bauð út enn ungi

eggrjóðandi þjóðum,

fim bar hirð til hǫmlu

hervæðr ara bræðis;

salt skar húfi héltum

hraustr þjóðkonungr austan,

bǫ́ru brimlogs rýri

brún veðr at Sigtúnum.

Hér segir, at Magnús konungr, þá er hann fór austan ór Garðaríki, at hann siglði fyrst til Svíþjóðar ok upp til Sigtúna. Þá var konungr í Svíþjóð Emundr Óláfsson; þar var þá ok Ástríðr drótning, er átt hafði inn helgi Óláfr konungr; hon fagnaði forkunnar vel Magnúsi, stjúpsyni sínum, ok lét þegar stefna fjǫlment þing, þar sem kallat er á Hǫngrum. En á því þingi talaði Ástríðr ok segir svá: »hér er nú kominn með oss sonr ins helga Óláfs konungs, er Magnús heitir; ætlar nú ferð sína til Nóregs at sœkja fǫðurarf sinn; er mér skylda mikil at styrkja hann til þessarrar ferðar, þvíat hann er stjúpson minn, svá sem þat er ǫllum kunnigt, bæði Svíum ok Norðmǫnnum; skal ek hér engan hlut til spara, þann er ek hefi fǫng á, at hans styrkr mætti mestr verða, bæði fjǫlmenni þat, er ek á forráð á, ok svá fé; svá þeir allir, er til þessar ferðar ráðask með honum, skulu eiga heimla mína vináttu fullkomna. Ek vil því ok lýsa, at ek skal ráðask til ferðarinnar með honum; mun þat þá ǫllum auðsýnt, at ek spari eigi aðra hluti til liðsemðar við hann, þá er ek má honum veita«. Síðan talaði hon langt ok snjalt; en er hon hætti, þá svǫruðu margir, sǫgðu svá, at Svíar hǫfðu lítla tírarfǫr farit til Nóregs, þá er þeir fylgðu Óláfi konungi, feðr hans — »ok er eigi hér betra at ván, er þessi konungr er, segja þeir, eru menn fyrir þá sǫk ófúsir þessarrar ferðar«. Ástríðr svarar: »allir þeir, er nǫkkurir hreystimenn vilja vera, munu ekki æðrask um slíkt. En ef menn hafa látit frændr sína með inum helga Óláfi konungi eða sjálfir sár fengit, þá er þat nú drengskapr, at fara nú til Nóregs ok hefna þess«. Kom Ástríðr svá orðum sínum ok liðveizlu, at fjǫlði liðs varð til með Ástríði at fylgja honum til Nóregs; þess getr Sigvatr skáld:

3. Hrein getum hála launa

hnossfjǫlð lofi ossu

Áleifs dœtr, sús átti

jǫfurr sighvatastr digri;

þings beið herr á Hǫngrum

hundmargr Svía grundar,

austr es Ástríðr lýsti

Áleifs sonar mǫ́lum.

4. Máttit hǫ́n við hætna

heilráð Svía deila

meir, þótt Magnús væri

margnenninn sonr hennar;

olli hǫ́n því, at allri

áttleifð Haralds knátti,

mest með mǫ́tkum Kristi,

Magnús konungr fagna.

5. Mildr á mensku at gjalda

Magnús (en því fǫgnum),

þat gerði vin virða

viðlendan, Ástríði;

hǫ́n hefr svá komit sínum

(sǫnn) at fǫ́ mun ǫnnur

(orð gerik drós til dýrðar)

djúprǫ́ð kona stjúpi.

Svá segir Þjóðólfr skáld í Magnúsflokki:

6. Út rétt, allvaldr, skjóta

(ekin dúðisk rǫ́) snekkju,

en þrítøgt skip (þrautar),

þann tíð, í haf skriða;

vægðit vendi sveigðum

veðr ótt of þér, dróttinn;

hlóðu hirðmenn prúðir

húnskript í Sigtúnum.

K. 2. Ferð Magnús konungs ór Svíþjóð.

Magnús Óláfsson hóf ferð sína af Sigtúnum ok hafði þá lið mikit, er Svíar hǫfðu fengit honum. Þeir fóru fœti um Svíþjóð ok svá til Helsingjalandz; svá segir Arnórr jarlaskáld:

7. Rauðar bǫ́ruð randir síðan,

rimmu Yggr, of sœnskar byggðir;

eigi gazt þú liðs kost lágan,

lands-folk sótti þér til handa;

austan þurðu, ulfa ferðar

ǫldum kunnr, með hvíta skjǫldu,

tungu rjóðr, til tírar þinga

teknir menn, ok dǫrr en reknu.

Síðan fór Magnús Óláfsson austan um Jamtaland ok um Kjǫl ok ofan í Þrándheim, ok tók þegar alt landzfólk vel við honum. En menn Sveins konungs, þegar er þeir spurðu, at Magnús, sonr Óláfs konungs, var þar í land kominn, þá flýðu allir víz vegar ok forðuðu sér, varð þar engi mótstaða veitt Magnúsi. Var Sveinn kounungr suðr í landi. Svá segir Arnórr jarlaskáld:

8. Austan komt með allra hæstum,

Yggjar mǫ́s, í þrœnzkar byggðir,

fiðrirjóðr, en fjandmenn yðra

falma kóðu, œgishjalmi;

breiðask vissu, blágamms fœðir

benja kolgu, yðrir dolgar

(hræddir urðu fjǫrvi at forða

fjandmenn þínir) vesǫld sína.

K. 3. Magnús Óláfsson til konungs tekinn.

Magnús Óláfsson fór með liði sínu út til kaupangs, var honum þar vel fagnat. Síðan lét hann stefna Eyraþing; en er bóndafólkit kom til þings, þá var þar Magnús til konungs tekinn yfir land alt, svá vítt sem haft hafði Óláfr konungr, faðir hans. Síðan tók Magnús konungr sér hirð ok gerði lenda menn, hann skipaði alt í heruðum mǫnnum í ármenningar ok í sýslur. Magnús konungr bauð út leiðangri þegar um haustit um allan Þrándheim; varð honum gott til liðs, helt síðan herinum suðr með landi.

K. 4. Flótti Sveins konungs.

Sveinn konungr Álfifuson var þá staddr á Sunn-Hǫrðalandi, er hann spurði hersǫgu þessa; lét hann þegar skera upp herǫr ok senda iiii. vega frá sér; stefndi til sín bóndafólki ok lét þat fylgja, at úti skyldi vera almenningr at liði ok skipum ok verja land með honum. Lið þat alt, er þannug var næst konungi, sótti á fund hans; átti konungr þá þing ok tal við bœndr ok bar þá upp ørendi sín, segir svá, at hann vill halda til móts við Magnús konung, son Óláfs konungs, ok halda við hann orrostu, ef bœndr vilja fylgja honum. Mælti konungr heldr skamt. Bœndr gerðu litinn róm at máli hans. Síðan tǫluðu danskir hǫfðingjar, þeir er með konungi váru, langar tǫlur ok snjallar, en bœndr svǫruðu ok tǫluðu í mót, sǫgðu margir, at þeir vildi fylgja Sveini konungi ok berjask með honum, en sumir neittu; sumir þǫgðu með ǫllu, sumir sǫgðu svá, at þeir mundu leita á fund Magnús konungs, þegar er þeir næði. Þá svarar Sveinn konungr: »svá lízk mér, sem hér sé komit fátt bóndafólk, þat er vér hǫfðum orð send, en þessir bœndr, er hér eru, segja sjálfum oss, at þeir vilja fylgja Magnúsi konungi, þá sýnisk mér sem oss myni allir einir til liðsemðar ok hinir, er segja, at kyrrir vili vera; slíkt sama þeir, er þegja um; en hinir, er segja, at oss vili fylgja, þá mun sá annarr hverr eða fleiri, er oss myni ekki tiltak til vera, ef vér leggjum til orrostu við Magnús konung; er þat mitt ráð, at vér leggim oss ekki á trúnað þessa bónda, fǫrum heldr þannug, er oss er fólk alt tryggt ok trútt, hǫfum vér þar gnógan styrk at vinna undir oss land þetta«. En þegar er konungr hafði þenna órskurð veitt, þá fylgðu allir hans menn þessu ráði. Snúa þeir þá um stǫfnum ok drógu segl sín; siglði Sveinn konungr þá austr með landi ok létti eigi fyrr en hann kom til Danmarkar; var honum þar vel fagnat. En er hann hitti Hǫrðaknút, bróður sinn, þá bauð hann Sveini konungi at hafa þar ríki með sér í Danmǫrk, ok þekðisk Sveinn þat.

K. 5. Ferð Magnús konungs í Nóregi.

Magnús konungr fór um haustit alt austr til landzenda, ok var hann til konungs tekinn um alt land, ok varð alt landzfólk því fegit, er Magnús var konungr orðinn. Þat sama haust andaðisk Knútr inn ríki í Englandi ídús Nóvembris; hann var jarðaðr í Vincestr; þá hafði hann verit konungr yfir Danmǫrk xxvii. vetr, en bæði ok yfir Englandi xxiiii. vetr, en þar með yfir Nóregi vii. vetr. Þá var til konungs tekinn á Englandi Haraldr, sonr Knúts. Þann sama vetr andaðisk Sveinn Alfífuson í Danmǫrk. Þjóðólfr kvað svá um Magnús konung:

9. Aur spornuðuð, arnar

ilrjóðr, af Svíþjóðu;

herr fylgði þér harri

hraustr í Nóreg austan;

flýði Sveinn en síðan

sannráðinn frá láði;

erlendis frák undan

Álfífu son drífa.

