Biskupa sögur Fyrsta bindi - Þáttr af Ísleifi biskupi

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Norsk.gif Dansk.gif
Original.gif Dansk.gif
Original.gif
Original.gif


Biskupa sögur


Þáttr af Ísleifi biskupi


Ísleifr, son Gizorar hvita[1] , var vænn maðr ok tíguligr, ekki mikili vexti, manna vinsælastr; hann var úngr í skóla á Saxlandi. Þess er getið eitthvert sinn, er hann fór sunnan ok kom við Noreg, þá var með Ólafi konúngi (Haraldssyni) Brandr hinn örvi[2] konúngr virði hann mikils, ok á einni hátið mælti konùngr: "Brandr! þigg at mèr skikkju þessa"; þat var skarlaks móttull, ok undir grá skinn. Þeir Brandr ok Ísleifr fundust í bænum, ok varð þar fagnafundr. Ísleifr var þá prestr ok félitill, er hann kom sunnan ór löndum[3]; þá mælti Brandr: "þú skalt þiggja at mèr skikkju þessa, er konúngrinn gaf mèr”. Hann svarar: "eigi hefir þú enn tapat örlyndinni, ok vil ek gjarna þiggja." Ok einn hátiðardag, er Brandr var at kónungsborði, þá mælti konúngr, ok leit til hans: "hví skal nú eigi hafa skikkjuna, Brandr, er ek gaf þér?” Hann svarar: "herra! gefit [hefi ek[4] hana presti einum”. Konúngr mælti; "sjá vilda ek prestinn, ok vita hver vorkunn mèr þikir á, er þú lógaðir svá skjótt kónungsgjöfinni”. Menn tóku ok svá undir, at hann færi undarliga með þviliks manns gjöf. Ok at kirkjufundi talaði Brandr til konúngs: "herra! þar stendr hann nú prestrinn við kirkjuna ok er í skikkjuna”. Konúngr leit til hans ok mælti: "hinnveg munn vit nú breyta, Brandr, því at nú vil ek gefa honum skikkjuna, ok kalli hann til min prestinn”. Brandr kveðst þat gjöra mundu. Siðan kom Ísleifr fyrir konúng ok kvaddi hann. Konúngr tók vel kveðju hans ok mælti: "skikkju þá, prestr! er Brandr gaf þèr, hana vil ek gefa þèr, ok mun ek gjalda Brandi verð fyrir, því at svá lízt mèr á þik, at ek vil fela mik undir bænum þínum." Hann svarar: "herra! allgóð þótti mèr áðr gjöfin Brands, en þó miklu meiri virðing at þiggja af yðr [við þessi ummæli[5].

Siðan fór hann til Íslands, ok þótti frændum hans ráð at styrkja hann með kvánfángi; hann var maðr félitill, en átti staðfestu góða í Skálaholti ok goðorð. Siðan fór hann norðr í [Viðidal til Ásgeirsár[6]; þar bjó sá maðr er Þorvaldr hèt, hann átti dóttur er Dalla hèt. Þeir kómu þar snemma dags, ok kvaddi bóndi þá ok baud þeim þar at vera. Ísleifr kvað þá talast mundu fyrst við, "því at svá stendst af, at ek ferr bónorðsför hingat, ok biðr ek dóttur þinnar”. Hann mælti: "góðar fréttir gánga frá þér, en svá vil ek þessu máli svara, að þú skalt rádast norðr hingat, ef þú vill rádahaginn.” Hann svarar: "eigi get ek at mèr synist þat, at láta staðfestu mina ok mannaforrád ok sveit, ok munn vit heldr skilja”. Siðan sneru þeir hestum sinum [ok riðu, en hon Dalla var uppi á heydes ok var hin vænligsta kona; gekk Þorvaldr þángat[7]. Hon mælti: "hverir kómu menn oss úkunnir?" — Hann sagði henni. Hon mælti: "hvert var eyrendi þeirra?” Hann sagði, at bónorðsför var til hennar. Hon mælti: "hversu svaraðir þú?” Hann segir henni þat. Hon mælti: "eigi mundi þetta fyrir hafa staðit rádahagnum, ef ek hefða ráðit”. Hann svarar: "ertú þessa mjök fús?” Hon svarar: "fyrir þat mun gánga, þvi at ek hefi þá metnaðargirnd, at eiga hinn bezta manninn ok hinn göfgasta soninn með honum, er á Íslandi mun fæðast, þyki mèr eigi úráðligt at gera eptir þeim". Hann mælti: "ekki hafa þin ráð litið mátt hèr til”. Siðan var eptir þeim ridit. Nú segir Þorvaldr, at hann kveðst ætla, at eigi mundi þat viðnema ráðahagnum, þótt eigi réðist hann norðr þángat. Ísleifr lézt þessum málum vel kunna; sidan var hon gipt honum, ok bygðu siðan í Skálaholti, ok áttu at sonum Gizur ok Teit ok Þorvald, ok váru allir [göfgir menn[8] þó at einn bæri af ollum. Gizurr var mikill maðr ok sterkr. Sidan var þat rád landsmanna, at hafa biskup nokkurn yfir sèr, ok var til þess valinn Ísleifr, ok fór hann utan, ok kom út ok var í Skálaholti, en Dalla vildi búa á hálfu landi. Þá var um óhægindi at leika með mónnum, at skipta [fjám með þeim[9]. Tiundir voru þá óngar, en tollar váru þá til lagðir um land allt[10]. Ísleifr var hinn ágætasti maðr í sínum háttum; með honom var uppfæddr Jón Ögmundarson, er siðan var biskup á Hólum[11], ok mælti hann þeim lofsorðum til Ísleifs, at jafnan þá er menn ræddu um þá menn, er vænir voru eðr hagir[12], eðr at öðru vel[13]: "svá var Ísleifr fóstri minn, hann var manna vænastr, manna hagastr[14], allra manna beztr”. Þá mæltu þeir: "hverr gat nú hans?" Hann svarar: "þá kemr mèr hann í hug er ek heyri góðs manns getið, hann reynda ek svá at ollum hlutum”.