Bjarni Gullbrárskáld orti um Kálf Árnason:

10. Hafa lézt unga jǫfra

erfð, sem til réð hverfa;

satt 's at sitja knátti

Sveinn at Danmǫrk einni;

kenduð, Kálfr, til landa

kappfúsum Magnúsi,

(olluð ér því 's stillir

jǫrð of fekk) ór Gǫrðum.

Magnús konungr var þann vetr yfir Nóregi, en Hǫrðaknútr yfir Danmǫrk.

K. 6. Félag Knúts ok Magnús konungs.

Eptir um várit bauð hvárrtveggi konunganna leiðangri út, ok fóru þau orð um, at þeir mundu til orrostu leggja við Elfi. En er hvárrtveggi herrinn sótti til móts við annan, þá gerðu lendir menn njósn ór hváru tveggja liði til frænda sinna ok vina, ok fylgði þat orðsending hvárratveggju, at menn skyldu gera frið milli konunganna. En fyrir því at konungar váru báðir bernskir ok ungir, þá hǫfðu landráð fyrir þeim ríkismenn, þeir er til þess váru teknir í hváru tveggja landi; kom þá svá, at sáttarstefna var lǫgð með konungum. Síðan funnusk þeir sjálfir, ok var þá rœtt um sættir ok kom þat í sáttmál, at konungarnir svǫrðusk í brœðralag ok settu frið milli sín, meðan beggja þeira líf væri, en ef annarr þeira andaðisk sonlauss, þá skyldi sá þeira, er eptir lifði, taka eptir hann lǫnd ok þegna. Xii. menn, þeir er ágætastir váru af hváru ríkinu, svǫrðu þar til með konungunum, at þessi sætt skyldi haldask, meðan nǫkkurr þeira lifði. Skilðusk þá konungarnir, ok fór hvárrtveggi heim í sitt ríki, ok helzk þessi sátt meðan þeir lifðu.

K. 7. Frá Ástriði drótningu.

Ástríðr drótning, er átt hafði Óláfr konungr inn helgi, kom í Nóreg með Magnúsi konungi, stjúpsyni sínum, ok var með honum í góðu yfirlæti, sem vert var. Þá kom ok til hirðarinnar Álfhildr, móðir Magnús konungs; tók konungr hana þegar með inum mestum kærleikum ok setti hana vegsamliga. En Álfhildi varð, sem mǫrgum kann verða, þeim er fá ríkdóminn, at henni aflaðisk eigi seinna metnaðrinn, svá at henni líkaði illa þat, er Ástríðr drótning var nǫkkuru meira metin en hon í sessi eða annarri þjónostu; vildi Álfhildr sitja nærr konungi, en Ástríðr kallaði hana ambátt sína, svá sem fyrr hafði verit, þá er Ástríðr var drótning yfir Nóregi, þá er Óláfr konungr réð landi; vildi Ástríðr fyrir engan mun eiga sess við Álfhildi, máttu þær ekki í einu herbergi vera. Sigvatr skáld hafði farit til Rúms, þá er orrosta var á Stiklarstǫðum; en er hann var sunnan á leið, spurði hann fall Óláfs konungs, var honum þat inn mesti harmr; hann kvað þá:

11. Stóðk á Munt, ok mintumk

mǫrg hvar sundr fló targa

breið ok brynjur síðar,

borgum nær of morgin;

munða ek þanns unði

(ǫndverðan brum) lǫndum

(faðir minn vas þar þenna

Þorrøðr) konung forðum.

Sigvatr gekk einn dag um þorp nǫkkut ok heyrði, at einn hverr húsbóndi veinaði mjǫk, er hann hafði mist konu sinnar, barði á brjóst sér ok reif klæði af sér, grét mjǫk, segir, at hann vildi gjarna deyja; Sigvatr kvað:

12. Fúss læzk maðr, ef missir

meyjar faðms, at deyja;

keypt es ǫ́st, ef eptir,

of, látinn skal gráta;

en fullhugi fellir

flóttstyggr, sás varð dróttin,

várt torrek lízk verra,

vígtár, konungs ǫ́rum.

K. 8. Frá Sigvati skáld.

Sigvatr kom heim í Nóreg, hann átti bú ok bǫrn í Þrándheimi. Fór hann sunnan fyrir land á byrðingi; en er þeir lágu í Hillarsundi, þá sá þeir, hvar hrafnar margir flugu; Sigvatr kvað:

13. Hrafna sék til hafnar

(hræs minnask þeir) sinna,

þars flaut und nið nýtum

Norðmanna skip forðum;

gjalla hǫ́tt fyr Hillar

hvern dag frekir ernir,

endr þeirs Áleifr grendi

innan, mǫrgu sinni.

En er Sigvatr kom norðr til kaupangs, þá var þar Sveinn konungr ok bauð Sigvati at fara til sín, þvíat hann hafði verit fyrr með Knúti inum ríka, fǫður Sveins konungs. Sigvatr segir, at hann vill fara heim til bús síns. Þat var einn dag, er Sigvatr gekk út á stræti; hann sá, hvar konungs menn léku; Sigvatr kvað:

14. Geng 'k of þvert frá þengils

(þróask ekki mér) rekka,

emk sem bast (í brjósti)

bleikr, verðungar leiki;

minnumk ek, hvar manna

minn dróttinn lék sinna

opt á óðals toptum

orðsæll ok vér forðum.

Síðan fór hann til bús síns. Hann heyrði marga menn amæla sér ok segja, at hann hefði hlaupizk frá Óláfi konungi; Sigvatr kvað:

15. Hafa láti mik heitan

Hvítakristr at víti

eld, ef Áleif vildak

(emk skirr of þat) firrask;

vatnœrin hefk vitni,

vask til Rúms í haska,

(ǫld leynik því aldri)

annarra þau manna.

Sigvatr unði illa heima; hann gekk úti um dag ok kvað:

16. Hǫ́ þótti mér hlæja

hǫll of Nóreg allan

(fyrr vask kendr á knǫrrum)

klif, meðan Áleifr lifði;

nú þykki mér miklu

(mitt stríð es svá) hlíðir,

jǫfurs hylli varðk alla,

óblíðari síðan.

Sigvatr fór ǫndverðan vetr austr um Kjǫl til Jamtalandz ok þá til Helsingjalandz ok kom fram í Svíþjóð ok fór þegar til Ástríðar drótningar ok var með henni í góðu yfirlæti langa hríð. Ok var hann ok með Ǫnundi konungi, bróður hennar, ok þá af honum x. merkr brendar; svá segir í Knútsdrápu. Sigvatr spurði optliga, er hann fann kaupmenn Hólmgarðzfara, hvat þeir kynni segja honum til Magnús Óláfssonar; hann kvað:

17. Enn lystir mik austan

(erut of spǫrð) ór Gǫrðum

(frá ǫðlingi ungum

opt byrjuð lof) spyrja;

fréttik smás, þótt smæstir

smoglir ástar foglar,

þinig ljúgumk fǫr, fljúgi,

fylkis niðs, á miðli.

K. 9. Frá Magnúsi konungi.

En er Magnús Óláfsson kom til Svíþjóðar ór Garðaríki, þá var Sigvatr þar fyrir með Ástriði drótningu, ok urðu þau ǫll fegin mjǫk. Þá kvað Sigvatr:

18. Heim sóttir þú hættinn

hǫnd, en vel mátt lǫndum

(þinn stoðak mótt) sem mǫnn-

Magnús konungr, fagna; [um,

fœrak víst, þvít vǫ́rum,

»varðr« at þér í Garða

»skrifnask skírinafna

skript«, þjóðkonungr, »niptar«.

Síðan rézk Sigvatr í ferð með Ástríði drótningu at fylgja Magnúsi til Nóregs. Sigvatr kvað:

19. Minn hug segik mǫnnum,

Magnús, at ek fagna

(goðs lán es þat) þínu

þingdrífu vel lífi;

ætti 's, drengja dróttinn,

dyrðar sonr ef yrði,

þjóð mætti fǫ́ fœðask,

feðr glíkr, konung slíkan.

En er Magnús var konungr orðinn yfir Nóregi, þá fylgði Sigvatr skáld honum ok var inn kærsti konungi. Hann kvað þá þetta, þá er Ástríðr drótning ok Álfhildr konungsmóðir hǫfðu skotizk á orðum nǫkkurum:

20. Ástríði lát œðri,

Álfhildr, an þik sjalfa,

þér þótt þinn hagr stórum

(þat vildi goð) batni.

K. 10. Gǫrt skrín Óláfs konungs.

Magnús konungr lét gera skrín ok búa gulli ok silfri ok setja steinum. En skrín þat var svá gǫrt bæði at mikilleik ok at ǫðrum vexti sem líkkista, en svalir undir niðri, en yfir uppi vétt vaxit sem ræfr ok þar af upp hǫfuð ok burst; eru á véttinu lamar á bak en hespur fyrir ok þar læst með lukli. Síðan lét Magnús konungr leggja í skrín þat helgan dóm Óláfs konungs. Urðu þar margar jartegnir at helgum dómi Óláfs konungs; þess getr Sigvatr skáld:

21. Gǫrt ’s, þeims gótt bar hjarta,

gollit skrín at mínum

(hrósak helgi ræsis)

(hann sótti goð) drótni;

ár gengr margr frá mæru

meiðr þess konungs leiði

hreins með heilar sjónir

hrings, es blindr kom þingat.

Þá var þat í lǫg tekit um allan Nóreg at halda heilagt hátið Óláfs konungs, var þá sá dagr þegar þar svá haldinn sem inar œztu hátíðir; þess getr Sigvatr skáld:

22. Oss dugir Áleifs messu

(jǫfur magnar goð) fagna

meinalaust í mínu,

Magnús fǫður, húsi;

skyldr emk skilfings halda

skolllaust, þess ’s bjó golli,

helgi, handar tjǫlgur,

harmdauða, mér, rauðu.

K. 11. Frá Þóri hund.

Þórir hundr fór af landi í brot lítlu eptir fall Óláfs konungs. Þórir fór út til Jórsala, ok er þat margra manna sǫgn, at hann hafi eigi aptr komit. Sigurðr hét sonr Þóris hundz, faðir Rannveigar, er átti Jóan, sonr Árna Árnasonar; þeira bǫrn váru þau Víðkunnr í Bjarkey ok Sigurðr hundr, Erlingr ok Jarðþrúðr.

K. 12. Víg Háreks ór Þjóttu.

Hárekr ór Þjóttu sat heima at búum sínum alt þar til, er Magnús Óláfsson kom í land ok hann var konungr. Þá fór Hárekr suðr til Þrándheims á fund Magnús konungs. Þá var þar með Magnúsi konungi Ásmundr Grankelsson. En er Hárekr gekk upp af skipi, er hann kom til Niðaróss, en Ásmundr stóð í loptsvǫlum hjá konungi, þeir sá Hárek ok kendu; Ásmundr mælti til konungs: »nú vil ek gjalda Háreki dráp fǫður míns«. Hann hafði í hendi breiðøxi lítla ok þunnslegna. Konungr leit til hans ok mælti: »haf heldr øxi mína — sú var veggslegin ok þykk — enn mælti konungr: »ætla svá, Ásmundr, at hǫrð munu bein í þeim karli«. Ásmundr tók øxina ok gekk ofan ór garðinum, ok er hann kom ofan á þverstrætit, þá gengu þeir Hárekr neðan í móti. Ásmundr hjó í hǫfuð Háreki, svá at þegar stóð øxin í heila niðri, var þat bani Háreks. En Ásmundr gekk upp aptr í garðinn til konungs, ok var egg ǫll fallin ór øxinni. Þá mælti konungr: »hvernig myndi nú hafa dugat in þunna øx?; mér synisk sem þessi sé nú ónýt«. Síðan gaf Magnús konungr Ásmundi lén ok sýslu á Hálogalandi, ok eru þar margar frásagnir miklar um skipti þeira Ásmundar ok sona Háreks.

K. 13. Frá Þorgeiri flekk.

Kálfr Árnason hafði landráð mest með Magnúsi konungi fyrst nǫkkura stund. En þá gerðusk menn til áminningar við konung, hvar Kálfr hafði verit á Stiklarstǫðum; gerðisk Kálfi þá nǫkkuru vanngættra til skaps konungs. Þat bar at eitt sinn, þá er fjǫlment var með konungi ok kærðu menn mál sín, þá kom þar fyrir hann méð sín skyld ørendi sá maðr, er fyrr er nefndr, Þorgeirr ór Veradal af Súlu; konungr gaf ekki gaum at orðum hans ok hlýddi þeim, er honum váru nærri. Þá mælti Þorgeirr til konungs hátt, svá at allir heyrðu, þeir er nær váru:

23. Mæl þú við mik,

Magnús konungr;

ek vas í fylgju

með fǫður þínum;

þá bark hǫggvinn

haus minn þaðan,

es þeir of dauðan

dǫgling stigu;

þú elskar

þá arma þjóð

dróttinsvika,

es djǫful hlœgðu.

Þá gerðu menn at óhljóð, en sumir báðu Þorgeir út ganga; konungr kallaði hann til sín ok lauk síðan ørendum hans, svá at Þorgeiri líkaði vel, ok hét honum vináttu sinni.

K. 14. Ferð Kálfs Árnasonar ór landi.

Þat var lítlu síðarr, er Magnús konungr var á veizlu at Haugi í Veradal; en er konungr sat at matborði, þá sat á aðra hǫnd honum Kálfr Árnason, en á aðra hǫnd Einarr þambarskelfir. Þá var svá komit, at konungr gerði fæð á við Kálf, en virði þá Einar mest. Konungr mælti til Einars: »vit skulum ríða í dag á Stiklarstaði, vil ek sjá þau merki, er þar hafa orðit«. Einarr svarar: »ekki kann ek þér þar af at segja; látt Kálf fara, fóstra þinn, hann mun þar kunna at segja frá tíðendum.« En er borð váru uppi, þá bjósk konungr til farar; hann mælti til Kálfs: »þú skalt fara með mér á Stiklarstaði«. Kálfr segir, at þat var ekki skylt. Þá stóð konungr upp ok mælti heldr reiðuliga: »fara skaltu, Kálfr«. Síðan gekk konungr út. Kálfr klæddisk skjótt ok mælti til sveins síns: »þú skalt ríða inn á Eggju ok biðja húskarla mína hafa hvert fat á skipi fyrir sólarfall«. Konungr reið á Stiklarstaði ok Kálfr með honum, stigu af hestum ok gengu þar til er bardaginn hafði verit. Þá mælti konungr til Kálfs: »hvar er sá staðr, er konungrinn fell?«. Kálfr svarar ok rétti frá sér spjótskaptit: »hér lá hann fallinn« segir hann. Konungr mælti þá: »hvar vartu þá, Kálfr?«. Hann svarar: »hér sem nú stend ek«. Konungr mælti ok var þá rauðr sem dreyri: »taka myndi þá øx þín til hans«. Kálfr svarar: »ekki tók øx mín til hans«; gekk hann þá í brot til hests síns, hljóp á bak ok reið leið sína ok allir hans menn, en konungr reið aptr til Haugs. Kálfr kom um kveldit inn á Eggju, var skip hans búit fyrir bryggjum ok á komit lausafé alt ok skipat af húskǫrlum hans; heldu þeir þegar um nóttina út eptir firði, fór Kálfr síðan dag ok nótt, svá sem byr gaf; siglði hann þá vestr um haf ok dvalðisk þar lengi, herjaði um Skotland ok um Írland ok Suðreyjar; þess getr Bjarni Gullbrárskáld í Kálfsflokki:

24. Þér frák, Þórbergs hlýri,

(þess gerðusk ér verðir)

helt því unz herr of spilti,

Haralds bróðurson góðan;

vǫkðu ǫfundmenn ykkar

iðula róg á miðlum

(óþǫrf lízk mér) arfa

Áleifs (í þeim mǫ́lum).

K. 15. Heitan bónda.

Magnús konungr kastaði eigu sinni á Viggju, er Hrútr hafði átt, ok Kviststaði, er Þorgeirr hafði átt, svá ok á Eggju ok á alt þat fé, er Kálfr átti eptir, ok margar aðrar stórar eignir lét hann þá falla í konungsgarð, þær er þeir hǫfðu átt, er fallit hǫfðu á Stiklarstǫðum í bónda liði; hann gerði ok við marga þá menn stórar refsingar, er í þeiri orrostu hǫfðu verit í mót Óláfi konungi, suma rak hann af landi ok af sumum tók hann stórfé; fyrir sumum lét hann bú hǫggva. Þá tóku bœndr at gera kurr ok mæltu sín í milli: »hvat mun konungr þessi fyrir ætla, er hann brýtr lǫg á oss, þau er setti Hákon konungr inn góði? Man hann eigi þat, at vér hǫfum jafnan eigi þolat vanréttit? Mun hann hafa farar fǫður síns eða annarra hǫfðingja þeira, er vér hǫfum af lífi tekit, þá er oss leiddisk ofsi þeira ok lǫglausa«. Þessi kurr var víða í landi. Sygnir hǫfðu liðsamnað ok þat orð á, at þeir mundu halda til orrostu við Magnús konung, ef hann fœri þar. Magnús konungr var þá á Hǫrðalandi ok hafði þar lið mikit ok lét sem þá myndi hann fara norðr í Sogn. Þessa urðu varir vinir konungs, ok gengu xii. menn á málstefnu, ok samðisk þat með þeim, at hluta til einn mann at segja konungi þenna kurr; en svá var til stilt, at Sigvatr skáld hlaut.