Fodnoter

  1. Þáttr þessi er hèr prentaðr eptir Flateyjarbók á 381. dálki. Í safni Árna Magnùssonar 554 (4to) finnst hann einnig. Flateyjarbók, sem hefir þáttinn á milli þáttarins af Sigurði Ákasyni og Egli Hallssyni, hefir þessa fyrirsògn: "Ísleifr feck döllv, er siðan var biskup" , og byrjar svo: "Þat er nú þessu næst að segja at Ísleifr, son G. hv.” o. s. frv.; 554 byrjar þannig: "Þat er sagt at Ísleifr, son G. hv.” o. s. frv.
  2. son Vermundar í Vatnsfirði, b. v. 554.
  3. Ísleifr getr ekki hafa haft nema svosem einn um tvitugt er þetta var, og þó svo, að það hafi verið á siðustu árum Ólafs helga (1027), enda hefir Ísleifr þá verið nývigðr til prests.
  4. frá [hafig, Flb., liklega ritvilla.
  5. frá [ v. i 554.
  6. frá [ Fnjóskadal 554, ok er það rángt.
  7. frá [áleiðis, en Þorvaldr gekk þángat er Dalla sat, dóttir hans, 554.
  8. frá [þjóðmenni, 554.
  9. frá [um fjárhagi, 554.
  10. Það er bágt að segja, til hvers litið er á þessurn stað; það er vist, að tiund var ekki lögtekin fyr en 1096, um daga Gizurar, svo það er rétt, en tollar voru þá engir á Íslandi, svo vér til vitum , nema svo sé kallað fé það, er menn gáfu, eðr hèttu að gefa, um allt land til stolsins, þegar hann var stofnaðr. Í orðunum á þó að öllum likindum að liggja það, afvinnur voru miklar á staðnum , en tekjur bæði litlar og greiddust illa. Landsmenn voru og biskupi mjög erviðir að sögn Húngrvöku. Adam af Bremen segist þó öðruvisi frá; hann segir svo: "Biskup sinn hafa þeir (Íslendingar) fyrir konúng, og fer allr lýðr að bendingum hans, og halda það fyrir lög sem hann skipar af guðs hálfu, eðr eptir ritningum, eðr eptir siðvenjum annarra þjóða”. Þess þarf varla að geta, að þetta mun vera oflof. Um Ísleif segir Adam á sama stað: "Að bæn landsmanna vigði hann (Aðalbert erkibiskup) hinn helgasta mann, að nafni Ísleif; var hann sendr af því landi til páfa, og var honum haldið þar um hrið í mesta yfirlæti, og lærði á meðan það er hann mætti heilsusamliga kenna lýð þeim, er nyliga hafði snúizt til Krists”. Adam af Br. iv, 35.
  11. Í sögu Jóns biskups helga (A. M. 234 folio) segir frá þessu mjög svipað sem hér, þannig: "Nu verðr ok skyldugt at segja nokkut frá þvi, hversu hinum helga Jóni biskupi hafði virzt Ísleifr biskup fóstri hans, þvi at svá segja hygnir menn ok fróðir, at þat varð Jóni biskupi á munni jafnan, þá er hann var staddr hjá þvi, er menn ræddu um sin á millum um þá menn, er bezt þættu at sér vera: "Ísleifr biskup fostri minn", kvað hann, "(var) allra manna vænstr, allra manna snjallastr, allra manna beztr." Þá svöruðu þeir biskupi, er áðr hofðu við talazt: "hverr gat nú, herra, Ísleifs biskups?" Enn helgi Jón biskup svaraði: "hans skal ek ávallt geta, er ek heyri guðs manns getið." Nú var þetta fagr vitnisburðr Ísleifi biskupi, er heilagr maðr skyldi svá ræða um hann, en virðing mikil Jóni biskupi, er slikr maðr skyldi hafa fóstraðan hann”. Í sögu Gunnlaugs múnks, cap. 6., stendr svo: "Svá er ek skyldugr at segja nokkut frá þvi, hvilikr maðr Jóni biskupi hafi vorðit Ísleifr fostrfaðir hans, þvi at svá segja þeir menn í frá, sem kunnigt var um, at þat varð Jóni biskupi jafnan á munni, er hann var staddr hjá þvi, er menn ræddu sin á meðal um þá menn, er bezt þóttu vera at sér gjörvir." Ísleifr biskup meistari minn," sagði hann, var allra manna vænstr, manna snjallastr ok bezt at sér um alla luti." Þeir svöruðu þá, sem hjá voru, eptir spyrjandi: hverr þá hefði getið Ísleifs biskups. Hinn heilagi Jóhannes svaraði; "hans skal ek í hvert sinn at góðu geta, þá er ek heyri góðs manns getið." Ma af þviliku marka, hversu góðr ok mikilsháttar Ísleifr biskup hefir verit, er svá heilagr maðr bar honum svá sæmiligan vitnisburð”.
  12. hyggnir, 554.
  13. um sik, b. v, 554.
  14. hygnastr, 554.