K. 16. Bersǫglisvísur.

Sigvatr orti flokk, er kallaðr er Bersǫglisvísur, ok hefr hann fyrst um þat, at þeim þótti konungr ofmjǫk velkja ráðin at setja bœndr aptr, þá er heituðusk at reisa ófrið í móti honum; hann kvað:

25. Fregnk, at suðr með Sygnum

Sigvatr hefr gram lattan

folkorrostu at freista;

ferk, ef þó skolum berjask;

fǫrum í vǫ́pn ok verjum

vel (tyst) konung, lystir,

(hvé lengi skal) hringum,

(hans grund) til þess fundar.

Í því sama kvæði eru þessar vísur:

26. Hét, sás fell á Fitjum,

fjǫlgegn ok réð hegna

heiptar rán, en hǫ́num,

Hǫ́kunn, firar unnu;

þjóð helt fast á fóstra

fjǫlblíðs lǫgum síðan

(enn eru af því minni)

Aðalsteins (bóendr seinir)

27. Rétt hygg kjósa knǫ́ttu

karlfolk ok svá jarla,

af því at eignum lofða

Áláfar frið gǫ́fu;

Haralds arfi lét haldask

hvardyggr ok sonr Tryggva

lǫg, þaus lýðar þǫ́gu

laukjǫfn af þeim nǫfnum.

28. Skalat ráðgjǫfum reiðask

(ryðr þat, konungr) yðrum

(dróttins orð til dýrðar)

dǫglingr, við bersǫgli;

hafa kveðask lǫg, nema ljúgi.

landherr bóendr verri,

endr í Ulfasundum,

ǫnnur, an hézt mǫnnum.

29. Hverr eggjar þik, harri

heiptar strangr, at ganga

(opt reynir þú) þínum

(þunn stǫ́l) á bak mǫ́lum?;

fastorðr skyli fyrða,

fengsæll, vesa þengill,

hœfir heit at rjúfa,

hjaldrmǫgnuðr, þér aldri.

30. Hverr eggjar þik hǫggva,

hjaldrgegnir, bú þegna?

ofrausn es þat jǫfri

innan lands at vinna;

engr hafði svá ungum

áðr bragningi ráðit;

rán hykk rekkum þínum

(reiðr 's herr) konungr leiðask,

31. Gjalt varhuga, veltir,

viðr þeims nú ferr hiðra,

þjófs (skal hǫnd í hófi)

hǫlða kytt (of stytta);

vinr 's sás, varmra benja

vǫrnuð býðr, en hlýðið,

tármútaris teitir,

til hvat búmenn vilja.

32. Hætt ’s þats allir ætlask

(áðr skal við því ráða)

hárir menn, es heyrik

hót, skjǫldungi at móti;

greypt ’s þat, 's hǫfðum hnepta

heldr ok niðr í feldi

(slegit hefr þǫgn á þegna)

þingmenn nǫsum stinga.

33. Eitt es mál, þats mæla:

mínn dróttinn leggr sína

eign á óðol þegna;

ǫfgask bóendr gǫfgir;

rán mun seggr, hinn ’s sína

selr út, í því telja,

flaums at fellidómi

fǫðurleifð konungs greifum.

Eptir þessa áminning skipaðisk konungr vel, fluttu margir ok þessi orð fyrir konungi. Kom þá svá, at konungr átti tal við ina vitrustu menn, ok sǫmðu þeir þá lǫg sín. Síðan lét Magnús konungr ríta lǫgbók þá, er enn er í Þrándheimi ok kǫlluð er Grágás. Magnús konungr gerðisk vinsæll ok ástsæll af ǫllu landzfólki; var hann fyrir þá sǫk kallaðr Magnús inn góði.

K. 17. Frá Engla-konungum.

Haraldr Engla-konungr andaðisk v. vetrum eptir andlát Knúts ins ríka, fǫður síns; hann var jarðaðr hjá fǫður sínum í Vincestr. Eptir andlát hans tók konungdóm í Englandi Hǫrðaknútr, bróðir Haraldz, annarr sonr gamla-Knúts; var hann þá konungr bæði yfir Englandi ok Dana-veldi, réð hann því ríki ii. vetr; hann varð sóttdauðr á Englandi ok er jarðaðr í Vincestr hjá feðr sínum. Eptir andlát hans var til konungs tekinn í Englandi Eatvarðr inn góði, sonr Aðalráðs Engla-konungs ok Emmu drótningar, dóttur Ríkarðar Rúðujarls. Eaðvarðr konungr var bróðir sammœðri Haraldz ok Hǫrðaknúts. Gunnhildr hét dóttir gamla-Knúts ok Emmu, hon var gipt Heinreki keisara í Saxlandi; hann var kallaðr Heinrekr mildi. Gunnhildr var iii. vetr í Saxlandi, áðr hon tók sótt, hon andaðisk ii. vetrum eptir andlát Knúts konungs, fǫður síns.

K. 18. Frá Magnúsi konungi Óláfssyni.

Magnús konungr Óláfsson spurði andlát Hǫrðaknúts; þá sendi hann þegar menn suðr til Danmerkr ok gerði með þeim orðsendingar til þeira manna, er svardǫgum hǫfðu við hann bundizk, þá er sætt þeira ok einkamál váru gǫr, Magnús ok Hǫrðaknúts, ok minti þá á orð sín, lét þat ok fylgja, at hann sjálfr myndi koma þegar um sumarit til Danmerkr með liði sínu, ok lét þar fylgja álykðarorð, at hann skyldi eignask alt Danaveldi, svá sem stóðu til einkamál ok svardagar, eða falla sjálfr í orrostu með her sínum; svá segir Arnórr jarlaskáld:

34. Afkárlig varð, jarla,

orðgnótt, sús hlaut dróttinn;

fylgði efnd, því ’s ylgjar

angrtælir réð mæla,

at framm í gný grimmum

grafnings und kló hrafni

fúss lézk falla ræsir

feigr eða Danmǫrk eiga.

K. 19. Frá liði Magnús konungs.

Þá samnar Magnús konungr liði saman, stefndi til sín lendum mǫnnum ok rikum bóndum, aflaði sér langskipa; en er lið þat kom saman, þá var þat it fríðasta ok allvel búit; hann hafði lxx. skipa, er hann siglði af Nóregi; svá segir Þjóðólfr:

35. Djarft neyttir þú, dróttinn

dolgstrangr, skipa langra,

af því at ýtar hǫfðu

austr sjau tøgu flausta;

suðr gnauðuðu súðir,

segl hýnd við stag rýndu,

vík skar vandlangt eiki,

Visundr hneigði þrǫm sveigðan.

Hér getr þess, at Magnús konungr hafði þá Visund inn mikla, er inn helgi Óláfr konungr hafði gera látit; hann var meir en xxx. at rúmatali, var á framstafni visundarhǫfuð, en aptr sporðr; var hǫfuðit ok sporðrinn ok báðir svírarnir alt gulli lagt; þess getr Arnórr jarlaskáld:

36. Ljótu dreif á lypting útan

lauðri, bifðisk (golli rauðu

fastliga hneigði fúru glæstri

fýris garmr) ok skeiðar stýri;

stirðum helt of Stafangr norðan

-stǫ́lum (bifðusk) fýri- (álar),

uppi glóðu élmars typpi

eldi glík, í Dana veldi.

Magnús konungr helt út af Ǫgðum ok yfir til Jótlandz; svá segir Arnórr:

37. Segja munk, hvé Sygna

snarfengjan bar þengil

hallr ok hrími sollinn

hléborðs visundr norðan;

setti bjóðr at breiðu

brynþings (fetilstinga

fús tók ǫld við œsi)

Jótlandi gramr branda.

K. 20. Um kvámu Magnús konungs til Danmerkr.

En er Magnús konungr kom til Danmerkr, þá var honum þar vel fagnat; átti hann brátt þing ok stefnur við landzmenn, beiddi sér viðtǫku, svá sem einkamál váru til. En fyrir því at landzhǫfðingjar þeir, er ágætastir váru í Danmǫrk, váru eiðum bundnir við Magnús konung ok vildu halda orð sín ok eiða, þá fluttu þeir þetta mjǫk fyrir fólkinu; þat bar ok annat til, at þá var andaðr Knútr inn ríki ok dautt alt hans afkvæmi; hinn inn þriði hlutr, at þá var alkunnig orðin helgi Óláfs konungs um ǫll lǫnd ok jartegnagørð hans.

K. 21. Frá Magnúsi konungi.

Síðan lét Magnús konungr stefna Vébjarga-þing; þar taka Danir sér konung bæði at fornu ok at nýju. En á því þingi tóku Danir Magnús Óláfsson til konungs yfir alt Dana-veldi. Dvalðisk Magnús konungr í Danmǫrk lengi um sumarit, ok fagnaði alt fólk honum vel, hvar sem hann kom, ok veittu honum hlýðni; skipaði hann þá alt land, sýslur ok heruð, ok veitti veizlur rikismǫnnum. En er á leið haustit, helt hann liði sínu til Nóregs ok dvalðisk í Elfinni nǫkkura hrið.

K. 22. Uphaf Sveins Úlfssonar.

Sveinn er maðr nefndr, sonr Úlfs jarls Þorgilssonar sprakaleggs; móðir Sveins var Ástríðr, dóttir Sveins konungs tjúguskeggs; hon var systir Knúts ins ríka samfeðra, en hon var sammœðra við Óláf Svía-konung Eiríksson; þeira móðir var Sigríðr drótning in stórláta, dóttir Skǫglar-Tósta. Sveinn Úlfsson hafði þá dvalzk langa hríð með Svía-konungum, frændum sínum, jafnan síðan er fallit hafði Úlfr jarl, faðir hans, svá sem ritat er í sǫgu Knúts ins gamla, at hann lét drepa Úlf jarl, mág sinn, í Hróiskeldu; var Sveinn fyrir þá sǫk ekki í Danmǫrk síðan. Sveinn Úlfsson var allra manna fríðastr sýnum; manna var hann ok mestr ok sterkastr ok inn mesti íþróttamaðr ok snildarmaðr; þat var allra manna mál, þeira er hann var kunnigr, at hann hefði alla hluti til, þá er friðir góðan hǫfðingja. Sveinn Úlfsson kom á fund Magnús konungs, þá er hann lá í Elfinni, svá sem áðr er ritat; tók konungr vel við honum, váru þar ok margir flutningsmenn til, þvíat Sveinn var inn vinsælsti maðr; talaði hann ok sjálfr sitt mál fyrir konungi fagrt ok snjalt, ok kom svá, at Sveinn gekk til handa Magnúsi konungi ok gerðisk hans maðr. Síðan tǫluðu þeir konungrinn ok Sveinn marga hluti í einmælum.

K. 23. Sveinn Úlfsson tók jarldóm.

Einn dag, þá er Magnús konungr sat í hásæti ok var fjǫlment um hann, sat Sveinn Úlfsson á fótskǫrinni fyrir konunginum; þá tók konungr til máls: »kunnigt vil ek gera hǫfðingjum ok allri alþýðu þá ráðagørð, sem ek vil vera láta; hér er kominn til mín ágætr maðr, bæði at ættum ok af sjálfum sér, Sveinn Úlfsson; hann hefir nú gǫrzk minn maðr ok selt mér trú sína til þess; en svá sem þér vituð, at allir Danir hafa í sumar gǫrzk mínir menn, þá er nú landit hǫfðingjalaust, er ek em í brot farinn, en þar er, sem þér vituð, mjǫk herskátt af Vinðum ok Kúrum ok ǫðrum Austrvegs-mǫnnum eða svá Sǫxum; hét ek þeim ok at fá hǫfðingja til landvarnar ok landstjórnar; sé ek þar engan mann jamvel til fallinn fyrir allra hluta sakir sem Svein Úlfsson; hefir hann ætt til þess at vera hǫfðingi; nú mun ek gera hann jarl minn ok fá honum í hendr Dana-veldi til yfirsóknar, meðan ek em í Nóregi, svá sem Knútr inn ríki setti Úlf jarl, fǫður hans, hǫfðingja yfir Danmǫrk, þá er Knútr var á Englandi«. Einarr þambarskelfir segir: »ofjarl, ofjarl, fóstri«. Konungr mælti reiðuliga: »fátt þykkir yðr ek kunna, en mér lízk svá sem yðr þykki sumt ofjarlar, en sumt ekki at manna«. Þá stóð konungr upp ok tók sverð ok festi á linda Sveini; síðan tók hann skjǫld ok festi á ǫxl honum, setti síðan hjálm á hǫfuð honum ok gaf honum jarlsnafn ok veizlur slíkar í Danmǫrk, sem þar hafði áðr haft Úlfr jarl, faðir hans. Síðan var fram borit skrín með helgum dómum; lagði Sveinn þar á hendr sínar ok sór trúnaðareiða Magnúsi konungi; síðan leiddi konungr jarl til hásætis með sér; svá segir Þjóðólfr:

38. Sjalfr bar austr við Elfi

Ulfs mǫgr ok hét fǫgru

(þar réð Sveinn at sverja)

sínar hendr at skríni;

réð Áleifs sonr eiðum,

átt hafa þeira sáttir

skemra aldr an skyldi,

Skǫ́nunga gramr, hǫ́num.

Fór þá Sveinn jarl til Danmerkr, ok var þar við honum vel tekit af allri alþýðu; tók hann sér þá hirð ok gerðisk brátt hǫfðingi mikill; fór hann um vetrinn víða um landit ok vingaðisk mjǫk við stórmenni, var hann ok vinsæll við alþýðu.

K. 24. Hernaðr Magnús.

Magnús konungr helt liði sínu norðr í Nóreg ok dvalðisk þar um vetrinn. En er vár kom, þá hafði Magnús konungr úti lið mikit ok helt því suðr til Danmerkr. En er hann kom þar, spurði hann þau tíðendi af Vindlandi, at Vinðr hǫfðu horfit undan hlýðni við hann í Jómsborg; þar hǫfðu Dana-konungar haft jarlsríki mikit, hófu þeir Jómsborg at uphafi, ok var þat orðit allstyrkt vígi. En er Magnús konungr heyrði slíkt sagt, þá bauð hann út af Danmǫrk skipaher miklum ok helt um sumarit til Vindlandz með allan herinn ok hafði allmikinn her; svá segir Arnórr jarlaskáld:

39. Heyra skalt, hvé herskjǫld bǫ́ruð,

hilmis kundr, til Venða grundar

(heppinn drótt af hlunni sléttum

hélug bǫrð) í stefjaméli;

aldri frák enn, vísi valdið

Venða sorg, at dǫglingr spenði

(flaustum varð þá flóð of ristit)

fleiri skip til óðals þeira.

En er Magnús konungr kom til Vindlandz, þá lagði hann til Jómsborgar ok vann þegar borgina, drap þar mikit fólk ok brendi borgina ok landit víða út í frá ok gerði þar it mesta hervirki; svá segir Arnórr jarlaskáld:

40. Skjǫldungr, fórt of óþjóð eldi,

auðit vas þá flotnum dauða;

hæstan kynduð, hlenna þrýstir,

hyrjar ljóma suðr at Jómi;

hvergi þorði hallir varða

heiðit folk í virki breiðu;

buðlungr, unnuð borgar mǫnnum

bjǫrtum eldi stalldræp hjǫrtu.

Mikit fólk á Vindlandi gekk til handa Magnúsi konungi, en miklu var hitt fleira, er undan flýði. Fór þá Magnús konungr til Danmerkr aptr, bjó sér þar til vetrsetu, en sendi frá sér herinn bæði inn danska ok svá mart lið, þat er honum hafði fylgt af Nóregi.

K. 25. Gefit Sveini konungsnafn.

Inn sama vetr, er Sveinn Úlfsson hafði fengit yfirsókn um Dana-veldi ok hann hafði vingazk við allmikit stórmenni ok fengit alþýðu lof, þá lét hann gefa sér konungs nafn, ok hurfu at því ráði margir hǫfðingjar. En um várit, er hann spurði, at Magnús konungr fór norðan ór Nóregi ok hafði her mikinn þá fór Sveinn til Skáneyjar ok þaðan upp á Gautland, ok svá til Svíþjóðar á fund Emundar konungs, frænda síns, ok dvalðisk þar um sumarit, en hafði njósnir í Danmǫrk um ferð Magnús konungs eða um fjǫlmenni hans. En er Sveinn spurði, at Magnús konungr hafði látit frá sér fara mikinn hluta liðs síns, ok svá þat, at hann var suðr á Jótlandi, þá reið Sveinn ofan af Svíþjóð ok hafði þá lið mikit, er Svíakonungr fekk honum. En er Sveinn kom út á Skáney, þá tóku Skánungar vel við honum ok heldu hann þar fyrir konung, dreif þá lið mikit til hans. Síðan fór hann út til Sjálandz, ok var þar vel við honum tekit, lagði hann þar alt undir sik. Þá fór hann í Fjón ok lagði undir sik allar eyjar, ok gekk fólkit undir hann; hafði Sveinn her mikinn ok mart skipa.

K. 26. Frá her Magnús konungs.

Magnús konungr spurði þessi tíðendi ok þat með, at Vinðr hǫfðu her úti. Síðan stefndi Magnús konungr liði til sín, ok drósk honum brátt herr um alt Jótland. Þá kom til hans Ótta hertogi af Saxlandi ór Brúnsvík; hann átti þá Úlfhildi, dóttur Óláfs konungs ins helga, systur Magnús konungs; hertoginn hafði mikla sveit manna. Dana-hǫfðingjar eggjuðu Magnús konung at fara í móti Vinða-berinum ok láta eigi heiðit fólk ganga þar yfir land ok eyða; ok var þat ráð tekit, at konungr snýr her sínum suðr á leið til Heiðabýjar. En er Magnús konungr lá við Skotborgará á Hlýrskógsheiði, þá kom honum njósn af her Vinda ok þat með, at þeir hǫfðu svá mikinn her, at engi fekk talt, ok Magnús konungr hafði engan hlut við fjǫlmennis ok honum væri sá einn til at flýja undan. Magnús konungr vildi þó berjask, ef mǫnnum þœtti nǫkkur fǫng á, at hann mætti sigrask; en flestir lǫttu ok sǫgðu allir eitt til, at Vinðr hǫfðu óflýjanda her, en Ótta hertogi fýsti heldr at berjask. Lét konungr þá blása saman ǫllum herinum ok lét alla menn herklæðask, ok lágu þeir úti um nóttina undir skjǫldum sínum, þvíat þeim var sagt, at herr Vinða var kominn nærr þeim, ok var konungr mjǫk hugsjúkr; þótti honum ilt, ef hann skyldi flýja verða, þviat hann hafði þat aldri reynt, svaf hann lítit um nóttina ok sǫng bœnir sínar.

K. 27. Jartegn Óláfs konungs.

Eptir um daginn var Mikjálsmessu-aptann. En er komit var at degi, þá sofnaði konungr ok dreymði, at hann sá inn helga Óláf konung, fǫður sinn, ok mælti við hann: »ertu nú mjǫk hugsjúkr ok óttafullr, er Vinðr fara móti þér með her mikinn; ekki skaltu hræðask heiðinn her, þótt þeir sé margir saman; ek mun fylgja þér í orrostu þessi; ráðið þér þá til bardaga við Vinðr, er þér heyrið lúðr minn«. En er konungr vaknaði, þá segir hann draum sinn. Tók þá at lýsa af degi; þá heyrði alt fólk í lopt upp klukkuhljóð, ok kendu Magnús konungs menn, þeir er verit hǫfðu í Niðarósi, at svá þótti, sem Glǫð væri hringt; þá klukku hafði Óláfr konungr gefit til Klemenskirkju í kaupangi.

K. 28. Orrosta á Hlýrskógsheiði.

Þá stóð upp Magnús konungr ok kallaði, at blása skyldi herblástr. Fór þá Vinða-herrinn sunnan yfir ána at þeim; hljóp þá upp allr konungsherrinn ok stefndi í móti heiðingjum. Magnús konungr steypði af sér hringabrynju ok hafði ýzta rauða silkiskyrtu ok tók í hǫnd sér øxina Hel, er átt hafði Óláfr konungr. Magnús konungr rann fyrir ǫllum mǫnnum ǫðrum í móti herinum ok hjó þegar tveim hǫndum hvern mann at ǫðrum; svá segir Arnórr jarlaskáld:

41. Óð með øxi breiða

ódæsinn framm ræsir,

(varð of hilmi Hǫrða

hjǫrdynr) en varp brynju,

þás of skapt, en skipti

skapvǫrðr himins jǫrðu,

(Hel klauf hausa fǫlva)

hendr tvær jǫfurs spendu.

Orrosta þessi var ekki lǫng; váru konungs menn inir ákǫfustu; en hvar sem þeir kómu saman, fellu Vinðr svá þykt sem unnvǫrp lægi; en þeir, er síðarr stóðu, snøru á flótta, ok váru þeir þá hǫggnir niðr sem búfé. Rak konungr sjálfr flóttann austr yfir heiðina, ok fell flokkum um alla heiðina; svá segir Þjóðólfr:

42. Hykk í hundraðs flokki

Haralds bróðurson stóðu

(hrafn vissi sér hvassast

hungrbann) framast manna;

vítt lá Venða flótti;

varð, þars Magnús barðisk,

hǫggvinn valr at hylja

heiði rastar breiða.

Þat er alþýðu mál, at ekki mannfall hafi orðit jafnmikit á Norðrlǫndum í kristnum sið sem þat, er varð á Hlýrskógsheiði af Vinðum. En af liði Magnús konungs fell ekki mart, en fjǫlði varð sárt. Eptir orrostu lét Magnús konungr binda sár sinna manna, en læknar váru ekki svá margir í herinum, sem þá þurfti; þá gekk konungr til þeira manna, er honum sýndisk, ok þreifaði um hendr þeim, en er hann tók í lófana ok strauk um, þá nefndi hann til xii. menn, þá er honum sýndisk sem mjúkhenztir mundu vera, ok segir, at þeir skyldu binda sár manna, en engi þeira hafði fyrr sár bundit; en allir þessir urðu inir mestu læknar. Þar váru ii. íslenzkir menn, var annarr Þorkell Geirason af Lyngum, annarr Atli, faðir Bárðar svarta í Selárdal, ok kómu frá þeim margir læknar síðan. Eptir þessa orrostu varð frægt mjǫk víða um lǫnd jartegn sú, er gǫrt hafði inn helgi Óláfr konungr; ok var þat alþýðu mál, at engi maðr myndi þurfa at berjask við Magnús konung Óláfsson, ok Óláfr konungr, faðir hans, væri honum svá nákvæmr, at óvinir hans mætti enga mótstǫðu veita honum fyrir þá sǫk.

K. 29. Orrosta á Ré.

Magnús konungr snøri þegar herinum móti Sveint, er hann kallaði jarl sinn, þótt Danir kallaði hann konung. Réð Magnús konungr sér til skipa ok bjó herinn, fjǫlmentu þá hvárirtveggju mjǫk. Váru þá margir hǫfðingjar í liði Sveins, Skánungar, Hallandzfarar, Fjónbúar; en Magnús konungr hafði mest Norðmenn ok Jóta, helt hann þá liði sínu til móts við Svein. Varð fundr þeira fyrir Vestlandi á Ré, varð þar orrosta mikil, ok lauk svá, at Magnús konungr hafði sigr, en Sveinn kom á flótta ok lét lið mikit, flýði hann þá aptr á Skáney, þvíat hann átti hœli uppi á Gautlandi, ef hann þurfti til at taka. En Magnús konungr fór þá aptr til Jótlandz ok sat þar um vetrinn fjǫlmennr ok hafði gæzlu á skipum sínum; þessa getr Arnórr jarlaskáld:

43. Fúss lét á Ré ræsir

rammþing háit Glamma;

valska rauð fyr víðu

Vestlandi gramr branda.

K. 30. Orrosta í Árósi.

Sveinn Úlfsson fór þegar á skip sin, er hann spurði, at Magnús konungr var genginn af skipum. Dró Sveinn lið at sér, alt þat er hann fekk, ok fór þá um vetrinn um Sjáland ok um Fjón ok um eyjar; ok er dró at jólum, helt hann suðr til Jótlandz, lagði fyrst til Limafjarðar, ok gekk þar mart fólk undir hann, en hann tók gjǫld af sumum; sumir fóru á fund Magnús konungs. En er þetta spurði Magnús konungr, hvat Sveinn hafðisk at, þá fór hann til skipa sinna ok hafði með sér Norðmanna lið þat, er þá var í Danmǫrk, en sumt Dana lið; helt þá sunnan fyrir land. Sveinn var þá í Árósi ok hafði mikit lið; en er hann spurði til hers Magnús konungs, þá lagði hann sínu liði ór bœnum ok bjósk til orrostu. En er Magnús konungr hafði spurt, hvar Sveinn var, ok hann vissi, at þá myndi vera skamt millim þeira, þá átti hann húsþing ok talaði við lið sitt, segir svá: »nú hǫfum vér spurt, at jarl með lið sitt mun hér nú liggja fyrir oss; er mér svá sagt, at þeir hafi lið mikit; ok vil ek gera yðr kunnigt um ætlan mína; vil ek leggja til fundar við jarl ok berjask við hann, þótt vér hafim lið nǫkkuru færa; munu vér traust várt eiga enn sem fyrr, þar er guð sjálfr er ok inn helgi Óláfr konungr, faðir minn, hefir hann oss nǫkkurum sinnum fyrr sigr gefit, þá er vér hǫfum barzk, ok hǫfum vér opt haft lið minna en óvinir várir. Nú vil ek, at menn búisk svá við, at vér skulum leita þeira, ok þegar er fund várn berr saman, þá skulum vér at róa ok taka þegar til bardaga; veri þá allir búnir mínir menn at berjask«. Síðan herklæddusk þeir, ok bjó hverr sik ok sitt rúm; røru þeir Magnús konungr fram, þar til er þeir sá lið jarls; greiddu þegar atróðrinn. En Sveins menn vápnuðusk ok tengðu saman skip sín; tóksk þá þegar hǫrð orrosta; svá segir Þjóðólfr:

44. Lǫgðu (grœðis glóða)

gramr ok jarl fyr skǫmmu

(þar kom bitr á bǫrva

brandleikr) saman randir,

svát manþinga munðut

merkjendr Heðins serkjar

(herr náði gný gerva

geirs) orrostu meiri.

Þeir bǫrðusk um stafna, ok máttu þeir einir hǫggum við koma, er í stafni váru, en þeir lǫgðu kesjum, er í fyrirrúmi váru, en allir þeir, er aptarr váru, skutu snœrispjótum eða gaflǫkum eða vígǫrum, en sumir bǫrðu grjóti eða skeptiflettum, en þeir, er fyrir aptan siglu váru, skutu bogaskotum; þess getr Þjóðólfr:

45. Skotit frák skeptiflettum

(skjótt) ok mǫrgu spjóti,

(brǫ́ð fekk hrafn) þars hǫ́ðum

hjaldr, á breiða skjǫldu;

neyttu, mest sem mǫ́ttu,

menn at vápna sennu,

baugs en barðir lǫ́gu

bǫrvar, grjóts ok ǫrva.

46. Bǫ́ruð bǫslar fleiri

bogmenn at hǫr tognum;

mundit þann dag Þrœndi

þreyta fyrr at skeytum;

svá þykt flugu síðan

snœridǫrr of skœru,

ótt vas ǫrdríf látit,

illa sátt í milli.

Hér segir þat, hvernig var ákǫf skothríðin. Magnús konungr var fyrst ǫndverða orrostu í skjaldborg, en er honum þótti seint á orkask, þá hljóp hann fram ór skjaldborginni ok svá eptir skipinu ok kallaði hátt ok eggjaði sína menn ok gekk alt fram í stafninn í hǫggorrostu. En er þat sá hans menn, þá eggjaði hverr annan; var þá kall mikit um allan herinn; svá segir Þjóðólfr:

47. Mjǫk bað (Magnús rekka)

mannr rǫskliga annan

(hǫrð þrifusk boð), þars bǫrðusk,

bǫðský framar knýja.

Gerðisk þá in ákafasta orrosta. Í þeiri hríð hrauzk skip Sveins framan um stafninn ok sǫxin; þá gekk sjálfr Magnús konungr með sína sveit upp á skipit Sveins, ok síðan hans maðr hverr at ǫðrum; gerði þá svá harða atgǫngu, at Sveins menn hrukku fyrir, ok hrauð Magnús konungr þat skip ok síðan hvert at ǫðru. Flýði þá Sveinn ok mikill hluti liðs hans, en fjǫlði fell hans manna, ok mart fekk grið; svá segir Þjóðólfr:

48. Vǫrðr, gekk meirr at morði

Magnús, kjalar vagna,

(þat vas frægt) í fagran

framstafn varar hrafni;

gerði þar svát þverði

þengill, en óx fengi,

(skeiðr nam herr at hrjóða)

húskarla lið jarli.

49. Áðr svanfoldar seldi

sólrýrandi enn dýri

jarls lá ferð á ferli,

fjǫrgrið stǫfum hjǫrva.

Þessi orrosta var dróttinsdag inn næsta fyrir jól; svá segir Þjóðólfr:

50. Rǫmm vas hildr, sús hramma

harðelds viðir bǫrðusk,

(herr gekk snart at snerru)

sunnudags of unnin;

flaut, þás feigir létu

fjǫr gnýstafir hjǫrva

(þjóð sǫkk niðr) at nauðum,

nár á hverri bǫ́ru.

Magnús konungr tók þar vii. skip af Sveins mǫnnum; svá segir Þjóðólfr:

51. Hrauð Áleifs mǫgr áðan

(jǫfurr vá sigr) ens digra

(fregnat slíkt ór Sogni)

sjau skip (konur hnipnar).

Ok enn kvað hann:

52. Mist hafa Sveins at sýnu, % misst

sverðgautr, fǫrunautar

(hǫrð es heldr of orðin)

heimkvǫ́mu (fǫr beima);

hrœrir hausa þeira,

hreggi œst, ok leggi

(sjár þýtr auðs of ǫ́rum)

unnr á sanda grunni.

Sveinn flýði þegar um nóttina til Sjálandz með því liði, sem undan hafði komizk ok honum vildi fylgja, en Magnús konungr lagði at landi skip sín ok lét þegar um nóttina lið sitt fara á land; en snimma um morgininn kómu þeir ofan með strandhǫgg mikil; þess getr Þjóðólfr skáld:

53. Gær sák, grjóti stóru

gein hauss fyrir, steini,

(fóra fylking þeira

fast) harðliga kastat;

ofan keyrðum vér (orðum

jǫrð muna Sveinn of varða),

staðar hefr stafn í miðju,

strandhǫgg, numit landi.

K. 31. Flótti Sveins konungs.

Magnús konungr helt þegar sunnan sínu liði til Sjálandz eptir Sveini. En þegar er Magnús lið kom at, þá flýði Sveinn þegar á land upp ok alt lið hans; en Magnús konungr sótti eptir þeim ok rak flóttann, drap slíkt, er þeir náðu; svá segir Þjóðólfr:

54. Spurði einu orði

(ǫld blóðroðna skjǫldu)

satt ’s at svá mǫrg (átti)

Selunds mær, hverr vé bæri;

auðtróðu varð auðit

yfir of skóg at spróga;

titt bar týmargr flótti

til Hringstaða iljar.

55. Saurstokkinn bar svíra

snarr Skǫ́nunga harri,

undr ’s nema allvaldr Lundar

aldrprúðr fyrir haldi;

gær flugu mold ok mýrar,

merki jarls ens sterkja

slóð drap framm at flóði,

flaugar dǫrr, of hauga.

Sveinn flýði þá yfir á Fjón; en Magnús konungr fór þá herskildi yfir Sjáland ok brendi víða fyrir þeim mǫnnum, er um haustit hǫfðu slegizk í flokk með Svein1; svá segir Þjóðólfr:

56. Náði jarl at eyða

jǫfra setr á vetri;

lézt eigi þú lítla

landvǫrn af þér standa;

máttir, Magnús, hætta,

mildr, í fólk und skildi;

nefa Knúts vas þá nýtum

nær, sem ráðinn væri.

57. Rǫnd (lézt) ræsir Þrœnda

(reiðr) þorðir (bú) meiða,

hús namt hvert ok eisu

(hyrfeld) gefa eldi;

grǫ́u vildir þú gjalda,

gœðinga vinr, skœðar

(ǫrt rendu þeir undan)

jarls fylgjorum dylgjur.

K. 32. Brent Fjón.

Þegar er Magnús konungr spurði til Sveins, þá helt hann sínu liði yfir til Fjóns. En þegar er Sveinn spurði þat, þá gekk hann á skip ok siglði ok kom fram á Skáni, fór þaðan í Gautland ok síðan á fund Svía-konungs. En Magnús konungr gekk upp á Fjóni, lét þar ræna ok brenna fyrir mǫrgum. Allir Sveins menn, þeir sem þar váru, flýðu brot víðz vegar; svá segir Þjóðólfr:

58. Hrindr af hróka landi

hregg af eikiveggjum

sunnr (leikr eldr of unninn

óðr) í lopt upp glóðum;

bœr logar hǫlfu hæra

(hjónum nær) á Fjóni,

(ræfr þola nauð ok næfrar)

Norðmenn sali brenna.

59. Menn eigu þess minnask,

manna Sveins, at kanna,

víga Freys, sízt vǫ́ru,

vefgefn, þríar stefnur;

vǫ́n es fagrs á Fjóni

fljóðs (dugir vǫ́pn at rjóða),

verum með fylkðu folki

framm í vápna glammi.

Eptir þetta gekk alt fólk undir Magnús konung í Danmǫrk. Þá var þar friðr góðr inn øfra hlut vetrar; setti þá Magnús konungr sína menn til landstjórnar um alt land þar í Danmǫrk. En er á leið várit, þá fór hann herliði sínu norðr í Nóreg ok dvalðisk þar mjǫk lengi um sumarit.

K. 33. Orrosta við Helganes.

En er Sveinn spurði þat, þá reið hann þegar út á Skáni ok hafði lið mikit ór Svía-veldi. Tóku Skánungar vel við honum; eflðisk hann þá at liði; fór síðan út í Sjáland ok lagði þar undir sik, svá Fjón ok allar eyjar. En er þat spurði Magnús konungr, þá eflðisk hann at liði ok at skipum ok helt síðan suðr til Danmarkar.

Hann spurði, hvar Sveinn lá með her sinn; helt Magnús konungr þá til móts við hann; varðr fundr þeira þar sem Helganes heitir, ok var þat at kveldi dags. En er orrosta tóksk, hafði Magnús konungr lið minna ok skip stœrri ok skipuð betr; svá segir Arnórr jarlaskáld:

60. Vítt hefk heyrt at heiti

Helganes, þars elgi

vágs enn víða frægi

vargteitir hrauð marga;

røkr ǫndurt bað randir

reggbúss saman leggja,

rógskýja helt, Rygja,

regni haustnǫ́tt gegnum.

Orrosta var in snarpasta, en er á leið nóttina, gerðisk mikit mannfall. Magnús konungr skaut alla nóttina handskoti; þess getr Þjóðólfr:

61. Hizig laut, es heitir

Helganes, fyr kesjum

(sukku sárir rekkar)

Sveins ferð (bana verðir);

mætr helt mǫrgu spjóti

Mœra gramr í snœri;

odd rauð aski studdan

ǫrr landreki dǫrrum.

Þat er skjótast at segja af orrostu þessi, at Magnús konungr hafði sigr, en Sveinn flyði; var skip hans hroðit með stǫfnum, ok ǫll skip Sveins ǫnnur váru hroðin. Svá segir Þjóðólfr:

62. Flýði jarl af auðu,

ótvínn, skipi sínu

morð, þars Magnús gerði

meinfœrt, þaðan, Sveini;

réð herkonungr hrjóða

hneitis egg í sveita;

sprændi blóð á brýndan

brand; vá gramr til landa.

Ok enn segir Arnórr:

63. Skeiðr tók Bjarnar bróður

ballr Skǫ́nunga allar

(þjóð røri þeirar tíðar

þingat) gramr með hringum.

Þar fell mikit lið af Sveins mǫnnum; fekk Magnús konungr ok hans menn mikit hlutskipti; svá segir Þjóðólfr:

64. Skjǫld bark heim frá hjaldri

(hlauzk mér til þess) gauzkan,

ramr vas suðr á sumri

sverðdynr, ok þó brynju;

vǫ́pn gatk frið, en fljóði

fyrr sagðak þat kyrru,

þar fekk ek hjalm, es hilmir

harðfengr Dani barði.

Sveinn flýði þá upp á Skáni ok alt lið hans, þat er undan komsk, en Magnús konungr ok hans lið ráku flóttann langt á land upp, ok varð þá lítil viðrtaka af Sveins mǫnnum eða bóndum; svá segir Þjóðólfr:

65. Bauð Áleifs sonr áðan

upp á land at standa,

gekk með manndýrð mikla

Magnús reiðr af skeiðum;

snarr bað hilmir herja,

(hér 's skark í Danmǫrku)

fleygir hvast of hauga

hestr, of Skáney vestan.

Síðan lét Magnús konungr fara herskildi alt um byggðina; svá segir Þjóðólfr:

66. Nú taka Norðmenn knýja,

nær gǫngum vér stǫngum,

(berkak) Magnús merki

(minn skjǫld á hlið) sjaldan;

skýtra skeifum fœti

Skáney yfir sláni

(fár vegr es mér fegri

fundinn) suðr til Lundar.

Síðan tóku þeir at brenna byggðina; flýði þá fólk alt víz vegar undan; svá segir Þjóðólfr:

67. Bǫ́rum járn at œrnu

ískǫld á lið vísa,

skjótt riða nú skreyttar

Skǫ́nunga lokvánir;

rauðr leikr of bœ breiðan

bráðr at óru ráði

eldr, en œrnir valda

atblásendr því vási.

68. Svíðr of seggja búðir

(siklingr) í (her miklum)

(eyðir byggð) sem bráðast

bjartr eldr Danaveldi;

móðr berr halr of heiði

hjaldrs Danmarkar skjǫldu,

vér hlutum sigr en sárir

Sveins menn fyrir renna.

69. Fjǫrð lét fylkir verða

forntraddan mó spornat

(leynumk lítt) á Fjóni

(liðs skjǫldunga á miðli);

muna fyr Magnús synja

menn Sveins, þeirs nú renna,

(upp fara mǫrg í morgin

merki) stórra verka.

Sveinn flýði þá austr á Skáni. Magnús konungr fór þá til skipa sinna ok helt síðan austr fyrir Skáneyrarsíðu ok varð mjǫk búizk af skyndingu. Þá kvað Þjóðólfr þetta:

70. Ek hef ekki at drekka

annars, nema sæ þenna,

(sýgk ór sǫltum ægi

sylg) es jǫfri fylgik;

liggr fyr oss, en ugga

alllítt Svía kǫllumk,

(drýgt hǫfum vás fyr vísa)

við Skáneyrar síða.

Sveinn flýði upp á Gautland ok sótti síðan á fund Svía-konungs ok dvalðisk þar um vetrinn í góðu yfirlæti.

K. 34. Hernaðr Magnús konungs.

Magnús konungr snøri aptr ferð sinni, þá er hann hafði undir sik lagt Skáni; helt þá fyrst í Falstr, veitti þar upgǫngu ok herjaði þar, drap hann mikit lið, þat er áðr var gengit undir Svein; þess getr Arnórr:

71. Svik réð eigi eklu

allvaldr Dǫnum gjalda;

lét fullhugaðr falla

Falstrbyggva lið tyggi;

hlóð, en hála téðu

hirðmenn ara grenni,

auðar þorn fyr ǫrnu

ungr valkǫstu þunga.

Síðan helt Magnús konungr liði sínu til Fjóns ok herjaði ok vann þar þá mikit hervirki; svá segir Arnórr jarlaskáld:

72. Enn rauð frǫ́n á Fjóni,

fold sótti gramr dróttar,

(ráns galt herr frá hǫ́num)

hringserks lituðr merkt;

minnisk ǫld, hverr annan

jafnþarfr blǫ́um hrafni

(ǫrt gat hilmir hjarta)

herskyldir tøg fyldi.

K. 35. Frá orrostum Magnús konungs.

Magnús konungr sat þann vetr í Danmǫrk, ok var þá góðr friðr. Hann hafði átt í Danmǫrk orrostur margar ok haft í ǫllum sigr. Oddr kíkinaskáld segir svá:

73. Vas fyr Mikjálsmessu

malmgrimm háið rimma;

fellu Vinðr, en vǫndusk

vápnhljóði mjók þjóðir;

en fyr jól vas ǫnnur

óhlítulig lítlu

(upp hófsk grimm með gumnum

gunnr) fyr Árós sunnan.

Enn segir Arnórr:

74. Hefnir, fenguð yrkis efni,

Áleifs, gervik slíkt at mǫ́lum;

hlakkar lætr þú hrælǫg drekka

hauka; nú mun kvæði aukask;

fjórar hefr þú; randa rýrir

reyrar setrs, á einum vetri

allvaldr, ert þú ofvægr kallaðr)

ǫrva hríðir frœkn of gǫrvar.

Þrjár orrostur átti Magnús konungr við Svein Úlfsson; svá segir Þjóðólfr:

75. Háðisk heilli góðu

hildr, sem Magnús vildi;

selr of sigr at þylja

sóknstœrir mér fœri;

brand rauð buðlungr Þrœnda,

berr, íðula, síðan

hann ept hervíg þrennin

hæra skjǫld at gjǫldum.

K. 36. Frá bréfum Magnús konungs.

Magnús konungr réð þá bæði fyrir Danmǫrk ok Nóregi. En eptir þat er hann hafði eignazk Danaveldi, þá gerði hann sendimenn vestr til Englandz; fóru þeir á fund Játvarðar konungs ok fluttu honum bréf ok innsigli Magnús konungs. En þat stóð á bréfum með kveðjusending Magnús konungs: »þér munuð spurt hafa einkamál þau, er vér Hǫrðaknútr gerðum með oss, at hvárr okkar, sem lifði eptir annan sonlauss, þá skyldi sá taka lǫnd ok þegna, þau er hinn hafði átt. Nú er þat svá orðit, sem ek veit, at þér hafið spurt, at ek hefi tekit alt Dana-veldi í arf eptir Hǫrðaknút; hann átti, þá er hann andaðisk, engum mun síðr England en Danmǫrk; kǫllumk ek nú eiga England eptir réttum máldǫgum. Vil ek, at þú gefir upp ríki fyrir mér, en at ǫðrum kosti mun ek sœkja til með styrk hers bæði af Dana-veldi ok Nóregi; mun þá sá ráða lǫndum, er sigrs verðr auðit«.

K. 37. Svǫr Játvarðar konungs.

En er Játvarðr konungr hafði lesit bréf þessi, þá svarar hann svá: »þat er ǫllum mǫnnum kunnigt hér í landi, at Aðalráðr konungr, faðir minn, var óðalborinn til ríkis þessa bæði at fornu ok nýju. Váru vér iiii. synir hans; en er hann var fallinn frá lǫndum, þá tók ríki ok konungdóm Eatmundr bróðir minn, þvíat hann var elztr vár brœðra; unða ek þá vel við, meðan hann lifði. En eptir hann tók ríkit Knútr konungr, stjúpfaðir minn; var þá eigi dælt til at kalla, meðan hann lifði. En eptir hann var konungr Haraldr bróðir minn, meðan honum varð lífs auðit. En er hann andaðisk, þá réð Hǫrðaknútr, bróðir minn, fyrir Dana-veldi, ok þótti þat þá einu rétt brœðraskipti með okkr, at hann væri konungr bæði yfir Englandi ok Danmǫrk; en ek hafða ekki ríki til forráða. Nú andaðisk hann; var þat þá ráð hér allra landzmanna at taka mik til konungs hér í Englandi. En meðan ek bar ekki tignarnafn, þjónaða ek mínum hǫfðingjum eigi stórligarr en þeir menn, er enga ætt áttu hér til ríkis. Nú hefi ek tekit hér konungs vígslu ok svá fulliga konungdóm, sem faðir minn hafði fyrir mér; nú mun ek þetta nafn eigi upp gefa at mér lifanda. En ef Magnús konungr kømr higat til landz með her sinn, þá mun ek eigi liði samna í mót honum, mun hann kost eiga at eignask England ok taka mik áðr af lífdǫgum. Segið honum svá mín orð«. Fóru þá sendimenn aptr ok kómu á fund Magnús konungs ok segja honum alt sitt ørendi. Konungr svarar tómliga ok mælti þó svá: »ek ætla hitt munu vera sannast ok bezt fallit, at láta Eatvarð konung hafa ríki sitt í ró fyrir mér, en halda þessu ríki, er guð hefir mik eignask látit«.